P
OLITECHNIKA WI TOKRZYSKA
W
K
IELCACH
W
YDZIAŁ
E
LEKTROTECHNIKI
,
A
UTOMATYKI I
I
NFORMATYKI
K
ATEDRA
E
LEKTRONIKI I
S
YSTEMÓW
I
NTELIGENTNYCH
L
ABORATORIUM
P
ODSTAW
E
LEKTRONIKI
I
NSTRUKCJA
L
ABORATORYJNA
WICZENIE NR
8:
W
ZMACNIACZE NA TRANZYSTORACH POLOWYCH
K
IELCE
2006
- 2 -
1. Wst p teoretyczny
1.1. Układy polaryzacji tranzystora polowego
Dla prawidłowej pracy tranzystora polowego w okre lonym układzie nale y ustali
punkt pracy, tj.
spolaryzowa tranzystor odpowiednimi warto ciami stałych pr dów i napi tak, aby otrzyma dany
zestaw wielko ci (I
D
, U
DS
). Konstruktor układu wybiera punkty pracy zapewniaj ce najlepsze
wykorzystanie tranzystorów (na przykład najwi ksze wzmocnienie, najmniejsze zniekształcenia dla
sygnału o okre lonej amplitudzie itp.). Wybór i stabilizacja punktu pracy ma du e znaczenie, gdy nawet
niewielkie zmiany mog powodowa wyra n zmian parametrów wzmacniacza, np.: wzmocnienia,
rezystancji wej ciowej, rezystancji wyj ciowej itp.
Poni ej zostan omówione dwa najpowszechniej stosowane układy polaryzacji, wykorzystywane we
wzmacniaczach małej cz stotliwo ci pracuj cych w układzie wł czenia
WS.
Rys. 1. Typowy układ polaryzacji tranzystora polowego a) zł czowego z kanałem typu
n
b) MOS z kanałem wzbogacanym typu
p
1.2. Znajdowanie punktu pracy
Tok post powania przy projektowaniu układu z tranzystorem polowy zł czowy z rys. 1a. mo e
przebiega według nast puj cych etapów:
1. Wybieramy E
D
R
S
i R
D
Dla obwodu wyj ciowego obowi zuje zale no :
D
DS
D
S
D
E
U
R
R
I
=
+
+
⋅
)
(
st d:
1
=
+
+
D
DS
D
S
D
D
E
U
R
R
E
I
W układzie współrz dnych jest to równanie linii prostej, któr mo na wrysowa w pole
charakterystyk wyj ciowych tranzystora (rys. 2.). Przecina ona o napi cia w punkcie
C (E
D,
0), a o
pr du w punkcie
B (0,
D
S
D
R
R
E
+
) i. Prost
BC nazywa si prost obci enia (prost pracy).
2. Wybieramy spoczynkowy punkt pracy
Spoczynkowy punkt pracy A le y na przeci ciu prostej obci enia i charakterystyki tranzystora dla
okre lonej warto ci napi cia U
GS
, przy czym
P
GS
U
U
<
Na podstawie współrz dnych punktu pracy
mo na wyznaczy warto ci elementów obwodu zasilania. Rzut punktu
A na o napi wyznacza napi cie
U
DS
. Natomiast rzut punktu
A na o pr du drenu wyznacza spoczynkow warto pr du drenu I
D
.
3.
Wybieramy R
G
a)
+E
D
R
G
R
D
R
S
C
S
C
2
C
1
U
wy
U
we
b)
-E
D
R
2
R
D
R
S
C
S
C
2
C
1
U
wy
U
we
R
1
- 3 -
Przyjmujemy R
G
rz du 1M
Ω. Wówczas pr d bramki jest tak mały, e spadek napi cia na rezystancji
R
G
jest do pomini cia. Bramka znajduje si zatem na potencjale masy i dlatego powinna by spełniona
zale no :
S
D
GS
R
I
U
⋅
−
=
.
