ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

40

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2008

u kotki, aż do urodzenia ostatniego młode-
go z reguły mija do 2 godzin, chociaż zda-
rzają się przypadki porodów trwających do
24 godzin. Wyparcie płodu z dróg rodnych
poprzedzone jest falą mocnych skurczów
mięśniówki macicy oraz mięśni tłoczni
brzusznej. Urodzenie kocięcia jest poprze-
dzone odejściem wód płodowych o bar-
wie słomkowej (7). Przerwy pomiędzy po-
szczególnymi wyparciami kociąt wynoszą
30-60 minut lub nawet mogą być krótsze.
Zdecydowana większość młodych rodzi
się bez błon płodowych w przodowaniu
główkowym, z czego u 2/3 widoczna jest
najpierw główka, a u 1/3 – przednie koń-
czyny, a później główka. Łożyska wypiera-
ne są prawie natychmiast po urodzeniu po-
szczególnych kociąt. Doświadczona zdrowa
matka powinna zaraz po urodzeniu inten-
sywnie wylizywać młode, usuwać z niego
resztki przezroczystych błon płodowych
i ogryzać pępowinę. Niektóre matki potrafią
przerwać akcję porodową nawet do 24 go-
dzin i urodzić później resztę miotu. Przy-
czyną tego może być poczucie niebezpie-
czeństwa albo dłuższe przerwy pomiędzy
kryciami. Taka przerwa w trakcie porodu
nie powinna niepokoić, dopóki kotka za-
chowuje się w sposób wyrażający jej dobry
stan psychofizyczny. Powodem natychmia-
stowej interwencji lekarsko-weterynaryj-
nej powinny być silne parcia i nieproduk-
tywne skurcze utrzymujące się dłużej niż
45 minut. Powyższe zachowanie kotki moż-
na zdefiniować mianem ciężkiego porodu –
partus gravis lub dystocia (9, 11). Jednak zde-
cydowana większość kotek rodzi cały miot
bez większych problemów i tylko stosun-

Ciąża u kotek trwa przeciętnie 65 dni, jed-
nak poród równie dobrze może rozpocząć
się już w 61. dniu, albo nawet w 71. czy
w 72. dniu ciąży (1, 3, 4, 13). Ciąża u więk-
szości kotek wykazuje pewien stały, po-
wtarzalny i przewidywalny wzorzec czasu
trwania od poczęcia do rozwiązania. Mio-
ty urodzone przed 61. dniem od krycia wy-
kazują wysoki wskaźnik śmiertelności, co
jest spowodowane niedostateczną pracą
płuc kociąt w tym okresie (13). U psów na
5 dni przed terminem porodu obserwuje się
wyraźne zwolnienie pracy serca płodów, co
jest objawem zbliżającego się rozwiązania.
Niestety, u kotów to zjawisko jest nieobec-
ne. Wyraźnym sygnałem ostrzegającym
o zbliżającym się porodzie u kotek jest spa-
dek temperatury wewnętrznej organizmu
poniżej 37,5

o

C (4, 13). Pomiary tempera-

tury należy rozpocząć w 61. dniu od inse-
minacji. Uzyskanie takiego pomiaru w od-
bycie kotki oznacza rozpoczęcie pierwszej
fazy porodu, którego wyraźne oznaki po-
winny być widoczne po 12-24 godzinach
od spadku temperatury. Innym objawem
zbliżającego się rozwiązania, pojawiają-
cym się 24-48 godzin przed porodem, jest
obecność wydzieliny siarowej w sutkach,
chociaż u niektórych kotek mleko poja-
wia się dużo wcześniej (7, 10). Przed spo-
dziewanym terminem porodu kotka po-
szukuje odosobnionych miejsc (czasami
bardzo ciekawych) na założenie legowiska
(1, 7, 10, 13). Kotki potrafią opóźnić roz-
poczęcie akcji porodowej, jeśli czują za-
grożenie komfortu bezpieczeństwa w wy-
branym uprzednio miejscu. Od momentu
rozpoczęcia silnych skurczów porodowych

dr n. wet. Wiesław Bielas, dr n. wet. Marta Siemieniuch

*

, lek. wet. Marcin Zawadzki

Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*

Zakład Immunologii Rozrodu Instytutu Rozrodu Zwierząt Badań Żywności PAN w Olsztynie

