Ewolucja ballady jako gatunku literackiego

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ewolucja ballady jako gatunku literackiego
w utworach XIX i XX wieku. Omów problem, przedstaw
odpowiednie przykłady literackie.

Temat przeznaczony jest głównie dla zainteresowanych teorią literatury. Należy nie
tylko odnieść się do badań teoretycznoliterackich, ale również wykazać się umiejętno-
ścią wnikliwej analizy i interpretacji dzieł literackich. Zwróć uwagę na sformułowanie
tematu: nie odnosi się on tylko do literatury polskiej. Należy więc oczekiwać, że komisja
będzie chciała usłyszeć coś na temat ballady na świecie.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1.

Możesz zacząć od scharakteryzowania gatunku ballady – po prostu podaj definicję.
Naturalnie musisz odnieść się do kontekstu historycznego, podać cechy pierwowzoru,
wymienić najważniejszych twórców uprawiających ten gatunek.

Możliwość 2.

Masz jeszcze jedno wyjście: zacznij od powołania się na jednego z badaczy literatury
(np. Ireneusza Opackiego) i powiedz, że gatunki literackie ulegają przekształceniom.

Można powiedzieć, że gatunki są jak ludzie: „rodzą się”, „rosną”, „zmieniają”. Tak

też stało się z gatunkiem ballady na przestrzeni wieków. Później powinieneś krótko
scharakteryzować balladę (chodzi przede wszystkim o rys historyczny – skąd się wywo-
dzi, jakie są jej podstawowe cechy).

Strategie rozwinięcia

Ballada romantyczna

Teksty: Mickiewicz, Ballady i romanse; Słowacki, ballada z dramatu Maria Stuart, Ru-
sałka, Duma o Wacławie Rzewuskim; Goethe, Król olch; Schiller, Pierścień Polikratesa,
Rękawiczka, Graf Habsburg. Musisz wskazać podstawowe cechy ballady: synkretyzm,
irracjonalizm, fantastyka, frenezja, tajemniczość (czas i miejsce akcji), obecność ludo-
wego kodeksu moralnego (np.: jeden grzech pociąga drugi, kara za grzechy następuje
na ziemi – Lilie).

Ballady Leśmiana

Twórczość Leśmiana ucieka od wpływu historii, realizuje się raczej w wymiarach filozo-
ficzno-metafizycznym i psychologicznym. Wpływy romantyczne to przede wszystkim
wszystko to, co mistyczne, spirytualne, paranormalne, głęboko powiązane z Naturą
i Bogiem. Leśmian korzysta z dramatu romantycznego, stosuje ironię, paradoksy, od-
świeża i unowocześnia balladę. W swej poezji wskrzesza świat fantastyczny, a w tej
ucieczce od rzeczywistości można doszukać się buntu szczególnie przeciw nudnemu,
stereotypowemu mieszczaństwu. W jego poezji wyraźne są wpływy symbolizmu. Kon-
cepcja symbolu łączyła się też z celami filozoficznymi, a poezja Leśmiana to niewątpli-
wie poezja filozoficzna, szczególnie osadzona w filozofii Henriego Bergsona. Pokazuje
też pewien ideał człowieka nazywanego człowiekiem pierwotnym. Człowiek prymi-
tywny zaś posiadał – tak pożądane przez Leśmiana – cechy twórcze. Jego przemyślenia
i życie determinowane były bezpośrednio przez żywioły i metafizykę. Jako głęboko zwią-

Inne możliwe
sformułowania tematu

•

Ballada jako poetycka wykładnia
światopoglądu. Zaprezentuj za-
gadnienie na wybranych przykła-
dach literatury XIX i XX wieku.

•

Ballada jako gatunek literacki.
Przedstaw jej cechy i ewolucję,
analizując wybrane utwory pol-
skich pisarzy różnych epok.