Rys. 2. Poło enie punktu pracy tranzystora polowego zł czowego z kanałem typu
n.
1.3. Parametry robocze wzmacniacza z tranzystorem polowym
Tranzystor polowy zł czowy w układzie polaryzacji tak jak na rys. 2a. mo na przedstawi w sposób
przedstawiony poni ej:
Rys. 3. Zmiennopr dowy schemat zast pczy wzmacniacza z rys. 1a.
Reaktancje kondensatorów sprz gaj cych C
1
i C
2
w pa mie przenoszenia wzmacniacza s bardzo
małe, dla sygnałów zmiennych stanowi one zatem zwarcie. Stosuj c twierdzenie Thevenina otrzymuje
si , e:
G
g
G
g
g
R
Z
R
e
e
+
=
'
,
G
g
G
g
g
R
Z
R
Z
Z
+
⋅
=
′
,
D
D
R
Z
R
Z
Z
+
⋅
=
0
0
'
0
. Je eli spełnione s warunki: :
g
G
Z
R
>>
oraz
G
D
~
Z
g
e
g
I
g
U
gs
R
G
g
m
U
gs
r
D
U
ds
R
D
I
d
Z
0
S
U
DS
[V]
I
D
[mA]
P
t0t
B
A
I
D max
U
DS max
C
U
DS 0
I
D 0
U
GS 0t
E
D
- 4 -
0
Z
R
D
<<
wówczas powy sze zale no ci upraszczaj si do postaci:
g
g
e
e
=
'
g
g
Z
Z
=
'
D
R
Z
=
'
0
.
Wzmocnienie napi ciowe jest okre lone wzorem:
przy pomini ciu wszystkich pojemno ci
d
m
D
S
S
m
D
u
r
g
R
R
R
g
R
k
⋅
+
+
+
−
=
1
S
m
D
u
r
R
g
R
k
d
+
−
=
→∝
1
lim
przy uwzgl dnieniu wszystkich pojemno ci:
d
m
D
m
D
u
r
g
R
g
R
k
⋅
+
−
=
1
D
m
u
r
R
g
k
d
⋅
−
=
→∝
lim
W przypadku u ycia wzmacniacza z tranzystorem MOS przedstawionego na rys. 1b. rezystancja R
G
b dzie okre lona zale no ci .
2
1
|| R
R
R
G
=
Wła ciwo ci układu
WS s nast puj ce:
• w zakresie małych i rednich cz stotliwo ci, przy obci eniu rezystancyjnym, układ odwraca faz
sygnału wej ciowego o 180
°
• układ zapewnia do du e wzmocnienie napi ciowe
• rezystancja wej ciowa układu jest bardzo du a, za wyj ciowa umiarkowanie du a.
1.4. Charakterystyka amplitudowa oraz fazowa wzmacniacza
Wła ciwo ci wzmacniacza w dziedzinie cz stotliwo ci opisuj jego charakterystyki
cz stotliwo ciowe:
Amplitudowa
k
u
=k
u
(f)
Fazowa
ϕ
=
ϕ
( f )
Charakterystyka cz stotliwo ciowa przedstawia zale no wzmocnienia od cz stotliwo ci. Z uwagi
na du y zakres cz stotliwo ci stosuje si z reguły na osi cz stotliwo ci podziałk półlogarytmiczn lub
logarytmiczn . Dwie warto ci cz stotliwo ci, dla których wzmocnienie zmniejsza si do okre lonej
warto ci, s nazywane cz stotliwo ciami granicznymi: doln f
d
i górn f
g
. We wzmacniaczach jako
typowe przyj to zmniejszenie wzmocnienia do warto ci
2
max
u
k
(w podziałce logarytmicznej odpowiada to
zmniejszeniu o 3dB).Dla niektórych typów wzmacniaczy (np. wzmacniaczy operacyjnych) jako
cz stotliwo graniczn przyjmuje si cz stotliwo , przy której k
u
jest równe jedno ci. Szeroko pasma
przenoszenia B jest równa ró nicy górnej i dolnej cz stotliwo ci granicznej:
d
g
f
f
B
−
=
W celu wyznaczenia charakterystyki amplitudowej podaje si na wej cie wzmacniacza sygnały z
generatora o szerokim zakresie zmian cz stotliwo ci. Wielko amplitudy napi cia wej ciowego U
we
musi by kontrolowana woltomierzem. Równocze nie mierzy si napi cie wyj ciowe U
wy
. Dla kolejnych
warto ci cz stotliwo ci oblicza si warto wzmocnienia
=
V
V
U
U
k
we
wy
u
[ ]
dB
U
U
K
we
wy
u
⋅
=
log
20
i
wyznacza punkty charakterystyki.
