 | Pobierz cały dokument Opis przypadkow id 336990 Nieznany .pdf Rozmiar 233,2 KB |
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Anna Tulczyńska
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna
w szkole podstawowej
Opis przypadków wraz z przykładowymi dokumentami
Kart Indywidualnych Potrzeb Ucznia i Planów Działań Wspierających
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Dokument zawiera opisy przypadków wraz z przykładowymi arkuszami Kart
Indywidualnych Potrzeb Ucznia (KIPU) i Planów Działań Wspierających (PDW), które
dotyczą uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wynikającymi:
•
z niepełnosprawności,
•
z choroby przewlekłej,
•
z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą
ś
rodowiska edukacyjnego, w tym związanymi z wcześniejszym kształceniem za granicą,
•
ze szczególnych uzdolnień,
•
ze specyficznych trudności w uczeniu się,
•
z sytuacji traumatycznych lub kryzysowych,
•
z zaburzeń komunikacji językowej,
•
z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny,
•
z zagrożenia niedostosowaniem społecznym.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń z niepełnosprawnością – niedowład kończyny górnej
Opis przypadku
Do IV klasy szkoły podstawowej został przyjęty Dominik. Rodzice złożyli
w sekretariacie zaświadczenie o jego niepełnosprawności ze względu na niedowład lewej
kończyny górnej. W dokumencie tym lekarz zalecił dostosowanie miejsca pracy ucznia
w szkole do jego potrzeb, a także zwolnienie go z obowiązku wykonywania niektórych zadań
wymagających sprawności obu kończyn.
Wychowawca, aby dokładniej poznać sytuację ucznia, poprosił Dominika i jego
rodziców o rozmowę. Chciał dowiedzieć się:
•
W jakim stopniu ręka jest niesprawna?
•
Jakie problemy w związku z obniżoną sprawnością napotyka uczeń podczas zajęć
szkolnych?
•
W zakresie których przedmiotów stan chłopca wymaga zindywidualizowania
wymagań edukacyjnych?
•
Jakiego rodzaju dostosowania warunków do potrzeb ucznia powinni stosować
nauczyciele podczas sprawdzianów?
•
Jak Dominik czuje się w nowej szkole?
•
Jakiego rodzaju pomocy oczekuje ze strony szkoły?
Z rozmowy wynikało, że niedowład lewej ręki jest na tyle duży, że Dominik
właściwie posługuje się tylko ręką prawą. W związku z tym ma kłopoty z wykonywaniem
rysunków wymagających użycia np. ołówka i linijki oraz z czytaniem dużych, grubych
podręczników. Dominik bardzo dobrze radzi sobie z samoobsługą, prawidłowo pisze
i sprawnie pracuje z komputerem. Chłopiec nie jest zwolniony z zajęć wf, bardzo chętnie gra
w piłkę nożną, biega, wykonuje ćwiczenia. Ma kłopoty z grami wymagającymi sprawności
obu rąk, np. koszykówką, siatkówką.
Rodzice poprosili, aby mógł korzystać z wydłużonego czasu pracy na sprawdzianach.
Dominik przyznał, że pozwoliłoby mu to na spokojniejsze i dokładniejsze wykonywanie
zadań. Rodzice zwrócili również uwagę na potrzebę dostosowania kryteriów oceniania do
możliwości chłopca, np. zwolnienia go z konieczności zaliczania tych partii materiału, które
wymagają sprawności obydwu rąk na zajęciach z matematyki (zwłaszcza geometrii),
wychowania fizycznego, techniki.
Rodzice i Dominik prosili także, aby w sali lekcyjnej chłopiec miał miejsce blisko
wyjścia i mógł siedzieć sam w ławce ze względu na potrzebę swobody ruchów.
Uczeń, zapytany o samopoczucie w nowej klasie i szkole, powiedział, że czuje się
dobrze, zaprzyjaźnił się z kilkoma kolegami. Poprosił jednak, by opowiedzieć innym uczniom
o jego problemach, ponieważ czasem trudno jest mu prosić innych o pomoc.
Wychowawca podczas spotkania Zespołu przedstawił pozostałym nauczycielom
charakterystykę problemów Dominika oraz prośby ucznia i jego rodziców dotyczące
dostosowania warunków pracy na lekcji. Nauczyciele zobowiązali się do przestrzegania
zaleceń zapisanych w Planie Działań Wspierających.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia Dominik
****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
IV C
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła
Podstawowa nr
****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Zaświadczenie lekarskie.
Centrum Zdrowia Dziecka
****
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Niepełnosprawność – niedowład górnej kończyny lewej.
Mocne strony ucznia
Uczeń bardzo dobrze radzi sobie z samoobsługą, dobrze pisze, sprawnie obsługuje komputer,
dobrze gra w piłkę nożną, chętnie ćwiczy na zajęciach wf.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Ze względu na niepełnosprawność w zakresie kończyny górnej uczeń wymaga pomocy,
przystosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb, a także dostosowania
sposobu przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Porady i konsultacje –
indywidualne spotkania
z wychowawcą.
Wychowawca klasy,
psycholog szkolny.
W miarę potrzeb. Bieżący rok
szkolny.
Sposoby pomocy
Dostosowanie miejsca pracy w sali lekcyjnej do potrzeb ucznia.
Przeprowadzenie w klasie zajęć na temat potrzeb i trudności osób niepełnosprawnych.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca klasy.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Dominik ****
IV C
Szkoła Podstawowa nr ***
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Zminimalizowanie wpływu
niepełnosprawności na wyniki edukacyjne
ucznia i jego funkcjonowanie w szkole.
Dostosowanie miejsca pracy, warunków
przeprowadzania sprawdzianów, kryteriów
oceniania i wymagań edukacyjnych
do możliwości fizycznych ucznia.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Dostosowanie warunków nauczania do
potrzeb uczenia.
Dostosowanie miejsca pracy ucznia do jego
potrzeb – zapewnienie mu samodzielnego
miejsca w ławce przy drzwiach do sali.
Zwolnienie z konieczności zaliczania tych partii
materiału, które wymagają sprawności obu
kończyn górnych.
Przygotowywanie przez nauczycieli kopii stron
z podręcznika, które będą potrzebne podczas
zajęć.
Wydłużenie czasu pracy na sprawdzianach.
Działania wspierające rodziców ucznia
Rodzice będą przekazywać na bieżąco informacje od lekarza specjalisty i wspólnie
z wychowawcą analizować zakres potrzebnych dostosowań.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Realizowanie zaleceń lekarza pediatry i ortopedy.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń z przewlekłą chorobą – cukrzyca
Opis przypadku
Po zebraniu z rodzicami do wychowawczyni klasy VI zgłosiła się mama jednej
z uczennic. Powiedziała, że u jej córki Beaty kilka miesięcy temu zdiagnozowano cukrzycę.
Dziewczynka jest pod opieką specjalistów z Instytutu Matki i Dziecka. Dwa miesiące temu
otrzymała pompę insulinową, którą obecnie próbuje już samodzielnie obsługiwać. Beata musi
kilka razy w ciągu dnia zmierzyć poziom cukru i dobrze byłoby, gdyby mogła zrobić to
w jakimś spokojnym i cichym miejscu. Czasem nie radzi sobie z interpretacją wyników.
Poza tym, ponieważ uczennica przyjmuje insulinę od niedawna, nadal mogą jej się
zdarzyć objawy hipo- lub hiperglikemii i może wtedy potrzebować pomocy. Mama
dziewczynki uprzedziła wychowawczynię, że potrzebne jest pogłębienie diagnostyki, zatem
Beatę czeka jeszcze kilka hospitalizacji, które będą się wiązały z dłuższymi nieobecnościami
w szkole.