Bibliografia podmiotu

Literatura:

•

François Villon, Ballada o pa-
niach minionego czasu: przesła-
nie, Ballada Villona dla swej mi-
łey

•

Adam Mickiewicz, Ballady i ro-
manse

•

Bolesław Leśmian, Ballada bez-
ludna, Ballada dziadowska, Du-
siołek

•

Władysław Broniewski, Ballady
i romanse

•

Czesław Miłosz, Ballada

•

Miron Białoszewski, Ballada
z makaty, Ballada o zejściu do
sklepu

•

Wisława Szymborska, Ballada

•

Rafał Wojaczek, Ballada bezboż-
na, Ballada obsceniczna

Teksty mniej znane:

•

Tomasz Zan, Cyganka

Cyganka

Cyganka;

•

Antoni Edward Odyniec, Wese-

Wese-

le;

•

Aleksander Chodźko, Maliny

Maliny

Maliny;

•

Aleksander Fredro, Mogiła na

Mogiła na

rozdrożu

rozdrożu;

•

Józef Ignacy Kraszewski, Bran-

Bran-

ka;

•

Stanisław Wyspiański, Ballada

Ballada

[z rapsodu Bolesław Śmiały

Bolesław Śmiały

Bolesław Śmiały];

•

Kazimiera Iłłakowiczówna,
O Hani, co się zabiła

O Hani, co się zabiła

Prezentacje maturalne

Ucz się z

zany z naturą intuicyjnie wsłuchiwał się w swoje wewnętrzne „ja”. W tej koncepcji po-
wracają idee Bergsona. Sen u Leśmiana jest jednym ze sposobów istnienia świata po-
etyckiego i sposobem na jego organizację, to forma kontaktu podmiotu lirycznego ze
światem. Problem Boga to dla Leśmiana próba oparcia swej wiary o któryś z wierz-
chołków trójkąta filozoficznego: Natura – Bóg – Człowiek. Można w twórczości Le-
śmiana wyróżnić dwie ścieżki: antropologiczną z problemem mitu religijnego i egzy-
stencjalną. Ta pierwsza to szukanie podobieństwa między Bogiem i człowiekiem. Na
ścieżce egzystencjalnej przeciwstawia życie ziemskie życiu Tam. Bóg nie jest już przed-
łużeniem człowieka, ale znajduje się w opozycji do niego, stosunki między nimi są pełne
tragizmu i niepewności. Boskimi cechami obdarzył poeta Naturę – wszechpotężna,
wszechwładna, wszechwieczna. Ujęcia panteistyczne są obecne w większości utworów
traktujących o przyrodzie. Leśmianowska metafizyka wiązała się z ludowością – i to
właśnie w niej realizują się światopoglądowe kwestie powrotu do natury i pierwotności.
Stanowi studium archetypu natury ludzkiej. Dla poety stworzenie pierwotnego, ludowe-
go mikrokosmosu stało się próbą przedstawienia rozważań na temat stosunku natury
i człowieka, jednostki i zbiorowości, sztuki i metafizyki. Teksty: Ballada bezludna, Bal-
lada dziadowska, Ballada o Dumnym Rycerzu, Dusiołek, Garbus, Dąb.

Ballada

Ballada Miłosza

Miłosza

Napisany w 1958 roku wiersz Miłosza, poświęcony Jerzemu Andrzejewskiemu, związa-
ny jest z tematyką wojenną. W tekście istnieje wyraźny podział na słowa podmiotu (bal-
ladowego narratora?) i monolog wewnętrzny matki, która utraciła swojego syna. Ów
syn, najprawdopodobniej należący do Kolumbów, zginął na wojnie. Matka nie tylko
wspomina dziecko, ale też wyraża pewien żal, że nikt go nie pamięta. Jest to też tekst
polityczny (nie bez powodu dedykowany Andrzejewskiemu):

Mówią synku, że wstydzić się trzeba,
Że niedobrej broniłeś ty sprawy.

Z całą pewnością tekst ten odbiega od romantycznego wzorca ballady.

Ballady i romanse

Ballady i romanse Broniewskiego

Broniewskiego

Dokonaj krótkiej analizy porównawczej z Romantycznością Mickiewicza. Mamy dwie
bohaterki: Karusię i Ryfkę. Obie są samotne, nieszczęśliwe, szalone. Różnica: Karusia
znajduje zrozumienie wśród tłumu, narrator – obserwator sprzeciwia się oświeceniowe-
mu szkiełku i oku, Ryfka pozostaje sama wśród tłumu, zostaje w brutalny sposób roz-
strzelana przez Niemców („postawili ich oboje pod miedzą (…)/ Słuchaj, Jezu, słuchaj,
Ryfka, Sie Juden,/ za koronę cierniową, za te włosy rude,/ za to, żeście nadzy, za to,
żeśmy winni,/ obojeście umrzeć powinni.”). Zwróć uwagę na układ klamrowy tego tek-
stu.

