Policja w systemie zapobiegana Nieznany

Biblioteka Policjanta Prewencji

Damian Kwiatkowski

POLICJA W SYSTEMIE

ZAPOBIEGANIA PRZEMOCY

WOBEC DZIECKA

(materiał dydaktyczny)

Według stanu prawnego na kwiecień 2010 roku

SŁUPSK 2010

Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego
Szkoły Policji w Słupsku

Korekta i redakcja językowa: Grażyna Szot

Redakcja techniczna: Zenon Trzciński

Zatwierdzam i wprowadzam

do użytku jako materiał dydaktyczny

KIEROWNIK

Zakładu Komunikacji Społecznej

podinsp. Czesław Purowski

Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Słupsk 2010

Spis treści

Wstęp ........................................................................................................... 5
1.

Problematyka społeczna ......................................................................... 7
1.1. Zjawisko przemocy wobec dzieci .................................................. 7
1.2. Mity i stereotypy związane z przemocą wobec dziecka ................ 8
1.3. Formy krzywdzenia dziecka ........................................................... 9
1.4. Aspekty prawne związane z przemocą wobec dziecka .................. 9

2. Rola Policji w systemie zapobiegania przemocy wobec dziecka ......... 22

2.1. Policja w systemie interdyscyplinarnym ....................................... 22
2.2. Rozpoznawanie przemocy wobec dziecka .................................... 23
2.3. Charakterystyka zachowań sprawców przemocy .......................... 27
2.4. Postępowanie policjanta w związku z ujawnieniem przemocy

wobec dziecka ............................................................................... 29

3. Profilaktyka patologii przemocy wobec dziecka .................................. 33

3.1. Profilaktyka ukierunkowana na rodziców dziecka ....................... 33
3.2. Profilaktyka ukierunkowana na dziecko ....................................... 35

Zakończenie ................................................................................................ 38
Bibliografia ................................................................................................. 39

Ta strona jest pusta

Wstęp

Przemoc sama w sobie jest problematyczna, często usprawiedliwiana

i powszechnie akceptowana. Stosowanie przemocy w trosce o dobro dziecka jest
jedną z metod wychowawczych, mającą zapewnić ochronę dziecka przed zgub-
nymi następstwami różnych form demoralizacji i patologii społecznych. Kwestie
wychowawcze zawsze budziły kontrowersje mające na celu zaniechanie ingero-
wania w sposób wychowywania dziecka w rodzinie. Na co dzień spotykamy się
z określeniem: ,,Nawet najgorsi rodzice to przecież zawsze rodzice”. Może to na-
sza wygoda i brak chęci niesienia pomocy drugiemu człowiekowi sprawiają, że
przechodzimy obojętnie obok krzywdy dziecka, może brak świadomości w kwe-
stii rozpoznawania i interpretowania przemocy jako przestępstwa i w związku
z tym właściwego postępowania. Rozpatrując przemoc wobec dziecka z punktu
widzenia prawnego, często widzimy, że właściwa reakcja jest możliwa, ponadto
ujęcie to podnosi naszą świadomość.

Rozpoznanie przemocy wobec dziecka to szczególny obowiązek wszyst-

kich osób mających możliwości, zwłaszcza prawne, wglądu w środowisko ro-
dzinne dziecka. Będą to z pewnością wychowawcy, pedagodzy, pracownicy
pomocy społecznej, kuratorzy sądowi, ale przede wszystkim policjanci. Rozpo-
znanie przemocy to obowiązek zawodowy, prawny i moralny, to nie tylko wła-
ś

ciwa reakcja i postawa, ale również związane z tym zdarzeniem wsparcie dla

ofiary przemocy – dziecka, to także przedsięwzięcia prewencyjne, a więc wy-
przedzające, podnoszące świadomość dzieci i ich opiekunów prawnych, w od-
niesieniu do zjawiska patologicznego, którym niewątpliwie jest krzywdzenie
dziecka.

Ta strona jest pusta

Problematyka społeczna

1.1. Zjawisko przemocy wobec dzieci

Spotykamy się ze stwierdzeniami, że nie należy ingerować w cudze życie

rodzinne i związane z tym kwestie wychowawcze dzieci, że dzieci są naszą wła-
snością i możemy je wychowywać, jak tylko zechcemy. Stosowanie przemocy
usprawiedliwiamy tradycjonalizmem, przyzwyczajeniem i edukacją wychowaw-
czą przekazaną przez starsze pokolenia. Widzimy w niej swoistą formę komu-
nikacji z dzieckiem, a więc kimś słabszym, zależnym od nas, jako jedyną mo-
ż

liwość w rozwiązywaniu konfliktów natury wychowawczej. Przemoc zatem

traktujemy jako coś normalnego, twierdzimy, że dotyczy ona tylko środowisk pa-
tologicznych i skoro nie odnosi się do nas, nie jest naszym problemem. Sami bez-
pieczni w swoich przekonaniach o beztroskim, szczęśliwym życiu dziecka nie
dostrzegamy w stosowaniu przemocy zagrożeń ze strony najbliższych: rodziców,
opiekunów czy wychowawców, którzy powinni być wrażliwi i otwarci na miłość.

W naszym kraju zjawisko krzywdzenia dzieci nasiliło się szczególnie

w ostatnich latach. W wyniku badań przeprowadzonych przez TNS OBOP na
3 000 respondentów oraz ustaleń dotyczących 502 wywiadów z przedstawicie-
lami grup zawodowych, które jako pierwsze stykają się z przemocą (pedagoga-
mi, policjantami, kuratorami, pracownikami służby zdrowia oraz pracownikami
socjalnymi ośrodków pomocy społecznej), ustalono, iż 15 proc. Polaków mają-
cych dzieci do 18 roku życia stosowało wobec nich przemoc przynajmniej raz,
12 proc. więcej niż raz, 1 proc. wiele razy. Wśród osób, które przyznały się do
stosowania przemocy fizycznej wobec swoich dzieci, najwięcej – 56 proc. sto-
sowało klapsy, 20 proc. uciekało się do szarpania i popychania, 15 proc. stoso-
wało uderzenia ścierką, paskiem lub innym przedmiotem. Przemoc psychiczną
stosowało 8 proc. rodziców, a 2 proc. przemoc ekonomiczną. Do stosowania
wobec swojego dziecka przemocy seksualnej przyznało się mniej niż 1 proc.
badanych. Z badań wynika też, że osoby bite w dzieciństwie często biją własne
dzieci: 35 proc. bitych rodziców przynajmniej raz uderzyło swoje dziecko. Pra-
wie jedna piąta (19 proc.) badanych przyznaje, że dopuściła się przemocy wobec
swojego dziecka, gdy miała kłopoty w pracy, jedna trzecia (30 proc.) – gdy mia-
ła problemy w rodzinie lub życiu osobistym

Mając powyższe na uwadze, możemy niestety wnioskować, że w więk-

szości polskich rodzin dochodzi do przemocy wobec dziecka, a blisko połowa
naszej populacji jest zdania, że nie można wychowywać dziecka bez bicia. Na
uwagę zasługuje również fakt, iż doznawanie kar cielesnych w dzieciństwie

J. Górski, Polacy a przemoc wobec dzieci, LexPolonica, według stanu prawnego na

14 stycznia 2009 r.

przekłada się na stosowanie podobnych metod wychowawczych przez rodziców
wobec własnych dzieci.

Ze statystyk policyjnych dowiadujemy się, że w 2008 r. ponad 46 000 dzie-

ci w wieku do lat 18 było ofiarami przemocy domowej, ponadto stwierdzono
1 683 przypadki wykorzystania seksualnego dziecka (przestępstwo z art. 200
k.k.), 21 przypadków czerpania korzyści z nierządu małoletnich ofiar (przestęp-
stwo z art. 204 § 3 k.k.), ujawniono 816 przypadków prezentowania treści porno-
graficznych osobom małoletnim (przestępstwo z art. 202 § 2 i 3 k.k.), 13 przy-
padków dzieciobójstwa (przestępstwo z art. 149 k.k.) oraz 46 przypadków porzu-
cenia małoletniej osoby poniżej lat 15 (przestępstwo z art. 210 § 1 k.k.).

Skala zjawiska nie przynosi pozytywnych stwierdzeń, a jedynie przedsta-

wia nam rzeczywisty obraz stosowania przemocy wobec osoby małoletniej

. Na-

leży zwrócić uwagę, że powyższa statystyka dotyczy tylko ujawnionych czynów
przestępczych i nie informuje nas o całości problematyki, o czynach dokonywa-
nych ,,w domowym zaciszu” z dala od opinii publicznej, jak również nie obej-
muje wszystkich zachowań wyczerpujących znamiona krzywdzenia dziecka.

1.2. Mity i stereotypy związane z przemocą wobec dziecka

Akceptujemy przemoc wobec naszych dzieci, utwierdzając się w przeko-

naniu, że to są sprawy prywatne i nikt nie powinien w nie ingerować. Mity i ste-
reotypy według Hanny Doroty Sasal

utrudniają nam prawidłowe reagowanie na

akty brutalności czy okrucieństwa wobec bliskich. Według niej na szczególną
uwagę zasługują powiedzenia: ,,przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, nikt nie
powinien się wtrącać”, ,,przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu spo-
łecznego”, ,,przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar”, ,,jeśli ktoś
jest bity, to na to zasłużył”, ,,policja nie powinna interweniować w sprawach ro-
dzinnych”, ,,ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc”, ,,to był jednorazo-
wy incydent, który się nie powtórzy”, ,,przyczyną przemocy w rodzinie jest alko-
hol”, ,,osoby używające przemocy w rodzinie muszą być chore psychicznie”.

Oczywiście nie można się zgodzić z tymi utrwalonymi przekonaniami

większości społeczeństwa, gdyż przemoc godzi w dobro drugiego człowieka,
jest to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciwko człowie-
kowi, naruszające jego prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szko-
dy. Interpretując art. 207 § 1 k.k., trzeba uznać, że przemoc w rodzinie jest prze-
stępstwem.

Sposób myślenia o przemocy, postawy i sądy policjanta mającego infor-

macje o stosowanej przemocy wpływają na sposób i jakość podejmowanych
przez niego działań. Jeżeli policjant stosuje przemoc wobec własnych dzieci,
będzie nieczuły na krzywdę innych dzieci.

www.policja.pl, według stanu na 21 listopada 2009 r.

H.D. Sasal, Niebieskie Karty, przewodnik do procedury interwencji Policji wobec

przemocy w rodzinie, Warszawa 1998, s. 19.

1.3. Formy krzywdzenia dziecka

W stosunkach międzyludzkich doszukamy się wielu zachowań agresyw-

nych ukierunkowanych na zadawanie bólu i cierpienia, szczególnie w najbliż-
szym otoczeniu – często własnym rodzinnym środowisku. Jedną z form zacho-
wań agresywnych jest stosowanie przemocy wobec dziecka, która przejawia się
w czterech wymiarach jako:
1) przemoc fizyczna – jest to celowe i świadome zadawanie bólu, zmuszanie

do określonego zachowania, jakiego życzy sobie lub chciałaby osoba spraw-
cy, to podporządkowanie sobie ofiary za pomocą siły; przemoc ta może
przedstawiać się jako uderzanie ręką lub rzucanie przedmiotami, szarpanie,
duszenie, odpychanie, popychanie, szczypanie itp.,

2) przemoc psychiczna – określana w literaturze również jako przemoc emo-

cjonalna jest najczęstszą formą przemocy wobec dziecka, to m.in. poniżanie
i upokarzanie, odrzucanie, brak zainteresowania się problemami dziecka,
zmuszanie do zachowań przekraczających jego możliwości, niezaspokajanie
potrzeb emocjonalnych, izolacja,

3) wykorzystywanie seksualne – oznacza włączenie go w aktywność sek-

sualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią
ś

wiadomej zgody i / lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może

zgodzić się w ważny prawnie sposób, i / lub która nie jest zgodna z normami
prawnymi i obyczajowymi danego społeczeństwa. Celem takiej aktywności
jest zaspokojenie potrzeb seksualnych drugiej osoby. Według ONZ jest to
działanie, które dotyczy wszelkich zachowań, usiłowań lub gróźb natury
seksualnej powodujących lub mogących powodować szkody fizyczne,
psychiczne i emocjonalne,

4) zaniedbywanie – to brak inicjatywy ze strony opiekunów, rodziców

ukierunkowany na niezaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych,
fizycznych i materialnych dziecka, w wyniku którego dochodzi do
zagrożenia jego bezpieczeństwa.

1.4. Aspekty prawne związane z przemocą wobec dziecka

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 40. Nikt nie mo

e by

poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni-

cemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje si

stosowania kar cielesnych.

(…)
Art. 71. 1. Pa

stwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzgl

dnia dobro

rodziny. Rodziny znajduj

ce si

w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza

wielodzietne i niepełne, maj

prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicz-

nych.
(…)

Art. 72. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron

praw dziecka. Ka

dy ma prawo

żą

od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemoc

, okrucie

stwem, wyzyskiem i demoralizacj

2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz pu-
blicznych.
3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowie-
dzialne za dziecko s

obowi

zane do wysłuchania i w miar

liwo

ci uwzgl

dnie-

nia zdania dziecka.

Konwencja o prawach dziecka

z dnia 20 listopada 1989 r.