Abstract

Caesarean section is one of the ways
of treatment of dystocia in cats. Ca-
esarean sections are not planned pro-
cedures in queens, as it is unusual for
most cats to have problems during par-
turition. The pregnant female is usu-
ally brought to the veterinarian after
prolonged straining without delivering,
extended duration between deliveries
or when a kitten is visibly stuck within
the vaginal canal.

Key words

caesarean section, queen, dystocia

Streszczenie

Cesarskie cięcie należy do jednej z me-
tod rozwiązywania ciężkich porodów
u kotów. Cesarskie cięcie nie należy
zazwyczaj do planowanych procedur
chirurgicznych u kotek, ponieważ więk-
szość samic nie ma poważniejszych
problemów w trakcie porodu. Ciężarna
kotka jest przynoszona do lekarza we-
terynarii w przypadku przedłużających
się i nieskutecznych parć porodowych,
przy zbyt długich przerwach pomię-
dzy urodzeniami kolejnych kociąt oraz
przy częściowym wyparciu na zewnątrz
i uwięźnięciu płodu w pochwie.

Słowa kluczowe

cięcie cesarskie, kotka, ciężki poród

Cesarskie cięcie

JEDNA Z METOD ROZWIĄZYWANIA
CIĘŻKIEGO PORODU U KOTKI

Ryc. 1. Widoczna linia cięcia powłok jamy brzusz-
nej od guza biodrowego do stawu łokciowego

Ryc. 2. Wydobycie macicy na zewnątrz jamy
brzusznej

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

41

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2008

kowo niewielki odsetek rodzących samic
wymaga pomocy (1, 3, 4, 10, 13).

P

RZYCZYNY

CIĘŻKICH

PORODÓW

U

KOTEK

Dejneka i wsp., analizując występowanie
ciężkich porodów u większej liczby kotek,
stwierdzili, że przypadłości te były częściej
spowodowane przyczynami ze strony mat-
ki (84%) niż ze strony płodu (16%). Głów-
ną przyczyną ciężkiego porodu ze stro-
ny matki była atonia macicy pierwotna
i wtórna (59%), ponadto pourazowe znie-
kształcenia miednicy (11%) oraz wąskość
dróg rodnych (6%). Wśród przyczyn cięż-
kiego porodu ze strony płodów najwięk-
sze znaczenie miały płody bezwzględnie
za duże (13%) oraz potworkowatości i za-
burzenia rozwojowe (2,5%) (5).

M

ETODY

ROZWIĄZYWANIE

CIĘŻKICH

PORODÓW

U

KOTEK

Pomoc porodowa w przypadku ciężkie-
go porodu u kotki może być realizowana
na trzy sposoby:
1. poród sterowany farmakologicznie

(2-5 j.m. oksytocyny i.m., podawanej
co 30 minut);

2. poród par force, „na siłę” (ekstrakcja

płodu palcami lub kleszczami poro-
dowymi);

3. cesarskie cięcie (zachowawcze lub ra-

dykalne) (4, 11, 13).

C

ESARSKIE

CIĘCIE

U

KOTEK

W niniejszym opracowaniu poruszone
zostaną jedynie aspekty związane z roz-
wiązaniem trzecim – cesarskim cięciem
u kotek. Cesarskie cięcie jest bardzo czę-
sto stosowaną formą rozwiązywania cięż-
kiego porodu u kotek, stanowiącą aż 80%
wszystkich form interwencji związanych
z udzielaniem pomocy porodowej (14).
U kotek zabieg ten uważany jest za mało
ryzykowny i nieprowadzący do nieko-
rzystnych następstw (14).

