Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY USTROJOWE (Semestr letni 2007)

Prof. dr Jacek Czajowski/dr Janusz Karp (Katedra Prawa Ustrojowego Porównawczego)

INDIE (9.03.07)

Konstytucja Indii została uchwalona 26 listopada 1949 roku. Zaliczana jest do najbardziej obszernych
ustawach zasadniczych. Składa się z 395 art. Rozbudowanych licznymi ustępami i punktami.
Integralną częścią konstytucji jest 11 załączników, w których ujęte zostały przepisy dodatkowe do
konstytucji, jakie uchwalono od 1950 roku. Konstytucja Indii zmieniania jest w bardzo
skomplikowanej procedurze, projekt poprawki do konstytucji może być formalnie wniesiony przez
jednego deputowanego zasiadającego albo w Izbie Ludowej albo w Radzie Stanów. Warunkiem
przejścia do dalszego postępowania ustawodawczego jest wstępne przyjęcie poprawki do konstytucji
przez tą izbę parlamentu, w jakiej została ona zgłoszona. Uchwalenie poprawki następuje na
wspólnym posiedzeniu obu izb i wymagana jest w tym zakresie kwalifikowana większość 2/3 głosów.
Poprawka do konstytucji powinna być podpisana przez prezydenta republiki w ciągu następnych 14
dni. Prezydent nie dysponuje prawem weta.

I)

ZASADY USTROJOWE

Konstytucja Indii wyraża zasadę demokracji, federalnej struktury państwa i parlamentarnego systemu
rządów.

1) ZASADA DEMOKRACJI ‐ zasada państwa demokratycznego znajduje odzwierciedlenie w aspekcie

szerokiego katalogu praw i wolności jednostki. Główny nacisk w konstytucji został położony na
przestrzeganie praw II generacji, w kontekście zakazu dyskryminowania jakiegokolwiek
obywatela. Szeroko określone prawa socjalne wynikają stąd, że Indie są państwem
socjalistycznym.

Istota systemu kastowego polega na tym, że każdy obywatel ze względu na wykonywany zawód
zaliczany jest do innej grupy społecznej. Najwyższą kastą w Indiach są bramini, należą do niej
duchowni i uczeni. Niższą kastą są ksztariowie, należą do niej osoby, które prowadzą działalność
gospodarczą i zatrudniają innych pracowników. Trzecią co do hierarchii kastą są kasztiowie, należą
do niej osoby utrzymujące się z pracy najemnej i rolnicy. Czwartą kastą są siudrowie, osoby zaliczane
do tej kasty wykonują zawody poniżające (np. prostytucja, usługi grabarskie, wywożenie śmieci). Poza
kastami znajdują się pariasi, są oni uważani za niedotykalnych, ze względu na żebraczy tryb życia i
nękające ich choroby zakaźne.

Indie zaliczane są do najmłodszych społeczeństw świata. 65% mieszkańców nie przekroczyło jeszcze
30 roku życia. Ponad 48% społeczeństwa jest analfabetami. 40% z nich żyje na krawędzi głodu. Ponad
250 mln mieszkańców Indii żyje na poziomie przeciętnego obywatela najbogatszych państw UE Śr‐
Wsch (np. Słowenia). Reszta społeczeństwa żyje na poziomie najbogatszych państwa UE Zach. (np.
Luksemburg). Dochód przeciętny na mieszkańca = 3,500$.

Szczegółowe przepisy konstytucji w zakresie ochrony praw socjalnych wyrażają np. prawo każdego
obywatela do korzystania z publicznych ujęć wody pitnej, prawo do poruszania się tymi samymi
środkami transportu publicznego, prawo do pójścia do kina. Ponadto przepisy wyrażają normy
programowe o dostępie każdego obywatela do wykształcenia, do opieki medycznej i do pomocy

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

społecznej. Normatywny charakter wśród przepisów konstytucji zawierają te normy, które dotyczą
praw I generacji. Poręczają one wolność religii, wolność słowa, ochronę własności, swobodę
poruszania się i prawo do sądu.

Odrzucenie zasady podziału władzy nie może, więc w kontekście gwarancji praw człowieka zostać
odczytane jako brak zasady państwa demokratycznego w Indiach.

ZASADA PAŃSTWA FEDERALNEGO – Indie podzielone są na 28 stanów, 6 terytoriów związkowych i
utworzone w 1991 roku terytorium stołeczne New Delhi. Konstytucja dokonuje rozgraniczenia
kompetencji państwa pomiędzy rząd centralny, a stany. Do wyłącznej właściwości rządu centralnego
należą następujące sprawy:

‐ polityki zagranicznej
‐ obrony narodowej
‐ emisji pieniądza
‐ prowadzenia polityki monetarnej
‐ utrzymywanie sieci kolejowej
Natomiast do wyłącznej właściwości stanów należą sprawy:
‐ utrzymania porządku publicznego
‐ ochrony zdrowia i zwalczania chorób zakaźnych
‐ edukacji i szkolnictwa wyższego
‐ utrzymania infrastruktury drogowej
‐ regulacji przepisów prawa rodzinnego
‐ produkcji alkoholi
‐ wydawania zezwoleń na budowę i prowadzenie kasyn do gry
W przypadku kolizji prawa federalnego ze stanowym, pierwszeństwo otrzymuje prawo federalne.
Zasada ta umożliwia rządowi centralnemu ingerencje w sprawy polityki stanów.
W każdym stanie funkcjonują odrębne parlamenty i rządy stanowe. Na czele rządu stanowego
stoi gubernator, który powoływany jest przez prezydenta republiki na okres 5 lat. Prezydent
może w każdej chwili odwołać gubernatora bez podania jakiejkolwiek przyczyny. Skład rządu
wybierany jest przez parlament stanowy i wszyscy jego ministrowie muszą być jego
deputowanymi.
Członkowie parlamentów stanowych nie mogą łączyć swoich funkcji w aparacie władzy
centralnej.

ZASADA RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH – zasada ta znajduje odzwierciedlenie w:
1) Braku odpowiedzialności politycznej prezydenta republiki przed parlamentem federalnym.
2) Nakazie aby premierem rządu federalnego był lider największej partii politycznej w Izbie

Ludowej.

3) Możliwości skrócenia kadencji Izby Ludowej przez głowę państwa w sytuacji gdy uchwali ona

wotum nieufności dla premiera.

II)

SYSTEM ORGANÓW WŁADZY

Władza ustawodawcza
W Indiach tworzą prezydent i bikameralny parlament, w skład, którego wchodzą Izba Ludowa i Rada
Stanów.
Usytuowanie prezydenta w ramach wł. Ustawodawczej należy interpretować tylko w sensie
funkcjonalnym, a nie organizacyjnym. Oznacza to, że prezydent nie jest odrębną izbą parlamentu ani
też nie zasiada w Izbie Ludowej lub Radzie Stanów. Posiada on jednak kompetencje wydawania

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

dekretów z mocą ustawy, którymi może uchylić ustawy obu izb parlamentu lub uzupełniać treści tych
ustaw.
Wydawanie dekretów z mocą ustawy może nastąpić po spełnieniu następujących przesłanek:

1) Dekrety mogą być wydawane wyłącznie na wniosek rządu.
2) Dekrety mogą być wydawane tylko w okresie pomiędzy sesjami parlamentu.
3) Dekrety prezydenta muszą zostać zatwierdzone przez parlament w ciągu 6 tygodni od

zwołania następnej sesji.

Wybory do parlamentu: (co 5 lat do Izby Ludowej)
Członkowie Izby Ludowej wybierani są w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim, tajnym, z
zastosowaniem większościowej metody przeliczania głosów, ponadto głosowanie odbywa się w
jednomandatowych okręgach wyborczych.
Kandydaci mogą być zgłoszeni przez grupę zaledwie 10 wyborców. Kandydat musi jednak przy
rejestracji zapłacić kaucję wyborczą, jest ona zwracana tylko wówczas jeżeli w głosowaniu uzyska on
co najmniej 1/6 ważnie oddanych głosów. Wysokość kaucji określana jest bezpośrednio przez
konstytucje i wynosi aktualnie 10 tysięcy rupii (1 rupia = ok. 2 grosze).
Czynne prawo wyborcze posiada każdy zarejestrowany w spisie wyborczym obywatel, który ukończył
18 lat (ustalono w 1989 roku).
Bierne prawo wyborcze posiada każdy obywatel, który ukończył 25 rok życia.
Głosowanie odbywa się w tym samym terminie na terytorium całego państwa. Konstytucja określa,
że dzień głosowania powinien być identyczny na terytorium danego stanu ale głosowanie może
odbywać się w innych stanach przez 5 dni roboczych w tygodniu.
Obwody do głosowania tworzy się w ten sposób, aby były właściwe dla co najwyżej 1200 obywateli i
ponadto nie mogą być oddalone od miejsca zamieszkania wyborców dalej niż na 2 km.
W drodze wyborów powołuje się 535 członków parlamentu (Izby Ludowej), kolejnych 20
wybieranych jest w 6 terytoriach związkowych federacji, natomiast 2 kolejnych członków Izby
Ludowej pochodzi z nominacji prezydenta państwa. (Nie ma możliwości uzupełniania mandatów,
aktualnie jest 532 deputowanych).

Status prawny członka Izby Ludowej:
Każdy deputowany posiada immunitet formalny i materialny. Formalny przysługuje członkowi tylko w
trakcie sesji parlamentu i odnosi się do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Ten sam
zakres czasowy dotyczy obowiązywania immunitetu materialnego. Obowiązuje on jednak na terenie
budynku parlamentu i obejmuje wypowiedzi na forum Izby Ludowej i to w jaki sposób deputowany
głosował.

Izba Ludowa pracuje w trybie dwóch sesji w ciągu roku, każda sesja zwoływana jest przez prezydenta
państwa. Okres przerw między sesjami nie może być dłuższy niż pół roku. Na pierwszym posiedzeniu
nowej sesji parlamentu prezydent odczytuje plan polityki rządu, którego autorem jest premier. W
programie tym zawarte są projekty ustaw, które powinny zostać rozpatrzone przez parlament w
trakcie sesji.