Art. 18. 1. Pa

stwa-Strony podejm

wszelkie mo

liwe starania dla pełnego uznania

zasady,

e oboje rodzice ponosz

wspóln

odpowiedzialno

ść

za wychowanie i roz-

wój dziecka. Rodzice lub w okre

lonych przypadkach opiekunowie prawni ponosz

główn

odpowiedzialno

ść

za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpie-

czenie interesów dziecka ma by

przedmiotem ich najwi

kszej troski.

2. W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej Konwencji Pa

stwa-Strony b

okazywały odpowiedni

pomoc rodzicom oraz opiekunom praw-

nym w wykonywaniu przez nich obowi

zków, zwi

zanych z wychowywaniem dzieci,

oraz zapewni

rozwój instytucji, udogodnie

i usług z zakresu opieki nad dzieckiem.

3. Pa

stwa-Strony b

podejmowały wszelkie wła

ciwe kroki dla zapewnienia dzie-

ciom pracuj

cych rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i udogodnie

z zakresu opieki nad dzie

mi, do których s

one uprawnione.

Art. 19. 1. Pa

stwa-Strony b

podejmowały wszelkie kroki w dziedzinie ustawo-

dawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed
wszelkimi formami przemocy fizycznej b

psychicznej, krzywdy lub nadu

, za-

niedbania b

niedbałego traktowania lub wyzysku, a w tym wykorzystywania

w celach seksualnych dzieci pozostaj

cych pod opiek

rodzica(ów), opiekuna(ów)

prawnego(ych) lub innej osoby sprawuj

cej opiek

nad dzieckiem.

2. Tego rodzaju

rodki ochronne powinny zawiera

, tam, gdzie jest to wła

ciwe, sku-

teczne przedsi

wzi

cia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomo-

cy dziecku oraz osobom sprawuj

cym opiek

nad dzieckiem, jak równie

inne formy

działa

prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia

ledztwa, post

powania, notowania wymienionych wy

ej przypadków niewła

ciwego

traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to wła

ciwe, ingerencji s

du.

Art. 20. 1. Dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego

rodowiska rodzinnego

lub w przypadku, gdy ze wzgl

du na swoje dobro nie mo

e pozostawa

w tym

ro-

dowisku, b

dzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony pa

stwa.

(...)
Art. 34. Pa

stwa-Strony zobowi

zuj

do ochrony dzieci przed wszelkimi formami

wyzysku seksualnego i nadu

seksualnych. Dla osi

gni

cia tych celów Pa

stwa-

-Strony podejm

w szczególno

ci wszelkie kroki o zasi

gu krajowym, dwustronnym

oraz wielostronnym dla przeciwdziałania:
a) nakłanianiu lub zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek nielegalnych działa

sek-

sualnych;

b) wykorzystywaniu dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksual-

nych;

c) wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach.

Zaniedbywanie

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny

Art. 160. § 1. Kto nara

a człowieka na bezpo

rednie niebezpiecze

stwo utraty

ycia

albo ci

ęż

kiego uszczerbku na zdrowiu,

podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Je

eli na sprawcy ci

ąż

y obowi

zek opieki nad osob

nara

na niebezpie-

cze

stwo,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

§ 3. Je

eli sprawca czynu okre

lonego w § 1 lub 2 działa nieumy

lnie,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do roku.

§ 4. Nie podlega karze za przest

pstwo okre

lone w § 1–3 sprawca, który dobrowol-

nie uchylił gro

żą

ce niebezpiecze

stwo.

§ 5.

ciganie przest

pstwa okre

lonego w § 3 nast

puje na wniosek pokrzywdzo-

nego.
(…)
Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajduj

cemu si

w poło

eniu gro

żą

cym bezpo

red-

nim niebezpiecze

stwem utraty

ycia albo ci

ęż

kiego uszczerbku na zdrowiu nie

udziela pomocy, mog

c jej udzieli

bez nara

enia siebie lub innej osoby na

niebezpiecze

stwo utraty

ycia albo ci

ęż

kiego uszczerbku na zdrowiu,

podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przest

pstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne

poddanie si

zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których mo

liwa jest

niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
(…)
Art. 210. § 1. Kto wbrew obowi

zkowi troszczenia si

o małoletniego poni

ej lat 15

albo o osob

nieporadn

ze wzgl

du na jej stan psychiczny lub fizyczny osob

porzuca,
podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Je

eli nast

pstwem czynu jest

mier

osoby okre

lonej w § 1, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 6 miesi

cy do lat 8.

Ustawa z dnia 20 maja 1971 r.

Kodeks wykrocze

Art. 89. Kto, maj

c obowi

zek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7, dopuszcza

do przebywania małoletniego na drodze publicznej lub na torach pojazdu szyno-
wego,
podlega karze grzywny albo karze nagany.
(…)
Art. 106. Kto, maj

c obowi

zek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad

inn

osob

niezdoln

rozpozna

lub obroni

przed niebezpiecze

stwem,

dopuszcza do jej przebywania w okoliczno

ciach niebezpiecznych dla zdrowia

człowieka,
podlega karze grzywny albo karze nagany.

Przejawy przemocy

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny

Art. 189. § 1. Kto pozbawia człowieka wolno

ci,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do 5 lat.

§ 2. Je

eli pozbawienie wolno

ci trwało dłu

ej ni

7 dni lub ł

czyło si

ze szczegól-

nym udr

czeniem, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od roku do lat 10.

Art. 190. § 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przest

pstwa na jej szkod

lub

szkod

osoby najbli

szej, je

eli gro

ba wzbudza w zagro

onym uzasadnion

obaw

e b

dzie spełniona,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do lat 2.

§ 2.

ciganie nast

puje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 191. § 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub gro

bezprawn

w celu

zmuszenia innej osoby do okre

lonego działania, zaniechania lub znoszenia,

podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Je

eli sprawca działa w sposób okre

lony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu

wierzytelno

ci,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

(…)
Art. 207. § 1. Kto zn

ca si

fizycznie lub psychicznie nad osob

najbli

lub nad

inn

osob

pozostaj

w stałym lub przemijaj

cym stosunku zale

ci od sprawcy

albo nad małoletnim lub osob

nieporadn

ze wzgl

du na jej stan psychiczny lub

fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

§ 2. Je

eli czyn okre

lony w § 1 poł

czony jest ze stosowaniem szczególnego okru-

cie

stwa, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od roku do lat 10.

§ 3. Je

eli nast

pstwem czynu okre

lonego w § 1 lub 2 jest targni

cie si

pokrzyw-

dzonego na własne

ycie, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od lat 2 do 12.

Art. 208. Kto rozpija małoletniego, dostarczaj

c mu napoju alkoholowego, ułatwiaj

jego spo

ycie lub nakłaniaj

c go do spo

ycia takiego napoju,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do lat 2.

Wykorzystanie seksualne

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny

Art. 197. § 1. Kto przemoc

, gro

bezprawn

lub podst

pem doprowadza inn

osob

do obcowania płciowego,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od lat 2 do 12.

§ 2. Je

eli sprawca, w sposób okre

lony w § 1, doprowadza inn

osob

do poddania

innej czynno

ci seksualnej albo wykonania takiej czynno

ci,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 6 miesi

cy do lat 8.

§ 3. Je

eli sprawca dopuszcza si

zgwałcenia wspólnie z inn

osob

podlega karze pozbawienia wolno

ci na czas nie krótszy od lat 3.

§ 4. Je

eli sprawca czynu okre

lonego w § 1–3 działa ze szczególnym okrucie

stwem,

podlega karze pozbawienia wolno

ci na czas nie krótszy od lat 5.

Art. 198. Kto, wykorzystuj

c bezradno

ść

innej osoby lub wynikaj

cy z upo

ledzenia

umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolno

ci tej osoby do rozpoznania

znaczenia czynu lub pokierowania swoim post

powaniem, doprowadza j

do obco-

wania płciowego lub do poddania si

innej czynno

ci seksualnej albo do wykonania

takiej czynno

ci,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 6 miesi

cy do lat 8.

Art. 199. § 1. Kto, przez nadu

ycie stosunku zale

ci lub wykorzystanie krytycz-

nego poło

enia, doprowadza inn

osob

do obcowania płciowego lub do poddania

innej czynno

ci seksualnej albo do wykonania takiej czynno

ci,

podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Je

eli czyn okre

lony w § 1 został popełniony na szkod

małoletniego, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

§ 3. Karze okre

lonej w § 2 podlega, kto doprowadza małoletniego do obcowania

płciowego lub poddania si

innej czynno

ci seksualnej albo do wykonania takiej

czynno

ci, nadu

ywaj

c zaufania lub udzielaj

c mu korzy

ci maj

tkowej lub osobi-

stej, albo jej obietnicy.
Art. 200. § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poni

ej lat 15 lub dopuszcza si

wo-

bec takiej osoby innej czynno

ci seksualnej lub doprowadza j

do poddania si

takim

czynno

ciom albo do ich wykonania,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od lat 2 do 12.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje mało-
letniemu poni

ej lat 15 wykonanie czynno

ci seksualnej.

Art. 201. Kto dopuszcza si

obcowania płciowego w stosunku do wst

pnego, zst

nego, przysposobionego, przysposabiaj

cego, brata lub siostry,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

Pornografia dziecięca

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny

Art. 202. § 1. Kto publicznie prezentuje tre

ci pornograficzne w taki sposób,

e mo

to narzuci

ich odbiór osobie, która tego sobie nie

yczy,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do roku.

§ 2. Kto małoletniemu poni

ej lat 15 prezentuje tre

ci pornograficzne lub udost

pnia

mu przedmioty maj

ce taki charakter albo rozpowszechnia tre

ci pornograficzne

w sposób umo

liwiaj

cy takiemu małoletniemu zapoznanie si

z nimi,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do lat 2.

§ 3. Kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, przechowuje
lub posiada albo rozpowszechnia lub publicznie prezentuje tre

ci pornograficzne

z udziałem małoletniego albo tre

ci pornograficzne zwi

zane z prezentowaniem

przemocy lub posługiwaniem si

zwierz

ciem,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 6 miesi

cy do lat 8.

§ 4. Kto utrwala tre

ci pornograficzne z udziałem małoletniego poni

ej lat 15,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od roku do lat 10.

§ 4a. Kto sprowadza, przechowuje lub posiada tre

ci pornograficzne z udziałem ma-

łoletniego poni

ej lat 15,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

§ 4b. Kto produkuje, rozpowszechnia, prezentuje, przechowuje lub posiada tre

pornograficzne przedstawiaj

ce wytworzony albo przetworzony wizerunek małolet-

niego uczestnicz

cego w czynno

ci seksualnej,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno

ci albo pozbawienia wolno

ci do lat 2.

§ 5. S

d mo

e orzec przepadek narz

dzi lub innych przedmiotów, które słu

yły lub

były przeznaczone do popełnienia przest

pstw okre

lonych w § 1–4b, chocia

by nie

stanowiły własno

ci sprawcy.

Prostytucja i handel ludźmi

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny

Art. 203. Kto, przemoc

, gro

bezprawn

, podst

pem lub wykorzystuj

c stosunek

zale

ci lub krytyczne poło

enie, doprowadza inn

osob

do uprawiania prostytucji,

podlega karze pozbawienia wolno

ci od roku do lat 10.

Art. 204. § 1. Kto, w celu osi

gni

cia korzy

ci maj

tkowej, nakłania inn

osob

uprawiania prostytucji lub jej to ułatwia,
podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

§ 2. Karze okre

lonej w § 1 podlega, kto czerpie korzy

ci maj

tkowe z uprawiania

prostytucji przez inn

osob

§ 3. Je

eli osoba okre

lona w § 1 lub 2 jest małoletnim, sprawca

podlega karze pozbawienia wolno

ci od roku do lat 10.

§ 4. Karze okre

lonej w § 3 podlega, kto zwabia lub uprowadza inn

osob

w celu

uprawiania prostytucji za granic

(…)
Art. 211. Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub
zatrzymuje małoletniego poni

ej lat 15 albo osob

nieporadn

ze wzgl

du na jej stan

psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolno

ci do lat 3.

(…)
Art. 253. § 1. Kto uprawia handel lud

mi nawet za ich zgod

podlega karze pozbawienia wolno

ci na czas nie krótszy od lat 3.

§ 2. Kto, w celu osi

gni

cia korzy

ci maj

tkowej, zajmuje si

organizowaniem adop-

cji dzieci wbrew przepisom ustawy,
podlega karze pozbawienia wolno

ci od 3 miesi

cy do lat 5.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.

Kodeks post

powania karnego

Art. 49. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne
zostało bezpo

rednio naruszone lub zagro

one przez przest

pstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym mo

e by

tak

e instytucja pa

stwowa, samorz

dowa lub

społeczna, cho

by nie miała osobowo

ci prawnej.

§ 3. Za pokrzywdzonego uwa

a si

zakład ubezpiecze

w zakresie, w jakim pokrył

szkod

wyrz

dzon

pokrzywdzonemu przez przest

pstwo lub jest zobowi

zany do

jej pokrycia.
§ 3a. W sprawach o przest

pstwa przeciwko prawom osób wykonuj

cych prac

zarobkow

, o których mowa w art. 218–221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego,

organy Pa

stwowej Inspekcji Pracy mog

wykonywa

prawa pokrzywdzonego, je

eli

w zakresie swego działania ujawniły przest

pstwo lub wyst

piły o wszcz

cie

post

powania.