Najczęstszymi wskazaniami do prze-

prowadzenia cesarskiego cięcia u ko-
tek są:
1. brak reakcji na farmakologiczne ste-

rowanie porodem;

2. nieprawidłowości w miednicy kotki,

np. spowodowane uprzednimi złama-
niami kości;

3. ciąża jednopłodowa lub płód zbyt

duży;

4. nieprawidłowa prezentacja (położe-

nie, ułożenie, postawa) płodu;

5. skręt ciężarnej macicy, jej rozdarcie

lub pęknięcie;

6. atonia macicy wypełnionej licznymi

płodami;

7. zatrucia lub inne choroby ciężarnej

kotki;

8. krwisto-brązowe wypływy z dróg

rodnych przed rozpoczęciem akcji
porodowej;

9. przenoszenie ciąży powyżej 70. dnia

od krycia;

10. jednoczesne zaparcie dwóch płodów

w drogach rodnych;

11. z wyboru:

a) z wywiadu wynika, że porody

u danej kotki kończą się niepo-
myślnie dla płodów;

b) oraz świadomy wybór właści-

ciela w celu ratowania albo mat-
ki, albo płodów (4, 6, 8, 9, 11-13,
15, 16).

P

ODJĘCIE

DECYZJI

O

PRZEPROWADZENIU

ZABIEGU

Po podjęciu decyzji o niezbędności cesar-
skiego cięcia u danej kotki należy możli-
wie szybko wykonać ten zabieg. Przed roz-
poczęciem operacji należy upewnić się,
że kotka nie znajduje się jeszcze w trak-
cie pierwszej fazy porodu (przygotowy-
wania dróg rodnych) lub na samym po-
czątku drugiej fazy (wypierania płodów),
ponieważ ingerencja chirurgiczna w tym
okresie niesie ryzyko nadmiernego krwa-
wienia oraz zwiększonej śmiertelności ko-
ciąt. Przeciwnie, niezwlekanie z zabiegiem
jest bardzo wskazane przy informacji, że
czas ustalonego terminu porodu u kotki
już dawno minął (1, 3, 11, 12).

R

OKOWANIE

W

CESARSKIM

CIĘCIU

U

KOTEK

Rokowanie o powodzeniu zabiegu cię-
cia u kotek na podstawie zebranych in-

formacji na temat długości trwania akcji
porodowej:
1. gdy poród trwa krócej niż 6 godzin,

rokowanie jest dobre dla płodów, jak
i dla matek, chociaż łożysko może się
już oddzielać od pierwszego kocięcia;

2. gdy akcja porodowa trwa 6-12 godzin,

prognoza jest dobra dla kotki i wszyst-
kich kociąt, oprócz pierwszego, które
raczej nie ma szans na przeżycie;

3. gdy poród trwa 12-24 godzin, progno-

za jest dobra dla matki, ale niektóre ko-
cięta mogą być już martwe;

4. gdy poród trwa 24-36 godzin, pro-

gnoza dla matki waha się w zakresie
od umiarkowanie ostrożnej do dobrej
w zależności od kondycji, ale dla mło-
dych jest zła;

5. gdy poród trwa powyżej 36 godzin, ro-

kowanie powodzenia zabiegu dla kotki
jest ostrożne, a dla kociąt bardzo nie-
korzystne (8, 11).
W praktyce trudno jest ustalić dokład-

ny moment rozpoczęcia fazy wypierania
płodów, dlatego rokowanie, szczególnie
dla kociąt, powinno być zawsze bardzo
ostrożne i zachowawcze. Potwierdzają to
wyniki badań Maksa i Jurki, dowodzące,
że cesarskie cięcie u suk można uznać za
zabieg ratujący życie szczeniąt w stopniu
zbliżonym do normalnych porodów, pod-
czas gdy u kotów jest zupełnie inaczej (14).
W przypadku kotek decyzja o przystąpie-
niu do zabiegu jest z reguły spóźniona, za
co po części odpowiada niechęć hodowców
do interwencji w obawie o przyszłą płod-
ność samic (14). Dejneka i wsp. donoszą
o niskim odsetku kociąt przeżywających
cesarskie cięcie (38%), powodem tego jest
zwlekanie właścicieli i doprowadzania ko-
tek do lecznicy dopiero kilkanaście godzin
po zauważeniu akcji porodowej (4, 5).