Rada Stanów – wyższa izba parlamentu indyjskiego, nie jest to jednak organ powoływany w drodze
wyborów powszechnych. W jej skład wchodzi 250 członków (w chwili obecnej 243), przy czym 12
powoływanych jest przez prezydenta, natomiast reszta jest wybierana przez parlamenty stanowe.
Podkreślić należy, że prezydent nie ma obowiązku mianowania aż 12 członków Rady, konstytucja
zastrzega tylko to, że głowa państwa powinna powoływać wybranych przedstawicieli świata nauki i
kultury. Aktualny prezydent Abdul Kallan powołał tylko 8 członków do Rady Stanów. Kadencja Rady
trwa 6 lat, przy czym co 2 lata następuje wymiana 1/3 składu.

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Uprawnienia obu izb parlamentu nie są oparte na zasadzie parlamentaryzmu symetrycznego.
Konstytucja uprzywilejowuje pozycję Izby Ludowej, znajduje to odzwierciedlenie w tym, że:

1) Projekty ustaw budżetowych rozpatrywane są najpierw w Izbie Ludowej
2) Kontrolę polityczną nad rządem sprawuje wyłącznie Izba Ludowa
3) Członkowie rządu powinni być jednocześnie deputowanymi w Izbie Ludowej

Ponadto o silniejszej pozycji Izby Ludowej w stosunku do Rady Stanów, przesądza procedura
rozpatrywania kontrowersyjnych projektów ustaw. Jeżeli ustawa uchwalona przez Izbę Ludową
została odrzucona przez Radę Stanów, to wówczas prezydent Republiki zwołuje wspólne posiedzenie
obu izb. Istota tego posiedzenia polega na tym, że członkowie obu izb głosują nad ponownym
uchwaleniem projektu ustawy. W związku z większą liczebnością Izby Ludowej i założeniem, że każdy
deputowany dysponuje jednym głosem, istnieje duże prawdopodobieństwo, że projekt ustawy
otrzyma brzmienie jakie nadała mu Izba Ludowa.
Inne przypadki zwoływania obu izb parlamentu dotyczą następujących sytuacji: inauguracji nowej
kadencji Izby Ludowej oraz podjęcia uchwały o wypowiedzenie wojny lub przedłużenia stanu
wyjątkowego.

Władza wykonawcza
PREZYDENT Republiki wybierany jest przez deputowanych parlamentu Unii oraz deputowanych
parlamentów stanowych. Kandydata na urząd prezydenta może zgłosić grupa tylko 20 deputowanych
zasiadających w parlamencie Unii. Konstytucja domaga się aby kandydat na urząd prezydenta
ukończył 35 rok życia, posiadła obywatelstwo Indii od urodzenia i w momencie jego zgłoszenia nie
zasiadał w żadnym organie władzy publicznej. Zastrzeżenie to doznaje dwóch wyjątków: nie dotyczy
osoby aktualnie rządzącego prezydenta oraz członków Rządu Centralnego.
Wraz z prezydentem elektorzy wybierają jego zastępców. Zastępca prezydenta nie posiada żadnych
uprawnień władczych, poza tym, że może przewodniczyć sesjom Rady Stanów. Wysunięcie jego
kandydatury w wyborach polega na tym, że jest on wskazywany przez kandydata na fotel
prezydencki.
Głosowanie elektorów ma charakter tajny i jest przeprowadzane w budynku Izby Ludowej w terminie
wyznaczonym przez PKW.
Aby zostać prezydentem należy uzyskać bezwzględną większość głosów elektorskich. W sytuacji gdy
żaden z kandydatów nie zdobędzie takiej większości, wybory są powtarzane. Prezydent obejmuje
swój urząd z chwilą podpisania przysięgi na wierność konstytucji przed pierwszym prezesem Sądu
Najwyższego Indii.
Kadencja trwa 5 lat i ta sama osoba może pełnić swój urząd przez dwie następujące po sobie
kadencje. Przesłankami do przedterminowego opróżnienia urzędu prezydenta są: śmierć i uznanie go
winnym popełnienia deliktu konstytucyjnego.
W przypadku opróżnienia urzędu głowy państwa jego obowiązki przejmuje vice prezydent. Osoba ta
może wykonywać obowiązki prezydenta tylko przez 3 miesiące. Wynika to stąd, że w terminie tym
powinny odbyć się nowe wybory prezydenckie.

Przesłanki odpowiedzialności prezydenta Republiki: zgodnie z logiką systemu rządów
parlamentarnych, prezydent nie podlega odpowiedzialności politycznej przed izbami parlamentu.
Konstytucja przewiduje jednak odpowiedzialność prezydenta za popełnienie deliktu konstytucyjnego.
W stan oskarżenia może postawić prezydenta co najmniej ¼ część deputowanych jednej z izb
parlamentu. Następnie akt oskarżenia przeciwko prezydentowi powinien zostać uchwalony w tej
samej izbie kwalifikowaną większością 2/3 głosów. Po uchwaleniu aktu oskarżenia jest on
przekazywany drugiej izbie, która pełni funkcję sądu. Dla uznania prezydenta winnym deliktu
konstytucyjnego wymagana jest większość 2/3 głosów w izbie. Uchwała tej izby jest ostateczna i nie
przysługują żadne środki odwoławcze. (do tej pory nie było tej procedury)

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Funkcje prezydenta:
Konstytucja powierza prezydentowi pełnienie 3 funkcji ustrojowych:

1) Funkcja głowy państwa
2) Funkcja zwierzchnika sił zbrojnych
3) Funkcja strażnika konstytucji

W ramach pierwszej funkcji prezydent odbywa wizyty zagraniczne, mianuje ambasadorów i konsulów
oraz udziela prawa łaski. W ramach drugiej funkcji prezydent wyznacza dowódców okręgów
wojennych, nadaje wszystkie stopnie oficerskie i może zarządzić mobilizacje w przypadku zagrożenia
dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego w państwie. Trzecia funkcja: prezydent otwiera sesje
Izby Ludowej, wygłasza przed Nią orędzie (napisane przez premiera), może wprowadzić jeden z 3
stanów nadzwyczajnych (stan wojny, stan wyjątkowy, stan zagrożenia finansów publicznych w
państwie). Do chwili obecnej prezydent trzykrotnie w historii Indii wprowadził stan wojny. Po raz
pierwszy w 1962 roku w trakcie wojny z Chinami, drugi raz w 1966 roku w trakcie II wojny
kaszmirskiej z Pakistanem, trzeci raz w 1976 roku w trakcie wojny bengalskiej z Pakistanem. Stan
wojny może zostać przedłużony przez prezydenta za zgodą parlamentu na okres do 6 lat.
przedłużenie tego stanu na kolejne lata domaga się uchwalenia poprawki do konstytucji. Miało to
miejsce w związku z wojną bengalską.
Stan wyjątkowy wprowadza się celem stłumienia wystąpień separatystycznych w stanach.
Stan zagrożenia finansów publicznych w państwie prezydent może wprowadzić na wniosek premiera
rządu w sytuacji gdy środki w budżecie centralnym są nie wystarczające dla wykonywania
podstawowych funkcji państwa. W okresie tego stanu prezydent Republiki może ograniczyć o 50%
wynagrodzenia wszystkich urzędników administracji publicznej, a także personelowi sędziowskiemu.
Ponadto w okresie trwania stanu zagrożenia finansów wszystkie ustawy uchwalane przez parlamenty
stanowe muszą dla swej ważności uzyskać sankcje prezydenta Republiki.

Rząd – w ramach Rządu indyjskiego można wyróżnić trzy kategorie ministrów. Do I kategorii zalicza
się ministrów gabinetowych, którzy kierują strategicznymi dla polityki państwa działami administracji
rządowej (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, finanse, aeronautyka, polityka morska,
koleje, przemysł) i podlegają bezpośrednio premierowi rządu. Co najmniej raz w tygodniu
ministrowie gabinetowi uczestniczą w posiedzeniu, któremu przewodniczy premier.
II kategorię ministrów stanowią samodzielni ministrowie resortowi. Kierują oni tymi działami
administracji rządowej, których zadania nakierowane są na zapewnienie dostępu do podstawowych
dóbr dla obywateli. Wśród nich: minister ds. zaopatrzenia w wodę, minister ds. rolnictwa, minister
ds. zwalczania chorób zakaźnych.
III kategorię ministrów stanowią sekretarze stanu będący w rzeczywistości zastępcami ministrów
gabinetowych, w przeciwieństwie jednak do dwóch pierwszych kategorii są oni powoływani bez
udziału premiera.

Powoływanie rządu: Konstytucja Indii nie określa żadnych reguł proceduralnych, które normowałyby
wybór przez parlament osoby premiera, w związku ze zwyczajem konstytucyjnym premierem rządu
zostaje lider największej partii politycznej zasiadającej w Izbie Ludowej.
Posiada on swobodę w zakresie mianowania podległych mu ministrów, którzy nie ponoszą
indywidualnej odpowiedzialności politycznej przed pierwszą izbą parlamentu. Konstytucja nadaje
uprawnienie Izbie Ludowej do zgłoszenia wniosku o wotum nieufności dla premiera. W praktyce nie
jest on jednak stosowany, ponieważ z momentem zgłoszenia takiego wniosku prezydent Republiki
może, działając na wniosek premiera, skrócić kadencję parlamentu. Ponadto premier w dowolnie
wybranym dla siebie momencie może zwrócić się do prezydenta o zarządzenie przedterminowych
wyborów do Izby Ludowej. Wniosek w tym zakresie jest dla prezydenta wiążący.

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ (USA) (23.03.07)

Konstytucja USA została uchwalona 17 września 1787 roku. Posiada charakter sztywny. Polega on na
tym, że podlega ona stosunkowo skomplikowanej procedurze zmiany. Przez zmianę konstytucji w
USA należy rozumieć uprawnienie obu izb Kongresu do uchwalania artykułów dodatkowych do
konstytucji. inicjatywa w zakresie uchwalania poprawki przysługuje formalnie każdemu
kongresmenowi. Aby poprawka została uchwalona musi uzyskać akceptacje 2/3 głosów w każdej
izbie Kongresu. Do wejścia w życie poprawki do konstytucji konieczne jest zatwierdzenie jej przez ¾
parlamentów stanowych. Dodatkowo Kongres może postanowić, ze zatwierdzenie poprawki do
konstytucji powinno zostać dokonane w określonym czasie. W połowie lat 90 stwierdzono, że czas
ratyfikacji poprawki powinien odbyć się w ciągu 8 lat. Od 1787 roku uchwalono tylko 21 poprawek.