§ 4. W sprawach o przest

pstwa, którymi wyrz

dzono szkod

w mieniu instytucji

stwowej, samorz

dowej lub społecznej, je

eli nie działa organ pokrzywdzonej

instytucji, prawa pokrzywdzonego mog

wykonywa

organy kontroli pa

stwowej,

które w zakresie swojego działania ujawniły przest

pstwo lub wyst

piły o wszcz

cie

post

powania.

(…)
Art. 51. § 1. Za pokrzywdzonego, który nie jest osob

fizyczn

, czynno

ci proceso-

wych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu.
§ 2. Je

eli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub

ęś

ciowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której

stał

piecz

pokrzywdzony pozostaje.

§ 3. Je

eli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególno

ci ze wzgl

du na

wiek lub stan zdrowia, jego prawa mo

e wykona

osoba, pod której piecz

pokrzyw-

dzony pozostaje.
(…)
Art. 304. § 1. Ka

dy dowiedziawszy si

o popełnieniu przest

pstwa

ciganego

z urz

du, ma społeczny obowi

zek zawiadomi

o tym prokuratora lub Policj

. Prze-

pis art. 191 § 3 stosuje si

odpowiednio.

§ 2. Instytucje pa

stwowe i samorz

dowe, które w zwi

zku ze sw

działalno

do-

wiedziały si

o popełnieniu przest

pstwa

ciganego z urz

du, s

obowi

zane nie-

zwłocznie zawiadomi

o tym prokuratora lub Policj

oraz przedsi

wzi

ąć

niezb

dne

czynno

ci do czasu przybycia organu powołanego do

cigania przest

pstw lub do

czasu wydania przez ten organ stosownego zarz

dzenia, aby nie dopu

do zatar-

cia

ladów i dowodów przest

pstwa (…).

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.

Kodeks rodzinny i opieku

czy

Art. 87. Rodzice i dzieci s

obowi

zani do wzajemnego szacunku i wspierania si

(…)
Art. 92. Dziecko pozostaje a

do pełnoletno

ci pod władz

rodzicielsk

Art. 93. § 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
§ 2. Je

eli wymaga tego dobro dziecka, s

d w wyroku ustalaj

cym pochodzenie

dziecka mo

e orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodziciel-

skiej jednego lub obojga rodziców. Przepisy art. 107 i art. 109–111 stosuje si

odpo-

wiednio.
Art. 94. § 1. Je

eli jedno z rodziców nie

yje albo nie ma pełnej zdolno

ci do czynno-

ci prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo doty-

czy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo
gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
(…)
§ 3. Je

eli

adnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo je

eli rodzi-

ce s

nieznani, ustanawia si

dla dziecka opiek

(…)
Art. 96. § 1. Rodzice wychowuj

dziecko pozostaj

ce pod ich władz

rodzicielsk

i kieruj

nim. Obowi

zani s

troszczy

o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przy-

gotowywa

je nale

ycie do pracy dla dobra społecze

stwa odpowiednio do jego

uzdolnie

(…)
Art. 98. § 1. Rodzice s

przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostaj

cego pod

ich władz

rodzicielsk

. Je

eli dziecko pozostaje pod władz

rodzicielsk

obojga ro-

dziców, ka

de z nich mo

e działa

samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy

dziecka.
§ 2. Jednak

adne z rodziców nie mo

e reprezentowa

dziecka:

1) przy czynno

ciach prawnych mi

dzy dzie

mi pozostaj

cymi pod ich władz

rodzi-

cielsk

;

2) przy czynno

ciach prawnych mi

dzy dzieckiem a jednym z rodziców lub jego

mał

onkiem, chyba

e czynno

ść

prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na

rzecz dziecka albo

e dotyczy nale

nych dziecku od drugiego z rodziców

rodków

utrzymania i wychowania.

§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzaj

cego stosuje si

odpowiednio w post

powaniu

przed s

dem lub innym organem pa

stwowym.

Art. 99. Je

eli

adne z rodziców nie mo

e reprezentowa

dziecka pozostaj

cego pod

władz

rodzicielsk

, reprezentuje je kurator ustanowiony przez s

d opieku

czy.

Art. 100. § 1. S

d opieku

czy i inne organy władzy publicznej s

obowi

zane udzie-

pomocy rodzicom, je

eli jest ona potrzebna do nale

ytego wykonywania władzy

rodzicielskiej. W szczególno

ci ka

de z rodziców mo

e zwróci

do s

du opie-

czego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej, a tak

e zwróci

do s

opieku

czego lub innego wła

ciwego organu władzy publicznej o zapewnienie dziec-

ku pieczy zast

pczej.

(…)
Art. 106. Je

eli wymaga tego dobro dziecka, s

d opieku

czy mo

e zmieni

orzecze-

nie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekaj

cym rozwód, separacj

uniewa

nienie mał

stwa, albo ustalaj

cym pocho-

dzenie dziecka.
Art. 107. § 1. Je

eli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom

cym w roz-

czeniu, s

d opieku

czy mo

e ze wzgl

du na dobro dziecka okre

sposób jej wy-

konywania.
§ 2. S

d mo

e powierzy

wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców,

ograniczaj

c władz

rodzicielsk

drugiego do okre

lonych obowi

zków i uprawnie

w stosunku do osoby dziecka. S

d mo

e pozostawi

władz

rodzicielsk

obojgu ro-

dzicom, je

eli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wyko-

nywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne
oczekiwanie,

e b

współdziała

w sprawach dziecka. Rodze

stwo powinno wy-

chowywa

wspólnie, chyba

e dobro dziecka wymaga innego rozstrzygni

cia.

Art. 108. Rodzice, którzy wykonywaj

władz

rodzicielsk

nad dzieckiem ubezwła-

snowolnionym całkowicie, podlegaj

takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun.

Art. 109. § 1. Je

eli dobro dziecka jest zagro

one, s

d opieku

czy wyda odpowied-

nie zarz

dzenia.

§ 2. S

d opieku

czy mo

e w szczególno

ci:

1) zobowi

rodziców oraz małoletniego do okre

lonego post

powania lub skie-

rowa

rodziców do placówek albo specjalistów zajmuj

cych si

terapi

rodzinn

poradnictwem lub

wiadcz

cych rodzinie inn

stosown

pomoc z jednoczesnym

wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarz

dze

;

2) okre

, jakie czynno

ci nie mog

przez rodziców dokonywane bez zezwole-

nia s

du, albo podda

rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;

3) podda

wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora s

dowego;

4) skierowa

małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania

zawodowego albo do innej placówki sprawuj

cej cz

ęś

ciow

piecz

nad dzie

mi;

5) zarz

dzi

umieszczenie małoletniego w rodzinie zast

pczej albo w placówce

opieku

czo-wychowawczej.

§ 3. S

d opieku

czy mo

e tak

e powierzy

zarz

d maj

tkiem małoletniego ustano-

wionemu w tym celu kuratorowi.
§ 4. W wypadku, o którym mowa w § 2 pkt 5, s

d opieku

czy zawiadamia o wydaniu

orzeczenia wła

ciw

jednostk

organizacyjn

pomocy społecznej, która udziela ro-

dzinie dziecka odpowiedniej pomocy i składa s

dowi opieku

czemu sprawozdania

dotycz

ce sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach okre

lonych przez s

a tak

e współpracuje z kuratorem s

dowym. S

d opieku

czy, ze wzgl

du na oko-

liczno

ci uzasadniaj

ce umieszczenie małoletniego w rodzinie zast

pczej albo w pla-

cówce opieku

czo-wychowawczej, mo

e tak

e ustanowi

nadzór kuratora s

dowego

nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim.
Art. 110. § 1. W razie przemijaj

cej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

d opieku

czy mo

e orzec jej zawieszenie.

§ 2. Zawieszenie b

dzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Art. 111. § 1. Je

eli władza rodzicielska nie mo

e by

wykonywana z powodu trwałej

przeszkody albo je

eli rodzice nadu

ywaj

władzy rodzicielskiej lub w sposób ra

żą

zaniedbuj

swe obowi

zki wzgl

dem dziecka, s

d opieku

czy pozbawi rodziców

władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej mo

e by

orzeczone tak

w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a. S

d mo

e pozbawi

rodziców władzy rodzicielskiej, je

eli mimo udzielonej po-

mocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególno

ci gdy ro-

dzice trwale nie interesuj

dzieckiem.

§ 2. W razie ustania przyczyny, która była podstaw

pozbawienia władzy rodziciel-

skiej, s

d opieku

czy mo

e władz

rodzicielsk

przywróci

Art. 112. Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie mo

e by

orzeczone

tak

e w wyroku orzekaj

cym rozwód, separacj

albo uniewa

nienie mał

stwa.

Art. 112

. § 1. Obowi

zek i prawo wykonywania bie

żą

cej pieczy nad osob

dziecka

umieszczonego w rodzinie zast

pczej albo w placówce opieku

czo-wychowawczej,

jego wychowania i reprezentowania w tych sprawach, a w szczególno

ci w docho-

dzeniu

wiadcze

alimentacyjnych, nale

żą

do rodziny zast

pczej albo placówki opie-

czo-wychowawczej. Pozostałe obowi

zki i prawa wynikaj

ce z władzy rodziciel-

skiej nale

żą

do rodziców dziecka.

Art. 112

. Sprawy doboru rodzin zast

pczych oraz współdziałania s

dów opieku

czych z organami administracji pa

stwowej w tych sprawach, a tak

e zakresu i form

pomocy Pa

stwa na rzecz dzieci umieszczonych w rodzinach zast

pczych i zasady

odpłatno

ci rodziców za pobyt ich dzieci w tych rodzinach oraz post

powanie w tych

sprawach – reguluj

odr

bne przepisy.

Oddział 3

Kontakty z dzieckiem

Art. 113. § 1. Niezale

nie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko maj

prawo

i obowi

zek utrzymywania ze sob

kontaktów.

§ 2. Kontakty z dzieckiem obejmuj

w szczególno

ci przebywanie z dzieckiem (odwie-

dziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpo

rednie

porozumiewanie si

, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych

rodków po-

rozumiewania si

na odległo

ść

, w tym ze

rodków komunikacji elektronicznej.

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.

Kodeks post

powania cywilnego

Art. 572. § 1. Ka

dy, komu znane jest zdarzenie uzasadniaj

ce wszcz

cie post

po-

wania z urz

du, obowi

zany jest zawiadomi

o nim s

d opieku

czy.

§ 2. Obowi

zek wymieniony w § 1 ci

ąż

y przede wszystkim na urz

dach stanu cywil-

nego, s

dach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorz

du i ad-

ministracji rz

dowej, organach Policji, placówkach o

wiatowych, opiekunach spo-

łecznych oraz organizacjach i zakładach zajmuj

cych si

opiek

nad dzie

mi lub

osobami psychicznie chorymi.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r.

o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Art. 2. Ilekro

w ustawie jest mowa o:

1) członku rodziny – nale

y przez to rozumie

osob

najbli

w rozumieniu art. 115

§ 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553
z pó

n. zm.

), a tak

e inn

osob

wspólnie zamieszkuj

lub gospodaruj

;

2) przemocy w rodzinie – nale

y przez to rozumie

jednorazowe albo powtarzaj

umy

lne działanie lub zaniechanie naruszaj

ce prawa lub dobra osobiste osób

wymienionych w pkt 1, w szczególno

ci nara

ce te osoby na niebezpiecze

stwo utraty

ycia, zdrowia, naruszaj

ce ich godno

ść

, nietykalno

ść

cielesn

, wol-

ść

, w tym seksualn

, powoduj

ce szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psy-

chicznym, a tak

e wywołuj

ce cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkni

tych

przemoc

Art. 3. Osobie dotkni

tej przemoc

w rodzinie udziela si

pomocy, w szczególno

w formie:
1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego;
2) interwencji kryzysowej i wsparcia;
3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemo

liwienie osobom

stosuj

cym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami

rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania si

z osob

pokrzywdzon

;

4) zapewnienia, na

żą

danie osoby dotkni

tej przemoc

, bezpiecznego schronienia

w specjalistycznym o

rodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.

(…)
Art. 12. Osoby, które w zwi

zku z wykonywaniem swoich obowi

zków słu

bowych

powzi

ły podejrzenie o popełnieniu przest

pstwa z u

yciem przemocy wobec człon-

ków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomi

o tym Policj

lub prokuratora.

(…)
Art. 14. 1. Je

eli zachodz

przesłanki dla zastosowania tymczasowego aresztowania

wobec oskar

onego o przest

pstwo, o którym mowa w art. 13

, s

d mo

e zamiast

tymczasowego aresztowania zastosowa

dozór Policji, pod warunkiem

e oskar

ony

opu

ci lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez s

d ter-

minie, i okre

li miejsce pobytu.

2. W razie opuszczenia lokalu, o którym mowa w ust. 1, ograniczenie przewidziane
w art. 275 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post

powania karnego

(Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pó

n. zm.

e tak

e polega

na powstrzymywaniu si

od kontaktu z pokrzywdzonym w okre

lony sposób.

Chodzi o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wo-

bec członka rodziny.