Ballady peryferyjne

Ballady peryferyjne Białoszewskiego

Białoszewskiego

Poezja Białoszewskiego to przede wszystkim poezja lingwistyczna, która korzysta z do-
konań awangardy. Mówi się także, że to „poeta rupieci”, przedmieść warszawskich,
jarmarków, który fascynuje się kulturą plebejską, kulturą niską, tandetą, kiczem, jest
„pasjonatem” takich rzeczy, jak: podłogi, łyżki durszlakowe i piece kaflowe. Często
przedmioty te są po prostu brzydkie i zniszczone. Białoszewski był niewątpliwie indywi-
dualistą, bo nie wpisywał się w żaden nurt ani nie uczestniczył w życiu politycznym, spo-
łecznym, unikał wszelkich powiązań z organizacjami i grupami poetyckimi. Zwróć uwa-
gę na Balladę z makaty i Balladę o zejściu do sklepu. W pierwszym tekście podmiot
liryczny najprawdopodobniej jest człowiekiem patrzącym na tandetną i kiczowatą ma-
katkę wiszącą na ścianie. Mamy na niej pannę, która leży w ogrodzie i fika nóżkami
w rytm wygrywanej przez młodzieńca muzyki. Ballada o zejściu do sklepu pokazuje ba-
nalną czynność wyjścia po zakupy. Podmiot liryczny dziwi się poruszaniu po schodach
i tłumom nieznajomych przechodniów, a zarazem zachwyca nimi. Teksty te nie mają już
cech ballady romantycznej, przypominają raczej ballady podwórzowe, czyli piosenki
opiewające bohaterów folkloru miejskiego.

Ballada

Ballada Szymborskiej

Szymborskiej

Już sam tytuł utworu podpowiada czytelnikowi konkretną realizację gatunku. Tymcza-
sem okazuje się, że wiersz nie spełnia wszystkich wyznaczników „czystej” romantycznej

Muzyka:

•

Fryderyk Chopin – Ballada F-dur
op. 38, Ballada g-moll op. 23,
Ballada As-dur op. 47, Ballada
f-moll op. 52

•

Johannes Brahms – Ballada na
fortepian op. 10

•

Edvard Grieg – Ballada na forte-
pian G-dur – wariacja na temat
norweskiej pieśni op. 24

Bibliografia przedmiotu

•

Ireneusz Opacki, Krzyżowanie się
postaci gatunkowych jako wy-
znacznik ewolucji poezji [w:] Pro-
blemy teorii literatury. Seria 1,
red. Henryk Markiewicz, Wrocław
1987

•

Ireneusz Opacki, O Balladach
i romansach Mickiewicza [w
tegoż:] W środku niebokręgu.
Poezja romantycznych przeło-
mów, Katowice 1995 lub Pa-
miętnik Literacki 1980, z. 3.

•

Ireneusz Opacki, Ewolucje balla-
dowej opowieści, Lublin 1961

•

Czesław Zgorzelski, Duma po-
przedniczka ballady, Toruń 1949

•

Michał Głowiński, Gatunek lite-
racki i problemy poetyki histo-
rycznej [w:] Problemy teorii lite-
ratury. Seria 2, red. Henryk Mar-
kiewicz, Wrocław 1987

•

Jan Trznadlowski, Gatunek a ro-
dzaj literacki. Trudności metodo-
logiczne [w:] Problemy teorii li-
teratury. Seria 2, red. Henryk
Markiewicz, Wrocław 1987

•

Ballada polska, oprac. Czes-
ław Zgorzelski, Ireneusz Opacki,
Wrocław 1962

•

Jadwiga Jagiełło, Polska balla-
da ludowa, Wrocław 1975

•

Ireneusz Opacki, Ballada, [hasło
w:] Słownik literatury polskiej XIX
wieku, red. Józef Bachórz i Alina
Kowalczykowa, Wrocław 1991

