Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

1

Regulacje i nadzór nad rynkami finansowymi

233710-1118

2010/11

dr Wojciech Rogowski (

Szkoła Główna Handlowa, Instytut Ekonomiczny NBP)

[e-mail]

5.

Ponadnarodowe instytucje ustanawiaj

ą

ce standardy nadzorcze

2

Wykład rozszerzony

7 grudnia 2010 godz. 19.00 SGH bud.G aula II

w ramach przedmiotu Regulacje i nadzór nad rynkami finansowymi

zapraszam na wykład rozszerzony

poświęcony praktyce nadzoru bankowego

z udziałem

Pana Wojciecha Kwaśniaka

doradcy Prezesa NBP, b. Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego,

członka Komisji Nadzoru Bankowego i innych agend regulacyjnych,

eksperta w zakresie bankowości

Wojciech Rogowski

Tego nie dowiesz si

ę

z ksi

ąż

ek. Zadawanie pyta

ń

mile widziane, jak zawsze…

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

3

Regulacje i nadzór nad rynkami finansowymi

Wykład 1. Rynki finansowe – tradycja, specyfika, kryzys

Wykład 2. Przesłanki i teoretyczne podstawy regulacji rynków finansowych

Wykład 3. Struktury stabilności finansowej

Wykład 4. Prawo - podstawowe formy regulacji rynków

Wykład 5. Ponadnarodowe instytucje ustanawiające standardy nadzorcze

Wykład 6. Modele nadzoru nad narodowym rynkiem finansowym

Wykład 7. Struktura instytucjonalna nadzoru nad rynkiem finansowym w wybranych krajach

Wykład 8. Regulacje i nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce

Wykład 9. Osiągnięcia i zamierzenia w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym w Unii Europejskiej

Wykład 10. Nadzór nad ponadnarodowymi instytucjami finansowymi

Wykład 11. Wpływ kryzysów finansowych na reformowanie sieci bezpieczeństwa finansowego

Wykład 12. Nowa międzynarodowa architektura finansowa

Wykład 13. Seminarium studenckie

Wykład 14. Wykład gościnny - jak to się robi w nadzorze bankowym?

Wykład 15. Egzamin w terminie „O”

3

4

Instytucje polskiej safety net sensu largo

(2005)

i ich interesariusze

TGE

SA

SME

SUWR

E

NBP

KOMISJA
NADZORU
BANKOWEGO

BANKOWY
FUNDUSZ
GWARANCYJ
NY Rada
Funduszu

Prezes
RM RP

KOMISJA
NADZORU
UBEZPIECZE

Ń

I

FUNDUSZY
EMERYTALNYCH

KOMISJA

PAPIERÓW

WARTO

Ś

CIOWY

CH I GIEŁD

GINB

Rzecznik
Ubezpie-

czonych

Minister
Finansó

w

M

inister

Gospoda
rki

ZBP

Senat
RP

Sejm
RP

Prezyde
nt RP

GPW

SA

RP

P

Deleguje członka
własnych władz

Deleguje przedstawiciela

Powołuje
członków/prezesa

Deleguje członka z głosem
doradczym

Uzgadnia
kandydata

Zw.

MiD

Prezes,
członek
zarz

ą

du

UBEZPIECZENI
OWY FUNDUSZ
GWARANCYJNY
Rada Funduszu

28z.ubez

SEG

IDM

Minister

Polityki

Społeczn

ej

Krajowy

Depozyt Pap.

Wart. S.A.

2 Fundusze

Gwarancyjne

IZFA

RBD

Minister

Skarbu

Pa

ń

stwa

UOKiK

MTS-

CeTO
SA

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

5

Source: Eurostat, World Bank staff calculations

GDP growth in EU10 countries,

percent, year-on-year not seasonally adjusted and quarter-on-quarter seasonally adjusted

-20

-15

-10

-5

0

5

10

1

Q

0

8

2

Q

0

8

3

Q

0

8

4

Q

0

8

1

Q

0

9

2

Q

0

9

3

Q

0

9

4

Q

0

9

1

Q

1

0

2

Q

1

0

BG

CZ

EE

LV

LT

HU

PL

RO

SI

SK

6

Pola i wymiary regulacji finansowych

•

Sektor Bankowy

•

Sektor ubezpieczeń

•

Sektor rynków kapitałowych

•

Globalne

•

Regionalne

•

Lokalne

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

7

Początki banku centralnego

(funkcja emisyjna)

1644-1776

33 x 62,5 cm
19,7 kg

1 platmynt = 10 talarów = 234 g Ag

8

Sektor bankowy

Banki centralne – funkcje:

• Bank pa

ń

stwa

• Bank emisyjny

• Bank banków

• Nadzorca rynków

• Watchdog gospodarki ??