Ustawa o systemie oświaty nakłada na szkołę obowiązek wspomagania

wychowawczej roli rodziny, a także wspomagania ucznia znajdującego się
w trudnej sytuacji życiowej.

Ustawa z dnia 7 wrze

nia 1991 r.

o systemie o

wiaty

Art. 1. System o

wiaty zapewnia w szczególno

ci:

1) realizacj

prawa ka

dego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia

oraz prawa dzieci i młodzie

y do wychowania i opieki, odpowiednich do wie-

ku i osi

gni

tego rozwoju;

2) wspomaganie przez szkoł

wychowawczej roli rodziny;

3) mo

liwo

ść

zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez ró

ne podmioty;

4) dostosowanie tre

ci, metod i organizacji nauczania do mo

liwo

ci psychofizycz-

nych uczniów, a tak

e mo

liwo

ść

korzystania z pomocy psychologiczno-peda-

gogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej;

5) mo

liwo

ść

pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzie

niepełnosprawn

oraz niedostosowan

społecznie, zgodnie z indywidualnymi

potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami;

5a) opiek

nad uczniami niepełnosprawnymi przez umo

liwianie realizowania zin-

dywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz za-
j

ęć

rewalidacyjnych;

6) opiek

nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umo

liwianie realizo-

wania indywidualnych programów nauczania oraz uko

czenia szkoły ka

dego

typu w skróconym czasie;

7) upowszechnianie dost

pu do szkół, których uko

czenie umo

liwia dalsze

kształcenie w szkołach wy

szych;

8) mo

liwo

ść

uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdoby-

wania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych;

9) zmniejszanie ró

nic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki mi

dzy po-

szczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza o

rodkami wielkomiejskimi i wiejskimi;

10) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki

w szkołach i placówkach;

11) upowszechnianie w

ród dzieci i młodzie

y wiedzy o zasadach zrównowa

onego

rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjaj

cych jego wdra

aniu w skali lokal-

nej, krajowej i globalnej;

12) opiek

uczniom pozostaj

cym w trudnej sytuacji materialnej i

yciowej;

13) dostosowywanie kierunków i tre

ci kształcenia do wymogów rynku pracy;

13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsi

biorczo

ci sprzyjaj

cych aktywnemu

uczestnictwu w

yciu gospodarczym;

14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia;
15) warunki do rozwoju zainteresowa

i uzdolnie

uczniów przez organizowanie

zaj

ęć

pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywno

ci społecznej

i umiej

tno

ci sp

dzania czasu wolnego;

16) upowszechnianie w

ród dzieci i młodzie

y wiedzy o bezpiecze

stwie oraz

kształtowanie wła

ciwych postaw wobec zagro

i sytuacji nadzwyczajnych.

(…)
Art. 4. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opieku

czych ma obowi

zek kierowania si

dobrem uczniów, trosk

o ich zdrowie, postaw

moraln

i obywatelsk

z poszanowaniem godno

ci osobistej ucznia.

Zarz

dzenie nr 162 Komendanta Głównego Policji

z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie metod i form wykonywania przez Policj

zada

w zwi

zku z przemoc

w rodzinie w ramach procedury

„Niebieskie Karty”

§ 3. 1. Policjant podejmuje czynno

ci w ramach procedury „Niebieskie Karty” w przy-

padku przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie.
2. Podstaw

interwencji, o której mowa w ust. 1, jest:

1) polecenie wydane przez dy

urnego jednostki organizacyjnej Policji;

2) polecenie wydane przez inn

upowa

nion

osob

;

3) inicjatywa własna wynikaj

ca z dokonanych ustale

3. Policjant podejmuje tak

e czynno

ci w ramach procedury „Niebieskie Karty”, je

eli

podczas wykonywania innych, ni

wymienione w ust. 1, obowi

zków słu

bowych,

w tym podejmowania ró

nych interwencji, uzyskał informacj

o istniej

cej przemocy

w rodzinie b

ma uzasadnione podejrzenie jej wyst

powania i jednocze

nie

zachodzi konieczno

ść

udzielenia pomocy jej ofiarom.

Rozdział 2

Zakres zada

i obowi

zków policjantów

w ramach procedury „Niebieskie Karty”

§ 4. 1. Podczas przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie
policjant ma obowi

zek:

1) udzielenia ofiarom przemocy niezb

dnej pomocy, w tym udzielenia pierwszej

pomocy, wezwania pogotowia ratunkowego lub zawiadomienia innych instytucji,
które mog

udzieli

pomocy;

2) podj

cia, w razie potrzeby, innych niezb

dnych czynno

ci zapewniaj

cych

ochron

ycia, zdrowia i mienia osób b

cych ofiarami przemocy, wł

cznie z za-

stosowaniem, na podstawie odr

bnych przepisów, wobec sprawcy przemocy

rodków przymusu bezpo

redniego i zatrzymania;

3) ustalenia przebiegu zdarzenia i jego nast

pstw;

4) przeprowadzenia, je

eli jest to mo

liwe, ze sprawc

przemocy rozmowy, w szcze-

gólno

ci o odpowiedzialno

ci karnej za zn

canie si

fizyczne lub psychiczne nad

osob

najbli

lub inn

osob

pozostaj

w stałym lub przemijaj

cym

stosunku zale

ci od sprawcy albo nad małoletnim lub osob

nieporadn

wzgl

du na jej stan psychiczny lub fizyczny, oraz wezwania sprawcy do zachowa-

nia zgodnego z prawem i zasadami współ

ycia społecznego;

5) przeprowadzenia na miejscu zdarzenia, w przypadkach niecierpi

cych zwłoki,

czynno

ci procesowych w niezb

dnym zakresie, w granicach koniecznych do

zabezpieczenia

ladów i dowodów przest

pstwa.

2. Policjant przeprowadzaj

cy interwencj

dorazowo sporz

dza „Notatk

urz

do-

o przemocy w rodzinie”, zwan

dalej „Kart

A”, której wzór okre

la zał

cznik nr 1

do zarz

dzenia. W zale

ci od zaistniałych okoliczno

ci policjant sporz

dza j

miejscu interwencji lub bezpo

rednio po jej zako

czeniu w jednostce organizacyjnej

Policji.
3. Policjant, o którym mowa w ust. 2, przekazuje ofiarom przemocy w rodzinie
„Informacj

dla ofiar przemocy w rodzinie”, zwan

„Kart

B”, której wzór okre

zał

cznik nr 2 do zarz

dzenia, informuj

c jednocze

nie o uruchomieniu procedury

„Niebieskie Karty” i zasadach jej realizacji, w tym o mo

liwo

ci przekazania przez

Policj

organom administracji rz

dowej i jednostkom samorz

du terytorialnego b

podmiotom, którym zleciły one realizacj

zada

z zakresu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie, informacji o sytuacji rodziny i potrzebie udzielenia jej pomocy.

Rozporz

dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 19 pa

dziernika 2007 r.

w sprawie placówek opieku

czo-wychowawczych

§ 4. 1. Całodobowa placówka opieku

czo-wychowawcza typu interwencyjnego, zwa-

na dalej „placówk

interwencyjn

”, zapewnia dziecku:

1) dora

opiek

na czas trwania sytuacji kryzysowej;

2) dost

p do kształcenia dostosowanego do jego wieku i mo

liwo

ci rozwojowych;

3) opiek

i wychowanie do czasu powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia

w rodzinie adopcyjnej albo zast

pczej, całodobowej placówce opieku

czo-wycho-

wawczej typu rodzinnego albo socjalizacyjnego;

4) dost

p do pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiedniej do zaburze

i od-

chyle

rozwojowych lub specyficznych trudno

ci w uczeniu si

2. Placówka interwencyjna przyjmuje dzieci w sytuacjach wymagaj

cych natychmia-

stowego rozpocz

cia sprawowania opieki i wychowania.

3. Do placówki interwencyjnej s

przyjmowane dzieci od 11. roku

ycia na podstawie

rozstrzygni

cia s

du w sprawach opieku

czych, niezale

nie od miejsca zamieszka-

nia. W wyj

tkowych przypadkach do placówki interwencyjnej mog

przyjmowane

dzieci młodsze.
4. Placówka interwencyjna mo

e specjalizowa

w opiece nad niemowl

tami przy-

gotowywanymi do adopcji.
5. Placówka interwencyjna sporz

dza diagnoz

psychologiczno-pedagogiczn

dziec-

ka i diagnoz

jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dziec-

kiem.
6. Placówka interwencyjna informuje centrum pomocy o przebywaj

cych w niej dzie-

ciach.
7. Pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie mo

e trwa

dłu

ej ni

3 miesi

ce.

W przypadku gdy post

powanie s

dowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej

dziecka jest w toku, pobyt w placówce interwencyjnej mo

e by

przedłu

ony, nie dłu-

ej jednak ni

o 3 miesi

ce.

8. Placówka interwencyjna mo

e prowadzi

hostel.

(…)
§ 5. 1. Do placówki dziecko kieruje powiat wła

ciwy ze wzgl

du na miejsce zamiesz-

kania dziecka, posiadaj

cy miejsce w tej placówce.

2. Je

eli powiat nie mo

e skierowa

dziecka do placówki z powodu braku odpowied-

niej placówki lub z powodu braku miejsca w tego typu placówce na jego terenie,
zwraca si

do innego powiatu z wnioskiem o skierowanie dziecka do odpowiedniej

placówki.
3. Powiat wydaje skierowanie do placówki w porozumieniu z jej dyrektorem.
4. Placówki przyjmuj

bez skierowania oraz bez uzyskania zgody przedstawi-

cieli ustawowych lub bez orzeczenia s

du ka

de dziecko w wieku poni

ej 13.

roku

ycia i zapewniaj

mu opiek

do czasu wyja

nienia sytuacji dziecka

w przypadkach wymagaj

cych natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki

– na polecenie s

dziego, doprowadzone przez Policj

, szkoł

lub osoby stwier-

dzaj

ce porzucenie dziecka, zagro

enie jego

ycia lub zdrowia [pogrubienie

autora].
5. W przypadku braku miejsc w placówce dyrektor mo

e odmówi

przyj

cia dziecka,

o którym mowa w ust. 4. Dyrektor jest jednak zobowi

zany do przewiezienia dziecka

do innej tego typu placówki, w której aktualnie jest miejsce.

6. Dzieci przyj

te do placówki w trybie, o którym mowa w ust. 4, mog

zosta

prze-

niesione do innej placówki, w której warunki pobytu b

korzystne dla rozwoju psy-

chofizycznego dziecka.
7. Przyj

cie niemowl

cia do placówki, o której mowa w § 4 ust. 4, nast

puje bez

skierowania oraz bez orzeczenia s

du. Zgłoszenia dokonuj

oddziały noworodkowe,

oddziały pediatryczne, o

rodki adopcyjno-opieku

cze, Policja [pogrubienie autora]

oraz inne osoby i organizacje upowa

nione na podstawie odr

bnych przepisów.

8. Podstaw

skierowania do placówki jest orzeczenie s

du o umieszczeniu dziecka

w placówce albo wniosek rodziców lub opiekunów prawnych o umieszczenie dziecka
w placówce.
9. O skierowaniu dziecka do placówki centrum pomocy powiadamia s

d, który wydał

orzeczenie o umieszczeniu dziecka w placówce.
10. Przy kwalifikowaniu dziecka do placówki rodzinnej uwzgl

dnia si

odpowiedni

ró

nic

wieku mi

dzy dzieckiem a dyrektorem placówki rodzinnej tak, aby usamo-

dzielnienie dzieci umieszczonych w tej placówce nast

piło przed osi

gni

ciem wieku

emerytalnego przez dyrektora placówki rodzinnej.
(…)
§ 17. 1. Przyjmowanie dzieci do placówek odbywa si

przez cał

dob

2. Dyrektor placówki, do której zostało przyj

te dziecko bez skierowania w trybie

okre

lonym w § 15 ust. 4 oraz § 18 ust. 1, powiadamia o tym fakcie niezwłocznie, nie

pó

niej ni

w ci

gu 24 godzin, s

d oraz wła

ciwe centrum pomocy.

3. Centrum pomocy wspólnie z dyrektorem placówki podejmuje niezb

dne działania

zmierzaj

ce do uregulowania sytuacji dziecka.

2. Rola Policji w systemie zapobiegania przemocy wobec

dziecka

2.1. Policja w systemie interdyscyplinarnym

System pomocy dzieciom krzywdzonym opiera się na współpracy

wszystkich służb społecznych, które z mocy prawa chronią dziecko przed bez-
prawną przemocą, podejmując właściwe rozwiązania problemu krzywdzenia
dziecka. Główne zadanie zespołów to wypracowanie wspólnej polityki pomo-
cowej dla dziecka krzywdzonego i jego rodziny. Współpraca pozwala na pro-
wadzenie odpowiednich działań pomocowych polegających m.in. na wzajemnej
wymianie informacji w związku ze zjawiskiem przemocy oraz monitorowaniu
sytuacji prawnej, socjalnej, rodzinnej i zdrowotnej dziecka. System pomocowy
tworzony jest lokalnie i w jego skład wchodzą służby zainteresowane danym
przypadkiem, zazwyczaj jednak tworzą go przedstawiciele oświaty (wycho-
wawcy, nauczyciele, pedagodzy), poradni psychologicznych (psycholodzy),
miejskich i gminnych ośrodków pomocy społecznej, opieki zdrowotnej (lekarze,

pielęgniarki, zwłaszcza środowiskowe), Policji, wymiaru sprawiedliwości (kura-
torzy sądowi), instytucji i organizacji pozarządowych.