Prezentacje maturalne

Ucz się z

ballady. Jednak niewątpliwie można dostrzec podobną tematykę, gdyż, jak pisze Irene-
usz Opacki, ballady ukazywały wszystko, co powszechne, niezmienne i wieczne. Szym-
borska pokazuje dramat miłosny, jakich wiele na świecie. W ten sposób człowiek zostaje
wplątany w „orbitę większych od niego sił”. Problemem balladowego człowieczeństwa
jest więc ukazanie natury ludzkiej w starciu z innymi siłami. Siłą taką, jak i wartością,
może być dla poetki miłość (lub niemożność jej spełnienia). W swojej twórczości doko-
nuje ona wyboru wartości, by nadać sens ludzkiej egzystencji, tworząc w ten sposób pe-
wien model człowieczeństwa. Ulubionymi tematami ballad są: nieszczęśliwa miłość
i śmierć jednego z kochanków. Potwierdzają to takie utwory jak: Romantyczność, Świte-
zianka, Lilie Adama Mickiewicza. Gatunek cechuje szczególne upodobanie do wątków
sensacyjnych i jakby dla potwierdzenia tej tezy w wiele utworów wpisuje się motyw mę-
żobójstwa („Zbrodnia to niesłychana,/Pani zabija pana”). Szymborska przywołuje tę
tematykę, jednocześnie ją modyfikując. Zabitą, czyli ofiarą, jest tu kobieta („To ballada
o zabitej”). Jest to jednak morderstwo dokonane w jej psychice („nagle z krzesła wsta-
ła”). Kobieta umiera z miłości, a właściwie z bólu, jaki zadał jej ukochany mężczyzna.
Kochanka zostaje więc ze swoją rozpaczą, a zabójca ucieka. Nie próbuje ukryć swej
zbrodni i nie zaciera za sobą śladów. Schodzi „ze sceny” i nie wkracza na nią ponownie.
Pani, bohaterka Lilii, nie tylko grzebie zwłoki męża, ale i sadzi na grobie kwiaty, by nikt
nie domyślił się, iż to ona jest morderczynią. Jednocześnie kobieta ta jest główną posta-
cią utworu i nie schodzi z pierwszego planu wydarzeń, jest obecna aż do momentu wła-
snej śmierci, która stanowi karę za popełnione przestępstwo. We współczesnym wierszu
sytuacja została odwrócona i to zabita niszczy ślady zbrodni („Wszystkie po zabójcy
ślady/ pali w piecu”). Niszczenie pamiątek sugeruje, oczywiście, chęć zapomnienia o męż-
czyźnie jako o sprawcy cierpienia. Ballada ujmuje człowieka w jego odruchach pierwot-
nych. Pojawia się bohater „roussowski”, spontaniczny. Pierwszą reakcją nieszczęśliwej,
porzuconej kochanki jest rozpacz, która właśnie objawia się poprzez spalenie pamiątek
przeszłości. Widoczne jest także odwrócenie sposobu przedstawienia wydarzeń. W typo-
wych balladach wszystko dąży do finału. Pan Twardowski „usiłuje” z powodzeniem prze-
chytrzyć diabła (Pani Twardowska), strzelec nie dotrzymuje przyrzeczenia (Świtezian-
ka), powracającego ojca szczęśliwie ratuje modlitwa dziatek (Powrót taty). W Balladzie
finał znajduje się na początku: nastąpiło zabójstwo i „zabójca zbiegł ze schodów”. Nie-
znany jest przebieg aktu morderstwa ani jego przyczyna. Podobny splot zdarzeń odna-
leźć można w Liliach, ponieważ czytelnik już w pierwszej strofie dowiaduje się o zbrod-
ni. Jednak w utworze Mickiewicza celem takiej konstrukcji jest ukazanie wyrzutów
sumienia Pani (wynika to z ludowości tego gatunku i chęci wyliczenia odwiecznych prawd
moralnych). W wierszu Szymborskiej czytelnik nic nie wie o niepokojach, które rzeko-
mo dręczyłyby zabójcę. Po zatuszowaniu śladów nie swojej winy bohaterka wykonuje
szereg czynności („Ona wstała, rusza głową, oczami patrzy po kątach, po skrzypiących
deskach stąpa, Ona wstała, Ona chodzi”). Nastąpiło rozstanie bliskich sobie ludzi. Świad-
czyć o tym może pierścionek – odwieczny symbol złączenia kochanków. Pierścionek to
jednak nic innego jak kamień w pięknej oprawie. Kamień jest twardy i oczy bohaterki
także. Prawdopodobnie porównanie to oznacza, że kobieta jest dzielna, da sobie radę
(porównajmy ze związkiem frazeologicznym: „być twardym”). Jest to tym bardziej praw-
dopodobne, iż: „Nie unosi się w powietrzu”. Ofelia Szymborskiej już nie „buja w obło-
kach”, wręcz przeciwnie – tragedia uczyniła z niej realistkę, stąpa „po zwykłej podło-
dze”. Epitet ten potwierdza wzniosłość uczucia. Niezależnie od tego, czy pali ona pamiątki,
czy chodzi po podłodze, ciągle znajduje się w centrum akcji, to typowa bohaterka balla-
dowa. Wynika to z jednowątkowości ballady i z faktu, iż owym wątkiem są właśnie losy
jednej postaci. Osoba jest zazwyczaj ukazywana w momencie podejmowania ważnych
decyzji życiowych. Świat balladowy składa się z elementów pochodzących z kręgu zja-
wisk swojskich oraz z elementów podkreślających niezwykłość, egzotykę. Przedstawie-
niu zjawisk, miejsc i rzeczy jako niezwykłych służy wspomniana powyżej tajemniczość.
Jest ona związana z romantyczną frenezją, czyli szałem, zapałem w przedstawieniu świata.
Romantyczna sceneria opierała się na niesamowitości, niepewności, grozie, strachu.
Dlatego miejscem akcji był zazwyczaj bór, las (Świtezianka), cmentarz, cerkiew (To
lubię), jezioro (Świteź). Wydarzenia działy się w nocy, kiedy panował mrok. Narrator
w Balladzie pokazuje to tak: „Przy nie zasłoniętym oknie,/w świetle lampy rzecz się
miała./Każdy, kto chciał, widzieć mógł”. Widoczne jest tu wyraźne odstępstwo od jedne-
go z podstawowych wyróżników ballady. Szczególnie ostatnie słowa świadczą przeciw
tajemniczości. Zastosowana inwersja podkreśla wagę tych słów: wszyscy mogą oglądać