1.

Szwedzki Bank Pa

ń

stwowy

1668

2.

Bank Anglii

1694

3.

Bank Francji

1800

4.

Bank Holandii

1814

5.

Austriacki Bank Centralny

1816

6.

Bank Polski

1828

7.

Bank Grecji

1841

8.

Bank Belgii

1850

9.

Bank Rosji

1860

10.

Bank of Japan

1882

11.

Banca d’Italia

1893

12.

Federal Reserve System Fed 1913

13.

Bank Polski SA

1924

14.

European Central Bank

1998

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

9

Globalna struktura instytucji standaryzuj

ą

cych

10

Instytucja

Charakterystyka standardu

Adresat (uwagi)

Międzynarodowy Fundusz
Walutowy (1944) Waszyngton

Międzynarodowe statystyki
finansowe
Wymienialność waluty

Banki centralne
Urzędy statystyczne
186 członków (!!!)

Europejska Wspólnota
Gospodarcza EWG (1958)
Bruksela
Unia Europejska (1993)

Zasady przepływu kapitału
Zasady nadzoru finansowego

Rządy, banki centralne i
inne agendy regulacyjne
27 członków

Organizacja Współpracy i
Rozwoju Gospodarczego
OECD (1960) Paryż

Standardy swobody przepływu
kapitału
Zasady corporate governance

Ministerstwa Finansów
Ministerstwa Gospodarki
33 członków

Światowa Organizacja Handlu
WTO (1994) Genewa

Zasada jednakowych korzyści usług
finansowych
Standardy kwalifikacyjne
świadczenia usług finansowych

Rządy narodowe
153 członków

cd.

Typy i źródła międzynarodowych standardów

świadczenia usług finansowych

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

11

Instytucja

Charakterystyka standardu

Adresat (uwagi)

Bank Rozliczeń
Międzynarodowych BIS (1930)
Bazylea

Zasady nadzoru bankowego
Minimalne wymogi nadzorcze
Zasady adekwatności kapitałowej
Zasady przejrzystości rezerw
walutowych

Banki centralne
(bezpośrednio)
Agendy nadzorcze
(pośrednio)
55 członków (13 czł.
zarządzających)

Komitet Nadzoru Bankowego
(1974)

Bankowy Komitet Doradczy
(1977)

Forum Stabilności Finansowej
Rada Stabilności Finansowej
(2009)

cd.

Typy i źródła międzynarodowych standardów

świadczenia usług finansowych

12

Typy i źródła międzynarodowych standardów

świadczenia usług finansowych - cd.

Instytucja

Charakterystyka standardu

Adresat (uwagi)

Międzynarodowe Konferencje
Komisji Papierów
Wartościowych IOSCO (1983)
Madryt

Standardy dla funkcjonowania
rynków kapitałowych i ich
instytucji
Wymiana informacji
Kształt globalnego rynku kapital.

Agendy regulacyjne ds.
rynków kapitałowych
109 członków

Międzynarodowe
Stowarzyszenie Nadzorów
Ubezpieczeniowych IAIS
(1994) Bazylea

Opracowuje zasady, standardy w
dziedzinie ubezpieczeń, podnosi
kwalifikacje specjalistów nowych
rynków ubezpieczeń
Tworzenie stabilnego,
efektywnego rynku ubezpieczeń

146 organów krajowych

Międzynarodowy Komitet
Standardów Rachunkowości
IASC (1974)
Międzynarodowa Rada
Standardów Rachunkowości
IASB (2001) Londyn

Standardy przejrzystości i
wiarygodności sprawozdań
finansowych
Wiarygodność rachunku
ekonomicznego

140 organizacji z 104
państw
Zarządzanie G10

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

13

Typy i źródła międzynarodowych standardów

świadczenia usług finansowych - cd.