Istotną rolę w systemie pomocy dziecku krzywdzonemu odgrywają poli-

cjanci, którzy ponoszą odpowiedzialność prawną, moralną i społeczną. Obo-
wiązki obrony dziecka przed przemocą wpisują się w ich rolę zawodową. Ich
ś

wiadomość pełnienia funkcji w zespole interdyscyplinarnym musi być na wy-

sokim poziomie i wyrażać się m.in. w znajomości procedur prawnych i sposo-
bów rozwiązywania problemów, a więc algorytmów postępowania. Często to
oni jako pierwsi zwracają uwagę na symptomy świadczące o krzywdzie zada-
wanej dziecku, to od ich umiejętności w zakresie rozpoznawania przemocy wo-
bec dziecka oraz wsparcia dla ofiary przemocy zależy zdrowie, jak również ży-
cie małoletnich ofiar. Dziecko doznające przemocy potrzebuje kontaktu z oso-
bami potrafiącymi rozpoznawać podstawowe objawy przemocy, które nie są
rozpoznawalne lub też są ukrywane przez ich prawnych opiekunów, i w związku
z tym oczekuje od nich właściwych reakcji.

Przedstawicieli Policji z racji odgrywanej roli zawodowej nie można pomi-

nąć w składzie każdego zespołu interdyscyplinarnego, który powinien być powo-
ływany w sytuacjach kryzysowych dotykających dziecko. Przepływ i waga in-
formacji mogących przyczynić się do poprawy sytuacji dziecka krzywdzonego
w głównej mierze zależą od właściwej reakcji interweniującego policjanta, często
jedynej osoby przyczyniającej się do przerwania kręgu tej przemocy.

Nie można dziecka obwiniać o to, że nie przyjdzie i wprost nie poprosi

o pomoc. Rodzice, rodzina są dla niego podstawą poczucia bezpieczeństwa, nie-
zależnie od tego, jakich krzywd doznaje. Dziecko nie jest w stanie wyobrazić
sobie funkcjonowania bez rodziny. Lęki te często są podsycane przez sprawcę
przemocy, stąd trudno mu jest wprost prosić o pomoc w sytuacji krzywdzenia.
Ujawnienie przez dziecko tego, co dzieje się w domu, często nie jest jednorazo-
wym aktem, ale procesem rozciągniętym w czasie, gdy wysyła ono wobec osób
dorosłych sygnały i bada reakcję. Dlatego należy mieć na względzie nawet naj-
mniejsze i najbardziej dyskretne sygnały ze strony dziecka, które oczekuje na
pomoc.

2.2. Rozpoznawanie przemocy wobec dziecka

Właściwa interpretacja i umiejętności rozpoznawania objawów przemocy

u dziecka krzywdzonego są koniecznym elementem niesienia mu pomocy. Aby
jednak dostrzec symptomy świadczące o przemocy fizycznej i psychicznej, wy-
korzystywaniu seksualnym i zaniedbywaniu, należy pamiętać, iż dzieci doznają-
ce krzywdy nie zawsze chcą dzielić się takimi informacjami. Powodem jest
obawa przed następstwami ujawnienia prawdy, wynikająca z zachowania się
agresora – sprawcy przemocy mogącej przybierać rozmaite formy: groźby, pod-
stępu, gry na emocjach dziecka, nakłaniania do zachowania tajemnicy. Obser-
wując dziecko, możemy wykryć przypadki znęcania się nad nim. Lękliwość

w stosunku do dorosłych, oczekiwanie na kary nawet za błahostki, gwałtowne
uchylanie się w odpowiedzi na gest, wybuch płaczu, trudności w kontrolowaniu
emocji, brak koncentracji, obojętność na cierpienie swoje i innych dzieci, nie-
chęć do zabawy, unikanie kontaktu, apatia, ale także zachowania agresywne,
buntownicze – to wszystko będzie wskazywało na stosowanie przemocy wo-
bec dziecka

Właściwe rozpoznanie objawów przemocy będzie zależało od formy, któ-

rej będziemy przypisywali zachowania dziecka, i pozwoli nam odpowiednio
zinterpretować sygnały wysyłane przez dziecko.

Objawy przemocy fizycznej

Do objawów stosowania przemocy fizycznej według Rożnowskiej należą:

,,niechęć dziecka do rozbierania się, lęk przed kontaktem fizycznym, dotykaniem
(np. dziecko kuli się, wzdryga, gdy nagle jest dotknięte), nadmierne wycofanie się
lub agresywność, przesadna układność, uległość i lęk, nadmierna czujność, tłu-
miona lub jawna złość, nienawiść do oprawcy, poczucie bezradności i bezsilności,
poczucie winy, niska samoocena, obniżone poczucie własnej wartości, myśli sa-
mobójcze itp.”

. Prócz wymienionych wskazówek na uwagę zasługują również

siniaki i stłuczenia, oparzenia, złamania i pęknięcia kości, wewnętrzne urazy gło-
wy. Tych informacji jest bardzo wiele, dlatego aby stwierdzić i uznać przemoc
fizyczną wobec dziecka, musimy dokładnie obserwować jego zachowanie. Często
możemy omyłkowo je zinterpretować przez zaobserwowanie jednorazowego in-
cydentu, które wcale nie musi świadczyć o tym, że jest ono maltretowane, ale
powinno być dla nas wskazówką do zwiększenia uwagi na jego sposób bycia.
Objawy przemocy psychicznej

Obserwując objawy u dzieci, takie jak: „(…) zaburzenia mowy, wynikają-

ce z napięcia nerwowego; zaburzenia snu; dolegliwości psychosomatyczne
(np. bóle głowy, brzucha, mdłości); moczenie się i zanieczyszczanie, lęk; stałe
poczucie winy, zamykanie się w sobie, tiki; wycofywanie się, depresja, brak po-
czucia pewności siebie, kłamstwa (…)”

, będziemy mieli na względzie przemoc

psychiczną i jej negatywny wpływ na zachowanie się dziecka.

Jak ukazała to w swoim podejściu do problematyki przemocy Jadwiga

Mazur, znęcanie psychiczne jest nieuchwytną formą złego traktowania drugiego
człowieka. Podaje, iż nie pozostawia widocznych śladów, trudno jest cokolwiek
udowodnić w trakcie postępowania przygotowawczego. Nie można też precy-
zyjnie określić rozmiarów psychicznego krzywdzenia czy nawet wszystkich
wymienić, nie da się również w sposób jednoznaczny sklasyfikować intensyw-
ności oraz stopnia dolegliwości wszystkich powstałych urazów, które są następ-
stwem stosowania przemocy psychicznej

H.D. Sasal, dz. cyt., s. 37.

A. Rożnowska, Psychologiczna pomoc dzieciom-ofiarom przemocy w rodzinie, [w:]

P. Próchniak (red.), Pomoc psychologiczna, wybrane zagadnienia, Słupsk 2006, s. 102.

Tamże, s. 103.

J. Mazur, Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość, Warszawa 2002, s. 43.

Objawy wykorzystania seksualnego dziecka

Trudno wyszczególnić elementy zachowania dziecka, które jednoznacznie

wskazywałyby na wykorzystywanie seksualne. Mimo iż to najbardziej z do-
tkliwszych forma krzywdzenia dziecka, organy ścigania mają problemy z jej
rozpoznaniem i udowodnieniem sprawcy w celu zastosowania przeciwko niemu
odpowiedniej sankcji prawnej. Charakterystykę objawów wykorzystywania sek-
sualnego należy rozpatrywać indywidualnie, jednakże pewne symptomy wska-
zujące na tę patologię odnajdują swe odzwierciedlenie w zachowaniu się ofiar
wykorzystania seksualnego. Do objawów możemy zaliczyć, takie jak:
– specyficzne objawy somatyczne: ciąża u dziewczynki, choroby weneryczne,

obecność plemników w pochwie / odbycie, urazy zewnętrznych narządów
płciowych,

– niespecyficzne objawy somatyczne: infekcje dróg moczowo-płciowych, si-

niaki, opuchlizny, krwawienia na zewnętrznych częściach narządów płcio-
wych, ból podczas oddawania moczu lub ból utrudniający siadanie lub cho-
dzenie, nawracające zapalenia pochwy, rany w ustach, krew na bieliźnie

Wśród objawów psychologicznych wykorzystania seksualnego mamy:

nadpobudliwość psychoruchową, obniżony nastrój, lęk, niepokój, poczucie wi-
ny, niską samoocenę, trudności z koncentracją, moczenie nocne, erotyzację za-
chowań

. Bardzo wiele wskazówek mogących świadczyć o wykorzystywaniu

seksualnym odnajdziemy w werbalnym wyrażaniu się dziecka na tematy zwią-
zane np. z genitaliami męskimi lub penisem, nazewnictwem i określeniami nie-
odpowiednimi do wieku dziecka, na uwagę zasługują również ilustracje dzieci,
w których możemy zaobserwować wyraźnie zaznaczone miejsca intymne za-
równo dziecka, jak i sprawcy przemocy.

Agnieszka Widera-Wysoczańska twierdzi, że ,,U chłopców mogą pojawić

się wybujałe fantazje seksualne, stają się nadmiernie wulgarni, bywa, że w ra-
mach języka polskiego piszą wypracowania na temat seksu. Nauczyciele mogą
zaobserwować dziecko, które masturbuje się na lekcjach lub podczas przerwy,
w obecności innych osób lub wymusza zachowania seksualne wobec uczniów –
zazwyczaj w tym samym wieku lub młodszych (…)”

Natomiast Kazimierz Pospiszyl sądzi, iż na uwagę zasługuje podział ak-

tywności seksualnej stworzony przez Johansona, który opracował praktyczny
poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci, wyróżniając w nim trzy typy aktyw-
ności seksualnej przejawianej przez dzieci w wieku od 2 do 5 lat i od 6 do 10 lat.
Określił je jako:
1) normalna i potrzebna,
2) wymagająca czujności i interwencji rodziców lub opiekunów,
3) wymagająca pomocy profesjonalisty.

A. Rożnowska, dz. cyt., s. 103.

S. Kluczyńska, Przemoc seksualna wobec dzieci, „Niebieska Linia” 2002, nr 3, s. 2.

A. Widera-Wysoczańska, Twój uczeń ofiarą seksualnej przemocy, „Psychologia

w Szkole” 2004, nr 2, s. 18.

Dla dzieci w wieku od 2 do 5 lat normalnymi są takie zachowania, jak:

– dotykanie genitaliów i piersi osób dorosłych lub dzieci pozostających w bli-

skim związku z danym dzieckiem,

– wkładanie różnych przedmiotów do genitaliów i odbytnicy sobie lub innym

dzieciom w celu zaspokojenia ciekawości,

– zabawy w tatę i mamę przy wzajemnej gotowości (chęci) do takich zabaw ze

strony ich uczestników,

– występowanie erekcji członka,
– zainteresowanie odmiennościami anatomicznymi mężczyzn i kobiet, chłop-

ców i dziewczynek.

Objawy, które powinny nasilić czujność rodziców i opiekunów, są nastę-

pujące:
– dotykanie genitaliów i piersi osób innych niż najbliżsi znajomi (dorosłych

i dzieci), prowokowanie do tego, aby dotykano jego / jej genitaliów,

– wkładanie różnych przedmiotów do genitaliów bądź odbytnicy innym dzie-

ciom pomimo protestów z ich strony,

– zmuszanie innych dzieci do ,,praktyk małżeńskich” w ramach zabawy w tatę

i mamę,

– występowanie długotrwałych erekcji,
– bezustanne zadawanie pytań dotyczących różnych aspektów sfery seksualnej

pomimo uprzedniego wyjaśnienia wielu zagadnień z tym związanych.

Natomiast do objawów wymagających specjalistycznej interwencji należą:

– obsesyjne dotykanie piersi i genitaliów innych osób oraz uporczywe doma-

ganie się dotykania własnych genitaliów,

– stosowanie przymusu i groźby w celu zmuszenia innych dzieci do różnego

rodzaju, niejednokrotnie bolesnych, eksperymentów z genitaliami i odbytnicą,

– zmuszanie innych dzieci do zabawy w doktora z równoczesnym wymusza-

niem obnażania się,

– bolesne erekcje,
– odgrywanie męskich albo kobiecych ról seksualnych w sposób agresywny,

nacechowany nienawiścią i pogardą.

W przypadku dzieci 6–10-letnich normalne, a nawet pożądane są nastę-

pujące objawy:
– pytania o funkcje genitaliów oraz o szczegóły zapłodnienia i porodu,
– przyglądanie się genitaliom innych osób,
– dotykanie lub pocieranie własnych genitaliów przed zaśnięciem lub w mo-

mentach podniecenia bądź strachu,

– aranżowanie zabaw seksualnych z dziećmi w zbliżonym wieku,
– przebieranie się za przedstawiciela płci przeciwnej,
– wstydliwość i żądanie intymności w czasie kąpieli i przebierania się.