Teksty ballad
śpiewanych, na które
warto zwrócić uwagę:

Ballady Kaczmarskiego

Jacek Kaczmarski był pieśniarzem,
poetą, kompozytorem, bardem So-
lidarności. Śpiewał autorskie pie-
śni, w których odwoływał się do
tradycyjnych wartości i symboli
narodowych oraz krytykował wła-
dze socjalistyczne. Był zafascyno-
wany twórczością Włodzimierza
Wysockiego i Bułata Okudżawy.
Przejrzyj takie teksty jak: Ballada
antykryzysowa, Ballada autotema-
tyczna, Ballada feudalna, Ballada
żebracza, Ballada o bieli.

Ballada
o Janku Wiśniewskim

Inspiracją do napisania pieśni były
wydarzenia Grudnia ’70. Balladę
o Janku Wiśniewskim napisał
Krzysztof Dowgiałło (choć przez
wiele lat tekst pozostawał anoni-
mowy), muzykę skomponował
w roku 1980 Mieczysław Cholewa.
Tekst opowiada o młodym chłop-
cu zastrzelonym 17 grudnia 1970
roku. Janek Wiśniewski, bohater
piosenki, nie jest postacią histo-
ryczną, w rzeczywistości nigdy nie
istniał, a zabity mężczyzna, który
był niesiony na drzwiach ulicą
Świetojańską w Gdyni w kierunku
urzędu miejskiego, nazywał się
Zbigniew Godlewski i był uczniem
szkoły zawodowej. Scena niesie-
nia została szczegółowo pokazana
w filmie Wajdy Człowiek z żelaza.
Była ona wzorowana na zdjęciach,
które się zachowały. Janek Wi-
śniewski ma swoją ulicę w okoli-
cach Portu Gdyńskiego. Imię i na-
zwisko bohatera ma wymiar sym-
boliczny, chłopak był jedną z ofiar
działań milicji.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

ludzkie nieszczęścia. Często „dzieją się” one na naszych oczach, a my wciąż zabiegani,
zapracowani nie potrafimy dostrzec innego człowieka. Jakby dla potwierdzenia powyż-
szych słów bohaterki nikt nie odwiedza, choć wielu mogło być świadkami owej „sceny”.
Istota tajemniczości wiersza noblistki polega na tym, iż nikt nie wie, dlaczego nastąpiło
rozstanie kochanków.