Mo na zdefiniowa równie k t przesuni cia fazowego, który nale y rozumie jako przesuni cie faz
mi dzy sygnałem wyj ciowym a wej ciowym, dla wzmacniacza odwracaj cego (OS)przy pomini ciu
pocz tkowe przesuni cie fazy wynosi 180
°. St d:
+
>
−
+
≤
+
=
ϕ
2
180
2
180
g
d
g
g
d
d
f
f
f
dla
f
f
arctg
f
f
f
dla
f
f
arctg
- 5 -
Charakterystyka fazowa wzmacniacza przedstawia zale no fazy napi cia wyj ciowego od
cz stotliwo ci. Przebieg typowej charakterystyki amplitudowej i fazowej wzmacniacza przedstawia
rys.4.
Rys. 4. Przebieg typowej charakterystyki amplitudowej i fazowej wzmacniacza odwracaj cego.
Nale y zwróci uwag na fakt, e istnieje zakres cz stotliwo ci le cy wewn trz pasma przenoszenia,
w którym k t przesuni cia fazowego wnoszonego przez wzmacniacz ma warto stał ( = 180° dla
wzmacniacza odwracaj cego faz i = 0 dla wzmacniacza nieodwracaj cego).
f
d
f
[Hz]
K
U
[dB]]
3 dB
K
Umax
f
d
f
g
[
°]
f
[Hz]
180
°
225
°
270
°
90
°
135
°
B
f
g
100
1k
10k
100k
1M
100
1k
10k
100k
1M
- 6 -
2. Przebieg wiczenia
2.1. Pomiar charakterystyki amplitudowej wzmacniacza
Schemat pomiarowy
Rys. 5.
Układ do pomiaru wzmacniacza małej cz stotliwo ci z tranzystorem polowym MOS
z kanałem wzbogacanym typu
p w układzie WS.
Sposób przeprowadzenia pomiarów
• Poł czy układ pomiarowy z rys. 5. Warto ci elementów: R
1
=100k
Ω, R
2
=100k
Ω, R
D
=4,7k
Ω,
R
S
=100
Ω, R
0
=9,1k
Ω, C
1
=100nF, C
2
=100nF, C
S
=25 F. E
D
=-12V
• Ustawi na generatorze G przebieg sinusoidalny o cz stotliwo ci f=10kHz i amplitudzie
U
we
= 0,5V (amplitud sygnału wej ciowego U
we
mierzymy na oscyloskopie kanał
A). Na
oscyloskopie (kanał
B) obserwujemy sygnał wyj ciowy U
wy
. Przerysowa sygnał wej ciowy i
wyj ciowy zwracaj c uwag na amplitud oraz poło enie w czasie obu przebiegów. Powtórzy
pomiary dla sygnału wej ciowego cz stotliwo ci 100Hz i 1MHz.
• Wykona pomiary charakterystyki amplitudowej K
u
=K
u
(f). Pomiar polega na odczycie z
oscyloskopu podwójnej amplitudy sygnału wej ciowego (kanał
A) i podwójnej amplitudy sygnału
wyj ciowego (kanał
B) dla ustawionej na generatorze G cz stotliwo ci f. Zakres zmian
cz stotliwo ci f od 10 Hz do 1 MHz, amplitud sygnału wej ciowego nale y utrzymywa na
stałym poziomie. Wyniki nale y umie ci w tabeli 1.