A oto objawy, które powinny wzbudzać niepokój:

– reakcje lękowe i agresywne w przypadku poruszania tematów związanych

z życiem seksualnym,

– uporczywe obnażanie się przed innymi pomimo wyraźnego zakazu,
– uporczywe dotykanie i pocieranie genitaliów w miejscach publicznych wbrew

zakazom,

– onanizowanie się z zastosowaniem przedmiotów, takich jak meble, wibratory

lub inne,

– aranżowanie zabaw seksualnych z dużo młodszymi lub znacznie starszymi

dziećmi,

– demonstrowanie chęci bycia przedstawicielem płci przeciwnej,
– wykazywanie wielkiego zdenerwowania, jeśli w czasie kąpieli lub przebiera-

nia się zostaje naruszona intymność.

Zachowania seksualne, które wymagają profesjonalnej pomocy ze strony

psychologa:
– bezustanne pytania dotyczące problemów życia seksualnego, znacznie wykra-

czające poza odpowiedni dla wieku dziecka zakres wiadomości na ten temat,

– obnażanie się w miejscach publicznych i uporczywe odmawianie zaprzesta-

nia tego procederu pomimo usilnych próśb i upomnień,

– dotykanie i pocieranie genitaliów w miejscach publicznych,
– onanizowanie się w obecności osób postronnych,
– nakłanianie, a nawet zmuszanie innych do zabaw seksualnych,
– nienawiść do posiadanej płci i genitaliów,
– reagowanie agresją lub przerażeniem w momencie naruszenia prywatności

w łazience lub przy przebieraniu się

Z pewnością nie będą to wszystkie wskazówki świadczące o wykorzysta-

niu seksualnym dziecka, bo w głównej mierze będą one zależne od indywidual-
nych cech każdego dziecka. Natomiast właściwa reakcja na tę formę krzywdze-
nia będzie zależała od wiedzy opiekuna i znajomości zachowań dziecka, nad
którym sprawuje opiekę.

2.3. Charakterystyka zachowań sprawców przemocy

Sprawcy przemocy wobec dzieci to w większości osoby dla nich najbliż-

sze, osoby przez nie kochane i akceptowane. Ufność dziecka i nieznajomość
funkcjonowania otaczającego świata, w tym nieumiejętność postrzegania prze-
mocy jako coś złego i patologicznego, nie ułatwiają właściwie zidentyfikować
problemu znęcania się nad nim. Częstokroć sprawcy przemocy wobec dzieci
wywierają na nich ogromną presję psychiczną, co daje im nad nimi przewagę
ugruntowaną dzięki własnemu doświadczeniu społecznemu i możliwościom
manipulowania społecznością, w której żyją.

K. Pospiszyl, Dziecko jako sprawca przemocy seksualnej, „Psychologia w Szkole”

2005, nr 1, s. 21.

Hanna Dorota Sasal przytacza następujące zachowania sprawcy prze-

mocy

– kwestionowanie odpowiedzialności – sprawca przekonuje siebie i innych, że

ulega jakimś siłom zewnętrznym, nad którymi nie panuje, że jego zachowa-
nie to dzieło przypadku, że traci nerwy itd.,

– kwestionowanie szkody – sprawca nie kwestionuje odpowiedzialności, nie

zaprzecza, że on to zrobił, ale próbuje przekonać siebie i innych, że nic wiel-
kiego się nie stało,

– kwestionowanie ofiary – sprawca nie neguje ani odpowiedzialności, ani

szkody, odbiera natomiast ludziom, którzy ucierpieli, prawo do nazwania sie-
bie ofiarami jego czynów,

– potępienie potępiających – sprawca odbiera potencjalnym osobom oceniają-

cym jego czyn prawo do oceniania go w ogóle. Chodzi mu o odwrócenie
uwagi od tego, co zrobił, i skierowanie jej na motywy czy zachowania osób,
które mogą go ocenić, potępić, osądzić,

– odwoływanie się do wyższych racji – sprawca uznaje konieczność poświęca-

nia jednego dobra w imię innego, jakby działał w stanie wyższej konieczności.

Na szczególną uwagę zasługują tu sprawcy przemocy seksualnej wobec

dziecka, których charakteryzuje wykorzystanie przewagi psychicznej nad dziec-
kiem. Ich działania, zdaniem MacFarlane’a i Feldmetha, opierają się na

– tajemnicy – w obawie przed odpowiedzialnością nakłaniają oni ofiary do

milczenia na temat intymnych relacji pomiędzy nimi,

– groźbach lub przymusie – mogą one przybierać różne formy (np. słów: ,,coś

strasznego się stanie”, ,,zabiję cię, jeśli powiesz”), mogą to być groźby doty-
czące wyrządzenia krzywdy zwierzętom, bliskim, które dziecko kocha, de-
monstracyjne niszczenie przedmiotów, wykorzystanie czyjejś śmierci (np.
dziadka) do obciążenia odpowiedzialnością za nie dziecka, grożenie, że zosta-
nie ono wykluczone z rodziny i oddane do domu dziecka, że podejmowane
czyny seksualne są przestępstwem dokonywanym także przez nie, przekony-
wanie dziecka, że nikt mu nie uwierzy, grożenie emocjonalnymi konsekwen-
cjami wobec osób najbliższych dziecku (np. ,,mamusia będzie zła i pójdzie do
szpitala, gdzie będzie płakać już do końca życia”), grożenie rozpadem rodziny,
ostrzeganie przed konsekwencjami duchowymi, grożenie utratą miłości naj-
bliższych,

– przekupstwach i obietnicach – są to nagrody (np. słodycze, zabawki, wy-

cieczki, niespodzianki), pieniądze, dodatkowa uwaga i uczucie, których dzie-
cko nie otrzymuje od innych osób, specjalne względy i przywileje, zwłaszcza
w rodzinie, gdzie jest rodzeństwo, lub w innych grupach rówieśniczych, róż-
ne formy zabawy, które prowadzą do wykorzystywania, edukacja seksualna,
narkotyki, alkohol.

H.D. Sasal, dz. cyt., s. 32.

K. MacFarlane, J.R. Feldmeth i in., Przesłuchanie i diagnoza małego dziecka, War-

szawa 2002, s. 25.

W kontaktach z dzieckiem sprawca może również wykorzystywać me-

chanizm uwiedzenia ofiary czy budowania w niej poczucia winy i współodpo-
wiedzialności za to, co się stało (np. mówiąc dziecku, że odczuwało przyjem-
ność w trakcie kontaktu seksualnego). Warto też pamiętać, że często sprawca
daje dziecku to, czego mu brakuje (np. poczucie bezpieczeństwa, uwagę, akcep-
tację). Dlatego w rozmowie z dzieckiem nie należy negować sprawcy, informo-
wać o sankcjach karnych, gdyż nie znamy mechanizmu więzi i znaczenia, jakie
ma sprawca w życiu dziecka. Dotyczy to sytuacji kazirodztwa lub długotrwałej
sytuacji wykorzystania seksualnego.

Istotą niesienia pomocy, w związku z doznaną traumą powodowaną krzy-

wdą ze strony często najbliższych osób, jest jej właściwe rozpoznanie oraz przy-
porządkowanie do określonej formy i okresu trwania.

2.4. Postępowanie policjanta w związku z ujawnieniem przemocy wobec

dziecka

Postępowanie policjanta związane z ujawnieniem krzywdzenia dziecka

będzie zależało głównie od rodzaju przemocy stosowanej wobec niego, dozna-
nych obrażeń w wyniku działania sprawcy, rozwoju fizycznego i psychicznego
dziecka, jak również zagrożeń płynących bezpośrednio ze strony sprawcy prze-
mocy, w tym zagrożenia życia i zdrowia.

W przypadku ujawnienia przemocy wobec dziecka najważniejszym zada-

niem policjanta będzie przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa dziecku
przez zagwarantowanie mu wsparcia najbliższej rodziny i odpowiednich służb
(np. pogotowia ratunkowego w sytuacji zagrożenia życia, nawet oddanie go pod
stały dozór medyczny, dozór opieki społecznej i kuratora sądowego, jeżeli
rodzina objęta jest kuratelą sądową).

Obowiązki policjanta zawarte są w Zarządzeniu nr 162 Komendanta

Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie metod i form wykonywania
przez Policję zadań w związku z przemocą w rodzinie w ramach procedury
„Niebieskie Karty”. Zgodnie z tym zarządzeniem powinien on dążyć do ustale-
nia przebiegu zdarzenia i jego następstw, przeprowadzenia, jeżeli jest to możli-
we, ze sprawcą przemocy rozmowy, w szczególności o odpowiedzialności
karnej za znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad małoletnim, oraz wezwać
sprawcę do zachowania zgodnego z prawem i zasadami współżycia społecz-
nego. Policjant przeprowadzający interwencję każdorazowo sporządza notatkę
urzędową o przemocy w rodzinie – w zależności od zaistniałych okoliczności na
miejscu interwencji lub bezpośrednio po jej zakończeniu w jednostce organiza-
cyjnej Policji.

Policjant, jeśli jest to możliwe ze względów formalno-prawnych (małolet-

niego reprezentuje opiekun prawny), przekazuje ofiarom przemocy informacje
o instytucjach pomocowych w zakresie przemocy w rodzinie, powiadamiając
jednocześnie o uruchomieniu procedury „Niebieskie Karty” i zasadach jej

realizacji, w tym o możliwości przekazania przez Policję organom administracji
rządowej i jednostkom samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym
zleciły one realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie,
informacji o sytuacji rodziny i potrzebie udzielenia jej pomocy.

W zależności od potrzeby, opierając się na przepisach zawartych w ko-

deksie postępowania karnego, policjanci utrwalają dowody przestępstwa, wyko-
nując czynności w niezbędnym zakresie – czynności te mogą być dokonywane
tylko w ciągu pięciu dni od dnia pierwszej czynności w wypadku niecierpiącym
zwłoki. W toku tych czynności mogą oni przesłuchać osobę podejrzaną o popeł-
nienie przestępstwa w charakterze podejrzanego, zatrzymać podejrzanego na
48 godzin w policyjnej izbie zatrzymań, wystąpić z wnioskiem o zastosowanie
ś

rodka zapobiegawczego w postaci aresztu. Gdy pokrzywdzony jest małoletni,

jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą
pieczą pokrzywdzony pozostaje. Małoletniego powinno się przesłuchać w cha-
rakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których
wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego podejrzany,
który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego,
o ile dobro postępowania nie stoi temu na przeszkodzie. Przesłuchanie przepro-
wadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca,
pełnomocnik i opiekun prawny przesłuchiwanego pokrzywdzonego mają prawo
wziąć udział w przesłuchaniu, jeżeli to nie ogranicza swobody wypowiedzi
małoletniego.

Dowodami w procesie karnym mogą być:

– zeznania świadków,
– zaświadczenie lekarskie (zaświadczenia o obdukcji; może to być zaświadcze-

nie od każdego lekarza opisujące obrażenia ciała oraz czas trwania upośle-
dzenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia),

– dowody rzeczowe w postaci zniszczonej odzieży, śladów krwi, materiału

biologicznego płynów fizjologicznych na ubraniu,

– utrwalone postacie-ofiary (nagrania na różnych nośnikach medialnych).

Na szczególną uwagę zasługuje reakcja związana z ujawnieniem wyko-

rzystania seksualnego dziecka, którą można podzielić na dwa zasadnicze etapy:
stwierdzenia okoliczności świadczących o zjawisku oraz potwierdzenia wcze-
ś

niejszych przypuszczeń.

Pierwszy etap będzie opierał się na zbieraniu informacji mającej na celu

właściwe określenie problemu. Pamiętać należy, że w pierwszej kolejności zbie-
ra się informacje o zdarzeniu od osoby dorosłej, którą dziecko obdarzyło zaufa-
niem i której powierzyło swój sekret. Następnie przeprowadza się ustalenia,
zbierając odpowiedzi na pytania:
1.

Co się stało?

Kto dziecku zrobił krzywdę?

Kiedy sytuacja się zdarzyła i jak długo trwała?

Uzyskana wiedza będzie niezbędna dla prowadzenia dalszej procedury.

W rozmowie z dzieckiem nie należy się śpieszyć, naciskać, dziecko często nie
powie, kto je skrzywdził i czy w ogóle zostało skrzywdzone (to proces zaprze-
czania, mówi „może”, „czasem”, „tak”).

Zadając pytania, należy pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad,

które według Rożnowskiej muszą być realizowane w następujący sposób:
„– dziecko trzeba przygotować do rozmowy: uprzedzić o rozmowie (nie wycią-

gać np. z lekcji, nie mówić: »będziemy się bawić«), wyjaśnić, że mamy za-
miar rozmawiać o tym, co się wydarzyło,

– cel rozmowy musi być wyjaśniony w języku odpowiadającym poziomowi

rozwoju dziecka,

– trzeba używać określeń dziecka,
– należy uwzględniać pytania dziecka,
– z dzieckiem trzeba rozmawiać jak o innych problemach, np. kłopotach

w szkole,

– nie można się wstydzić i bać się pytań o sprawy seksualne.