ZASADY USTROJOWE STANÓW ZJEDNOCZONYCH
I zasada – państwa federacyjnego

USA podzielone są na 50 stanów i każdy z nich posiada własną

konstytucję, własny parlament oraz gubernatora, który sprawuje na terenie stanu władzę
wykonawczą, gubernator jest wybierany w wyborach powszechnych.
Konstytucja USA wylicza w sposób enumeratywny zakres spraw, które zastrzeżono dla polityki rządu
federalnego (tak samo jak w Indiach). Wszystkie kompetencje, które nie zostały wyraźnie powierzone
rządowi federalnemu przysługują stanom.
Konstytucja USA przewiduje również tzw. KLAUZULĘ SUPREMACYJNĄ, postanawia ona, że w
przypadku kolizji prawa stanowego z prawem federalnym, pierwszeństwo posiada prawo federalne.

II zasada – podziału władzy

władza wykonawcza należy do prezydenta, władza ustawodawcza do

dwuizbowego kongresu, a władza sądownicza na szczeblu federalnym do Sądu Najwyższego.
W mechanizm funkcjonowania zasady podziału władzy wkomponowany został system hamulców i
równoważników.
Po pierwsze pomiędzy organami władzy federalnej istnieje ścisła separacja personalna. Wyjątek
stanowi wiceprezydent, który jest z urzędu przewodniczącym Senatu. Istota systemu hamulców i
równoważników polega na tym, że mimo precyzyjnego rozgraniczenia poszczególnych elementów
władzy państwowej organy wykonujące tą władzę mogą powstrzymywać aktywność innej władzy.
‐ prezydent nie posiada co prawda inicjatywy ustawodawczej, ale może wetować ustawy lub
wstrzymywać środki budżetowe na wejście w życie tych ustaw.
‐ ponadto od 1970 roku w związku z wejściem w życie ustawy o uchwalaniu budżetu, przyjmuje się,
że projekt tej ustawy w sensie faktycznym powinien zostać sporządzony przez szefa departamentu
finansów, który jest ministrem prezydenckim. Niebagatelną rolę w zakresie wpływu prezydenta na
prace legislacyjne w Kongresie jest orędzie noworoczne.
‐ w trakcie tego orędzia prezydent przedstawia Kongresowi informacje o stanie państwa. W
rzeczywistości orędzie służy do sugerowania kongresmenom jakie ustawy powinny zostać uchwalone
w trakcie rozpoczętego roku kalendarzowego.
‐ prezydent nie dysponuje prawem do skrócenia kadencji Kongresu, ale również i Kongres nie może
uchwalić wotum nieufności w stosunku do prezydenta za prowadzoną przez niego politykę.
‐ prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem, ale nie oznacza to, że
Kongres nie może kontrolować prezydenta pod kątem legalizmu jego czynności urzędowych. Znajduje
to odzwierciedlenie w tym, że prezydent USA może za popełnienie przestępstwa, złamanie
konstytucji, zdradę państwa, przekupstwo i inne ciężkie przewinienia zostać usunięty z urzędu w
trybie impeachmentu.
Mimo, że Kongres nie może uchwalać wotum nieufności w odniesieniu do szefów departamentów w
kancelarii prezydenta, to jednak dla ich nominacji przez głowę państwa wymagana jest rada i zgoda

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Senatu podjęta kwalifikowaną większością 2/3 głosów. (zasad kurtuazji senackiej, przesłuchania
kandydata przez senatorów, którzy pochodzą z tego samego stanu, co kandydat)
Każdy urzędnik federalny jest mianowany za radą i zgodą Senatu (sędziowie SN również)
‐ na wypowiedzenie wojny konieczna jest ustawa obu izb Kongresu, jednak prezydent może
samodzielnie użyć sił zbrojnych poza granicami USA w sytuacjach nagłego zagrożenia dla
niepodległości USA lub dla ratowania znajdujących się poza granicami USA obywateli USA lub mienia
amerykańskiego. (wojska użyte przez prezydenta nie mogą uczestniczyć w akcjach zbrojnych w
nieskończoność, po pół roku prezydent musi uzyskać zgodę od Kongresu na przedłużenie akcji).
‐ prezydent może zawierać umowy międzynarodowe. Może zawierać porozumienia wykonawcze
(wiąże rząd USA bez konieczności ratyfikowania przez Senat)

ELEMENTY WŁADZY PAŃSTWOWEJ

KONGRES – w skład wchodzi Izba Reprezentantów oraz Senat.

Izba Reprezentantów – wybierana jest na krótką, bo dwuletnią kadencję w wyborach powszechnych,
bezpośrednich, większościowych i w tajnym głosowaniu. W skład Izby wchodzi 435 reprezentantów.
Bierne prawo wyborcze posiada obywatel, który ukończył 25 lat i posiada obywatelstwo USA przez
okres co najmniej 7 lat. dodatkowo konstytucja domaga się aby kandydat był na stałe zameldowany
w stanie, z którego ubiega się o mandat. Wybory odbywają się w okręgach jednomandatowych.
Deputowany reprezentuje swój stan. Izba Reprezentantów obraduje w trakcie 2 sesji w trakcie 2‐
letniej kadencji. Obrady każdej sesji rozpoczynają się obligatoryjnie 3 stycznia i kończą w pierwszym
tygodniu grudnia. O przedłużenie sesji Izba Reprezentantów decyduje Senat w formie uchwały.
Jedyną funkcją jaką wykonuje Izba Reprezentantów to uchwalanie ustaw i w procedurze tej Izba
może uchwalać projekt z własnej inicjatywy albo też może rozpatrywać projekt uchwalony wcześniej
przez Senat (parlamentaryzm symetryczny).
Dodatkową funkcją jest możliwość podjęcia uchwały po postawieniu prezydenta w stan oskarżenia
przed Senatem.
(frakcja demokratów i frakcja republikanów, wipowie)

Senat nie posiada kadencji i pojęcie to można stosować tylko w odniesieniu do senatorów. Każdy
senator wybierany jest na okres 6 lat, przy czym co dwa lata następuje wymiana 1/3 senatorów (100
w cały Senacie). Senatorem może zostać każdy obywatel, który ukończył 30 lat, zamieszkuje stan z
którego kandyduje. Jednomandatowe okręgi, zwykła większość głosów. (senatorowie z małych
stanów siedzą w tzw. „tylnych ławach”)
Funkcje: ustawodawcza i quasi kontrolna nad prezydentem. Senat funkcjonuje w trybie sesyjnym, o

przedłużenie prośba do Izby Reprezentantów.
Prezydent – wybierany jest w wyborach pośrednich na czteroletnią kadencję. Ta sama osoba może
wykonywać ten urząd tylko przez 2 kadencje. Wprowadzono to ograniczenie w 1952 roku. Wyjątek
stanowi sytuacja jeżeli wiceprezydent przejął funkcje prezydenta w skutek jego śmierci, rezygnacji z
urzędu lub skazania przez Senat. Osoba ta może dwukrotnie ubiegać się o funkcję głowy państwa,
pod warunkiem, że była prezydentem, który nie pochodził z wyboru przez okres nie dłuższy niż 2 lata.
Kandydować może nienaturalizowany obywatel USA, który ukończył 35 lat. wybory prezydenckie
rozpoczynają się co najmniej na rok przed datą głosowania. Pierwszy etapem wyborów jest
nominacja kandydatów i przeprowadza się ją od połowy XX wieku na konwencjach partyjnych.
Wyróżnia się 2 rodzaje: stanowe (otwarte) i narodowe (zamknięte).
Drugi etap – kampania wyborcza rozpoczyna się już z dniem zaprzysiężenia nowego prezydenta
(kampania trwa „na okrągło” ☺)
Ostatni etap – głosowanie na elektorów. Odbywają się równocześnie z wyborami do izb Kongresu (co
4 lata). Kandydatem na elektora może zostać każdy kto ukończył 25 lat i nie jest jednocześnie:

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

kongresmenem, gubernatorem lub członkiem parlamentu stanowego. Każdy obywatel spełniający te
warunki może samodzielnie zgłosić swoją kandydaturę na elektora, przy czym może określić czy
startuje z listy republikanów czy demokratów. Wybory elektorów odbywają się wg tych samych zasad
co wybory reprezentantów. Różnica polega na tym, że z danego stanu wybiera się elektorów tylko z
jednej partii politycznej.
Suma ogólna elektorów wynosi tyle ile kongresmenów = 535.
Następnie w połowie grudnia elektorzy każdego stanu oddają swoje głosy elektorskie na konkretnych
kandydatów w siedzibie parlamentu stanowego. Po oddaniu wszystkich głosów są one przesyłane do
Izby Reprezentantów. Spiker Izby zarządza w połowie stycznia (najczęściej 6 lub 7 stycznia)
przeliczanie głosów. Wygrywa ten kandydat, który zdobył co najmniej 270 głosów elektorskich. Jeżeli
żaden nie uzyskał wymaganej liczby głosów, to wyboru dokonują reprezentanci z listy kandydatów
zgłoszonych przez partie polityczne.
W głosowaniu przez Izbę Reprezentantów stosowane są następujące reguły:
‐ głosowanie odbywa się stanami i każdy stan bez względu na liczbę mieszkańców posiada tylko jeden
głos. Do wyboru prezydenta konieczna jest bezwzględna liczba głosów (26 głosów). Do chwili obecnej

tylko 2 razy przeprowadzano procedurę rezerwową.