Jednym z czynników ballady jest dramatyzacja kompozycji, która opiera się na uka-

zywaniu tylko fragmentów rzeczywistości. Fragmentaryczność polega na zastosowaniu
metody luk fabularnych, migawkowości. Cała akcja przedstawiona jest w „obrazach”.
Najpierw „zabita” wstaje, potem rusza głową, w końcu śpiewa.

Ballada romantyczna wprowadza do literatury tego okresu postacie i zjawiska nad-

przyrodzone. Pojawiają się duchy, zjawy, syreny, potwory, które stanowią grono postaci
drugoplanowych. Porzuconej kobiecie, bohaterce Ballady, nikt nie towarzyszy. W typo-
wej balladzie romantycznej postacie prowadzą dialog. W wierszu współczesnym głos
ma tylko narrator, a akcja rozpoczyna się od opuszczenia domu przez mężczyznę. „Za-
bita” została sama ze swoimi myślami, bólem, rozpaczą, cierpieniem. Jest to więc rodzaj
ballady – pantomimy, w której brak dialogu zastąpiony został wymownymi rekwizytami
takimi jak: fotografie, sznurowadła, pierścionek. W tego rodzaju balladach istotne są
też gesty: „ona wstała, ślady pali w piecu, rusza głową”. Wszystko to służy pokazaniu
procesu przeżywania swego losu przez postać. Rekwizyty, gesty stają się widomymi zna-
kami przeżycia.

Jednak, mimo tych „drobnych dramatów”, prawie każdy wiersz Szymborskiej operu-

je drwiną, żartem, ironią, paradoksem. Nasuwa się pytanie: dlaczego? Ponieważ sam
człowiek jest fascynujący, a zarazem śmieszny i tragiczny. Poetka powie: sto pociech,
niebożę. Tylko ironia, dyskretny uśmiech, błazenada może uchronić od rozpaczy (a prze-
cież utracona miłość jest powodem cierpienia). Błazen, szaleniec jest niezwykle bliski
romantycznej irracjonalności, gdyż tylko za pomocą szaleństwa da się odkryć prawdę
i mądrość (np. Romantyczność). Dlatego Szymborska wybiera parodię gatunku, ośmie-
sza tytuł utworu, przywołuje część romantycznych stereotypów i przypatruje się ludzkiej
rozpaczy.

Ballady Wojaczka

Np.: Ballada bezbożna, Ballada obsceniczna. Te ballady z całą pewnością Mickie-
wiczowskich tekstów nie przypominają. W poezji Wojaczka należy podkreślić apo-
logię okrucieństwa, które jest sposobem bycia i stosunku do drugiego człowieka.
Ciało staje się źródłem poznania – przez nie poeta postrzega życie i śmierć. Z cia-
łem łączy się instynkt, zmysłowość, odczuwanie, seksualność, głód i cierpienie. Wo-
jaczek redukuje ludzką egzystencję do odruchów, fizjologii, instynktu, eksponuje
reakcje lęku, głodu, pożądania. Wszystko to uzupełnia obscenami, kolokwializma-
mi, słownictwem potocznym.

Inne teksty, które możesz zanalizować

Konstanty Ildefons Gałczyński, Ballada o Trzęsących się Portkach; Stanisław Grocho-
wiak, Don Kiszot; Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Ballada; Leopold Staff , Ballada o da-
rowanym sercu.