W żadnym przypadku nie należy:

– sugerować dziecku odpowiedzi,
– wywierać presji na nie,
– krytykować języka dziecka,
– oferować nagród,
– okazywać przerażenia czy zdziwienia,
– oskarżać i obwiniać dziecka (np. »czemu wcześniej nie powiedziałaś«)”

Większość osób czuje lęk i skrępowanie, uczestnicząc w rozmowie

z dzieckiem krzywdzonym, zwłaszcza seksualnie. Boi się, że nie poradzi sobie
w trakcie rozmowy, że jeszcze bardziej je skrzywdzi. Może czuć się bezradnym,
bo nie wie, jak naprawdę może mu pomóc, do kogo się zwrócić o wsparcie
i jakie będą konsekwencje działań

. Jolanta Zmarzlik twierdzi, iż w tej sytuacji

liczy się dobry kontakt z dzieckiem, wiedza na temat zjawiska krzywdzenia
i wykorzystania seksualnego, umiejętność rozmowy z nim, znajomość procedur.
Uważa, że przed przystąpieniem do rozmowy z dzieckiem należy zaplanować
jej przebieg i ustalić cel, którym będzie nie tylko zebranie informacji
o przykrych dla niego wydarzeniach, ale też udzielenie mu wsparcia. Jej
zdaniem dzieci krzywdzone często mają trudności w szczerym opowiadaniu
o swoich przykrych przeżyciach. Dlatego ważne jest, aby dorosły nie pośpieszał
dziecka i dostosował się do jego tempa relacjonowania zdarzeń. Na początku
należy stworzyć dobrą relację z nim. Często zdarza się, że osoba kontaktująca
się z dzieckiem krzywdzonym sama przeżywa szereg silnych uczuć, dlatego
należy pamiętać, aby własne emocje nie przytłoczyły dziecka i aby nie przy-
pisywać mu tego, co przeżywa się samemu. Dodaje, że pod żadnym pozorem

A. Rożnowska, dz. cyt., s. 107.

J. Zmarzlik, www.niebieskalinia.pl, według stanu na 30 listopada 2009 r.

nie należy obiecywać dziecku, że rozmowa z nim pozostanie w tajemnicy, ale
po tym, jak dziecko ujawniło, że było krzywdzone lub wykorzystywane
seksualnie, należy zapewnić je, że nie jest winne temu, co się stało, i że mu
wierzymy, cała odpowiedzialność leży po stronie dorosłego, który je skrzywdził.
Jej zdaniem należy poinformować dziecko, co dalej będzie się działo, z kim
będzie rozmawiać.

W sytuacjach nagłych i drastycznych, gdy wiadomo, że zagrożenie

dziecka jest realne, bądź odmawia ono powrotu do domu z obawy przed opie-
kunami, można umieścić je w pogotowiu opiekuńczym. Jest to jedyna insty-
tucja, która ma prawo zatrzymać dziecko bez zgody rodziców i bez postanowie-
nia sądu

. Pogotowie opiekuńcze często znajduje się daleko od miejsca za-

mieszkania dziecka, co powoduje, że czuje się ono zagubione i wyobcowane,
gdyż zostaje pozbawione kontaktu nie tylko z rodziną, ale także z kolegami
i znajomymi miejscami. Udoskonalone niedawno przepisy zezwalają na umiesz-
czenie dziecka od razu w domu dziecka najbliższym jego miejscu zamieszkania
lub w rodzinnym pogotowiu opiekuńczym. Dyrektor domu dziecka może (ale
nie musi) przyjąć dziecko bez postanowienia sądu (czyli bez uregulowanej
sytuacji prawnej) i wziąć na siebie obowiązek doprowadzenia do regulacji
sytuacji prawnej dziecka. Niestety, trzeba przyznać, że dyrektorzy robią to
niechętnie, ponieważ nakłada to na placówkę dodatkowe obowiązki. Dziecko
można umieścić w domu dziecka na podstawie tzw. postanowienia natych-
miastowego. Sędzia sądu rodzinnego wydaje je na tzw. posiedzeniu niejaw-
nym

. Istotnym elementem wykonywania obowiązków służbowych względem

dziecka krzywdzonego jest zatem także znajomość funkcjonowania odpowied-
nich placówek pomocowych na terenie działania poszczególnych powiatów.

Drugi etap podejmowanych czynności związany jest bezpośrednio z po-

twierdzeniem faktu zaistnienia przestępstwa i z odpowiednią procedurą prawną
nadzorowaną przez właściwe instytucje (sądy i prokuratury), które na podstawie
przepisów stosują odpowiednie sankcje dla sprawców przemocy wobec dziecka
i wdrażają je poprzez instytucje współpracujące (np. powiatowe-miejskie centra
pomocy rodzinie, miejskie lub gminne ośrodki pomocy, fundacje) lub udzielają
odpowiedniej pomocy rodzinie w postaci terapii zarówno dla ofiar, jak i spraw-
ców przemocy.

Tamże.

3. Profilaktyka patologii przemocy wobec dziecka

3.1. Profilaktyka ukierunkowana na rodziców dziecka

Profilaktykę związaną z przemocą wobec dzieci należy rozpocząć od ich

ustawowych opiekunów-rodziców, wzbogacając ich o wiedzę z zakresu stosowa-
nia właściwych metod wychowawczych łącznie z eliminowaniem kar cielesnych
wobec dziecka i zastępowaniem ich pracą z dzieckiem polegającą na wzmocnie-
niach pozytywnych (chwalenie, wspieranie, pozytywne modelowanie).

W czasie rozmowy z rodzicami należy uświadomić im istotę problematyki

krzywdzenia dziecka, ilustrując zagrożenia z tym związane, wszystkie negatyw-
ne skutki wdrażania przemocowych zachowań wobec dziecka oraz następstwa
traumy wywołane takimi zachowaniami rodziców.
Przykład sposobu rozmowy z rodzicami – prawnymi opiekunami

Na samym początku rozmowy należy poinformować zebranych o jej celu,

a następnie wzmocnić pozytywnie uczestników spotkania, aby zaangażować ich
do konstruktywnego uczestnictwa w rozmowie. Należy pamiętać, że z reguły
rodzice kochają swoje dzieci, a wiele krzywd z ich strony wynika często z nie-
ś

wiadomego stosowania przemocy. Nie powinno się publicznie identyfikować

osób, gdyż mogłyby poczuć się jako sprawcy, co w konsekwencji wzmocniłoby
ich opór. Nie informujemy ich też o statystykach związanych z przemocą wobec
dzieci, gdyż to tylko wpłynie na ich przekonanie, że ,,wszyscy tak robią”. Wy-
kład można rozpocząć od wskazówek prawnych zawartych w przepisach kodek-
su rodzinnego i opiekuńczego, w którym czytamy, że władza rodzicielska to
przede wszystkim zespół obowiązków rodziców względem dziecka, a generalną
zasadą wykonywania władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Oznacza to, że
rodzice powinni władzę rodzicielską tak sprawować, aby wszystkie ich poczy-
nania były zgodne z interesem dziecka. (Zawierający tę zasadę art. 95 § 3 k.r.o.
ma charakter bezwzględnie obowiązujący). Obowiązki rodziców są zawarte
w poszczególnych artykułach:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.

Kodeks rodzinny i opieku

czy

Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególno

ci obowi

zek i prawo rodzi-

ców do wykonywania pieczy nad osob

i maj

tkiem dziecka oraz do wychowania

dziecka, z poszanowaniem jego godno

ci i praw.

(…)
§ 3. Władza rodzicielska powinna by

wykonywana tak, jak tego wymaga dobro

dziecka i interes społeczny.
(…)
Art. 96. § 1. Rodzice wychowuj

dziecko pozostaj

ce pod ich władz

rodzicielsk

i kieruj

nim. Obowi

zani s

troszczy

o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przy-

gotowywa

je nale

ycie do pracy dla dobra społecze

stwa odpowiednio do jego

uzdolnie

Wadliwe wykonywanie władzy rodzicielskiej jest uregulowane także

w innych ustawach (np. w kodeksie karnym, kodeksie wykroczeń) i pociąga za
sobą ujemne konsekwencje. Pozostałe akty prawne można wymienić w zależno-
ś

ci od potrzeby lub zdarzenia (w spotkaniu może brać udział np. kurator sądowy,

policjant, psycholog, pracownik socjalny).

Następnie policjant przekazuje informacje o sankcjach wobec rodziców,

którzy niewłaściwie wykonują swoje obowiązki (pozbawienie władzy rodziciel-
skiej, zawieszenie władzy rodzicielskiej oraz ograniczenie władzy rodzicielskiej
jednego lub obojga rodziców).

W dalszej części spotkania z rodzicami powinien omówić formy przemo-

cy wobec dzieci, w tym symptomy wskazujące na jej występowanie, zwrócić
uwagę na wykorzystanie seksualne oraz podkreślić wagę problemu, zachęcając
do rozmowy z dziećmi na powyższy temat i informując jednocześnie o potrzebie
działania – pomocy dziecku w sytuacji zagrożenia tą formą przemocy. Można
podać kilka wskazówek, jak rozmawiać z dziećmi na temat molestowania sek-
sualnego

Historyjka 1.

Jedna z moich kole

anek martwi si

o swoj

córk

. Opowiadała mi o tym

w pracy. Jej córka nazywa si

Marysia. Marysia jest w tym samym wieku co ty i ma

jakie

kłopoty. Jej mama zauwa

yła,

e Marysia nie chce chodzi

do swojego wujka

w odwiedziny. Mama pytała j

, dlaczego nie lubi wujka, ale ona nie chciała powie-

dzie

. Mama Marysi mówi,

e Marysia jest od pewnego czasu bardzo smutna i nie

wiadomo, co jej jest. Prosiła mnie o rad

. Jak my

lisz, co si

dzieje z Marysi

? Dla-

czego nagle przestała lubi

swojego wujka? Czy mo

na jej jako

pomóc?

Można wskazać rodzicom, że w zależności od sytuacji mogą dopasować

odpowiednie historie, które pozwolą im zacząć rozmowę z dzieckiem na trudne
tematy związane z wykorzystaniem seksualnym.
Historyjka 2.

Wczoraj widziałem w telewizji ciekawy program dla nauczycieli. Brało

w nim udział kilka osób. Jedna z nich opowiadała o chłopcu, który nazywa si

Michał

i jest w twoim wieku, chłopiec chodzi do czwartej klasy. Od pewnego czasu Michał
ma coraz gorsze stopnie w szkole, zacz

ł nawet wagarowa

. Nauczyciele zauwa

yli,

e Michał ma jakie

kłopoty, ale nikt nie wie, co to za kłopoty. Nauczyciele pytali o to

rodziców Michała, ale oni tak

e nie wiedz

, co si

dzieje z ich synem; zauwa

yli tyl-

ko,

e Michał ostatnio nie ma apetytu i cz

sto boli go głowa. Nie wiem, co dalej mó-

wiono, bo musiałem odej

ść

od telewizora, ale od wczoraj kilka razy si

nad tym za-

stanawiałem. Jak my

lisz, co si

dzieje z Michałem? Czy spotkało go co

złego? Czy

na mu jako

pomóc?

Historyjka 3.

Wczoraj słyszałem w radiu ciekaw

rozmow

z mam

dziewczynki, która ma

na imi

Joasia. Joasia jest w twoim wieku i ostatnio zacz

ła si

dziwnie zachowywa

;

sto si

zło

ci, nie chce si

bawi

z kole

ankami, ci

gle jest czym

zmartwiona.

Którego

dnia Joasia powiedziała swojej mamie: „Mamo, powiem ci co

, ale dopiero,

jak b

dorosła”, i dlatego mama Joasi podejrzewa,

e Joasia zna jak

ąś

tajemnic

Porady w formie historyjek zob.: J. Wyżyńska, Jak chronić dzieci przed molestowa-

niem seksualnym. Poradnik nie tylko dla rodziców, Poznań 2007, s. 210.

Mama kilka razy pytała Joasi

, co to za tajemnica, ale Joasia nie chciała powiedzie

Mama Joasi martwi si

o ni

, wi

c w ko

cu zadzwoniła do radia i poprosiła o rad

Jak my

lisz, co mo

na by poradzi

mamie Joasi? Jakie kłopoty mo

e mie

Joasia?

I co to za tajemnica? A mo

e Joasia si

boi,

e mama b

dzie si

na ni

za co

gnie-

? Czy w ogóle mo

na jako

pomóc Joasi i jej mamie?

Należy przypomnieć rodzicom, że to oni najlepiej znają swoje pociechy

i powinni wiedzieć, jak reagują na wypowiadane słowa związane z tajemnicą,
z lękiem. Dzieciom łatwiej jest opowiadać o koleżance lub koledze niż o sobie.
W trakcie takich opowieści o innych dzieciach bardzo często opowiadają o swo-
ich przeżyciach.

3.2. Profilaktyka ukierunkowana na dziecko

Działania profilaktyczne są utrudnione poprzez społeczne mity usprawie-

dliwiające sprawcę i oskarżające ofiary oraz funkcjonujące w naszym społe-
czeństwie przekonania co do tego, jakie musi być grzeczne dziecko. Sprawca
może sięgać po te przekonania, by krzywdzić dziecko bez lęku przed napiętno-
waniem społecznym czy ujawnieniem krzywdzenia. Podczas zajęć profilaktycz-
nych z dziećmi należy uczyć je, jak mają reagować na manipulację sprawcy. Ce-
lem ma być zmiana zachowania i sposobu myślenia w kontakcie z potencjalnym
sprawcą

Propozycje zajęć profilaktycznych dla dzieci

Przykładowe zajęcia z profilaktyki wykorzystania seksualnego dla dzieci

ilustrują poniższe scenki. Na ich przykładzie można przećwiczyć wiele elemen-
tów zagrożenia dziecka pojawiających się w życiu codziennym.
Scenka 1. Dziecko samo w domu.