S

TOSOWANE

ZNIECZULENIA

W celu przeprowadzenia zabiegu cesar-
skiego cięcia u kotki można z powodze-
niem zastosować znieczulenie miejscowe
w linii nacięcia powłok jamy brzusznej
lub znieczulenie epiduralne. Jednak zde-
cydowanie łatwiej wykonać zabieg przy
zastosowaniu znieczulenia ogólnego.

Ryc. 5. Szycie powłok w miejscu cięcia jamy
brzusznej

Ryc. 3. Macica kotki opróżniona z zawartości,
widoczna linia cięcia ściany macicy

Ryc. 4. Usunięcie błon płodowych z ciała nowo-
rodka

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

42

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2008

Przy wyborze anestetyku zawsze nale-
ży liczyć się z przenikaniem leku przez
łożysko i wywieraniem pewnego ujem-
nego wpływu na kondycję płodów. Ten
wpływ może być szczególnie drastycz-
ny np. w przypadku zastosowania bar-
bituranów u niedotlenionych płodów,
u których nawet w normalnych warun-
kach czynność wątroby jest mniej niż
optymalna. Aby ograniczyć do mini-
mum ujemny wpływ anestetyku na pło-
dy, wszystkie czynności związane z przy-
gotowaniem zabiegu, np. wystrzyżenie
i dezynfekcja pola operacyjnego, powin-
ny być wykonane przed podaniem środ-
ków znieczulających. U kotek wykazują-
cych symptomy typowych przypadłości
chorobowych oraz zmęczonych długim
porodem, należy założyć wenflon i roz-
począć podawanie płynów nawadniają-
cych i odżywczych przed, w trakcie i po
zabiegu operacyjnym. Zdrowe kotki i do-
tlenione płody z reguły pomyślnie zno-
szą infuzyjne (dożylne lub domięśniowe)
znieczulenie ksylazynowo-ketaminowe
poprzedzone podaniem atropiny. Jednak
najbezpieczniejsze dla zdrowia operowa-
nych matek i płodów jest znieczulenie
wziewne halotanowo-tlenowe. Dostar-
czanie tlenu na każdym etapie zabie-
gu operowanym kotkom przyczynia się
do zwiększenia odsetka przeżywalno-
ści pooperacyjnej kociąt. U kotek dobry
efekt znieczulający uzyskuje się po do-
żylnych iniekcjach propofolu. Natomiast
po zastosowaniu halotanu, obniżającego
czynność skurczową mięśniówki maci-
cy kotek, należy pamiętać o podaniu po
zabiegu oksytocyny w celu usprawnie-
nia inwolucji narządu. U kotek posiada-
jących nadmiernie przepełnioną płodami
macicę wskazane jest przeprowadzenie
intubacji odpowiedniej wielkości rurką
intubacyjną, która usprawnia akcję od-
dechową upośledzoną dużym naciskiem
przepony przez powiększoną zawartość
jamy brzusznej. Podczas wywiązywania
samicy na stole operacyjnym należy brać
pod uwagę fakt utrudnionego przepły-
wu krwi przez vena cava caudalis uciska-
nej przez wypełnioną macicę, gdy kot-
ka leży na grzbiecie. Przechylenie kotki
w lewą lub prawą stronę o 30

o

w pionie

w stosunku do powierzchni stołu jest
pewnym rozwiązaniem tej niedogodno-
ści (11, 17).