Strategia zakończenia

Całość należy, naturalnie, podsumować i wyciągnąć wnioski. Ballada, choć typowa i po-
pularna w romantyzmie, dziś, mimo zmian cech gatunkowych, interesuje najwybitniej-
szych poetów współczesnych (Miłosz, Szymborska). Powstają nie tylko utwory literackie,
ale też śpiewane. Ballada jest więc wciąż gatunkiem atrakcyjnym i ciekawym.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Z całą pewnością uatrakcyjnienie tematów teoretycznoliterackich nie jest łatwe. Mo-
żesz np.: we wstępie odtworzyć fragment którejś z ballad Chopina. Ciekawym pomy-
słem byłoby również narysowanie na dużej kartce schematu graficznego ewolucji balla-
dy (na wzór tego, który przedstawia Ireneusz Opacki w tekście Krzyżowanie się postaci
gatunkowych jako wyznacznik ewolucji poezji. Pamiętaj jednak, że ów schemat odzwier-
ciedla rozwój tragedii elżbietańskiej, Twój schemat będzie nieco inny). Schemat taki
może przydać się w końcowej, podsumowującej części Twojej wypowiedzi.

Ważne pojęcia,
trudne terminy

Ballada

To przede wszystkim forma mu-
zyczna. Początki ballady sięgają
średniowiecza i muzyki dworskiej.
Ballady śpiewane były przez tru-
badurów przy akompaniamencie
instrumentu. Najczęściej snuły
epicką opowieść o miłości lub
wielkich czynach. Pierwowzorem
ballady europejskiej była ballada
szkocka z XII – XV wieku, nasyco-
na elementami fantastyki, o po-
sępnym nastroju. Od XVI wieku za-
częto publikować zbiory utworów
balladowych (np. cykl o Robin
Hoodzie). W 2. połowie XVIII wie-
ku gatunek ten stał się inspiracją
dla poezji preromantycznej i ro-
mantycznej, gdyż uznany został za
wzór twórczości poetyckiej. Upra-
wiali go m.in. Walter Scott, Wil-
liam Wordsworth, Fryderyk Schil-
ler, Johann Wolfgang Goethe,
Henryk Heine, Aleksander Puszkin,
Michaił Lermontow.

Na gruncie polskim ballada

pojawiła się w nawiązaniu do daw-
niejszej dumy, a autorem pierw-
szych utworów był Julian Ursyn
Niemcewicz, który wprowadził wzo-
ry ballady szkockiej. Jednak do-
piero Ballady i romanse Adama
Mickiewicza (1822), uznawane za
programowy manifest polskiego
romantyzmu, stworzyły obowiązu-
jącą na naszym gruncie konwen-
cję ballady nawiązującej do wąt-
ków rodzimej pieśni gminnej.
Model ten znalazł naśladowców
i kontynuatorów (m.in. Aleksander
Chodźko, Stefan Witwicki, Edward
Antoni Odyniec, Władysław Syro-
komla). W późniejszej poezji bal-
lada nie odgrywała już tak ważnej
roli, chociaż pojawiała się w róż-
nych okresach, m.in. w Młodej
Polsce (Kazimierz Przerwa-Tetma-
jer, Leopold Staff), w twórczości
Bolesława Leśmiana (cykle Balla-
dy, Pieśni kalekujące), Emila Zega-
dłowicza (Powsinogi beskidzkie),
Kazimiery Iłłakowiczówny, Juliana
Tuwima, Mirona Białoszewskiego.

Ballada jest gatunkiem syn-

kretycznym, gdyż łączy w sobie

kretycznym, gdyż łączy w sobie
elementy liryki, epiki i dramatu.

elementy liryki, epiki i dramatu.

elementy liryki, epiki i dramatu.
Fabuła odznacza się szkicowością
i zagadkowością, a jej dominantę
stanowi dramatyczne wydarzenie.
Narracja balladowa jest silnie zsu-
biektywizowana, a w jej obrębie
występują dialogi postaci.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Określenie problemu

Wyjaśniasz termin ballada, podajesz podstawowe ce-
chy gatunku, kreślisz rys historyczny i wymieniasz głów-

O co może zapytać komisja?

Czy możesz podać gatunek (gatunki), który wydaje Ci się
najbliższy balladzie, uzasadnić swój wybór i podać auto-
rów.

Proponowana odpowiedź

Takimi gatunkami są: duma i dumka. Duma
to gatunek staropolski, który wskrzeszony
został w okresie preromantyzmu i romanty-
zmu. Odwoływała się do poezji ludowej,

nych twórców albo stawiasz tezę, że ballada, jak każdy ga-
tunek literacki, ulega przekształceniom.