Odpowiedzialność prawna prezydenta:
Z wnioskiem o postawienie w stan oskarżenia prezydenta może wystąpić 1 reprezentant. Wniosek
powinien zawierać wyczerpujący opis zarzutów oraz czas i miejsce ich popełnienia.
Żeby wniosek zyskał akceptację musi uzyskać kwalifikowaną większość 2/3 głosów. Po uchwaleniu
przez Izbę Reprezentantów, wniosek kierowany jest do Senatu, który pełni rolę organu orzekającego
o winie. W procedurze orzekania o winie prezydenta nie uczestniczy wiceprezydent; Mimo, że jest
przewodniczącym Senatu. Orzeczenie o winie skutkuje tylko tym, że funkcję prezydenta zostaje
powierzona wiceprezydentowi. O karze decydują Sąd Stanowy właściwy dla popełnienia przez
prezydenta deliktu.
Do chwili obecnej procedurę impeachmentu przeprowadzano 3 razy: 1864 – Andrew Johnson; 1974 –
Nixon; 1997 – Bill Clinton. Każda z tych procedur zakończyła się fiaskiem.

SĄD NAJWYŻSZY – składa się z 9 sędziów (ob. republikanie) powoływanych przez prezydenta za radą i
zgodą Senatu. Powoływani są dożywotnio, tzn. że nie mogą zostać usunięci ze sprawowanej funkcji.
Jedyną możliwością wygaśnięcia funkcji jest śmierć albo ukończenia 70 roku życia. Sąd posiada jedną
funkcję orzeka o zgodności ustaw Kongresu z konstytucją.

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC (3.04.07)

Ustawa zasadnicza Niemiec została uchwalona przez Konwencję Konstytucyjną w 1949 roku.
(zaprojektowana przez Aliantów Zachodnich). Ustawa Zasadnicza RFN‐u zaliczana jest do konstytucji
sztywnych. Dogmatyka w Niemczech wyróżnia 2 sposoby zmiany UZ:
1) Wprowadzenie zmian w przepisach obowiązujący UZ

dokonywanie zmian w poszczególnych

przepisach UZ odbywa się kwalifikowaną większością 2/3 głosów w Bundestagu i Bundesracie.
Parlament nie może jednak zmodyfikować ani uchylić następujących zasad ustrojowych:

a) zasada państwa federalnego
b) zasada państwa prawnego
c) zasada państwa demokratycznego
d) zasada państwa socjalnego

(100 razy dokonywano zmian od 1949 roku)

2) uchwalenie nowej ustawy zasadniczej drugi sposób dokonywania zmiany konstytucji może być

dokonywany w innej formie niż nastąpiło uchwalenie UZ w 1949 roku. Istnieje w tym zakresie
tylko wyłączna możliwość, polega na zarządzeniu ogólnopaństwowego referendum
konstytucyjnego (referendum nie jest usankcjonowane żadnym przepisem prawnym).

Konstytucja z 1949 roku stosunkowo szeroko określa katalog praw jednostki. Wszystkie z tych, które
zostały wymienione przez ustrojodawcę posiadają identyczną moc normatywną i określane są
mianem praw podstawowych. Jedną z gwarancji dla poszanowania praw jednostki w Niemczech jest
usankcjonowanie w przepisach UZ prawa do oporu; treść tego prawa nawiązuje do formuły
Radbrucha i głos, że każdy obywatel może odmówić posłuszeństwa ustawie, która narusza któreś z
praw podstawowych lub jest niesprawiedliwa w tym stopniu, że zmierza do pokrzywdzenia
obywatela.

ZASADY USTROJOWE
1) zasada państwa federalnego

RFN składa się z 16 krajów związkowych (landy). Każdy land

posiada własną konstytucję, własny parlament, rząd i odrębną od federalnej strukturę
sądownictwa. Sądy pierwszych dwóch instancji są sądami krajów związkowych natomiast kasacje
od wyroków sądów związkowych rozpatrują federalne izby lub federalne trybunały. Konstytucja
rozgranicza politykę krajów związkowych od polityki rządu federalnego. Do spraw zastrzeżonych
dla władz federalnych należą: utrzymanie porządku publicznego (policja) oraz sprawy obrony
narodowej. We wszystkich pozostałych sprawach z polityką zagraniczną włącznie mamy do
czynienia ze współdziałaniem władz federalnych i władz związkowych, przy czym rolą władz
federalnych jest pomaganie krajom związkowym (zasada subsydiarności). Jedynym zastrzeżeniem
jest to, że wszystkie umowy międzynarodowe jakie zawierają kraje związkowe podlegają
nadzorowi ze strony rządu federalnego oraz ze strony Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (w
13 krajach związkowych powołano Związkowe Trybunały Konstytucyjne). Rozgraniczenie
kompetencji pomiędzy kraje związkowe, a federację znajduje odzwierciedlenie w zakresie
uprawnień ustawodawczych Bundestagu. Bundestag może uchwalać tylko takie ustawy, które
mieszczą się w wyłącznych kompetencjach federacji oraz tylko te, które mają na celu
subsydiować wyłączne kompetencje krajów związkowych.

2) ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO

w RFN dopuszczalne jest swobodne zakładanie partii

politycznych, przy czym partie te nie mogą opierać swojej działalności i swoich celów na
doktrynie nazistowskiej, bądź faszystowskiej. W RFN działa współcześnie kilkanaście partii
politycznych, jednak tylko 6 z nich posiada swoją reprezentację w Bundestagu.
• SPD (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec)

założona w 1869 roku, pierwotnie

stowarzyszała wyłącznie środowiska robotnicze. Została zdelegalizowana w 1934 roku i

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

odrodziła się po II wojnie Światowej w 1945 roku. Jest to partia lewicowa, która stawia sobie
za cel dążenie do zapewnienia sprawiedliwości społecznej, równouprawnienia kobiet i
mężczyzn oraz interwencjonizmu państwa w sprawy gospodarcze. SPD popiera
równouprawnienie mniejszości narodowych w Niemczech oraz jest za małżeństwami dla
osób tej samej płci.

• CDU (Unia Chrześcijańsko‐Demokratyczna)

założona w 1945 roku, a jej najbardziej

znanym przywódcą był Konrad Adenauer. Partia ta opiera swoją ideologię i swój program na
poszanowaniu dla tradycyjnych wartości niemieckich, które powstały na gruncie reformacji.
W stosunku do spraw gospodarczych opowiada się za społeczną gospodarką rynkową, którą
przeciwstawia interwencjonizmowi państwowemu zgodnie z zasadą państwa socjalnego.
Zajmuje obojętny stosunek do problemu mniejszości narodowych i emigrantów. Sprzeciwia
się małżeństwom homoseksualnym.

• CSU (Unia Chrześcijańsko‐Społeczna w Bawarii)

partia ta ma te same poglądy na

gospodarkę co CDU, różni się tylko tym, że w sprawach światopoglądu czerpie wyłącznie z
nauki kościoła katolickiego. Partia to działa wyłącznie w jednym landzie – Bawarii.

• SOJUSZ 90 ZIELONI jest to koalicja kilkudziesięciu organizacji ekologicznych i organizacji

ochrony zwierząt, która w swym światopoglądzie nawiązuje do SPD. Domaga się jednak aby
kosztem rozwoju gospodarczego nie doszło do dewastacji środowiska naturalnego. Partia ta
uzyskała mandaty w Bundestagu dopiero w połowie lat 90, do 2005 roku pozostawała w
ścisłym sojuszu z SPD.

• FDP (Partia Wolnych Demokratów)

partia powstałą w 1946 roku. Posiada liberalne

korzenie i zgodnie z jej programem domaga się ograniczenia interwencjonizmu państwa w
sferę gospodarczą, ograniczenia i obniżenia podatków oraz likwidacji wszelkich zasiłków z
zakresu pomocy społecznej. Pod względem światopoglądowym to samo co SPD.

• PDS (Partia Demokratycznego Socjalizmu) funkcjonuje tylko w landach byłej NRD i jest

spadkobierczynią niemieckiej partii komunistycznej. Powstała w 1990 roku i w związku z
recesją gospodarczą we wschodnich landach w I połowie lat 90 zdobyła pierwsze mandaty do
Bundestagu (w 1995 r.).

SYSTEM WYBORCZY W NIEMCZECH
1) PARLAMENT

mimo, że parlament składa się z 2 izb to wybory zarządza się wyłącznie do

Bundestagu. Bundesrat w związku z tym, że jest on organem przedstawicielskim rządów
związkowych, nie jest ani organem kadencyjnym, ani organem w stosunku do którego zarządza
się wybory, ani również organem, który posiada precyzyjnie określoną liczbę członków. W
zależności od wielkości landu, każdy rząd deleguje do Bundesratu do 3 do 5 swoich członków.
Wymagane jest przy tym, że przewodniczącym każdej delegacji związkowej jest premier landu.
Wynika to stąd, że co pół roku przewodnictwo Bundesratu powinno przechodzić na innego
premiera rządu związkowego. W chwili obecnej w skład Bundesratu wchodzi 69 członków (nie
precyzyjnie określona liczba członków).

Wybory do Bundestagu mają charakter wyborów powszechnych, bezpośrednich, równych,
proporcjonalnych z elementami systemu większościowego oraz odbywają się w głosowaniu
tajnym. Czynne prawo wyborcze posiada każdy obywatel, który ukończył 18 lat, bierne 21 lat.
Obywatelem RFN jest każdy, którego rodzice albo on sam zamieszkiwał na terytorium Niemiec, w
granicach z roku 1937 (zasada terytorialna).
W wyborach do Bundestagu wybieranych jest 596 deputowanych, przy czym jest to tzw. liczba
wyjściowa. Połowę deputowanych wybiera się w okręgach jednomandatowych, natomiast
pozostała część wybierana jest z list partyjnych, do których stosuje się metodę obliczania głosów
Hare‐Nemeyera (ordynacja proporcjonalna z elementami większościowymi).

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Deputowani wybierani w okręgach jednomandatowych uzyskują swój mandat na podstawie
głosów pierwszych, natomiast deputowani z list partyjnych uzyskują swój mandat na podstawie
tzw. głosów drugich. Powoduje to, że po pierwsze kandydaci mogą startować jednocześnie z listy
partyjne, jak i w jednomandatowym okręgu wyborczym. Po drugie, wyborca, który dysponuje
dwoma głosami może oddawać je w rzeczywistości na dwie różne partie polityczne.