Sprawdzamy, jakie dziecko ma ustalenia z rodzicami, czy w ogóle pozo-

staje samo w domu. Wiele dzieci już doświadczało takich sytuacji i kiedy ktoś
puka do drzwi, podają różne odpowiedzi, jednak bardzo często niewłaściwe
i mogące zagrażać ich bezpieczeństwu (np. „otwieram drzwi troszeczkę, mówię,
ż

e jestem w domu sam, rodzice pojechali do… i będą w domu dopiero o…”).

Takie informacje są wystarczające dla sprawcy, aby miał czas działać. W celu
dokładniejszego odzwierciedlenia rzeczywistej sytuacji prowadzący zajęcia mo-
ż

e przeobrazić się w sąsiada, lekarza, policjanta, listonosza, znajomego rodziny

itp. i prosić o otwarcie drzwi (może używać perswazji, gróźb).

Instrukcje dla dzieci:

– nigdy nie informuj, że jesteś sam w domu,
– nigdy nie informuj, gdzie są rodzice i kiedy powrócą,
– w ogóle nie otwieraj drzwi, nawet na szparkę,
– zapytaj, kto stoi za drzwiami i czego chce,
– nie rozmawiaj długo,

A. Widera-Wysoczańska, Bezpieczna prywatność dziecka, „Psychologia w Szkole”

2004, nr 2, s. 77–86.

– poinformuj, że babcia (dziadek, siostra) śpi lub bierze prysznic i nie może

podejść,

– zrób głośniej odbiornik telewizyjny, radiowy itp.,
– głośno mów tak, jakbyś rozmawiał z jednym z rodziców,
– zadzwoń do rodziców, a jak się obawiasz – zadzwoń na Policję.
Scenka 2. Dziecko w czasie drogi do i ze szkoły.

Prowadzący zajęcia przedstawia się jako nieznajomy, który pyta o drogę

lub o sąsiada, prosi o przysługę (np. potrzymanie przedmiotu, wskazanie drogi –
często przy poruszaniu się samochodem), obiecuje pokazanie małych zwierząt
w piwnicy lub w pobliskich zaroślach, grzecznie częstuje słodyczami. Następnie
zadaje dzieciom pytanie, jak powinny się zachować w takiej sytuacji (zazwyczaj
dzieci są bardzo ufne i dają się oszukać sprawcom, którzy nimi manipulują). In-
formuje o właściwych relacjach z takimi osobami, zwracając uwagę na to, kto to
jest nieznajomy (dziecku należy wyjaśnić, iż nawet jeśli rozmawia z sąsiadem,
z inną osobą, która może znać jej imię i nazwisko – to nie jest to osoba znajoma).

Instrukcje dla dzieci:

– nigdy nie przybliżaj się do takiej osoby,
– nie rozmawiaj z obcym,
– powiedz „nie chcę”, „nie, dziękuję”,
– pośpiesznie odejdź,
– w miarę możliwości natychmiast poinformuj nauczyciela w szkole lub ro-

dziców.

Ważną i istotną kwestią w profilaktyce zachowań dziecka jest zwrócenie

uwagi na jego sposób bycia. Dzieci nie mogą być uległe i miłe w czasie, kiedy
grozi im niebezpieczeństwo. W celu dokładniejszego odzwierciedlenia rzeczywi-
stej sytuacji prowadzący kładzie dziecku rękę na szyi, na głowie lub ramieniu,
natomiast dziecko odpycha rękę wyraźnym szybkim ruchem i głośno wyraża
swoją dezaprobatę: ,,zostaw mnie” lub ,,nie dotykaj mnie”, ,,nie chcę”, ,,odejdź”.
Należy dzieciom powiedzieć, że w momencie zagrożenia powinny wyrywać się
i natychmiast podejmować ucieczkę, krzyczeć „ratunku!”, „pomocy!”, „policja!”.

W trakcie prowadzonych zajęć profilaktycznych dla dzieci można skorzy-

stać z następujących opowieści, które w zależności od sytuacji lub od fazy roz-
wojowej dziecka można zmieniać.
Opowieść 1. O dobrych dorosłych i o złych dorosłych.

dobrzy doro

li, którzy post

puj

dobrze. S

li doro

li, którzy post

puj

le,

bo robi

rzeczy, których nie wolno robi

dorosłym. Dobrych dorosłych jest du

o wi

cej ni

złych dorosłych.

Opowieść 2. Dorosłych nie zawsze trzeba słuchać.

Zwykle doro

li mówi

dzieciom,

e zawsze trzeba ich słucha

. To nieprawda.

li dorosły robi rzeczy, których nie wolno mu robi

, dziecko mo

e go nie słucha

Takiemu dorosłemu trzeba zawsze powiedzie

,,nie”, ,,zostaw mnie!’’ albo ,,powiem

mamie!’’ i opowiedzie

o wszystkim rodzicom.

Opowieść 3. O złych dorosłych.

tacy doro

li, panowie albo panie, którzy lubi

dotyka

małe dzieci, chłop-

ców i dziewczynki, tam, gdzie dziecko nosi majteczki. Chc

eby dziecko ich dotyka-

ło w ró

ne miejsca, a czasem chc

eby dziecko si

przy nich rozbierało. Dlaczego

lubi

to robi

? Ciesz

z tego,

e robi to z nimi dziecko i

e jest im posłuszne. Ta-

cy ludzie udaj

e kochaj

dzieci. Wygl

daj

bardzo sympatycznie i s

bardzo mili.

Głaszcz

dziecko po głowie, przytulaj

je, bawi

w łaskotki lub w inne zabawy

i zaprzyja

niaj

z nim. Niekiedy s

nawet milsi ni

mama i tata (bo mama i tata

potrafi

czasem rozgniewa

). Tacy ludzie s

naprawd

mili dla dziecka tylko dla-

tego,

eby pozwoliło im si

dotyka

tam, gdzie nosi majteczki. Dlatego oszukuj

dziecko,

e je kochaj

. To

li doro

li.

Opowieść 4. Ciało dziecka jest jego własnością.

Twoje ciało jest twoj

własno

. Tylko ty decydujesz, czy kto

e dotyka

twojego ciała. Je

li dorosły lub inne dziecko chce go dotyka

, zawsze mo

esz po-

wiedzie

,,nie” i nie pozwoli

dotyka

. Czasem zdarza si

e nie lubisz pocałunków

dorosłego albo innego dziecka, wtedy mo

esz powiedzie

: ,,nie chc

tych całusów”.

Masz prawo to zrobi

, bo twoje ciało jest twoj

własno

Opowieść 5. Dzieci nie mogą mieć tajemnic z dorosłymi.

li jaki

dorosły albo starsze dziecko namawia młodsze,

eby miało z nim

tajemnice, to ten dorosły chce co

ukry

. A je

li dorosły chce co

ukry

, to na pewno

jest to co

złego, bo doro

li nie ukrywaj

dobrych rzeczy. Czasem dorosły chce

ukry

e dotyka dziecko tam, gdzie nosi ono majteczki. Dlatego dziecko nie mo

zgodzi

na to,

eby mie

tajemnice, nawet najmniejsze, z

adnym dorosłym, pa-

nem albo pani

, albo ze starszym dzieckiem. Kiedy jakikolwiek dorosły pan albo pa-

ni, lub starsze dziecko mówi młodszemu dziecku,

e chce mie

z nim tajemnice, po-

winno ono powiedzie

: ,,nie chc

mie

tajemnic”. A zaraz potem powinno opowie-

dzie

o wszystkim mamie, tacie albo innemu dorosłemu

Dzięki takim opowieściom przekażemy dzieciom jasne wskazówki zwią-

zane z relacjami z dorosłymi i pozwolimy im na zidentyfikowanie się z oma-
wianymi postaciami, co umożliwi otwartą dyskusję na wymienione tematy. Jed-
nocześnie będą to wskazówki dla dzieci, które mogą mieć podobne problemy,
oraz zachęta do tego, aby o nich zacząć bez obaw rozmawiać.

Tamże, s. 197–201.

Zakończenie

W dzisiejszej dobie coraz głośniej mówimy o przemocy wobec dziecka,

co chwilę docierają do nas informacje o krzywdzie i maltretowanych dzieciach,
które na skutek działania dorosłego, często rodzica, doznały obrażeń zagrażają-
cych nawet ich życiu. Zastanawiamy się nad możliwością przeciwdziałania ta-
kim negatywnym zjawiskom, szukamy właściwych recept i dróg wyjścia, ocze-
kujemy często gotowych rozwiązań od wszystkich, a rzadko od samego siebie.
Obserwując dziecko, które doznało traumy i tragedii, bezpiecznie wolimy za-
chować wstrzemięźliwość od pochopnego działania w obawie przed jego nega-
tywnymi skutkami. Obawiamy się wkraczać w intymne życie naszych pod-
opiecznych i ich rodzin. Dlaczego? Czy jest tak lepiej: nic nie widzieć, nic nie
wiedzieć, oczekiwać, aż problem sam się rozwiąże? Brak doświadczenia i nega-
tywna reakcja otoczenia – takie problemy mają dziś nauczyciele, pedagodzy,
policjanci, kuratorzy, sędziowie, którzy przerywając łańcuch okrucieństw wobec
dziecka, mogą zrobić bardzo wiele, a jednak wolą nie podejmować prób pomocy
dziecku krzywdzonemu, nie chcąc narażać się na potępienie społeczne, a czasa-
mi na odpowiedzialność karną.

Jako społeczeństwo dziś dojrzewamy do rozumienia tej problematyki, od-

krywamy prawdę, nawiązujemy do tematu tabu, zgłębiamy wiedzę z zakresu
wychowania dziecka, zmieniamy prawo ukierunkowane na sankcje dla osób sto-
sujących kary cielesne, ale czy to wystarczy? Odpowiedzią na to pytanie jest
zwiększanie moralnej i prawnej świadomości społecznej, szczególnie świado-
mości rodziców, innych dorosłych, ale przede wszystkim funkcjonariuszy Poli-
cji, którzy jako nieliczni ze świata dorosłych mogą dziecku przynieść ulgę
w jego cierpieniu.

Bibliografia

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78,
poz. 483).

Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 2,
poz. 11).

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9,
poz. 59 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.
z 2007 r. Nr 7, poz. 28 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 12, poz. 114
z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r.
Nr 43, poz. 277 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz.U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn.
zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593).
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U.
Nr 180, poz. 1493).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Szkolnictwa z dnia 31 stycznia
2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobie-
gawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz.U. Nr 26,
poz. 226).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października
2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. Nr 201,
poz. 1455).

Zarządzenie nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008 r.
w sprawie metod i form wykonywania przez Policję zadań w związku z przemocą
w rodzinie w ramach procedury „Niebieskie Karty” (Dz.Urz. KGP Nr 4,
poz. 30).

Górski J., Polacy a przemoc wobec dzieci, LexPolonica, według stanu prawnego
na 14 stycznia 2009 r.

Jarosz

E.,

Odpowiedzialność

pedagogów

dzieci

krzywdzone,

www.dzieckokrzywdzone.pl, według stanu na 20 sierpnia 2009 r.
Kluczyńska S., Przemoc seksualna wobec dzieci, „Niebieska Linia” 2002, nr 3.
MacFarlane K., Feldmeth J.R. i in., Przesłuchanie i diagnoza małego dziecka,
Warszawa 2002.
Mazur J., Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość, Warszawa 2002.
Pospiszyl K., Dziecko jako sprawca przemocy seksualnej, „Psychologia w Szko-
le” 2005, nr 1.
Próchniak P. (red.), Pomoc psychologiczna, wybrane zagadnienia, Słupsk 2006.
Sasal H.D., Niebieskie Karty, przewodnik do procedury interwencji Policji wo-
bec przemocy w rodzinie, Warszawa 1998.
Widera-Wysoczańska A., Bezpieczna prywatność dziecka, „Psychologia w Szko-
le” 2004, nr 2.
Widera-Wysoczańska A., Twój uczeń ofiarą seksualnej przemocy, „Psychologia
w Szkole” 2004, nr 2.
www.policja.pl, według stanu na 21 listopada 2009 r.
Wyżyńska J., Jak chronić dzieci przed molestowaniem seksualnym. Poradnik nie
tylko dla rodziców, Poznań 2007.
Zmarzlik J., www.niebieskalinia.pl, według stanu na 30 listopada 2009 r.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
informatyczne systemy zarzadzan Nieznany
Ekologiczne podstawy systemu ws Nieznany
IMW W01 Wstepny System produkc Nieznany
Architekrura SystemAlw Lab5 (1) Nieznany
Prawa czlowieka a policja id 38 Nieznany
KOMPUTEROWE SYSTEMY STEROWANIA Nieznany
Po reinstalacji systemu Windows Nieznany
!WSPOLCZESNE SYSTEMY USTROJOWE Nieznany (2)
Podstawy systemow operacyjnych Nieznany
JAK WPROWADZIC SYSTEM ZASTEPOWY Nieznany
Partie Polityczne i Systemy Par Nieznany
Funkcje asystenta w systemie no Nieznany
Prezentacja na systemy politycz Nieznany (2)
Egzamin z przedmiotu systemy pr Nieznany
Senat III RP w systemie konstyt Nieznany

więcej podobnych podstron