Kolejność prezentowanych argumentów

1. Ballada romantyczna (Mickiewicz, Słowacki, Go-

ethe, Schiller)

2. Specyfika ballad Bolesława Leśmiana

3. Powroty wojenne: Ballada Czesława Miłosza, Bal-

lady i romanse Władysława Broniewskiego

4. Ballady miejskie Mirona Białoszewskiego

5. Ciekawi twórcy ballady XX-wiecznej: Wisława Szym-

borska, Rafał Wojaczek

6. Teksty śpiewane – Jacek Kaczmarski, Ballada o Janku

Wiśniewskim, ballady poetyckie, ballady harcerskie, re-
ligijne, żeglarskie

Wnioski

Ballada jest gatunkiem zmieniającym się w ciągu wieków.
Współczesne ballady znacznie odbiegają od lansowanego
w romantyzmie wzorca.

operowała motywami grozy i fantastyki, opie-
wała czyny wielkich bohaterów, mówiła
o przemijaniu i śmierci. Autorzy: Kazimierz
Brodziński, Seweryn Goszczyński, Juliusz Sło-
wacki. Dumka to ukraińska pieśń elegijna lub
balladowa o smętnym tęsknym charakterze,
nasycona motywami rodzimego krajobrazu
i folkloru. Autorzy: Seweryn Goszczyński,
Antoni Malczewski.

ĆWICZENIE PRZED PISEMNĄ

Z jaką znaną balladą kojarzy Ci się ten utwór? Wypisz (w kilku punktach) podstawowe różnice między tymi
utworami.

Jan Kasprowicz
Pieśń o pani, co zabiła pana
(Z motywów ludowych)

Stała się nam nowina,
wiatrami z dala przywiana;
Na zamku, na rycerskim,
pani zabiła pana.

Zabiła go w noc ciemną,
rutę posiała na grobie:
Żal ci nam będzie, mój kwiecie,
I mnie żal będzie, i tobie.
(…)
O, jakiś rósł mi w niebiosy
w obłyskach rycernej chwały,

siedzący na siwym koniu,
gdy rogi wojenne grzmiały.

Gaszek mi siedzi przy boku – –
przecz twarde serce twoje?
Żonęś samotną zostawił,
na szumne ruszyłeś boje!
(…)
Hej! strojno jadą i zbrojno,
aż mi się mąci w głowie,
tak lśnią na karych koniach
ci nieboszczyka bratowie.

(…)
Na karych jadący rumakach,
przytępiliśmy ostrogi –
tak spieszno było nam k’tobie;
gdzie mąż twój, gdzie brat nasz
drogi?
(…)
Rycerną się okrył chwałą,
świat ją na wieki przechowa:
szczęśliwsza gdzież jest żona?
Szczęśliwa witaj bratowa!
(…)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ewolucja ballady jako gatunku literackiego
Na dowolnym przykładzie omów?chy epopei jako gatunku literackiego
Romantyzm, Romantyzm-Balladyna jako zabawa konwencjami literackimi
Biblia jako wzór gatunków literackich
24a Gatunki literackie wobec gatunków muzycznych (np ballada, hejnał, hymn, kolęda, litania, madryga
Proza 20-lecia jako tradycja literacka dla powojnia, Polonistyka, 08. Współczesna po 45, OPRACOWANIA
Gatunki literackie spis pojęć
gatunki literackie i kierunki filozoficzne
Głowiński - gatunki literackie, POLONISTYKA, FILOLOGIA POLSKA, Poetyka
H. White „Tekst historiograficzny jako artefakt literacki”, antropologia
GŁÓWNE GATUNKI LITERACKIE UPRAWIANE W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM
Zbrodnia jako motyw literacki różny stosunek do niej bohaterów literackich wybranych epok
gatunki literackie typowe dla antyku GSNWLAAJRE2YO53JPNGG6JR77KI5R4LYH3HY2FQ
Rodzaje i gatunki literackie, Edukacja teatralna, Edukacja teatralna- dokumenty
Rodzaje i gatunki literackie, Nauka o języku
Gatunki literackie Pozytywizmu uzasadnienie ich żywotności tendencjami epoki
wie 9c+i+jej+mieszka f1cy+jako+temat+literacki T2PCOI4IWQOD5RBBTTJ2M2TEGRPX2XVCCVV5VAQ

więcej podobnych podstron