• Powtórzy pomiary dla rezystancji obci enia R
0
=1k
Ω,
T
R
D
R
S
C
2
R
1
R
2
C
1
C
R
o
G
kanał
A
kanał
B
Oscyloskop
E
D
- 7 -
Tabela pomiarowa
Tabela 1. Pomiar charakterystyki amplitudowej wzmacniacza
)
( f
k
k
u
u
=
U
we
=0,5V R
0
= 9,1k
Ω, C
S
=25
µF
Lp
f [Hz]
U
wy
[V]
=
V
V
U
U
k
we
wy
u
[ ]
dB
k
K
u
u
)
log(
20
⋅
=
1.
20
2.
50
3.
100
4.
200
5.
500
6.
1k
7.
2k
8.
5k
9.
10k
10.
20k
11.
50k
12.
100k
13.
200k
14.
500k
15.
1M
2.2. Pomiar charakterystyki fazowej wzmacniacza
Sposób przeprowadzenia pomiarów
•
Ustawi oscyloskop w trybie pracy X-Y, na ekranie oscyloskopu powstaje obraz elipsy
(rys. 6.). Okre li cz stotliwo f
0,
dla której przesuni cie fazowe
180
=
ϕ
,
na
oscyloskopie
b dzie wówczas widoczna linia prosta (
a=0).
•
Wykona pomiary charakterystyki fazowej
ϕ
=
ϕ
(f). Pomiar polega na odczycie z oscyloskopu
warto ci
a i b (rys. 8.). K t przesuni cia fazowego obliczmy ze wzoru:
+
=
b
a
arcsin
180
ϕ
(dla
f<f
0
)) i
−
=
ϕ
b
a
arcsin
180
(dla f>f
0
). Zakres zmian cz stotliwo ci f od 10 Hz do 1 MHz.
Wyniki nale y umie ci w tabeli 2.
Rys. 6. Ilustracja do wyznaczania przesuni cia fazowego metod oscyloskopow .
Y
X
b
a
- 8 -
Tabela pomiarowa
Tabela 2. Pomiar charakterystyki fazowej wzmacniacza
)
( f
ϕ
=
ϕ
U
we
=20mV R
0
= 1k
Ω, C
S
=25
µF
Lp
f [Hz]
a[dz]
b[dz]
b
a
arcsin
±
=
ϕ
b
a
arcsin
180
1.
20
2.
50
3.
100
4.
200
5.
500
6.
1k
7.
2k
8.
5k
9.
10k
10.
20k
11.
50k
12.
100k
13.
200k
14.
500k
15.
1M
3. Opracowanie wyników pomiaru
W sprawozdaniu nale y zamie ci :
1.
Schemat pomiarowy realizowany na wiczeniu.
2.
Tabele pomiarowe z wynikami.
3.
Przebiegi sygnału wej ciowego i wyj ciowego dla cz stotliwo ci: 100Hz, 10kHz, 1MHz. Nale y
zaznaczy amplitud sygnału oraz przesuni cie fazowe pomi dzy sygnałem wyj ciowym a
wej ciowym.
4.
Charakterystyki amplitudowe K
u
=K
u
(f). (wzmocnienie w skali dB)) wzmacniacza sporz dzone na
podstawie przeprowadzonych pomiarów (cz stotliwo f w skali logarytmicznej). Nale y zaznaczy
doln i górna cz stotliwo graniczn , oraz szeroko pasma przenoszenia.
5.
Charakterystyki fazowe wzmacniacza sporz dzone na podstawie przeprowadzonych pomiarów
(cz stotliwo f w skali logarytmicznej) oraz wyznaczone z wzoru:
+
>
−
+
≤
+
=
ϕ
2
180
2
180
g
d
g
g
d
d
f
f
f
dla
f
f
arctg
f
f
f
dla
f
f
arctg
6.
Wnioski.