T

ECHNIKA

OPERACYJNA

CESARSKIEGO

CIĘCIA

W celu uzyskania dostępu do ciężarnej
macicy powłoki jamy brzusznej można
otworzyć w linii białej lub słabiźnie (1, 3,
6, 16). Cięcie w linii białej jest prefero-
wane w przypadku przeładowania maci-
cy licznymi płodami (narząd jest bardziej

podatny na manipulacje i przemieszcza-
nie po cięciu w linii białej), jest w tym
miejscu o wiele mniej tkanek do przeci-
nania oraz o wiele szybciej można zakoń-
czyć szycie powłok niż w słabiźnie. Wa-
dami otwierania jamy brzusznej w linii
białej są możliwość uszkodzenia gruczo-
łów sutkowych, trudniejsze gojenie rany
pooperacyjnej oraz wskazania do zakła-
dania fartuszka ochronnego. Zaletą cię-
cia w słabiźnie (ryc. 1, s. 40) (w kierunku
od guza biodrowego do guza łokciowe-
go) jest z reguły bezproblemowe gojenie
się rany pooperacyjnej oraz brak utrud-
nień w karmieniu kociąt (4). Cięcie moż-
na wykonywać z lewej lub prawej strony
(najczęściej z prawej), w miejscu najwięk-
szej deformacji powłok (ryc. 1). Po otwar-
ciu jamy brzusznej należy wydobyć całą
macicę na zewnątrz (lub pewną jej część)
i obłożyć chustami operacyjnymi lub gazą,
żeby zawartość narządu nie wlewała się
do jamy brzusznej (ryc. 2, s. 40). Aby do-
trzeć do wnętrza macicy, należy wykonać
jedno nacięcie na brzusznej stronie trzo-
nu macicy (ryc. 3, s. 41) i wydobyć pło-
dy z obu rogów, w przypadku gdy płody
są tylko w jednym rogu, wystarczy otwo-
rzyć tylko róg ciężarny. W niektórych sy-
tuacjach właściciel życzy sobie, aby kotka
została wysterylizowana przy okazji cięcia
cesarskiego. Można uczynić zadość woli
właściciela, pod warunkiem, że kotka jest
w bardzo dobrej kondycji, w przeciwnym
razie należy zabieg owariohisterektomii
wykonać w terminie późniejszym. Kotki
pozbawione macicy i jajników przy oka-
zji cięcia cesarskiego produkują mleko
oraz opiekują się młodymi w sposób nie-
odbiegający od normy (13). Przy nacina-
niu ściany macicy trzeba bardzo ostrożnie
i subtelnie przeprowadzać ruchy skalpe-
lem, cały czas mając na uwadze możliwość
skaleczenia płodów znajdujących się w ja-
mie macicy. Pierwszy płód, pokryty błoną
owodniową, wydobywa się po wcześniej-
szym otwarciu pęcherza kosmówkowo-
-omoczniowego, po czym przystępuje się
do usunięcia owodni z ciała noworodka
(ryc. 4, s. 41). Na sznur pępowinowy za-
kłada się przewiązkę około 2 cm od pęp-
ka i odcina nożyczkami. Kikut pępowiny
odkażamy nalewką jodową. Następnie na
pozostałą część pępowiny łączącej się z ło-
żyskiem zaciska się pean i wolno nakrę-
ca na niego sznur pępowinowy, pociąga-
jąc ostrożnie w celu wyciągnięcia łożyska
z macicy (4, 11, 17). Pozostałe płody z każ-
dego rogu przepycha się delikatnie w kie-
runku przeciętej ściany macicy i wydoby-
wa kolejno wraz z łożyskami na zewnątrz.
Gdy wydobycie danego łożyska jest bar-
dzo problematyczne lub powoduje znacz-
ne krwawienia, celowe wydaje się pozo-
stawienie go do późniejszego wyparcia