2) Wybory na urząd prezydenta prezydent RFN wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne. W

jego skład wchodzą deputowani do Bundestagu oraz w tej samej liczbie elektorzy wybrani przez
parlamenty związkowe. Wybory odbywają się co 5 lat, a prezydentem zostaje ten z kandydatów,
który uzyska bezwzględną większość głosów członków Zgromadzenia Federalnego. Jeżeli żaden
nie uzyska takiej większości, to w 3 podejściu wystarczy większość zwykła (do chwili obecnej
wybrano w 1987 roku tak jednego prezydenta Richarda von Heizigera) obecny

Horst Koller.

Bierne prawo wyborcze posiada każdy obywatel, który ukończył 40 lat.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA PREZYDENTA
Prezydent ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisów konstytucji w związku z wydawaniem
aktów urzędowych. W stan oskarżenia stawia prezydenta Bundestag większością 2/3 głosów, o winie
prezydenta natomiast orzeka Federalny Trybunał Konstytucyjny bezwzględną większością głosów (do
chwili obecnej żaden prezydent nie został postawiony nawet w stan oskarżenia).

POZYCJA USTROJOWA
Głowa państwa w RFN nie dysponuje de facto żadnymi instrumentami prawnymi, które mogą
wpłynąć na politykę państwa. Do jego kompetencji należą: obowiązek podpisywania ustaw, oznacza
to, że prezydent powinien podpisać każdą ustawę parlamentu. Konstytucja nie przyznaje również
prezydentowi prawa weta ustawodawczego. Doktryna niemiecka podkreśla jednak, że prezydent
może odmówić podpisania ustawy ale tylko wówczas jeżeli przepisy w sposób rażący pozostają w
sprzeczności z ustawą zasadniczą. Do chwili obecnej prezydent nigdy nie odmówił podpisania ustawy.
Prezydent w przypadku nie udzielenia kanclerzowi wotum zaufania bezwzględną większością głosów
może albo skrócić kadencję Bundestagu i zarządzić nowe wybory lub też zgodzić się na powołanie
rządu mniejszościowego dla którego powołania potrzebna jest zwykła większość głosów. W
rzeczywistości zastosowanie któregoś z tych uprawnień uzależnione jest od wniosku kanclerza.
Oprócz tego prezydent korzysta z klasycznych uprawnień prezydenckich np. prawa łaski.

PARLAMENT
ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA BUNDESTAGU (organy kierownicze i pomocnicze)

Organy kierownicze

RADA SENIORÓW – wykonuje ona funkcje właściwe dla Prezydium polskiego

Sejmu, w skład Rady wchodzi 21 deputowanych, proporcjonalnie do liczby miejsc posiadanych przez
poszczególne frakcje parlamentarne.
KOMISJA WSPÓLNA (obu izb) – w skład wchodzi 24 deputowanych Bundestagu i 12 członków
Bundesratu. Kompetencje Komisji Wspólnej jest wykonywanie funkcji parlamentu w przypadku
wybuchu wojny. Wyjątkiem jest możliwość uchwalenia wotum nieufności w stosunku do kanclerza.
KOMISJA MEDIACYJNA – jest to organ o stałym składzie osobowym liczący 24 członków, w połowie
deputowanych Bundestagu i członków Bundesratu. Zadaniem tego organu jest ujednolicenie
spornych projektów ustaw. Stanowisko Komisji Mediacyjnej jest wiążące dla obu izb parlamentu.
FRAKCJE PARLAMENTARNE – można zarejestrować u przewodniczącego Bundestagu grupa co
najmniej 5% deputowanych. Frakcje w Bundestagu mogą zawierać między sobą porozumienia
polityczne, polega to na tym, że deputowani z tych frakcji muszą oddawać swoje głosy jednolicie.
Immunitet materialny przysługuje tylko na terenie parlamentu.

FUNKCJA USTAWODAWCZA

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Inicjatywę ustawodawczą posiadają kanclerz i grupa co najmniej 5% deputowanych, ponadto z
prawem inicjatywy dysponuje cały Bundesrat. Wszystkie projekty ustaw powinny być rozpatrywane
w pierwszej kolejności w Bundestagu. Ustrojodawca niemiecki przewidział tzw. związaną inicjatywę
ustawodawczą, polega ona tym, że przed wniesieniem jakiegokolwiek projektu do Bundestagu, gdy
pomysłodawcą ustawy jest rząd, projekt tej ustawy musi zostać zatwierdzony przez Bundesrat.
(wszystkie projekty Bundesratu muszą uzyskać akceptację ze strony kanclerza). Dla uchwalenia
ustawy niezbędna jest zwykła większość głosów w obu izbach. Bundesrat może zgłaszać poprawki do
ustaw przedstawionych przez Bundestag oraz wetować te ustawy tylko wówczas, jeżeli swoim
zakresem normowania odnoszą się do polityki prowadzonej przez kraje związkowe.

FUNKCJA KREACYJNA
Bundestag powołuje kanclerza i może uchwalić w stosunku do niego wotum nieufności.
Konstytucja przewiduje 3 procedury powołania kanclerza:

1) Stosowana jest w następujących przypadkach
a) Po każdych nowych wyborach parlamentarnych
b) Gdy kanclerz poda się do dymisji
c) Gdy kanclerz umrze
2) Inicjatywa należy wyłącznie do Bundestagu
3) Inicjatywa wraca do prezydenta jeśli Bundestag jest niewładny w tej kwestii

Wicekanclerz

minister spraw zagranicznych (przewodniczący drugiej co do wielkości partii w

rządzie)

FUNKCJA KONTROLNA
Zwyczajne i nadzwyczajne środki kontroli nad rządem.
Zwyczajne pytania do rządu

1) Duże pytania odpowiedniki polskiej interpelacji (najważniejsze sprawy państwowe)
2) Małe pytania

dotyczące bieżących spraw polityki, odpowiedź jest udzielona w formie

pisemnej i nie ma debaty

Tzw. godzina pytań krzyżowych w każdy piątek kanclerz jest zobowiązany uczestniczyć w obradach
Bundestagu, wówczas przez południem przewodniczący zarządza godzinę pytań krzyżowych. Pytanie
może zadać każdy deputowany, a odpowiedź udzielana jest niezwłocznie.

Nadzwyczajne

wotum nieufności, wniosek może zgłosić co najmniej 5% deputowanych. Możliwe

jest składanie tylko konstruktywnych wniosków o wotum nieufności. Dla skuteczności wniosku
wymagana jest absolutna większość głosów. Jeżeli Bundestag nie powoła nowego kanclerza to
prezydent po konsultacjach z kanclerzem skraca kadencję Bundestagu do chwili obecnej wniosek o
wotum nieufności został złożony tylko raz (lato 1982 roku, kiedy odwołano Helmuta Schmidta z SPD,
a powołano Helmuta Kohla z CDU). Nie ma możliwości uchwalenia wotum nieufności w stosunku do
jednego ministra. W rządzie jest tylko odpowiedzialność solidarna.

PEŁNOMOCNIK BUNDESTAGU D.S BUNDESWEHRY

ustanowiono go w ramach działania

parlamentu. Jest to wyspecjalizowany ombudsman, który przyjmuje skargi na naruszenia przepisów
podstawowych praw oraz zasad humanitaryzmu w jednostkach armii niemieckiej.

FEDERALNY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Sędziowie TK w liczbie 16 są powoływani przez Bundestag. Siedziba TK mieści się w Karlsruhe.
Strukturalnie TK składa się z dwóch kamer (senatów). Są to kamera prawa państwowego oraz kamera
skargi konstytucyjnej. Niemiecki TK posiada te same funkcje co polski TK. Orzeka o winie prezydenta,
orzeka o ważności wyborów do Bundestagu. Niemiecki TK od połowy lat 90 przypisał sobie

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

kompetencję do orzekania o konstytucyjności wtórnego prawa UE. W Niemczech przyjęto szeroki
model skargi konstytucyjnej. Jej przedmiotem SA nie tylko akty prawa powszechnie obowiązującego
ale również akty stosowania prawa (każdy akt. Kadencja TK trwa 9 lat.

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

WŁOCHY (17.04.07)

PARLAMENT
Posiada charakter dwuizbowy

Izba Deputowanych i Senat. Funkcjonuje w sferze ustawodawstwa.

Kompetencje w sferze stanowienia praw oraz kontroli. Kompetencje obu izb są dokładnie takie same
w tych sferach. Jest to dwuizbowość zrównoważona (doskonała). Znajduje to wyraz w:
1) Funkcji ustawodawczej – podmioty mające prawo inicjatywy ustawodawczej mogą wnieść

projekt albo do Izby Deputowanych albo do Senatu. Ta izba do której został wniesiony projekt
uchwala go. Każda izba na równych zasadach decyduje o losie wniesionej inicjatywy
ustawodawczej. Uchwalony, bądź zmieniany przez jedną izbę projekt jest przekazywany drugiej
izbie. Jeżeli druga izba uchwali go dokładnie w takiej samej formie to mamy do czynienia z
ustawą. Jeżeli zostaną wprowadzone poprawki, projekt wraca do izby, która go uchwaliła. Jeżeli
nie osiągnie się porozumienia pomiędzy izbami projekt upada.

2) Funkcji kontrolnej – standardowe uprawnienia członków izb i komisji. (np. wotum nieufności dla

rządu). We Włoszech uprawnienia kontrolne są dokładnie takie same w obu izbach. Zarówno Izba
Deputowanych, jak i Senat może wyrazić wotum nieufności rządowi. Wotum zaufania również od
obu izb. Każda izba powołuje te same komisje (rodzaje): stałe oraz nadzwyczajne.

ZASADY TWORZENIA PARLAMENTU
Obie izby pochodzą z wyborów powszechnych. Przyjęcie określonej metody prawa wyborczego

izby tworzone są w oparciu system mieszanego prawa wyborczego. Włosi wybrali formułę pośrednią.
Wybory są połączeniem sytemu większościowego i proporcjonalnego. Wybory mieszane z wyraźną
przewagą modelu większościowego. W przypadku Senatu procedura ulega pewnej modyfikacji: 1)
dożywotnio mandat senatora przysługuje wszystkim byłym żyjącym prezydentom Włoch; 2)
każdorazowo urzędujący prezydent ma prawo powołać w skład Senatu 5 obywateli szczególnie
zasłużonych dla państwa.