Wychowawczyni klasy po spotkaniu z mamą poprosiła Beatę o rozmowę na temat jej
stanu zdrowia i samopoczucia w szkole.
Podczas spotkania uczennica powiedziała, że od kiedy przyjmuje leki, czuje się bardzo
dobrze. Była wyraźnie dumna z powodu opanowania obsługi pompy insulinowej. Opowiadała
także, że w klasie ma kilka dobrych koleżanek. Dwie z nich wiedzą o jej chorobie i leczeniu.
Wychowawczyni porozumiała się także z pielęgniarką szkolną w sprawie pomocy
Beacie w przeprowadzaniu badań i interpretowaniu wyników. Nauczycielka wraz z uczennicą
odwiedziła gabinet pielęgniarski. Dziewczynka bardzo polubiła panią Zofię i z przyjemnością
odwiedzała ją codziennie.
Mama Beaty z pomocą szkolnej pielęgniarki przygotowała krótkie szkolenie dla
nauczycieli na temat cukrzycy i zasad udzielania pomocy w wypadku objawów hipo- lub
hiperglikemii. Od lekarza specjalisty nauczyciele wf otrzymali wskazówki dotyczące
dopuszczalnego wysiłku fizycznego i sposobów uzupełnienia powstałych w organizmie
braków cukru.
W okresach hospitalizacji Beata uczęszczała na zajęcia szkolne w szpitalu. Koleżanki
z pomocą rodziców za pośrednictwem internetu przekazywały jej informacje o realizowanym
materiale. Zasady pomocy (kto?, kiedy?, jak?) wychowawczyni ustaliła z uczennicami na
jednej z godzin wychowawczych. Warunki przeprowadzania sprawdzianów w ciągu roku
szkolnego i sprawdzianu po VI klasie dostosowano do potrzeb Beaty zgodnie z zaleceniami
lekarza.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia Beata ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
VI
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła Podstawowa
w ****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Zaświadczenie lekarskie.
Centrum Zdrowia Dziecka
****
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Choroba przewlekła – cukrzyca.
Mocne strony ucznia
Dobre wyniki w nauce, dobre relacje z rówieśnikami, samodzielność, dobre radzenie sobie
z chorobą, łatwość nawiązywania kontaktu z dorosłymi.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Ze względu na problemy zdrowotne uczennica wymaga dostosowania warunków udziału
w zajęciach i sprawdzianach do indywidualnych potrzeb oraz pomocy w uzupełnianiu
zaległości w nauce wynikających z nieobecności w szkole podczas hospitalizacji.
Wymiar godzin
Osoby odpowiedzialne za
udzielanie pomocy uczniowi
Okresy udzielania pomocy
W miarę potrzeb.
Wychowawca, szkolna pielęgniarka.
Bieżący rok szkolny.
Sposoby pomocy
Dostosowane warunków uczestniczenia w zajęciach edukacyjnych do indywidualnych
potrzeb uczennicy.
Stworzenie uczennicy warunków do wykonywania badań na terenie szkoły.
Zwiększenie wiedzy nauczycieli na temat choroby, objawów, problemów i zasad interwencji.
Dostosowanie zakresu dopuszczalnego wysiłku na zajęciach wf do możliwości i stanu
zdrowia uczennicy.
Dostosowanie warunków pracy na sprawdzianach i egzaminach do potrzeb uczennicy.
Kto odpowiada za
opracowanie PWD?
Wychowawca klasy.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Beata ****
VI
Szkoła Podstawowa w ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Zminimalizowanie wpływu choroby na
wyniki edukacyjne Beaty i jej
funkcjonowanie w szkole.
Stworzenie uczennicy warunków w szkole,
które pozwolą jej na komfortowe podawanie
leków i dbanie o stan zdrowia.
Stworzenie warunków do bezpiecznej
aktywności fizycznej uczennicy na zajęciach
wf.
Zwiększenie świadomości i wiedzy
ś
rodowiska szkolnego na temat cukrzycy.
Poszerzenie wiedzy nauczycieli na temat
objawów
hipo- i hiperglikemii oraz zapoznanie ich
z zasadami reagowania w takich sytuacjach.
Poszerzenie wiedzy uczniów na temat przyczyn
powstawania cukrzycy i zasad zdrowej diety.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Dostosowanie warunków uczestniczenia w
zajęciach edukacyjnych do
indywidualnych potrzeb uczennicy.
Umożliwienie wykonywania badań
diagnostycznych w gabinecie pielęgniarki
szkolnej.
Pomoc pielęgniarki w interpretowaniu
wyników glukometru.
Wydłużenie czasu wykonywania zadań na
sprawdzianach i egzaminach o niezbędną
przerwę.
Możliwość spożywania posiłków i napojów
podczas zajęć oraz sprawdzianów.
Poszerzenie wiedzy nauczycieli wf na temat
objawów choroby, ustalenie zakresu
dopuszczalnego wysiłku fizycznego na
zajęciach.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Działania wspierające rodziców ucznia
Wymiana informacji na temat samopoczucia dziecka między rodzicami i nauczycielami,
wspólne analizowanie – dwa razy w roku lub w miarę potrzeb – niezbędnych dostosowań.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Realizacja zaleceń lekarza diabetologa.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub
ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanymi z wcześniejszym kształceniem
za granicą
Opis przypadku
Wśród uczniów rozpoczynających naukę w klasie V była Kasandra. Dziewczynka ma
matkę Polkę i ojca Marokańczyka. Urodziła się i dorastała w małej miejscowości w Maroku.
W maju zmarł dziadek Kasandry, który sprawował opiekę nad swoją chorą żoną. Mama
uczennicy musiała wrócić do kraju, aby przejąć jego obowiązki.
Kasandra, mimo podejmowanych prób, nie mogła odnaleźć się w nowym środowisku.
Wszystko było dla niej nowe – zmiany pogody, swobodny sposób ubierania się ludzi na ulicy
i w szkole, potrawy w szkolnej stołówce, miasto, szkoła, zachowania kolegów.
Kasandra miała duże trudności w porozumiewaniu się, ponieważ jej podstawowym
językiem był język arabski. Język polski znała tylko na poziomie mowy potocznej – nie pisała
i nie czytała po polsku. W związku z tym nie rozumiała prowadzonych lekcji, nie potrafiła
zadać nauczycielom pytania, gdy coś było dla niej niejasne. Problemy pojawiały się także
przy korzystaniu z podręczników, czytaniu lektur, pisaniu prac domowych i sprawdzianów,
prowadzeniu notatek.
Swobodny sposób zachowania rówieśników i odważne stroje (w Maroku Kasandra
nosiła ubrania zgodne z wymogami wyznawanej religii) powodowały, że dziewczynka nie
potrafiła nawiązać z nimi kontaktu. Koleżanki podśmiewały się z jej sposobu ubierania się.
Problemem były też braki w wiedzy Kasandry z różnych przedmiotów. W związku
z trudnościami w rozumieniu treści lekcji oraz problemami z wywiązywaniem się
z obowiązków, takich jak odrabianie lekcji i pisanie sprawdzianów, Kasandra zaczęła bać się
szkoły. Udział w zajęciach wiązał się dla niej z odczuwaniem bezradności, silnego lęku,
smutku, a wkrótce zwątpienia w możliwość poprawy sytuacji. Narastało w niej przekonanie,
ż
e sobie nie poradzi z zaistniałą sytuacją, że zawsze będzie samotna w szkole i w nowym
kraju. Bardzo tęskniła za dawnymi koleżankami.
Uczennica zaczęła opuszczać zajęcia szkolne. Wychowawczyni skontaktowała się
z mamą dziewczynki. Okazało się, że powodem jej nieobecności były problemy zdrowotne.