przez drogi rodne przy wsparciu środków
pobudzających czynność skurczową mię-
śniówki macicy. Przed zamknięciem ma-
cicy trzeba bezwzględnie sprawdzić każdy
róg, trzon, szyjkę i pochwę, aby zabezpie-
czyć się przed pozostawieniem płodu. Aby
przeciwdziałać rozwinięciu się ewentual-
nej infekcji wewnątrzmacicznej po zabie-
gu, można pozostawić w jamie macicy
niewielką ilość antybiotyku o szerokim
spektrum działania. Do zamknięcia ściany
macicy szwem Lemberta należy użyć ma-
teriału wchłanianego nr 2-0 lub 3-0, zwra-
cając uwagę, aby resztki łożyska nie wy-
stawały na zewnątrz rany macicy (11, 17).
Przed odprowadzeniem opróżnionej ma-
cicy do wnętrza jamy brzusznej należy
pamiętać o dokładnym oczyszczeniu na-
rządu z krwi i wód płodowych gazika-
mi nasączonymi płynem fizjologicznym.
W sytuacji gdy do wnętrza jamy brzusznej
przedostały się zanieczyszczenia w trakcie
zabiegu, wskazane jest przepłukanie i wy-
tamponowanie wnętrza jamy brzusznej
ciepłym płynem fizjologicznym z dodat-
kiem antybiotyku rozpuszczalnego w wo-
dzie, w celu przeciwdziałania stanom za-
palnym oraz zrostom otrzewnej. Powłoki
brzuszne i skórę zszywa się rutynowo wg
znanych zasad (ryc. 5, s. 41).

R

EANIMACJA

KOCIĄT

Po wyjęciu płodu operator przekazu-
je noworodka do rąk pomocnika w ce-
lu dalszej reanimacji. Pomoc polega na
pobudzeniu ośrodka oddychania, krą-
żenia, udrożnieniu dróg oddechowych
oraz stymulowaniu kociaka do wykony-
wania ruchów i wydawania głosu. Uzy-
skuje się to przez odsysanie śluzowej za-
wartości jamy ustnej, nosowej, nozdrzy
i tchawicy gumową gruszką oraz deli-
katne pocieranie boków klatki piersio-
wej suchym materiałem. Gdy kocię nie
reaguje na wymienione czynności ozna-
kami życia, wskazane jest uniesienie go
za tylne kończyny głową do dołu w ce-
lu pobudzenia ośrodków w mózgowiu
przez przekrwienie. Ponadto można wy-
konywać ruchy huśtania noworodkiem
z główką umieszczoną niżej niż resz-
ta ciała, zwracając uwagę, aby ruchów
tych nie wykonywać zbyt gwałtownie,
co grozi uszkodzeniem rdzenia kręgo-
wego. Wdmuchiwanie powietrza w pysz-
czek noworodka stymuluje odruch od-
dychania młodego, dzięki wzrostowi
zawartości CO

2

we wprowadzonym po-

wietrzu. W trudniejszych przypadkach
pobudzenie ośrodka oddechowego moż-
na osiągnąć przez podawanie substancji
czynnych stymulujących oddech, takich
jak doxapram hydrochloride, zawartym
w preparacie Dopram

®

w dawce 1-5 mg

pod język (2, 3, 11, 12).

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

43

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2008

C

IĘCIE

CESARSKIE

RADYKALNE

–

OWARIOHISTEREKTOMIA

Cięcie cesarskie radykalne polega na
usunięciu macicy wraz z jajnikami. Za-
bieg ten wykonuje się w przypadku
stwierdzenia jakichkolwiek zmian pa-
tologicznych w ścianie macicy kotki.
Szczególne wskazanie do przeprowa-
dzenia tego zabiegu występuje przy
stwierdzeniu martwego, rozkładające-
go się płodu wewnątrz macicy. Pewnym
problemem może być obecność rozkła-
dającego się płodu w szyjce i trzonie
macicy, który wklinował się do jamy
miednicowej kotki. W takim przypad-
ku nie można podwiązać szyjki macicy.
Jedynym wyjściem z sytuacji jest wy-
dobycie martwego płodu przez otwo-
rzenie trzonu macicy z zachowaniem
pełnej aseptyki (niebezpieczeństwo in-
fekcji otrzewnej). Dopiero teraz założe-
nie ligatury na końcowy odcinek pochwy
lub szyjkę macicy nie stwarza większe-
go problemu. W celu zneutralizowania
resztek nabłonka błony śluzowej z ki-
kuta szyjki macicy można przyłożyć do
wnętrza kikuta bagietkę nasączoną jo-
dyną. Macica wraz z jajnikami zostaje
usunięta po podwiązaniu tętnic jajni-
kowych w krezce jajnikowej. Rokowa-
nie dla samic w takim przypadku jest
korzystne, pomimo perturbacji związa-
nych z dodatkową procedurą nacinania
ściany macicy. W szczególnych sytu-