Instytucja

Charakterystyka standardu

Adresat (uwagi)

Międzynarodowy Komitet
Zasad Audytu IAPC
International Auditing and
Assurance Standards Board
(IAASB) (1977) Nowy York

Standardy przejrzystości i
wiarygodności sprawozdań
finansowych

158 organizacji z 123
krajów

Public Interest Oversight
Board (PIOB) 2005 Nowy
York

Zapewnie by standardy i praktyka
w zakresie audytu spełniała
kryterium interesu publicznego

10 członków

14

Bank of International Settlements BIS

Bank Rozliczeń Międzynarodowy

•

1930 Traktat Haski

(Belgium, France,

Germany, Italy, Japan, the United Kingdom and
the United States)

•

rozliczenie reparacji wojennych

•

denazyfikacja

•

własność banków centralnych

•

Współpraca z IMF i UE

•

409 mld USD (w tym 150 t Au)
(2007)

•

55 banków centralnych

•

13 zarządza (gubernatorów)

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

15

Bank of International Settlements BIS

Bank Rozliczeń Międzynarodowy

•

Zarządza Komitet przedstawicieli banków centralnych G13

•

Funkcje BIS:

–

Bank banków centralnych

–

Rozliczenia międzynarodowe

–

Statystyka rozliczeń finansowych

16

Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego

•

1974 Komitet ds. Przepisów Bankowych i Praktych
Nadzorczych (banki centralne G10)

•

1975 Konkordat Bazylejski:

–

Wspólne zasady nadzoru banków

–

Wymiana informacji

–

Ustalenie minimalnych standardów nadzoru

–

Adekwatność kapitałowa

•

1988 Basel I

•

1996 rewizja Basel I

•

2007 Basel II

•

2010 banki centralne G13 (10 Europa)

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

17

Bazylea I (1988)

•

Przyjęcie wspólnych standardów kapitałowych dla
wzmocnienia stabilności międzynarodowego
systemu bankowego

•

ustalono metodologię i definicję współczynnika
wypłacalności,

•

„uwrażliwienie”wymaganego kapitału na różnice w
profilu ryzyka banków

M.Iwanicz-Drozdowska, 2000, Adekwatność kapitałowa banków według standardów Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego, Bank i Kredyt,1/2

18

Rewizja umowy bazylejskiej

•

Rekomendacje spóźniają się w stosunku do
innowacyjnych technik i metod
wprowadzanych w bankach,

•

liczne luki informacyjne

•

transfer aktywów i „zła” sekuratyzacja

•

ubogi podział na kategorie jakości kredytowej

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

19

Basel I vs Basel II

•

1996 uzupełnienie o modele VaR

•

Potrzeba zmian:

1. Zbyt uproszczona metoda obliczania kapitału

regulacyjnego

2. Możliwość nadzoru architektury modeli

wewnętrznych

3. Konieczność wykorzystania dyscypliny rynku

(konkurencja)

•

1998 prace nad Basel II

20

Bazylea II (2007)

•

I filar - minimalne wymogi kapitałowe

Cel: zwiększenie bezpieczeństwa i poprawa kondycji banku poprzez

wszechstronne i dokładne podejście do ryzyka finansowego.

•

II filar - badanie nadzorcze adekwatności

Cel: podejmowanie wczesnych interwencji, gdy nie zostanie zapewniona

spójność pomiędzy wysokością kapitału banku i jego ogólnym profilem
ryzyka.

•

III filar - dyscyplina rynkowa

Cel: stosowanie wyższych standardów w celu zapewnienia lepszego dostępu

do informacji finansowych.

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

21

Filar pierwszy

•

Ryzyko kredytowe

•

podejście standardowe
(rating zewnętrzny)

•

podejście alternatywne
(rating wewnętrzny)

•

wewnętrzne modele
ryzyka kredytowego

•

Ryzyko rynkowe

•

objęcie innych rodzajów
ryzyk

•

uzależnienie części wag
ryzyka od ratingu zewn.