Kasandra coraz częściej skarżyła się na problemy żołądkowe, bóle głowy, miała podwyższoną
temperaturę. Niestety, lekarze nie potrafili znaleźć przyczyny tych dolegliwości. Mama
zaobserwowała też, że objawy ustępowały, gdy córka wiedziała, że tego dnia nie pójdzie do
szkoły. Lekarze skierowali dziewczynkę do psychologa, który zdiagnozował u niej fobię
szkolną i epizod depresyjny.
Kasandra rozpoczęła psychoterapię. Ponadto wprowadzono szereg zmian w sposobie
realizowania przez nią obowiązku szkolnego. Uczennica zaczęła uczęszczać na dodatkowe
lekcje języka polskiego dla cudzoziemców i została objęta indywidualnym tokiem nauczania
do czasu wyrównania różnic programowych.
W klasie Kasandra i jej mama poprowadziły zajęcia na temat Maroka – jego tradycji,
kultury, wyznawanej religii, zasad obowiązujących młode dziewczyny i rygorów dotyczących
stroju oraz sposobu zachowania się w miejscach publicznych. Spotkanie było połączone
z degustacją potraw i słuchaniem tradycyjnej muzyki marokańskiej. Zabiegi te pozwoliły
koleżankom zrozumieć zachowanie Kasandry i przełamać bariery w kontakcie z nową
uczennicą. Dziewczęta stopniowo nawiązywały ze sobą coraz lepsze relacje. Spotkania po
lekcjach z kolegami z klasy pomogły uczennicy w lepszym posługiwaniu się językiem
polskim.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Wychowawczyni wraz z pedagogiem szkolnym zorganizowali także współpracę
wolontariuszek – gimnazjalistek z zaprzyjaźnionej szkoły, które pomagały Kasandrze
w nauce.
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia Kasandra
****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
V
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła
Podstawowa nr
****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Przyjazd dziecka z zagranicy i podjęcie
przez niego nauki w polskiej szkole.
Obserwacje zachowania uczennicy
i stwierdzenie pogłębiających się
trudności adaptacyjnych.
Informacje od rodziców o problemach
emocjonalnych i zdrowotnych
dziewczynki.
Brak.
Brak.
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska
edukacyjnego, w tym związane z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Mocne strony ucznia
Łatwość w nawiązaniu kontaktu z dorosłymi (nauczycielami), dobry kontakt
z psychoterapeutą, łatwość w uczeniu się języka polskiego.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Uczennica wymaga pomocy w nauce języka polskiego i w wyrównaniu różnic między
posiadaną wiedzą a wymaganiami edukacyjnymi, wynikających z różnic programowych,
wsparcia w nawiązaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami oraz w radzeniu sobie z lękiem
i niskim poczuciem własnej wartości, których może doświadczać w kontakcie ze szkołą.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Dodatkowe lekcje
języka polskiego dla
Osoby wyznaczone
przez organ
2 godziny w
tygodniu
Bieżący rok
szkolny.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
cudzoziemców.
prowadzący szkołę.
Nauczanie
indywidualne
z wybranych
przedmiotów łączone
z nauczaniem
włączającym.
Nauczyciele
wyznaczeni przez
dyrektora szkoły.
10 godzin
tygodniowo
(dotyczy zajęć
indywidualnych)
Bieżący rok
szkolny.
Spotkania indywidualne
z psychologiem
w poradni
psychologiczno-
pedagogicznej.
Psychoterapeuta z
poradni.
1 godzina w
tygodniu
W miarę potrzeb.
Sposoby pomocy
Pomoc w nauce udzielana przez wolontariuszy.
Pomoc wolontariuszy w poznaniu realiów życia w Polsce oraz w nawiązaniu relacji
z rówieśnikami.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca klasy we współpracy z psychologiem szkolnym.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Kasandra ****
V
Szkoła Podstawowa nr ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Zaadaptowanie się uczennicy w nowej
szkole.
Pomoc w nawiązaniu dobrych relacji
z rówieśnikami.
Nauczenie uczennicy języka polskiego.
Opanowanie przez uczennicę języka w stopniu
umożliwiającym swobodny udział w zajęciach
szkolnych.
Wyrównanie różnic programowych.
Poszerzenie wiedzy uczennicy z zakresu języka
polskiego, historii i drugiego języka obcego.
Poprawa stanu psychicznego uczennicy. Minimalizowanie objawów lękowych
i depresyjnych.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Zajęcia integrujące z klasą.
Przygotowanie z psychologiem i prowadzenie
przez wychowawcę zajęć integracyjnych,
pomagających w poznaniu kolegów z klasy.
Zajęcia integracyjne na temat kultury i tradycji
marokańskich a zwłaszcza zasad zachowania
dotyczących młodych osób.
Nauka języka polskiego dla
cudzoziemców.
Indywidualne lekcje języka polskiego oraz zajęcia
grupowe.
Nauczanie indywidualne.
Indywidualna praca z uczennicą dostosowana do
jej poziomu wiedzy.
Pomoc wolontariuszy w nauce.
Pomoc w rozumieniu poleceń, odrabianiu prac
domowych.
Psychoterapia zaburzeń lękowych
i depresji.
Indywidualne spotkania ze specjalistą –
psychoterapeutą.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Działania wspierające rodziców ucznia
Pomoc mamie uczennicy w znalezieniu grup wsparcia dla dzieci imigrantów.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Organ prowadzący szkołę – organizacja zajęć z języka polskiego.
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna – prowadzenie psychoterapii.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń ze szczególnymi uzdolnieniami
Opis przypadku
Bartek jest uczniem, który posiada bardzo szeroką wiedzę przyrodniczą, wykraczającą
poza wymagania programowe z przyrody. Swobodnie posługuje się pojęciami z zakresu
geografii, chemii i fizyki. W domu bardzo chętnie przeprowadza proste eksperymenty
chemiczne. Zna wiele nazw pierwiastków wraz z ich symbolami i właściwościami. Ma też
rozległą wiedzę na temat budowy i zachowania zwierząt.
Podczas lekcji przyrody chłopiec często się nudził, dlatego rozmawiał z kolegami
i chodził po klasie. Jednak najbardziej kłopotliwe dla nauczycielki były jego nieustające
pytania dotyczące nurtujących Bartka kwestii, niezwiązanych z tematem lekcji. Zachowanie
chłopca zakłócało tok zajęć. Na pytania nauczycielki Bartek odpowiadał wyczerpująco,
nierzadko udzielał wyjaśnień wykraczających poza zakres wymaganej wiedzy – wywoływało
to prześmiewcze komentarze kolegów z klasy. Chłopiec spędzał czas na przerwach samotnie,
czytając książki. Nie udało mu się nawiązać dobrych relacji z rówieśnikami.
Nauczyciele innych przedmiotów również skarżyli się na zachowanie Bartka. Uczeń
często nie uważał na lekcjach, czytał książki o tematyce przyrodniczej lub wykonywał
skomplikowane rysunki zwierząt. Takie zachowanie odbiło się negatywnie na jego ocenach,
zwłaszcza tych otrzymywanych za pracę na lekcji.
Ponieważ problem nasilał się, nauczyciele postanowili pomóc Bartkowi w jego
rozwiązaniu. Bartek został objęty indywidualnym programem nauczania przyrody,
przygotowanym przez jego nauczycielkę we współpracy z nauczycielami z pobliskiego
gimnazjum. W ramach realizacji programu Bartek otrzymywał specjalnie dla niego
przygotowane zadania, dzięki czemu przestał przeszkadzać na lekcjach i skupił się na pracy.