acjach (infekcje, intokoksykacja orga-
nizmu, znaczne osłabienie i zmęczenie
kotki) należy wesprzeć organizm pa-
cjentki odpowiednią antybiotykoterapią
oraz płynami odżywczymi bilansujący-
mi niedobory organizmu (4, 11, 15). ‰

Piśmiennictwo
1. Arthur G.A., Noakes D.E. Pearson H.: Vete-

rinary Reproduction and Obstetrics. Bailliere
Tindal, London 1989.

2. Bielas W., Siemieniuch M.: Żywienie

i opieka hodowlana nad kociętami i szcze-
niętami – cz. I. „Weterynaria w Praktyce”,
2006, 3, 28-33.

3. Christiansen I.J.: Reproduction in the Dog

&

Cat. Bailliere Tindal, London 1984.

4. Dejneka J.G., Wasecki A.: Pomoc porodo-

wa u kotek. „Magazyn Wet.”, 1995, 4, 16,
90-96.

5. Dejneka J.G., Niżański W., Bielas W.: Prze-

gląd przypadków ciężkich porodów u kotek.
„Życie Wet.”, 1995, 7, 226-229.

6. Dejneka J.G., Niżański W.: Przypadek prze-

pukliny pachwinowej u ciężarnej kotki. „Życie
Wet.”, 1994, 69, 2, 54-55.

7. Dejneka J.G., Dzięcioł M., Niżański W.:

Znaczenie klinicznego badania sromu i pochwy
przy pomocy porodowej u suk i kotek. „Maga-
zyn Wet.”, 2008, 17, 131, 114-117.

8. Dominiak A.: Cesarskie cięcie. „Weteryna-

ria w Praktyce”, 2008, 5, 2, 62-66.

9. Ekstrand L., Linde-Forsberg C.: Dystocia

in the cat: a retrospective study of 155 cases.
“J. Small. Anim. Pract.”, 1994, 35, 459-464.

10. Feldman E.C., Nelson R.W.: Canine and

Feline Endocrinology and Reproduction. W.B.
Saunders Company, Philadelphia 1996.

11. Jackson P.G.G.: Handbook of Veterinary Ob-

stetrics. 2

nd

ed. W.B. Saunders Company,

Edinbourgh 2004.

12. Johnson S.D., Root Kustritz M.V., Ol-

son P.N.S.: Canine and Feline Theriogeno-
logy. W.B. Saunders, Philadelphia 2001.

13. Little S.: Feline Reproduction A Manual for

Breeders and Veterinarian. The Vinn Feli-
ne Foundation, Monasquan, New York
2003.

14. Max A., Jurka P.: Cięcie cesarskie u suk i kotek

– obserwacje kliniczne. „Życie Wet.”, 1997,
72, 3, 99-101.

15. Siemieniuch M., Błaszkowska M., Bie-

las W.: Zaburzenia rozrodu kotek. „Maga-
zyn Wet.”, 2005, 14, 97, 47-49.

16. Skóra A., Fijałkowski T.: Patologia poro-

du – obumarły płód w jamie brzusznej kota.
„Magazyn Wet.”, 1997, 6, 32, 427.

17. Stein B.: Obstetrics, Surgical Procedures

and Anesthesia. Current Therapy in The-
riogenology. Saunders Company, Phila-
delphia 1980.

dr n. wet. Wiesław Bielas

Katedra i Klinika Rozrodu,

Chorób Przeżuwaczy

i Ochrony Zdrowia Zwierząt

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 49

e-mail: [e-mail]

r e k l a m a

,