22

Filar pierwszy

•

Ryzyko ekonomiczne:

•

zadłużenie zagraniczne kraju (-
rezerwy)

•

elastyczność bilansu płatniczego,
wrażliwość

•

stopień rozwoju gospodarczego

•

dostęp do zasobów naturalnych

•

system kierowania gospodarką
narodową

•

prognozy gospodarcze w długim

okresie

•

Ryzyko polityczne

•

formy sprawowania władzy,
procedura zmiany rządu,
zdolność dostosowania

•

sytuacja społeczna,

•

rola związków zawodowych,

•

stosunki polityczne i gospodarcze
z zagranicą

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

23

Filar drugi - badanie nadzorcze

Bank musi wykazać:

•

poprawność teoretyczną swojego podejścia do oceny
adekwatności,

•

jakość danych wejściowych (źródła informacji)

•

dokładność procesu pomiaru ryzyka

•

obiektywność i spójność instrumentów kontroli
wewnętrznej

24

Filar trzeci - dyscyplina rynkowa

Przejrzystość systemu bankowego poprzez

publikowanie :

•

struktury kapitału,

•

poziomu i zasad tworzenia rezerw,

•

zasad księgowości (wyceny pasywów i aktywów),

•

stanu zagrożenia ryzykiem,

•

opisu wewnętrznej oceny własnej adekwatności,

•

sposobu zarządzania adekwatnością kapitałową.

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

25

Przedmiot adekwatności

•

Ryzyko kredytowe

•

ryzyko rynkowe

26

Wagi ryzyka wg Bazylea II

AAA do
AA-

A+ do A-

BBB do
BBB-

BB+ do
BB-

B+ do B-

Poniżej B-

Bez
rankingu

Państwa i
banki
centralne

0

20

50

100

100

150

100

Banki (1)

20

50

100

100

100

150

100

Banki
(rating)

20

50

50

100

100

159

50

Przedsiębi
orstwa nie
finansowe

20

100

100

100

150

150

100

Aktywa
sekuratyzo
wane

20

50

100

100

150

Od

kapitału

Od

kapitalu

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

27

Capital Requirements Directive (CRD)

(2006)

1. Dyrektywa nr 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006

r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe
(Dz.U. L177 z 2006 r., s. 1)

2. Dyrektywa nr 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006

r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji
kredytowych (Dz.U. L177 z 2006 r., s. 201).

Nowe rozwiązania regulacyjne:

•

wyznaczanie poziomu adekwatności kapitałowej na podstawie nie tylko kryteriów
ilościowych (I filar), ale również kryteriów jakościowych (II filar); banki poza
utrzymywaniem funduszy własnych na poziomie nie niższym niż suma wymogów
kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka zostały zobowiązane do
regularnego szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego (kapitału
ekonomicznego),

•

zgoda na stosowanie w metodzie standardowej wag ryzyka kredytowego
ustalanych na podstawie ocen wiarygodności kredytowej nadanych przez
podmioty zewnętrzne (agencje ratingowe uznane przez organy nadzorcze),

28

Capital Requirements Directive (CRD)

cd.

•

wprowadzenie w I filarze obciążeń kapitałowych
przeznaczonych na pokrycie ryzyka operacyjnego.

•

dopuszczenie stosowania zaawansowanych metod oceny
ryzyka kredytowego oraz ryzyka operacyjnego na podstawie
opracowywanych przez banki wewnętrznych modeli, pod
warunkiem zatwierdzenia ich przez nadzór;

•

banki, które nie wybiorą podejścia bazującego na
wewnętrznych ratingach lub nie otrzymają zgody organu
nadzoru na ich stosowanie, będą stosować metodę
standardową,

•

zobowiązanie banków do okresowej oceny poziomu
adekwatności kapitałowej, która to ocena weryfikowana jest
następnie przez nadzór.

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

29

Podstawowe zasady

Base lI

•

Filar I - minimalne wymogi kapitałowe

–

ryzyko kredytowe

•

metoda standardowa

•

metoda wewnętrznych ratingów

–

techniki redukcji ryzyka kredytowego

–

ryzyko operacyjne

–

sekurytyzacja

•

Filar II - proces analizy nadzorczej

•

Filar III - dyscyplina rynkowa

30

Filar I

Bazylea 2 vs Bazylea 1

•

podstawowe zmiany w metodologii
standardowej:

–

ratingi zewnętrzne

–

nowy podział na portfele (SME, detal)

–

większe zróżnicowanie wag ryzyka (35% hipoteka
mieszkaniowa, 75% detal, 150% „past due”)

•

ryzyko operacyjne

•

metoda wewnętrznych ratingów

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

31

Filar II oraz Filar III

•

Proces Analizy Nadzorczej (Filar II)