Kilkukrotnie w ciągu roku chłopiec pomagał nauczycielce prowadzić zajęcia
i prezentował proste eksperymenty fizyczne i chemiczne. Po tych lekcjach znacznie wzrosło
zainteresowanie przyrodą wśród kolegów Bartka z klasy, a kilku z nich zgłosiło chęć
współprowadzenia lekcji.
Chłopiec zaczął uczęszczać na zajęcia warsztatowe Wybitnej Grupy, których celem
była poprawa kompetencji społecznych uczniów zdolnych. W efekcie Bartek nawiązał bardzo
dobre relacje z rówieśnikami z grupy, udało mu się także poprawić kontakty z kolegami
z klasy.
Uczeń wziął udział w konkursie przyrodniczym, którego został laureatem.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia
Bartek ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
V
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła
Podstawowa nr
****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Opinia z poradni psychologiczno-
pedagogicznej związana z przyznaniem
uczniowi indywidualnego toku
nauczania.
Celujące wyniki nauczania z przyrody,
obserwacje nauczycieli.
Poradnia Psychologiczno-
Pedagogiczna nr ****
****
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Szczególne uzdolnienia.
Mocne strony ucznia
Szeroka wiedza z zakresu przyrody, duża samodzielność.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Pomoc w rozwijaniu szczególnych zainteresowań przyrodniczych.
Wsparcie w nawiązaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami.
Wyeliminowanie negatywnych zachowań na lekcjach (brak uwagi i aktywności,
przeszkadzanie w zajęciach).
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Indywidualny
program nauczania
z przyrody.
Nauczyciel przyrody
z pomocą nauczycieli
gimnazjalnych.
Dostosowany do
indywidualnych
potrzeb
i zainteresowań ucznia
program nauczania
przyrody.
Zadania
indywidualnie
wykonywane na
Bieżący rok
szkolny.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
lekcjach.
Dostosowanie
wymagań
edukacyjnych do
indywidualnych
potrzeb
i możliwości
ucznia.
Nauczyciel przyrody.
Podniesienie
wymagań
edukacyjnych
z przyrody.
Bieżący rok
szkolny.
Warsztaty
psychologiczne
rozwijające
kompetencje
społeczne osób
szczególnie
uzdolnionych.
Psycholog z poradni.
Warsztaty Wybitnej
Grupy.
Bieżący rok
szkolny.
Sposoby pomocy
Pełnienie przez ucznia roli asystenta naukowego. Współprowadzenie lekcji zgodnie ze
wskazówkami nauczycieli.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Nauczyciel przyrody z pomocą nauczycieli gimnazjalnych,
wychowawca.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Bartek ****
V
Szkoła Podstawowa nr ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Poszerzenie wiedzy ucznia z przyrody.
Zrealizowanie z uczniem materiału
umożliwiającego start w konkursie
przedmiotowym.
Pełnienie przez ucznia roli asystenta na lekcjach
przyrody.
Poprawa funkcjonowania ucznia
w grupie.
Podniesienie kompetencji społecznych ucznia.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Indywidualny tok nauczania.
Przygotowanie indywidualnego programu
nauczania przyrody.
Realizacja indywidualnego programu nauczania,
praca samodzielna, konsultacje z nauczycielem
na lekcjach przyrody.
Pełnienie funkcji asystenta nauczyciela.
Prowadzenie przez ucznia fragmentów zajęć.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych.
Podniesienie wymagań edukacyjnych z przyrody
adekwatnie do indywidualnych możliwości
ucznia.
Działania wspierające rodziców ucznia
Spotkania i konsultacje z rodzicami prowadzone przez wychowawcę i psychologa z poradni
psychologiczno-pedagogicznej.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
Opis przypadku
Klara była dość dobrą uczennicą, za każdym razem przygotowywała się do lekcji,
pilnie pracowała na zajęciach, zawsze odrabiała prace domowe. Otrzymywała bardzo dobre
oceny z odpowiedzi ustnych, ale dużo słabsze z prac pisemnych, miała też kłopoty
z czytaniem. Interesowała się matematyką.
Trudności Klary wpływały na jej wyniki w nauce języków obcych. W pracach
pisemnych uczennica popełniała liczne błędy związane z przestawianiem liter w wyrazie lub
ich opuszczaniem, miała problemy z zapamiętywaniem prawidłowej wymowy wyrazów,
czasem mocno je zniekształcała. Miała też pewne kłopoty ze zrozumieniem tekstu ze słuchu.
Na lekcjach wychowania fizycznego nauczyciele zauważyli u dziewczynki trudności
w wykonywaniu zadań wymagających koordynacji wzrokowo-ruchowej, takich jak
kozłowanie, łapanie i odbijanie piłki.
Uczennica funkcjonowała dobrze w klasie, nawiązała przyjacielskie relacje z kilkoma
koleżankami.
Pod koniec klasy IV, ze względu na niskie tempo czytania i pisania, liczne błędy
w pisowni i niski poziom graficzny pisma, wychowawca Klary poprosił rodziców
dziewczynki o zgłoszenie się do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Dostarczona na początku roku szkolnego przez rodziców opinia poradni świadczyła
o tym, że poziom rozwoju intelektualnego Klary jest na poziomie zdecydowanie powyżej
przeciętnej dla jej grupy wiekowej, ale uczennica ma liczne trudności o charakterze dysleksji
rozwojowej. Dziewczynka ma znacznie obniżoną koordynację wzrokowo-ruchową
i orientację przestrzenną, a także zdolność analizy i syntezy zarówno wzrokowej, jak
i słuchowej. Jej pismo jest nieczytelne, a tempo pisania bardzo wolne.
Wśród zaleceń poradni znalazły się następujące wskazówki:
•
wydłużenie czasu pracy na sprawdzianach,
•
dostosowanie kryteriów oceniania do możliwości psychofizycznych uczennicy –
obniżenie wpływu poprawnej pisowni na ocenę z prac pisemnych,
•
udział Klary w zajęciach reedukacyjnych na terenie poradni.
Nauczyciele dostosowali kryteria oceniania do indywidualnych potrzeb uczennicy.
Oceniali głównie treść jej wypowiedzi, mniejszy nacisk kładli zaś na poprawność zapisu.
Przysługiwał jej dodatkowy czas podczas wykonywania prac pisemnych. Zmieniono także
kryteria oceniania z wf w zakresie zadań wymagających koordynacji wzrokowo-ruchowej
i orientacji przestrzennej. Zmiany te pomogły Klarze osiągnąć wyniki nauczania na poziomie
jej możliwości intelektualnych.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia
Klara ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
V
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła Podstawowa
nr ****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Opinia o dysleksji.
Poradnia Psychologiczno-
Pedagogiczna nr ****
****
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Specyficzne trudności w uczeniu się o charakterze dysleksji rozwojowej.
Mocne strony ucznia
Wysoki poziom rozwoju inteligencji, systematyczność, pracowitość, brak trudności
w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Uczennica wymaga pomocy ze względu na zdiagnozowaną dysleksję rozwojową.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Zajęcia korekcyjno-
kompensacyjne.
Poradnia
psychologiczno-
pedagogiczna.
1 godzina
tygodniowo
Bieżący rok
szkolny.
Sposoby pomocy
Dostosowanie kryteriów oceniania do indywidualnych możliwości uczennicy.
Wydłużenie czasu pisania sprawdzianów.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca klasy.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Klara ****
V
Szkołą Podstawowa nr ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Zminimalizowanie wpływu
specyficznych trudności w uczeniu się na
wyniki nauczania.
Stworzenie warunków nauczania
pozwalających zminimalizować wpływ
dysleksji na osiągnięcia edukacyjne uczennicy.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Zajęcia reedukacyjne i kompensacyjne.
Podniesienie umiejętności analizy wzrokowej
i słuchowej, poprawienie koordynacji
wzrokowo- ruchowej, podniesienie sprawności
graficznej ręki.
Dostosowanie warunków nauczania do
indywidualnych potrzeb i możliwości
uczennicy.
Wydłużenie czasu pracy na sprawdzianach.
Dostosowanie kryteriów oceniania.
Zwiększenie tolerancji na popełnianie przez
uczennicę błędów w pisowni przy ocenie prac
pisemnych z języka polskiego i języków
obcych.
Nieocenianie aktywności związanych
z orientacją w schemacie ciała na zajęciach wf.
Działania wspierające rodziców ucznia
Konsultacje z wychowawcą w miarę potrzeb.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Kontakt ze specjalistami z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wynikającymi z sytuacji
traumatycznych lub kryzysowych
Opis przypadku
W czerwcu na terenie gminy miała miejsce ogromna powódź. Zniszczeniu uległy
między innymi dom i gospodarstwo, w którym mieszkała rodzina Doroty, uczennicy klasy IV.
Dziewczynka wróciła na zajęcia w szkole, kiedy sytuacja bytowa jej rodziny unormowała się.
Uzyskała wtedy pomoc w uzupełnieniu zaległości. Wydawało się, że Dorota dobrze poradziła
sobie z trudnymi przeżyciami. Później jej funkcjonowanie zaczęło się jednak pogarszać.
Uczennica miała kłopoty z koncentracją – w dniach pochmurnych lub takich,
w których prognozy pogody zapowiadały burze, była wyraźnie zaniepokojona, pobudzona,
ciągle spoglądała w okno, sprawdzając pogodę. Kiedy zaczynało padać lub grzmiało, była
wyraźnie przestraszona. Po jakimś czasie Dorota przestała przychodzić w dni deszczowe do
szkoły.
Z rozmów wychowawcy z matką uczennicy wynikało, że w ogóle wtedy nie wychodzi
z domu i bardzo nie chce rozstawać się z rodzicami, obawia się kolejnej powodzi i tego, że
mogłaby w jej wyniku stracić rodzinę. W takich momentach jest zdenerwowana, krzyczy na
rodziców, płacze. W dni bardziej pogodne Dorota przychodziła do szkoły, ale wracała z niej
najszybciej, jak mogła. Zrezygnowała z zajęć dodatkowych, które wcześniej sprawiały jej
wiele radości, wycofała się też ze spotkań z rówieśnikami.
Do dotkniętej katastrofą miejscowości, w ramach rządowej pomocy psychologicznej
dla ofiar powodzi, przyjechał zespół psychologów i psychoterapeutów. Prowadzili oni
spotkania z dorosłymi, a także z dziećmi. Zdiagnozowali oni u Doroty zespół stresu
pourazowego (PTSD). Dziewczynka otrzymała pomoc psychoterapeuty. Specjalista
prowadzący terapię zalecił udzielenie Dorocie wsparcia na terenie szkoły i poprosił, aby
w początkowym okresie uczennica mogła w chwilach pobudzenia emocjonalnego opuścić
zajęcia i porozmawiać chwilę ze szkolnym pedagogiem. Podjęte działania pozwoliły na
powrót uczennicy do równowagi psychicznej.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko
ucznia
Dorota ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
IV
Data założenia
karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła Podstawowa
w ****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Obserwacje nauczycieli.
Traumatyczne wydarzenie w rodzinie
uczennicy.
Diagnoza specjalistyczna.
Brak.
Brak.
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Sytuacja traumatyczna lub kryzysowa.
Mocne strony ucznia
Utrzymywanie kontaktów z rówieśnikami, dobra praca z terapeutą.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Pomoc w poradzeniu sobie z traumą przeżytą podczas powodzi.
Pomoc w nadrobieniu szkolnych zaległości.
Udzielnie wsparcia psychicznego.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin Okresy udzielania
pomocy
Specjalistyczna
psychoterapia.
Współpraca szkoły
z terapeutą.
Realizowanie przez
nauczycieli zaleceń
terapeuty.
Psychoterapeuta,
wychowawca,
nauczyciele uczący
dziecko.
W miarę
potrzeb.
Czas trwania
terapii.
Porady i konsultacje
z pedagogiem szkolnym.
Pedagog szkolny.
W miarę
potrzeb.
Bieżący rok
szkolny.
Sposoby pomocy
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Możliwość opuszczenia zajęć w momentach nasilonego napięcia emocjonalnego – wyjście
do pokoju pedagoga szkolnego.
Pomoc rówieśnicza w nauce, zapewniająca wsparcie psychologiczne i
ułatwiająca uzupełnianie zaległości w nauce.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca w konsultacji z psychoterapeutą.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Dorota ****
IV
Szkoła Podstawowa w ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Terapia PTSD.
Minimalizowanie objawów zaburzenia.
Pomoc w radzeniu sobie uczennicy
z objawami PTSD podczas zajęć.
Umożliwienie odreagowania napięcia
emocjonalnego podczas zajęć.
Nadrobienie zaległości w nauce.
Pomoc w pokonaniu trudności w nauce
związanych z nieobecnością w szkole.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Indywidualne spotkania
z psychoterapeutą.
Zgodne ze schematem terapii.
Zezwolenie na opuszczanie lekcji
i umożliwienie indywidualnego spotkania
z pedagogiem szkolnym podczas zajęć.
Wentylacja emocji, obniżenie napięcia
emocjonalnego, udzielenie wsparcia
psychologicznego.
Pomoc rówieśnicza.
Wyznaczenie przez wychowawcę klasy
uczniów pomagających Dorocie w nauce.
Działania wspierające rodziców ucznia
Rozmowy i konsultacje z wychowawcą i pedagogiem szkolnym w miarę potrzeb.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Współpraca z psychoterapeutą uczennicy, planowanie wsparcia psychologicznego na terenie
szkoły.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi wynikającymi
z zaburzeń komunikacji językowej
Opis przypadku
Wychowawczyni klasy IV przeglądając dokumenty swoich nowych uczniów, znalazła
wśród opinię ze specjalistycznej poradni dla dzieci i młodzieży dotyczącą Patryka. Zawierała
ona diagnozę całościowego zaburzenia rozwoju pod postacią zespołu Aspergera.
Nauczycielka zaczęła dokładniej obserwować Patryka, przeprowadziła także rozmowę
z mamą chłopca. Z zebranych informacji wynikało, iż chłopiec miał często duże kłopoty ze
zrozumieniem niektórych zwrotów czy poleceń. Problematyczne były zwłaszcza polecenia
nieprecyzyjne, które nie dookreślały sposobu wykonania czynności (np. zaznacz – bez
dopowiedzenia, w jaki sposób). Patryk nie podejmował wówczas prób realizacji zadania.
Chłopiec nie rozumiał czasem zwrotów używanych przez kolegów lub rozumiał je
zbyt dosłownie, np. gdy koledzy mówili: znikaj stąd, on odpowiadał: nie jestem czarodziejem.
Narażał się w ten sposób na wyśmiewanie i docinki ze strony kolegów.
Patryk czasem powtarzał całe frazy i zwroty znane mu z filmów czy z telewizji,
doskonale naśladując ton głosu i intonację aktorów (zjawisko echolalii). Tego typu
wypowiedzi wywoływały zdziwienie i śmiech rówieśników. Kłopoty ze zrozumieniem
wieloznaczności i zwrotów frazeologicznych utrudniały mu rozumienie lektur, a czasem
nawet treści podręczników.
Kolejne problemy wiązały się z tym, że zmiany i nowości wyraźnie zaburzały
poczucie bezpieczeństwa Patryka. Nagłe zastępstwo, nieoczekiwania zmiana planu zajęć czy
zmiana sali powodowały znaczny wzrost napięcia. W takiej sytuacji drobny incydent mógł
spowodować wybuch złości, a nawet prowadzić do samookaleczenia się (dotkliwe drapanie
dłoni).
Uczeń miał także duże kłopoty z zapamiętywaniem tego, co było zadane, jakie
podręczniki czy inne materiały należy przynieść kolejnego dnia do szkoły, jakie są terminy
klasówek lub wycieczek. Czasem było to powodem otrzymania przez niego oceny
niedostatecznej.
Chłopiec cierpi na nadwrażliwość słuchową, w związku z tym łatwo rozpraszały go
i drażniły wszelkie dźwięki. Nie mógł pracować, gdy podczas lekcji koledzy rozmawiali,
a krzyki na przerwach powodowały, że reagował agresją wobec kolegów, którzy nie chcieli
zachowywać się ciszej.
Patryk często sprawiał wrażenie osoby źle wychowanej, głównie dlatego, że zdarzało
mu się wprost mówić to, co miał na myśli, np. poprosił nauczycielkę, żeby się tak nad nim nie
nachylała, bo jej oddech śmierdzi rybami, albo powiedział, że nie będzie stał w parze
z kolegą, bo on brzydko pachnie.
Do współpracy zespół nauczycieli zaprosił mamę Patryka i terapeutę, który z nim
pracował od kilku lat. Wspólnie opracowali zasady funkcjonowania chłopca w szkole
i wskazówki dla nauczycieli. Terapeuta przeprowadził szkolenie dla członków rady
pedagogicznej na temat problemów osób z zespołem Aspergera, zwłaszcza trudności
w komunikacji i w rozumieniu norm społecznych.
Pomoc na terenie szkoły polegała między innymi na wyznaczeniu takiego miejsca
w sali lekcyjnej, w którym będzie najciszej. Nauczyciele zmodyfikowali sposób prowadzenia
lekcji, starali się przytaczać jak najwięcej konkretnych przykładów, unikać wieloznacznych
zwrotów, związków frazeologicznych i nieprecyzyjnych poleceń. Kontrolowali, czy Patryk
zrozumiał polecenia, a także czy zapisał pracę domową.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Wychowawca starał się możliwie jak najwcześniej informować Patryka o zmianach
w planie lekcji, przedstawiał mu nauczycieli zastępujących osoby stale prowadzące zajęcia
w klasie, pokazywał nowe dla niego sale lekcyjne, aby mimo zmian czuł się w szkole
bezpiecznie. Chłopiec mógł w trudnych sytuacjach wyjść z zajęć, aby porozmawiać ze
szkolnym psychologiem, który pomagał mu opanować emocje i obniżyć napięcie. W efekcie
Patryk lepiej pracował w szkole i efektywniej korzystał z lekcji.
Na wyraźną prośbę rodziców i za zgodą Patryka pedagog szkolny z wychowawcą
przeprowadzili z uczniami z klasy chłopca szereg rozmów, które miały na celu
uświadomienie dzieciom problemów, z jakimi boryka się ich rówieśnik. Od kiedy koledzy
lepiej rozumieli trudności i specyfikę zachowania Patryka, sytuacje konfliktowe zdarzały się
rzadziej.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia
Patryk ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
IV
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła Podstawowa
nr ****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Zaświadczenie lekarskie.
Specjalistyczna Poradnia dla
Dzieci i Młodzieży
****
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Zaburzenia komunikacji językowej wynikające z całościowych zaburzeń rozwoju pod
postacią zespołu Aspergera.
Mocne strony ucznia
Rozumienie przez ucznia, na czym polegają jego trudności, łatwość w rozmawianiu
z zaufanymi osobami o problemie, wytrwałość w podejmowaniu prób zrozumienia
i przyswojenia obowiązujących w społeczeństwie zasad.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Pomoc uczniowi w radzeniu sobie z trudnościami w komunikacji językowej
i funkcjonowaniu w grupie społecznej wynikającymi ze specyfiki zespołu Aspergera.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Specjalistyczna
psychoterapia ucznia
z zespołem Aspergera.
Psychoterapeuta –
specjalista terapii
całościowych zaburzeń
rozwoju.
2 godziny
tygodniowo
Bieżący rok
szkolny.
Spotkania
z psychologiem
szkolnym w celu
rozładowania napięcia
emocjonalnego.
Psycholog szkolny.
W miarę potrzeb.
Cały okres
edukacji.
Konsultacje
z psychologiem –
pomoc w rozumieniu
zasad obowiązujących
Psycholog specjalista.
2 razy w tygodniu Cały okres
edukacji.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
w relacjach
z rówieśnikami.
Sposoby współpracy z rodzicami
Konsultacje z rodzicami – omawianie na bieżąco trudnych sytuacji przeżywanych przez
ucznia oraz planowanie form działania.
Sposoby pomocy
Dostosowanie warunków nauczania do potrzeb ucznia – wyznaczenie miejsca
zapewniającego maksymalną ciszę podczas pracy.
Dostosowanie sposobów komunikacji do potrzeb ucznia – unikanie dwuznacznych poleceń,
stosowanie prostych zwrotów.
Zapisywanie wspólnie z uczniem pracy domowej oraz informacji o potrzebnych na kolejnych
lekcjach pomocach i podręcznikach.
Dostosowanie wymagań i kryteriów oceniania do możliwości ucznia.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca we współpracy z terapeutą ucznia.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Patryk ****
IV
Szkoła Podstawowa nr ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Stworzenie warunków nauczania
pozwalających uczniowi osiągać sukcesy
edukacyjne mimo całościowego zaburzenia
rozwoju.
Zminimalizowanie wpływu nadwrażliwości
słuchowej na możliwość koncentracji uwagi na
zajęciach.
Zmodyfikowanie sposobu nauczania
i porozumiewania się z uczniem poprzez
uwzględnienie specyficznych problemów
komunikacyjnych chłopca.
Poszerzenie wiedzy nauczycieli na temat
objawów zespołu Aspergera i sposobów pracy
z uczniem z tym zaburzeniem.
Wprowadzenie zmian w sposobie prowadzenia
lekcji, tak aby odpowiadał on potrzebom
komunikacyjnym Patryka.
Uprzedzanie Patryka o mających nastąpić
zmianach w planie lekcji i salach, w których
odbywają się zajęcia. Oswajanie ucznia
z ewentualnymi zmianami.
Poprawa poziomu rozumienia przez ucznia
zasad obowiązujących w społeczeństwie.
Rozmowy i ćwiczenia mające na celu
ułatwienie Patrykowi zrozumienie zasad,
pisanych i niepisanych, obowiązujących
w relacjach z rówieśnikami.
Poprawa samopoczucia psychicznego
Patryka na terenie szkoły.
Umożliwienie Patrykowi odreagowania
nadmiaru emocji podczas pobytu w szkole.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Dostosowanie warunków nauczania.
Wyznaczenie możliwie najcichszego miejsca
do pracy w sali lekcyjnej.
Dostosowanie sposobów nauczania.
Szkolenie nauczycieli przez osoby ze
Stowarzyszenia na rzecz Osób z Zespołem
Aspergera.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Wydawanie jednoznacznych poleceń,
upewnianie się przez nauczycieli, że uczeń
zrozumiał polecenie, unikanie dwuznacznych
wypowiedzi i porównań, podawanie
konkretnych przykładów, ilustrowanie
wypowiedzi rysunkami, sprawdzanie, czy
uczeń zapisał pracę domową oraz informacje
o podręcznikach i pomocach potrzebnych na
kolejne zajęcia.
Psychoterapia ucznia z zespołem
Aspergera prowadzona przez specjalistę.
Zgodnie ze schematem terapii osoby
z zespołem Aspergera.
Indywidualne spotkania z psychologiem.
Wentylacja emocji, udzielenie wsparcia, pomoc
w zrozumieniu sytuacji społecznej.
Działania wspierające rodziców ucznia
W miarę potrzeb konsultacje z wychowawcą i psychologiem szkolnym.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Współpraca z terapeutą ucznia, realizacja jego zaleceń.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń ze specyficznymi potrzebami wynikającymi z zaniedbań środowiskowych
związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny
Opis przypadku
Do psychologa szkolnego zgłosił się wychowawca V klasy. Poprosił o wspólne
omówienie sytuacji szkolnej jednego z podopiecznych. Mateusz często się spóźniał, czasami
nie miał odrobionych lekcji. Mimo że minęło już kilka tygodni roku szkolnego, nie miał
jeszcze podręczników, nie zapłacił także za obowiązkowe ubezpieczenie. Na zebraniu
z rodzicami opiekunowie Mateusza byli nieobecni. Zapytany o rodziców chłopiec wyraźnie
posmutniał, po chwili z wyraźnym lękiem powiedział, że byli zajęci i nie mogli przyjść na
zebranie. Wychowawca był zaniepokojony sytuacją szkolną ucznia.
W klasie Mateusz miał dobry kontakt z kolegami, choć nauczyciel wiedział, że nie
spotyka się z nimi po lekcjach. Na zajęciach pracował dobrze, był aktywny. Bywały jednak
dni, kiedy – zdaniem nauczycieli – był nieobecny myślami, a wręcz przysypiał na lekcjach.
Psycholog szkolny zaprosił Mateusza na rozmowę. Początkowo chłopiec był nieufny,
ale po kilku spotkaniach, w czasie których opowiadał o szkole i swoich zainteresowaniach
zwierzętami, nabrał zaufania i opisał swoją sytuację rodzinną.
Mateusz jest wychowywany tylko przez mamę. Dwa lata temu przeszła ona operację
kręgosłupa, niestety nie wróciła w pełni do zdrowia. Często źle się czuje, wtedy nie może nic
zrobić w domu, leży cały dzień w łóżku. W takich sytuacjach mamą i Mateuszem opiekowała
się babcia, jednak od kilku miesięcy sama gorzej się czuje i potrzebuje pomocy. W związku
z tym na uczniu spoczywa teraz większość obowiązków – musi zajmować się domem, robić
zakupy, opiekować się mamą i pomagać babci. Ponieważ dochody rodziny są bardzo niskie,
nie udało mu się jeszcze kupić podręczników – musiał zakupić leki dla mamy.
Gdy mama źle się czuła, Mateusz czuwał przy niej w nocy. Z tego powodu bywał
niewyspany i przysypiał na lekcjach. Miał czasem problem z odrobieniem prac domowych.
Rodzina nie korzystała z pomocy opieki społecznej, jednak dzięki interwencji szkoły
Mateusz i jego mama otrzymali pomoc socjalną, a także opiekę asystenta rodziny. Kiedy
pojawiły się problemy w nauce, uczeń otrzymał pomoc od kolegów z klasy. Radzenie sobie
w trudnych sytuacjach domowych ułatwia mu współpraca z psychologiem szkolnym.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia Mateusz
****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
V
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła
Podstawowa
w ****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Obserwacje nauczycieli, poznanie
sytuacji rodzinnej ucznia.
Brak.
Brak.
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Zaniedbania środowiskowe związane z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny.
Mocne strony ucznia
Samodzielność, odpowiedzialność, dobra organizacja, szybkość w nadrabianiu zaległości,
łatwość w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami i dorosłymi.
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Pomoc socjalna. Wsparcie psychologiczne. Pomoc w uzupełnieniu ewentualnych zaległości
w nauce.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Konsultacje i spotkania
wspierające
z psychologiem.
Psycholog szkolny.
W miarę potrzeb.
Cały okres
edukacji.
Sposoby pomocy
Współpraca szkoły z ośrodkiem pomocy społecznej w zakresie udzielania pomocy socjalnej,
opieka asystenta rodziny, stypendium socjalne na przybory szkolne.
Udzielenie pomocy socjalnej na terenie szkoły – darmowe obiady, dopłaty do szkolnych
wyjazdów.
Pomoc rówieśników w uzupełnieniu ewentualnych zaległości związanych
z nieobecnościami.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Sposoby współpracy z rodzicami
Rozmowy i konsultacje na życzenie mamy ucznia.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Wychowawca klasy.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Mateusz ****
V
Szkoła Podstawowa w ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Organizacja pomocy socjalnej.
Nawiązanie kontaktu z OPS, udzielenie
pomocy w formie zasiłku, stypendium
szkolnego i darmowych obiadów.
Pomoc Mateuszowi w opiece nad mamą.
Udzielenie wsparcia psychologicznego.
Pomoc w radzeniu sobie z emocjami
związanymi z sytuacją rodzinną.
Pomoc w uzupełnieniu zaległości w nauce,
umożliwienie uczniowi uzyskania
wyników nauczania odpowiadających jego
możliwościom.
Pomoc w uzupełnieniu zaległości i poprawieniu
ocen.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Przydzielenie pomocy socjalnej.
Zapewnienie środków na utrzymanie rodziny,
zakup podręczników.
Przydzielenie asystenta rodziny.
Pomoc asystenta w prowadzeniu domu i opiece
nad mamą ucznia.
Pomoc rówieśnicza.
Wyznaczenie przez koordynatora
ds. wolontariatu z OPS wolontariuszy, którzy
będą wspierać ucznia w nauce tych
przedmiotów, które sprawiają mu najwięcej
trudności.
Działania wspierające rodziców ucznia
Konsultacje wychowawcy z mamą i asystentem rodziny w miarę potrzeb.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Współpraca z ośrodkiem pomocy społecznej.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym
Opis przypadku
We wrześniu naukę w IV klasie szkoły podstawowej rozpoczął Eryk. Wkrótce
wszyscy nauczyciele uczący w tej klasie mówili tylko o nim i o jego zachowaniach. Uczeń
w wulgarny sposób odzywał się zarówno do kolegów z klasy, jak i do nauczycieli. Odmawiał
wykonywania poleceń, nie pracował na lekcjach, nie przynosił zeszytów ani przyborów
szkolnych. Zdarzyło się, że kilka razy obraził nauczycielkę, która starała się skłonić go do
pracy na lekcji. W chwilach największego wzburzenia groził, że zrobi sobie krzywdę,
np. zbije szybę pięścią lub będzie uderzał głową w ścianę. Zdarzyło mu się pobić kolegę.
W ciągu dwóch tygodni Eryk był kilkakrotnie na rozmowie u pedagoga i dyrektora
szkoły. Do szkoły wezwani zostali także rodzice chłopca. Obiecali porozmawiać z synem, ale
ich działania nie przynosiły żadnych rezultatów.
Nauczyciele poprosili rodziców o konsultację z psychologiem z poradni
psychologiczno-pedagogicznej. Podczas spotkania specjaliście udało się nawiązać dobry
kontakt z chłopcem. Eryk powiedział, że nie potrafi kontrolować swojego zachowania, kiedy
jest zdenerwowany. Obawia się, że koledzy będą uważać go za głupka, bo popełnia dużo
błędów. Nie pracował na lekcjach, aby nie dowiedzieli się, że nic nie umie.
Psycholog dowiedział się również, że w domu chłopca panuje napięta atmosfera.
Rodziców często ponoszą emocje, wyzywają syna, czasem nawet biją. Najtrudniej jest po
telefonie ze szkoły lub po rozmowie rodziców z nauczycielami. Wtedy w domu wybuchają
najgorsze awantury. Eryk jest wściekły, że nauczyciele znów na niego naskarżyli, i ma żal, że
znów się go czepiają. Psycholog dowiedział się też, że uczeń zaczął palić papierosy i czasem
wagaruje.
W pracy z Erykiem duże znaczenie miało współdziałanie z rodzicami. Zostali oni
skierowani na specjalne warsztaty. Dzięki tym spotkaniom nauczyli się w bardziej
konsekwentny sposób egzekwować od syna stosowanie się do ich poleceń oraz
obowiązujących zasad – bez używania agresji, krzyku i kar. Chłopiec zaczął uczęszczać na
zajęcia grupowe w ramach treningu zastępowania agresji. Bardzo ważny dla chłopca był
kontakt z psychologiem z poradni, który pracował z chłopcem i pozostawał w kontakcie
z nauczycielami. Specjalista w trakcie terapii kładł duży nacisk na budowanie pozytywnej
motywacji poprzez docenianie zmiany w zachowaniu ucznia. Zgodnie z jego zaleceniami
wszyscy nauczyciele nagradzali pochwałami każdą, nawet drobną poprawę w sprawowaniu
się chłopca. Doceniono także mocne strony Eryka. Uzyskał, po wielu wysiłkach, przywilej
reprezentowania szkoły w drużynie piłki nożnej, a jego prace plastyczne zostały wyróżnione
poprzez organizację wystawy. Chłopiec poczuł, że nie musi być już najlepszy w byciu
najgorszym, że w inny sposób może zapewnić sobie akceptację ze strony kolegów. Zdobył
także motywację do nauki i powoli zaczął wywiązywać się ze swoich obowiązków.
Najtrudniejszym etapem pomocy uczniowi była praca z nauczycielami i próby
skłonienia ich, by koncentrowali się na pozytywnych zmianach w postępowaniu chłopca,
a nie na piętnowaniu wszystkich jego złych zachowań i porażek.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
Imię i nazwisko ucznia
Eryk ****
Klasa, do której uczęszcza
uczeń
IV
Data założenia karty
****
Placówka zakładająca
kartę
Szkoła
Podstawowa nr
****
Podstawa założenia karty
Placówka wystawiająca
dokument
Data wystawienia
dokumentu/nr
Wyniki obserwacji nauczycieli
dotyczące zachowania ucznia.
Brak.
Brak.
Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ze względu na które została założona karta
Zagrożenie niedostosowaniem społecznym.
Mocne strony ucznia
Dobry kontakt z psychologiem szkolnym, zdolności plastyczne, zainteresowanie sportem
(piłka nożna).
Zakres, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne
Radzenie sobie z emocjami.
Podniesienie motywacji ucznia do nauki.
Nauka postępowania zgodnie z obowiązującymi zasadami i budowanie motywacji do ich
przestrzegania.
Formy pomocy
Osoby odpowiedzialne
za ich realizację
Wymiar godzin
Okresy udzielania
pomocy
Warsztaty zastępowania
agresji.
Psycholog specjalista
z poradni
psychologiczno-
pedagogicznej.
2 godziny w
tygodniu
Bieżący rok
szkolny.
Indywidualne spotkania
z pedagogiem.
Pedagog szkolny.
2–4 godziny w
tygodniu
Cały okres
edukacji.
Sposoby pomocy
Wykorzystywanie codziennych szkolnych sytuacji do wspierania rozwoju, kształtowania
akceptowanych postaw, zapobiegania zagrożeniom, korekcji negatywnych zachowań
poprzez omawianie z uczniem konfliktowych sytuacji i odpowiednich sposobów reagowania.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Stała obserwacja zachowania ucznia i jego aktywności na zajęciach, wzmacnianie poprawy
w zachowaniu i aktywności na lekcjach.
Poznanie mocnych stron ucznia i stwarzanie sytuacji pozwalających na ich wykorzystanie.
Kto odpowiada za
opracowanie PDW?
Pedagog szkolny.
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
Plan Działań Wspierających
Imię i nazwisko ucznia
Klasa
Szkoła
Eryk ****
IV
Szkoła Podstawowa nr ****
Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy
psychologiczno-pedagogicznej
Cele ogólne
Cele szczegółowe
Nauczenie Eryka radzenia sobie
z emocjami.
Nauczenie Eryka radzenia sobie w odpowiedni sposób ze
złością w sytuacjach konfliktowych – unikania agresji
słownej i fizycznej.
Kształtowanie pozytywnych
zachowań.
Skłonienie ucznia do pracy na lekcjach,
powstrzymywania się od negatywnych komentarzy,
wyrażania swojego zdania bez używania wulgaryzmów i
zgodnie z obowiązującymi w szkole zasadami.
Zbudowanie motywacji ucznia do
nauki.
Zmotywowanie ucznia do wykonywania zadań
i zdobywania wiedzy.
Podniesienie samooceny ucznia.
Poznanie i docenienie mocnych stron Eryka.
Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Formy i sposoby
Działania
Trening zastępowania agresji.
Warsztaty zgodnie z programem treningu.
Indywidualne spotkania
z pedagogiem szkolnym.
Nawiązanie kontaktu z uczniem, zdobycie jego zaufania,
codzienne omawianie trudnych dla ucznia sytuacji,
pokazywanie pozytywnych rozwiązań, docenianie
postępów, udzielanie wsparcia psychologicznego.
Nauka pozytywnych zachowań.
Wzmacnianie (np. poprzez nagradzanie punktami)
najmniejszych przejawów pozytywnego zachowania,
takich jak kilka minut pracy na lekcji, wykonanie jednego
z zadań, użycie zwrotów grzecznościowych, wypowiedź
bez wulgaryzmów.
Udzielanie przywilejów za
dokonywane postępy
w poprawianiu zachowania lub
sukcesy w nauce.
Za zdobycie określonej ilości punktów uczeń uzyskuje
przywilej np.udział w treningu drużyny szkolnej, prawo
wypożyczenia filmu z biblioteki szkolnej, prawo wyjścia
na wycieczkę z klasą lub udziału w imprezie szkolnej.
Budowanie zainteresowania
Proponowanie uczniowi funkcji pomocnika na lekcji,
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. 2012
przedmiotami szkolnymi.
np. przy wykonywaniu eksperymentów.
Bazowanie na mocnych stronach
ucznia.
Poznanie mocnych stron ucznia (np. umiejętność
fotografowania czy obsługi komputera, zdolności
plastyczne) i umożliwienie wykorzystania ich na terenie
szkoły w celu poprawy jego wizerunku wśród nauczycieli
i rówieśników.
Działania wspierające rodziców ucznia
Skierowanie rodziców na warsztaty umiejętności wychowawczych.
Zakres współdziałania z innymi instytucjami
Współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną.
Bibliografia
Bielecki Jerzy i inni, Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa
2010.
Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu. Informacje dla rodziców i opiekunów, pod red.
Aleksandry Górskiej, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2009.
Jagielska Gabriela, Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu.
Informacje dla rodziców i opiekunów, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
Karasowska Aleksandra, Uczeń z zaburzeniami zachowania. Budowanie strategii pracy w
środowisku szkolnym, http://www.ore.edu.pl/strona-ore/phocadownload/pracownie/specjalne_
potrzeby/ucze%20z%20zaburzeniami%20zachowania.%20budowanie%20strategii%20pracy
%20w%20rodowisku%20szkolnym.pdf (dostęp dnia: 17.09.2012).
Leśniewska Katarzyna, Puchała Ewa, Zaremba Lilianna, Specjalne potrzeby edukacyjne
dzieci i młodzieży. Praca zespołu nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych
i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem w przedszkolach, szkołach i placówkach,
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2011.
Rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach.
| Pobierz cały dokument Opis przypadkow id 336990 Nieznany .pdf Rozmiar 233,2 KB |