PROCES USTAWODAWCZY
Prawo inicjatywy ustawodawczej

rząd, deputowani, senatorowie, określona liczbowo grupa

obywateli (50 tys.), Rada Ochrony Pracy.

Procedury:
I procedura zasadnicza (podstawowa) projekt uchwały wnoszony jest do izby i cała izba te projekty
uchwala (najpierw do komisji), po odrzuceniu przez izbę do której wniesiono projekt kończy się bieg
ustawodawczy. Jeżeli został uchwalony to jest on przekazywany do drugiej izby, która w jednolitym
brzmieniu uchwala projekt. Potem następuje przekazanie ustawy do podpisu prezydentowi (prawo
prezydenta), jeśli prezydent zawetuje ustawę wraca ona do parlamentu

po ponownym

uchwaleniu prezydent musi ją podpisać.

II procedura komisyjnego uchwalania ustaw (komisyjna)

wniesienie projektu, przewodniczący izby

ma prawo podjąć decyzję o nadaniu projektowi komisyjnego trybu ustawodawczego przesłanie do
odpowiedniej komisji z poleceniem uchwalenia projektu. Komisja zmienia swój charakter prawny
(inny niż w procedurze zasadniczej)

charakter komisji uchwalającej ustawy, jeśli uchwali projekt

nie trafia on już na forum izby.
Uchwała podjęta większością 1/10 ustawowej liczby członków izby może uchylić decyzję
przewodniczącego izby. Uchwalony przez komisję projekt jest przekazywany do drugiej izby (na ręce
przewodniczącego)

nie jest on związany faktem czy projekt był uchwalany w procedurze

zasadniczej czy komisyjnej. Samodzielnie podejmuje decyzję o tym jaką procedurę podjąć do

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

uchwalenia projektu. W tym przypadku druga izba nie może podjąć decyzji o przekazaniu projektu na
forum izby.
[zamiana tylko w jedną stronę: z komisyjnego na zasadniczy]
Parlament włoski uchwala bardzo dużą ilość ustaw. Gdyby poddawać wszystko procedurze
zasadniczej, doprowadziłoby to do niewydolności parlamentu. Procedura zasadnicza dotyczy ustaw o
podstawowym znaczeniu i treści. Regułą jest wykorzystywanie procedury komisyjnej.

Kontrola:
Problem racjonalizacji instytucji odpowiedzialności.
Wotum nieufności

wniosek nie może być głosowany w dniu wniesienia, oraz musi uzyskać

poparcie większością 1/10 głosów ustawowej liczby członków izby.
Komisje parlamentarne obie izby mają prawo tworzyć komisje tych samych rodzajów.
Uprawnienie kontrolne przysługujące indywidualnie deputowanych i senatorom

prawo

interpelowania rządu oraz prawo zadawania pytań. (mandat jest wolny, przedstawicielski)

ZAKRES USTAWODAWSTWA
‐ formalnie zakres jest merytorycznie nieograniczony
Ograniczenia:
‐ uprawnienie prawodawcze włoskiego rządu

• Konstytucja przewiduje możliwość wydawania przez RM dwóch rodzajów aktów prawnych

równych ustawie: dekrety z mocą ustawy i tymczasowe rozporządzenia z mocą ustawy

Dekrety z mocą ustawy
‐ rząd musi uzyskać w celu ich stanowienia konkretne upoważnienie Parlamentu w formie ustawy
‐ upoważnienie na ściśle określony czas
‐ upoważnienie nie może mieć charakteru generalnego, musi ściśle określić materię podlegającą
uznania w dekrecie
‐ w upoważnieniu Parlament ustala kierunki w ramach, których powinna iść dekretowa regulacja

Parlament ma kontrolę nad dekretami:
‐ elementami jest termin, kierunki etc.
‐ obowiązek rządu przedstawienia obu Izbom dekretu w formie projektu ustawy

• Jeśli Parlament uchwali to jest przekształcony w ustawę
• Jeżeli rząd tego nie uczyni to traci moc prawną
• Traci również moc jeśli nie zostanie przez Parlament uchwalony

Tymczasowe rozporządzenia z mocą ustawy
‐ rząd może wydawać w oparciu o przepisy upoważnienia do tego samej konstytucji
‐ w sytuacji tzw. konieczności państwowej szczególne sytuacje stanowiące szczególne zagrożenie

Kontrola Parlamentu:
‐ rząd natychmiast (1 dzień) musi przedstawić rozporządzenia do zatwierdzenia Parlamentowi

Parlament zatwierdza lub odmawia bezzwłocznie (traci moc prawną)

Rady Regionalne mają zastrzeżony zakres ustawodawstwa

PREZYDENT (egzekutywa)
WYBÓR I KADENCJA
Wybierany jest przez parlament uzupełniony o Rady Regionalne (wybierają one po 3 swoich
przedstawicieli)

tworzą razem kolegium wyborcze. Prezydent powinien być wybrany większością

2/3 głosów (tylko do 4 głosowania, później bezwzględną)

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Kadencja trwa 7 lat, można wybrać tego samego człowieka na kolejne kadencje. Bierne prawo
wyborcze 50 lat.

KOMPETENCJE
‐ w stosunku do parlamentu
(techniczno organizacyjne)

• Zarządzanie wyborów
• Zwoływanie izb na pierwsze posiedzenie i otwieranie go

(merytoryczne)

• Prawo zwoływania sesji nadzwyczajnej
• Prawo rozwiązania Parlamentu (brak warunków do stosowania)
• Prawo veta ustawodawczego (wraca do izb, jeśli obie uchwala musi podpisać)
• Prawo mianowania 5 członków Senatu

‐ w stosunku do rządu

• Udział w powoływaniu premiera i ministrów (jak u nas w pierwszej procedurze) [tylko jedna

reguła tworzenia rządu]

• Dokonywanie zmian w RM na wniosek premiera
• Upoważnienie do wyrażania zgody na każdy projekt rządowy

‐ w stosunku do regionów

• Może rozwiązać Rady Regionalne w określonych przypadkach
• Prezydent mianuje prefektów

‐ w stosunku do sądów
• Przewodniczy Naczelnej Radzie Sądownictwa
• Prawo mianowania 5 sędziów włoskiego TK

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
‐ nie jest polityczna
‐ konstytucyjna (o charakterze prawnym)

zdrada państwa, pogwałcenie konstytucji (tylko w tych

dwóch przypadkach)
‐ procedura

oskarża gremium złożone z obu izb ale orzeczenia o winie i ewentualnych sankcjach

TK (do składu wtedy, należy dołączyć 16 obywateli, którzy mają mieć ukończone 35 lat); oskarżenie
uchwalą bezwzględną większością głosów obu izb

RZĄD
TWORZENIE I SKŁAD
• Kompetencje prezydenta (powołanie premiera, na jego wniosek ministrów musi uzyskać

wotum zaufania w obu izbach [kworum: połowa, zwykła większość = wotum zaufania]); jeśli rząd
składa ważne dla siebie projekty może wraz z nim złożyć instytucje wotum zaufania

• Premier i ministrowie status ministra posiada szef rządu Sycylii
• Kompetencje RM
‐ kierowanie polityką wewnętrzną i zagraniczną
‐ uprawnienia prawodawcze
‐ wpływ premiera kieruje pracami rządu, ponosi odpowiedzialność za całokształt działań RM

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
• Wotum nieufność obowiązek uzyskania poparcia dla wniosku przez 1/10 ustawowej liczby

deputowanych, bądź senatorów;

obowiązek odczekania min. 3 dni od złożenia wniosku do

przeprowadzenia głosowania

• Odpowiedzialność prawna

‐ naruszenie prawa w związku z pełnionym urzędem czy czynu karalnego

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

‐ w przypadku podejrzenia przestępstwa odpowiedni organ (Prokuratura) występuje do
Parlamentu o zgodę na postawienie członka rządu przed sądem.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
SKŁAD I POWOŁYWANIE
• W powoływaniu bierze udział
‐ prezydent 5 sędziów (brak warunków prawnych wobec prezydenta)
‐ parlament (obie izby) 5 sędziów
‐ najwyższe instancje organów sądowych 5 sędziów

KOMPETENCJE
• Badanie zgodności prawa z konstytucją podlegają tylko akty prawne o mocy ustawy (ustawy

Parlamentu, akty mające moc ustawy wydane przez rząd, ustaw Rad Regionalnych) ustawa
zasadnicza tylko pod względem procedury

• Inicjowanie 2 procedury

1) Procedura zasadnicza (podstawowa)

złożenie wniosku przez rząd (kiedy kwestionują

zgodność z konstytucja ustawy regionalnej); przez Radę Regionalną (kiedy kwestionują
zgodność z konstytucją ustawy państwowej, innej ustawy regionalnej (uchwalonej przez inną
Radę))

Skutki orzeczenia: ustawa sprzeczna przestaje obowiązywać w dnu opublikowania orzeczenia

Charakter abstrakcyjny

2) Procedura incydentalna

prawo zwrócenia się do TK związane jest z rozpatrywaniem przez

włoski sąd konkretnej sprawy

Prawo przysługuje każdej stronie jeśli są wątpliwości czy przepis prawny jest zgodny z

konstytucją (wniosek składa się do sędziego, który w zasadzie ma obowiązek go przekazać do
TK wyjątek: sędzia może odmówić jeżeli uzna go za oczywiście bezzasadny)

2 sytuacja gdy w procesie prawo przysługuje samemu sędziemu

• TK jest uprawniony do rozstrzygania sporów kompetencyjnych

Charakter ostateczny i prawnie wiążący

Spory jeżeli zaistniałyby pomiędzy naczelnymi organami państwa

Pomiędzy państwem i regionami (ustawodawstwo np.)

Pomiędzy poszczególnymi regionami

Indywidualne orzekanie o winie prezydenta

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

V REPUBLIKA FRANCUSKA (8.05.07)

PARLAMENT
STRUKTURA I ORGANIZACJA
• Dwuizbowość (izba 1 Zgromadzenie Narodowe; izba 2 Senat)
• Istotna pozycja ustrojowa Senatu ale niezrównoważona z ZN
• W zasadzie pełna równowaga kompetencji tylko w zakresie funkcji ustawodawczej

Wyjątek: instytucja procedury „ostatniego słowa”

Jednolity tekst ustaw etc równe prawa

FUNKCJA KONTROLNA
• Senat jest pozbawiony prawa wyrażania wotum nieufności

ZASADY WYBORU
• ZN system większościowy, powszechne, bezpośrednie; warunkiem uzyskania mandatu

bezwzględna większość głosów; w przypadku nie uzyskania – druga tura (zwykła większość)

• Senat większościowe, pośrednie (specjalne kolegia wyborcze departamentalne kolegia

wyborcze) – wszyscy deputowani i senatorowie z tego departamentu; przedstawiciele organów
uchwałodawczych (Rady Departamentu); przedstawiciele wybrani przez ludność gmin. W
departamentach gdzie wybiera się powyżej 4 senatorów reguła wyborów proporcjonalnych.

ZAKRES USTAWODAWSTWA
Parlament ma prawo tylko do wydawania ustaw jakie przekazuje konstytucja; reszta do rządu.
Konstytucja wyraźnie wyszczególnia materie regulowane ustawowo (katalog zamknięty). Poza
materią ustawodawczą przyjmuję się domniemanie kompetencji prawotwórczych na rzecz rządu

Akty prawne: dekrety premiera i dekrety rządu (rozporządzenia z mocą ustawy)
‐ mają rangę równą ustawie
‐ nie podlegają kontroli parlamentarnej
‐ rząd jest upoważniony, w przypadku próby wykroczenia parlamentu poza katalog zamknięty, do
zakwestionowania ustawy (możliwość wystąpienia do Rady Konstytucyjnej jeśli parlament uchwali
ustawę)
Ordonanse akty prawne wydawane przez rząd, z upoważnienia parlamentu, rząd występuje o takie
upoważnienie do parlamentu, które ma postać ustawy. Może to doprowadzić do jeszcze większego
uszczuplenia katalogu materii zastrzeżonych dla Sejmu. Upoważnienie jest udzielane tylko na czas
określony, w tym czasie rząd zobowiązany jest przedstawić wydany przez siebie ordonans
parlamentowi w celu przekształcenia go w ustawę.

PROCEDURA USTAWODAWCZA
Prawo inicjatywy mają: członkowie Zgromadzenia Narodowego, członkowie Senatu, rządu; można
wnieść projekt do każdej z izb.
Projekt, który zostanie wniesiony do konkretnej izby podlega rozpatrzeniu (podobnie jak w Polsce), z
tym że:
Pierwsze czytanie: kończy się ono głosowaniem nad projektem. Jeżeli zostanie on odrzucony oznacza
to kres postępowania ustawodawczego. Jeśli zostanie uchwalony przechodzi do drugiej izby
(dokładnie taka sama procedura), również pierwsze czytanie projektu ustawy. Jeżeli druga izba
uchwali projekt w identycznej treści to projekt staje się ustawą. Jeśli go odrzuci, projekt nie wraca do
izby, która go pierwotnie rozpatrywała. Jeśli zostaną wniesione poprawki, projekt ponownie wraca do

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

pierwszej izby, i izba początkująca proces debatuje nad poprawkami, jeśli nie będzie akceptacji to
projekt wraca do izby, która wniosła poprawki (drugie czytanie projektu ustawy).
Przepisy prawa nie ograniczają terminów krążenia projektu między izbami (możliwość „żeglowania”
projektu).
Konstytucja V Republiki wprowadza pewne mechanizmy ograniczające „żeglowanie” projektu.
Przyznanie prawa ingerowania rządu

premier może zażądać zwołania Komisji Mieszanej dla

uzgodnienia treści projektu (równa liczba deputowanych i senatorów, chyba po 6), wnioski KM
przedstawione są obu izbom, gdyby nie zaakceptowano tych wniosków rząd ma możliwość
uchwalenia projektu ustawy

tzw. procedura ostatniego słowa – rząd może zwrócić się do

Zgromadzenia Narodowego o objęcie przez ZN ostatecznej decyzji w kwestii uchwalenia, bądź
nieuchwalenia kwestionowanej ustawy.
Jedyny wyjątek od zracjonalizowanego systemu dwuizbowości

ZN samo decyduje co zrobić z

projektem. (3 czytanie projektu ustawy)

ZASADY DZIAŁANIA PARLAMENTU
• Zasada sesyjności izb (w ciągu roku tylko jedna sesja), nie może odbyć się więcej niż 120

posiedzeń. Jedno posiedzenie w tygodniu przeznaczone jest na wyjaśnienia i odpowiedzi rządu
(„godzina przesłuchań”)

• Porządek obrad (tylko posiedzenia) określa rząd, który musi zatwierdzić odpowiednia izba
• Możliwość przerwania debaty ustawodawczej przez rząd i próba uchwalenia ustawy w formie

dotychczas ustalonej (przegłosowanej, np. 80 ze 100 art.)

• Projekty rządowe ustaw mają pierwszeństwo w ich rozpatrywaniu przed innymi projektami
PREZYDENT
Funkcja (rola) konstytucyjna prezydenta na pozór jest podobna do innych państw o systemie
parlamentarno‐gabinetowym. Zbliża się do systemu prezydenckiego.
Traktuje się go jako instytucję stojącą na straży najważniejszych i najistotniejszych dla państwa i
narodu wartości (bezpieczeństwo, integralność, przestrzeganie konstytucji, wykonywanie umów
międzynarodowych). Z tego tytułu wypływają funkcje związane z arbitrażem. Specyfika francuska
polega na tym, że arbitraż jest traktowany i interpretowany inaczej niż tradycyjny arbitraż
prezydencki. Jest to aktywne i bieżące uczestniczenie prezydenta w sferze polityki państwa (arbitraż
bieżący), codzienne opinie, wnioski itp. wobec polityki rządu prowadzonej wobec wartości, których
prezydent ma strzec.

Kompetencje w stosunku do rządu:
• Powiązanie prezydenta jako czynnego arbitra ukształtowano w sposób najsilniejszy. Prezydent

uczestniczy w pracach rządu i przewodniczy jego obradom. Bez prawa głosowania. Może
wygłaszać własne postulaty, bezpośrednie reakcje itp. premier przewodniczy tylko gdy prezydent
nie może tego robić, i tylko wyłącznie z upoważnienia prezydenta.

• Prezydent powołuje rząd (procedura taka sama jak we Włoszech) na wniosek premiera i

powołuje ministrów. Rządu ma uzyskać wotum zaufania, ale nie ma przepisu określającego kiedy
ma dostać to wotum. Od razu po powołaniu rząd przystępuje do pracy. Zmiany w składzie
dokonuje prezydent na wniosek premiera.

Sfera polityki zagranicznej: prezydent negocjuje i podpisuje umowy międzynarodowe.
W zakresie obronności państwa: prezydentowi przysługuje funkcja Najwyższego Zwierzchnika Sił
Zbrojnych (przewodniczy wszystkim istotnym z punktu widzenia obronności organom państwa);
nominuje oficerów; jest uprawniony do podejmowania członkowstwa w strukturach obronnych (np.
NATO, z którego Francja wystąpiła); decyduje o wysłaniu wojsk

Kompetencje w stosunku do parlamentu:

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Sprowadzają się do 3 najważniejszych uprawnień:

1) Prawo zwoływania sesji nadzwyczajnych parlamentu (przedmiotem sesji mogą być tylko

sprawy przedstawione przez prezydenta)

2) Podpisywanie ustaw, przysługuje prawo weta ustawodawczego; weto nie ogranicza

prezydenta do zwykłego odmówienia podpisu. Odsyła do ponownego uchwalenia do jednej z
izb (procedura uchwalania taka sama) lub odsyła do Francuskiej Rady Konstytucyjnej

3) Prawo rozwiązania izb

nie jest ograniczone żadnymi przepisami, prezydent decyduje wg

własnego uznania

Dyktatura konstytucyjna

uprawnienia nadzwyczajne, która w pewnych okolicznościach mogą

doprowadzić do przejęcia pełni władzy państwowej przez prezydenta. Decyzja należy do prezydenta,
po zasięgnięciu opinii Rady Konstytucyjnej, parlamentu, premiera.
Przesłanki: nie ma dokładnych przesłanek, są tylko ogólnie określone. (tylko raz zastosowana w czasie
tzw. kryzysu w Algierii, 1962 rok, gen. De Gaulle)
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed żadną instytucją państwową. Odpowiada przed
narodem.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA (KONSTYTUCYJNA)
Ma bardzo wąskie podstawy. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko i wyłącznie
z tytułu popełnienia zdrady stanu z zastrzeżeniem, że musi to być związane z wykonywaną funkcją.
Procedura: w stan oskarżenia stawia ZN i Senat (prawa są identyczne) podejmują deklarację osobno
ale w jednobrzmiącym tekście. Orzeka o winie specjalny sąd

Wysoki Trybunał Sprawiedliwości.

(powołuje się tylko, gdy dochodzi do oskarżenia prezydenta) składa się z deputowanych i senatorów
po połowie członków (chyba po 3).

RZĄD
‐ prezydent powołuje premiera
‐ rząd może natychmiast przystąpić do pracy
‐ może wystąpić o wotum zaufania w dowolnym czasie do Zgromadzenia Narodowego
‐ rząd podaje się do dymisji po nowych wyborach
‐ rząd podaje się do dymisji po każdorazowych wyborach prezydenckich
‐ zdarzają się sytuacje, że rząd działa w oparciu o zaufanie prezydenta, bez zaufania parlamentu

Wotum zaufania po nowych wyborach

Konstytucja uprawnia rząd od przedstawienia w ZN wniosku o wyrażenie wotum zaufania,

najczęściej łączy rząd tą kwestię z jakimś istotnym projektem ustawy – jeśli rząd nie uzyska
wotum zaufania jednoznaczne jest to z odrzuceniem projektu. I wtedy rząd może podać się
do dymisji, czego winnym będzie ZN (kryzys rządowy).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA
Wotum nieufności

procedura jest częściowo zracjonalizowana w ten sposób, że wniosek w tym

przedmiocie wymaga zebrania podpisów min. 1/10 ustawowej liczby członków ZN. Głosowanie i
debata nie może odbyć się na tym samym posiedzeniu, najwcześniej po upływie 48 h.
(tzw. podwójna odpowiedzialność rządu: przed prezydentem i parlamentem)

RADA KONSTYTUCYJNA
Powołana do badania zgodności prawa z konstytucją
Rodzaje aktów prawnych:

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

1) Badanie zgodności z konstytucją umów międzynarodowych przed ratyfikacją

orzeczenie

ma charakter ostateczny, umowa nie podlega ratyfikacji (może zostać ratyfikowana gdy
konstytucja zostanie zmieniona)

2) Ustawy organiczne – rozwijają pewne ogólne normy konstytucji; posiadają wyższe miejsce w

hierarchii niż ustawy zwykłe. Podlegają kontroli RK z urzędu (badanie każdej ustawy
organicznej)

3) Ustawy zwykłe – działanie na wniosek (orzeczenie jest ostateczne)

Uprawnienie do wniesienia wniosków o zbadanie umowy czy ustawy zgodności z konstytucją:
‐ Prezydent Republiki
‐ Premier
‐ przewodniczący obu izb (ZN i Senat)
‐ 60 deputowanych ZN
‐ 60 senatorów

Druga sfera działania RK związana jest z w
Uprawnienie do wniesienia wniosków o zbadanie umowy czy ustawy zgodności z konstytucją:
‐ Prezydent Republiki
‐ Premier
‐ przewodniczący obu izb (ZN i Senat)
‐ 60 deputowanych ZN
‐ 60 senatorów

Druga sfera działania RK związana jest z wyborami.
‐ RK orzeka o zgodności z prawem i ważności wyboru Prezydenta
‐ RK orzeka o ważności wyborów do obu izb
‐ RK orzeka o ważności referendum (referendum może zarządzić Prezydent)

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Skład i zasady powoływania
9 sędziów (nie muszą spełniać kwalifikacji prawniczych) powoływani przez Prezydenta Republiki (3
sędziów) oraz wybiera on też przewodniczącego RK. Kolejnych 3 sędziów pochodzi z nominacji
przewodniczącego ZN, następnych 3 przez przewodniczącego Senatu. Kadencja wynosi 9 lat.

Zasady podejmowania orzeczeń:
Jeśli dochodzi do sporu debata 9 sędziów i wydanie wyroku; brak zasady jawności i sporności.

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

SZWAJCARIA (22.05.2007)

System nie jest oparty na zasadzie podziału władz.
System rządów komitetowych lub rządów zgromadzenia (przypomina pozycje komitetu
wykonawczego Parlamentu)
‐ brak założenia równowagi władz
‐ jednemu z organów przypada rola dominująca Parlament

Parlament Zgromadzenie Federalne
Organy naczelne:

1) Rząd najwyższa władza wykonawcza federacji
2) Sąd Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości najwyższa władza sądownicza federacji
3) Zgromadzenie Federalne

najwyższa władza federacji (funkcje ustawodawstwa ale też

podlegają jej pozostałe funkcję przyznane władzy wykonawczej)

• Prawo do sprawowania nadzoru nad rządem (wydawanie instrukcji)
• Programowanie kierunków rozwoju państwa
• Bezpośrednie podejmowanie decyzji istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa etc.
• Funkcja o charakterze kierowniczym
• Sprawuje nadzór na Najwyższym Trybunałem Sprawiedliwości i innymi instytucjami sądowymi

A) Zasada federalizmu
Szwajcaria jest federacją (oficjalnie konfederacją) [historycznie]
Struktura oparta na tym, że w ramach całości funkcjonują pewne struktury terytorialne, które mają
oddzielny status prawny.
KANTONY mają swoje konstytucje, godła, system organów państwowych, własny system sądów
Organy wykonawcze kantonów działają tylko nie tylko w zakresie zadań kantonów ale również
wykonują ustawy i zadania federalne; podział opiera się na zasadzie domniemania kompetencji na
rzecz poszczególnych kantonów. Władze federalne wykonują tylko te zadania, które są im konkretnie
przyznane.

B) Struktura Zgromadzenia Narodowego (Federalnego)
‐ dwuizbowość
‐ podział kompetencji pomiędzy Izbę Narodu (Reprezentacja całej federacji – odpowiednik Sejmu), a
Izbę Kantonów obie izby są wyposażone w identyczne kompetencje i ich zakres.
‐ absolutna równowaga jeśli chodzi o stanowienie prawa
‐ ministrów powołują obie izby na wspólnym posiedzeniu

Tworzenie:
‐ wybory są powszechne, bezpośrednie do obu izb. Natomiast do Izby Narodu jeszcze równe i
proporcjonalne.

Zgłoszenia kandydatów:
Przysługuje grupie wyborców (15 wyborców); zgłasza się listę
‐ sposób głosowania

wyborca głosuje na listę i może głosować na wszystkich podanych na niej

kandydatów.

Izba Kantonów brak proporcjonalności

Współczesne Systemy Ustrojowe ‐ WYKŁAD (Semestr letni 2007)

Reprezentacja kantonów jest równa, wyjątkiem są półkantony; ich reprezentacje są o połowę
mniejsze.

C) Procedura ustawodawcza
Projekt można wnieść do każdej z izb. Prawo wniesienia projektu: Rada Federalna, rząd, deputowany,
członek Izby Kantonów, frakcje reprezentowane w parlamencie oraz komisje parlamentarne.
Projekt przekazywany jest do komisji specjalnej w tym celu powoływanej (ad hoc), ale nie ma takiego
obowiązku. Do komisji wybiera się członków izby najbardziej kompetentnych do rozpatrzenia danej
sprawy.
Po sprawozdaniu, projekt trafia na posiedzenie danej izby. Odrzucenie kończy postępowanie,
uchwalenie powoduje przejście projektu do drugiej izby (procedura taka sama w jak w pierwszej
izbie), jeśli projekt zostanie przyjęty to powstaje ustawa, jeśli odrzucony to koniec postępowania.
Przy uchwaleniu poprawek projekt wraca do pierwszej izby. Pierwsza izba zajmuje się tylko
poprawkami, jeśli je uwzględni to powstaje ustawa, jeśli nie to zaczyna się „wędrowanie” projektu
między izbami (do 3 razy). Po 3 razach powołuje się Konferencję Pojednawczą

ostatnia szansa

uzgodnienia projektu. Jeśli nie ma zgody to ustawa nie dochodzi do skutku.

D) Rząd Federacji (RADA FEDERALNA)
Tworzenie:
7 osób, powoływanych przez połączone izby, każdy członek izby może zgłosić kandydatów do rządu.
Wchodzący w skład ej rady są wybierani na następną kadencję (reguła) dopóki, dopóty taka osoba
jest w stanie pełnić urząd.
Powołanie następuję bezwzględną większością głosów.
Praktyka przyjęła zasadę, że w skład Rady Federalnej muszą być powołani 4 przedstawiciele
najsilniejszych partii parlamentarnych. Niezależnie od tego mają być reprezentowane kantony o
różnej tradycji historycznej i różnych językach (4 języki urzędowe). Decyzje Rady są kolegialne.
Ministrowie są powoływani na określoną kadencję 4 lat (równa kadencji izb). Nie ma wotum
nieufności.

• Instytucja głowy państwa:
Prezydent konfederacji szwajcarskiej

pełni funkcję głowy państwa, przewodniczy posiedzeniom

Rady Federalnej na zasadach równych ministrom. Obie izby dokonują wyboru prezydenta spośród
składu ministrów na okres jednego roku. Ta osoba dalej kieruje swoim resortem. Praktyka przyjęła
zasadę, że funkcję prezydenta powierza się przedstawicielowi jednej z 4 najsilniejszych partii
parlamentarnych.
Wiceprezydent generalnie nic nie robi, po roku kadencji prezydenta wiceprezydent go zastępuje.

E) Formy demokracji bezpośredniej
• REFERENDUM

rodzaje: obligatoryjne (całościowa bądź częściowa zmiana konstytucji) lub

fakultatywne (w przypadku ustaw zwykłych)

O przeprowadzeniu referendum może wystąpić z wnioskiem 50 tyś. Obywateli w ciągu 100 dni od
momentu uchwalenia ustawy przez Parlament. Ustawa wchodzi w życie gdy większość opowie się za
ustawą. Jeśli nie zostanie przeprowadzone referendum to ustawa wchodzi normalnie w życie po 100
dniach od uchwalenia.
• Inicjatywa ludowa

dotyczy przeprowadzania referendum w sprawie całościowej bądź

częściowej zmiany konstytucji.
Przed 2000 rokiem istniała jeszcze instytucja weta ustawodawczego.

Document Outline

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY USTROJOWE (Semestr letni 2007)
INDIE (9.03.07)
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ (USA) (23.03.07)
REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC (3.04.07)
WŁOCHY (17.04.07)
V REPUBLIKA FRANCUSKA (8.05.07)
SZWAJCARIA (22.05.2007)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pytania na WSP, Współczesne systemy ustrojowe
WSPÓŁCZESNE SYSTEMY USTROJOWE
Wsp czesne systemy ustrojowe Francja Szwajcaria, Bezpieczeństwo Narodowe, Współczesne systemy
Periodyzacja ustroju politycznego Wielkiej Brytanii, Bezpieczeństwo narodowe, Współczesne systemy po
pieniadz i wspolczesny system b Nieznany (2)
Współczesne systemy polityczne X
Współczesne systemy polityczne III
informatyczne systemy zarzadzan Nieznany
Ekologiczne podstawy systemu ws Nieznany
IMW W01 Wstepny System produkc Nieznany
Leki ukladu wspolczulnego id 26 Nieznany
Architekrura SystemAlw Lab5 (1) Nieznany
Pieniądz i współczesny system bankowy, Ekonomia, ekonomia
Naturalizm a edukacja, współczesne systemy pedagogiczne
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I PÓŁNOCNEJ IRLANDII, WNPiD, moje, ChomikBox, współczesne sy
Współczesne Systemy Polityczne początek, Dziennikarstwo i komunikacja społeczna (KUL) I stopień, Rok
wspolczesne systemy ped

więcej podobnych podstron

!WSPOLCZESNE SYSTEMY USTROJOWE Nieznany (2)

Document Outline