–

modele kapitału ekonomicznego

–

walidacja modeli wewnętrznych dla potrzeb Filaru

I

–

ryzyka nie objęte Filarem I

–

dodatkowe wymogi kapitałowe

•

Dyscyplina Rynkowa (Filar III)

–

obowiązkowe ujawnienia

32

Basel II Filar III (ujawnienia)

Zalecenie 1
Bank powinien, co najmniej w okresach rocznych lub częściej, jeśli to możliwe i

właściwe, udostępniać publicznie skrócone informacje dotyczące:

a) struktury kapitału i wielkości poszczególnych składników kapitału

Bank powinien ujawniać kwoty poszczególnych składników kapitału i strukturę kapitału zgodnie z definicjami zawartymi

w Bazylejskiej Umowie Kapitałowej.

b) warunków dotyczących g

ł

ównych cech instrumentów kapita

ł

owych

Bank powinien ujawniać skrócone informacje na temat warunków dotyczących g

ł

ównych cech instrumentów

kapita

ł

owych, w szczególności instrumentów innowacyjnych, z

ł

ożonych lub hybrydowych.

Zalecenie 2

Bank powinien ujawniać informacje dotyczące zasad rachunkowości

stosowanych do wyceny aktywów i pasywów, ustalania rezerw celowych i
wykazywania przychodów.

Zalecenie 3
Bank powinien publicznie ujawniać jakościowe i ilościowe informacje

dotyczące poziomu narażenia na ryzyko, w tym strategii zarządzania ryzykiem

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

33

Basel II Filar III (ujawnienia)

Zalecenie 4
(a) Bank powinien, co najmniej w okresach rocznych, publicznie ujawniać poziom wspó

ł

czynnika

kapita

ł

owego oraz inne stosowne informacje dotyczące adekwatności kapita

ł

owej w

ujęciu skonsolidowanym

(b) Bank powinien ujawniać miary narażenia na ryzyko obliczone zgodnie z metodologią

określoną w Bazylejskiej Umowie Kapita

ł

owej,

Zalecenie 5
Bank powinien udostępniać analizę czynników wpływających na jego pozycję w zakresie

adekwatności kapitałowej. Powyższe obejmowałoby:

1.

zmiany w strukturze kapitału i ich wpływ na kluczowe wskaźniki oraz ogólną pozycję kapita

ł

ową;

2.

planowanie awaryjne; czy bank powinien korzystać z rynków kapita

ł

owych w sytuacjach

krytycznych;

3.

strategię zarządzania kapita

ł

em z uwzględnieniem planów w zakresie kapita

ł

u (jeśli w

ł

aściwe);

4.

wp

ł

yw wszelkich braków pomniejszeń o udzia

ł

y w bankach i innych instytucjach finansowych,

jeśli stosuje się.

Zalecenie 6
Zachęca się bank do ujawniania struktury i procesu alokacji kapita

ł

u ekonomicznego do

prowadzonej dzia

ł

alności gospodarczej.

.

34

Basel II wdrożenie i stosowanie

•

Wdrożenie zapisów dyrektywy CRD stanowi dla banków duże wyzwanie.

•

W rachunku adekwatności kapitałowej banki muszą uwzględniać nowe
obszary ryzyka.

•

Regulacje II filaru wymagają prowadzenia analizy jakościowej, której
wynikiem są dodatkowe elementy składające się na łączny wymóg
kapitałowy banku. (zaplecze kadrowe i know how)

•

zasada proporcjonalności, zgodnie z którą wiele wymogów zawartych w
dyrektywie stosuje się do poszczególnych banków w takim zakresie, w
jakim jest to uzasadnione skalą i charakterem prowadzonej działalności.

•

bardziej efektywne wykorzystywanie funduszy własnych (umożliwia
stosowania zaawansowanych metod szacowania ryzyka kredytowego i
ryzyka operacyjnego)

•

Metody te wymagają jednak posiadania baz danych zawierających
wieloletnie szeregi czasowe i odpowiednich rozwiązań informatycznych

•

W 2007 r. w Polsce metody zaawansowane stosowało siedem banków –
jedynie banki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego.

Regulacje i nadzór finansowy

dr Wojciech Rogowski

35

Ponadnarodowe instytucje ustanawiające standardy nadzorcze

Literatura uzupełniająca: