PORADNICTWO ZAWODOWE W PORADNIACH
PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH
R
APORT
Z
BADAŃ
SERIA WYDAWNICZA: BADANIA I ANALIZY
PORADNICTWO ZAWODOWE W PORADNIACH
PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH
Warszawa 2008
R
APORT
Z
BADAŃ
Redaktor serii
Ewa Dzielnicka
Opracowanie
Ewa Dzielnicka, Anna Wierzchowska-Szymanek
Redakcja merytoryczna
Anna Gontarek
Projekt okładki
Artur Wojtas
Redakcja techniczna
Joanna Nikiciuk
Korekta
Dorota Tomczak
© Copyright by ECORYS Polska Sp. z o.o.
Warszawa 2008
Wydanie pierwsze
ECORYS Polska Sp. z o.o.
ul. Racławicka 146
02-117 Warszawa
Skład: Joanna Nikiciuk
Druk: ECORYS Polska Sp. z o.o.
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ I. WSTĘP ............................................................................................................. 7
1. PORADNIE PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNE JAKO PLACÓWKI OŚWIATOWE ..... 7
2. AKTY PRAWNE REGULUJĄCE PORADNICTWO ZAWODOWE
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH ....................................... 9
3. MIEJSCE PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH W SYSTEMIE
PORADNICTWA ZAWODOWEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY .................................. 11
4. ZAŁOŻENIA BADAWCZE I PRZEBIEG BADANIA PORADNICTWA
ZAWODOWEGO W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH .......... 12
CZĘŚĆ II. WYNIKI BADANIA ........................................................................................ 15
1. WARUNKI WYKONYWANIA ZADAŃ PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH ..................................... 15
2. KADRA ŚWIADCZĄCA USŁUGI PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH ..................................... 18
3. ŚWIADCZENIE USŁUG PORADNICTWA ZAWODOWEGO ....................................... 33
4. SPRZĘT I URZĄDZENIA TECHNICZNE W PORADNIACH
PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH WYKORZYSTYWANE
NA POTRZEBY PORADNICTWA ZAWODOWEGO ................................................... 40
5. OCENA RÓŻNYCH ASPEKTÓW PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH ..................................... 43
6. UCZNIOWIE NIEPEŁNOSPRAWNI I POWAŻNIE LUB PRZEWLEKLE CHORZY ........... 48
7. PORADNICTWO INDYWIDUALNE, PORADNICTWO GRUPOWE
I INFORMACJA EDUKACYJNO ZAWODOWA .......................................................... 49
7.1. PORADNICTWO INDYWIDUALNE ................................................................ 49
7.2. PORADNICTWO GRUPOWE ......................................................................... 51
7.3. INFORMACJA EDUKACYJNO ZAWODOWA .................................................. 55
8. NARZĘDZIA PORADNICTWA ZAWODOWEGO ....................................................... 56
9. SUGESTIE RESPONDENTÓW .................................................................................. 61
CZĘŚĆ III. WNIOSKI I REKOMENDACJE ....................................................................... 65
1. WNIOSKI Z BADAŃ ................................................................................................ 65
2. REKOMENDACJE ................................................................................................... 70
BIBLIOGRAFIA
................................................................................................................... 84
7
CZĘŚĆ I. WSTĘP
1. PORADNIE PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNE JAKO PLACÓWKI
OŚWIATOWE
W Polsce funkcjonują 562 publiczne poradnie psychologiczno-pedago-
giczne i 59 niepublicznych (dane według SIO z 30 września 2007 r.).
Poradnie są placówkami oświatowymi działającymi w ramach systemu
oświaty, fi nansowanie ich działalności jest obowiązkiem jednostek
samorządu lokalnego (organów prowadzących), merytorycznie pod-
legają właściwym kuratoriom oświaty oraz Ministerstwu Edukacji
Narodowej i Sportu.
Poradnie świadczą usługi: dzieciom i młodzieży, rodzicom uczniów
i nauczycielom. Korzystanie z usług poradni publicznych jest dobro-
wolne i bezpłatne, natomiast – niepublicznych – dobrowolne i odpłatne.
Każda poradnia publiczna ma wyznaczony teren działania – usługami
objęte są dzieci i młodzież ze szkół i pozostałych placówek oświatowo-
wychowawczych tego terenu, ich rodzice/opiekunowie prawni oraz
kadra pedagogiczna. Jeżeli dziecko nie uczęszcza do żadnej placówki
oświatowej obowiązek udzielenia pomocy ma poradnia właściwa ze
względu na miejsce zamieszkania.
Ze względu na obszar działania przyjęło się dzielenie poradni na
miejskie i powiatowe. Niewiele jest powiatów, które nie miałyby
żadnej poradni, w licznych działa ich kilka. Zdecydowana większość
(około 97% publicznych poradni) ma zapisane w statutach wypeł-
nianie wszystkich obowiązków, jakie nakłada na placówki tego typu
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia
2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psy-
chologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych
(Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46). Około 3%, czyli 21 jednostek, to porad-
nie specjalistyczne, zajmujące się specyfi cznymi problemami jednego
rodzaju (np. poradnie logopedyczne, poradnie dla dzieci niedowidzą-
cych i niedosłyszących, terapii dysleksji, mające na celu zapobieganie
uzależnieniom i inne). Poradni specjalistycznych jest bardzo mało,
jednak wiele powiatowych wykonuje również zadania specjalistyczne
8
w określonym zakresie. Praktyka funkcjonowania takich poradni jest
następująca: zapewniają pomoc w pełnym zakresie dzieciom ze swo-
jego terenu oraz dodatkowo zajmują się dziećmi z całego regionu, które
mają specyfi czne potrzeby.
Zgodnie z zapisami Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działa-
nia publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych
poradni specjalistycznych zadaniem publicznych poradni psycholo-
giczno-pedagogicznych jest udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy
psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy logopedycznej, pomocy
w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielanie rodzi-
com i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej
z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. Najważniejsze
zadania poradni to:
Wspomaganie wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, efek-
tywności uczenia się, nabywania i rozwijania umiejętności nego-
cjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów oraz innych
umiejętności z zakresu komunikacji społecznej.
Profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży,
udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i mło-
dzieży z grup ryzyka.
Terapia zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych.
Pomoc uczniom w dokonywaniu wyboru kierunku kształcenia,
zawodu i planowaniu kariery zawodowej.
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców
i nauczycieli.
Pomoc rodzicom i nauczycielom w diagnozowaniu i rozwijaniu
możliwości oraz mocnych stron uczniów.
Wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny.
Wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły
1
.
1
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym
publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9
2. AKTY PRAWNE REGULUJĄCE PORADNICTWO ZAWODOWE
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
Ustawowym obowiązkiem poradni psychologiczno-pedagogicznych
jest prowadzenie poradnictwa zawodowego dla uczniów.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity
Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) umieszcza porad-
nie psychologiczno-pedagogiczne wśród placówek oświatowych.
Art. 2 ustawy mówi o tym, że system oświaty obejmuje między innymi
„poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjali-
styczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom
pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom
w wyborze kierunku kształcenia i zawodu”. Zgodnie z art. 1 „system
oświaty zapewnia w szczególności: (…) przygotowywanie uczniów do
wyboru zawodu i kierunku kształcenia”.
Rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia
2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psy-
chologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych
(Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46). Paragraf 1 rozporządzenia mówi, że
poradnie mają za zadanie pomagać dzieciom i młodzieży w wyborze
kierunku kształcenia, zawodu i planowaniu kariery zawodowej. W roz-
porządzeniu poradnictwo zawodowe jest zapisane jako jeden ze spe-
cyfi cznych problemów, na który mogą być ukierunkowane poradnie
specjalistyczne. Paragraf 6. głosi, że „poradnia zatrudnia pracowników
pedagogicznych: psychologów, pedagogów, logopedów, socjologów,
doradców zawodowych i rehabilitantów”. Realizować swoje zadania
może między innymi przez doradztwo.
Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy
psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i pla-
cówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114) pomoc psychologiczno-peda-
gogiczna udzielana w publicznych placówkach oświatowych polega
między innymi na „wspieraniu uczniów, metodami aktywnymi,
w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia, zawodu
i planowaniu kariery zawodowej oraz udzielaniu informacji w tym
zakresie” i „wspieraniu nauczycieli w organizowaniu wewnątrzszkol-
10
nego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku
kształcenia i zawodu”. Paragraf 15. określa, że „w szkole i placówce
może być zatrudniony również doradca zawodowy”. Zadania doradcy
zawodowego to:
„1) Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na
informacje edukacyjne i zawodowe oraz na pomoc w planowaniu
kształcenia i kariery zawodowej.
2) Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyj-
nych i zawodowych właściwych danemu poziomowi kształcenia.
3) Wskazywanie uczniom, rodzicom i nauczycielom dodatkowych
źródeł informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, euro-
pejskim i światowym dotyczących:
a) rynku pracy,
b) trendów rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia,
c) wykorzystania posiadanych uzdolnień i talentów przy wyko-
nywaniu przyszłych zadań zawodowych,
d) instytucji i organizacji wspierających funkcjonowanie osób nie-
pełnosprawnych w życiu codziennym i zawodowym,
e) alternatywnych możliwości kształcenia dla uczniów z prob-
lemami emocjonalnymi i dla uczniów niedostosowanych
społecznie,
f) programów edukacyjnych Unii Europejskiej.
4) Udzielanie indywidualnych porad uczniom i rodzicom.
5) Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowują-
cych uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli
zawodowej.
6) Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzo-
nej przez szkołę.
7) Wspieranie w działaniach doradczych rodziców i nauczycieli
poprzez organizowanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udo-
stępnianie informacji i materiałów do pracy z uczniami.
8) Współpraca z radą pedagogiczną w zakresie tworzenia i zapew-
nienia ciągłości działań wewnątrzszkolnego systemu doradztwa
zawodowego, realizacji działań z zakresu przygotowania uczniów
do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie wychowaw-
11
czym szkoły i programie profi laktyki, o których mowa w odrębnych
przepisach.
9) Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny
system doradztwa zawodowego, w szczególności z poradniami
psychologiczno-pedagogicznymi, w tym z poradniami specjalistycz-
nymi, oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specja-
listyczną pomoc uczniom i rodzicom”.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w spra-
wie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
(Dz.U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624, z późn. zm.) stanowi, że statut liceum
ogólnokształcącego, liceum profi lowanego, technikum, zasadniczej
szkoły zawodowej, określa między innymi organizację współdziałania
tych placówek w zakresie wyboru kierunku kształcenia z poradniami
psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycz-
nymi. Rozporządzenie to nakłada więc na szkoły i poradnie obowią-
zek współdziałania przy udzielaniu pomocy w wyborze kierunku
kształcenia.
3. MIEJSCE PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
W SYSTEMIE PORADNICTWA ZAWODOWEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, tak jak inne placówki oświa-
towe, podlegają nadzorowi pedagogicznemu sprawowanemu przez
kuratorów oświaty. Mają obowiązek zgłaszać dane na temat swojej
działalności do Systemu Informacji Oświatowej. W niektórych woje-
wództwach kuratorzy oświaty w miarę możliwości wspierają dorad-
ców zawodowych ze swojego terenu, m.in. poprzez organizowanie dla
nich: szkoleń, grup wsparcia i samoedukacji. Przykładem dobrej prak-
tyki tego typu może być Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny
Metis w Katowicach – publiczna placówka samorządu województwa
śląskiego akredytowana przez Śląskiego Kuratora Oświaty.
Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej
jest centralną, ogólnopolską instytucją, prowadzoną przez Mini-
sterstwo Edukacji Zawodowej i Sportu, która ma na celu między
innymi doskonalenie zawodowe nauczycieli kształcenia zawodo-
12
wego oraz nauczycieli ze szkół dla dorosłych. Jeden z wydziałów
KOWEZiU – Wydział Poradnictwa Zawodowego – ma za zadanie
przygotowanie programów kształcenia i dokształcania doradców
zawodowych oraz opracowywanie dla nich materiałów metodycznych.
Z tych form pomocy korzystają również doradcy zawodowi z poradni
psychologiczno-pedagogicznych. Uczestniczą w szkoleniach organizo-
wanych przez KOWEZiU, a w pracy z uczniami, rodzicami i nauczy-
cielami wykorzystują materiały metodyczne opracowane w Ośrodku.
Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i in-
stytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r Nr 99., poz. 1001, z późn. zm.)
poradnie psychologiczno-pedagogiczne poprzez dokonanie wpisu do
odpowiedniego rejestru prowadzonego przez marszałka wojewódz-
twa stają się agencjami zatrudnienia lub instytucjami szkoleniowymi.
Jednak dotychczas tylko nieliczne skorzystały z tej możliwości.
4. ZAŁOŻENIA BADAWCZE I PRZEBIEG BADANIA PORADNICTWA
ZAWODOWEGO W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
Badanie poradni psychologiczno-pedagogicznych zostało zaplanowane
przez Stowarzyszenie Doradców Szkolnych i Zawodowych RP oraz
Centrum Metodyczne ECORYS Polska i przeprowadzone przez zespół
Centrum Metodycznego.
Dane dostępne powszechnie świadczą o tym, że poradnictwo zawo-
dowe jest zaniedbanym, niedoinwestowanym obszarem działania
poradni psychologiczno-pedagogicznych. Organy prowadzące porad-
nie niechętnie zgadzają się na zatrudnianie specjalistów na etatach
doradców zawodowych, znaczenie poradnictwa nie zawsze jest też
właściwie oceniane przez dyrekcje placówek. Jednocześnie doradztwo
zawodowe w szkołach dopiero się rozwija, więc to na poradniach spo-
czywa główny ciężar świadczenia tych usług uczniom. Jest to zadanie
niewspółmiernie wielkie w stosunku do bardzo skromnych zasobów
i należy domniemywać, że poradnie mają duży problem z wywiąza-
niem się z obowiązku nałożonego na nie przez Rozporządzenia
Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych,
13
w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46).
Taki obraz wyłania się z pobieżnego oglądu poradni.
Naszym celem było zweryfi kowanie tego obrazu i stwierdzenie, jaki
jest rzeczywisty stan poradnictwa zawodowego w poradniach w całej
Polsce. Aby ten cel osiągnąć, musieliśmy odpowiedzieć na pytania:
W jakich warunkach organizacyjnych świadczy się usługi porad-
nictwa zawodowego w poradniach?
Jakie zasoby (materialne, osobowe, narzędziowe) są zarezerwo-
wane na potrzeby poradnictwa zawodowego w poradniach i na
ile odpowiadają realnym potrzebom?
Jakie są kwalifikacje, kompetencje i postawy wobec poradnictwa
zawodowego pracowników świadczących usługi poradnictwa
zawodowego?
Jakie usługi poradnictwa zawodowego i w jakim zakresie są
świadczone w poradniach?
Nasze ostateczne zamiary to:
Dostarczenie wszystkim zainteresowanym rzetelnej wiedzy na
temat poradnictwa zawodowego w poradniach.
Zdefiniowanie obszarów, w których należy wesprzeć poradnie,
tak by mogły realizować nowoczesne usługi poradnictwa zawo-
dowego dla uczniów.
Wsparcie dążeń mających na celu świadczenie przez poradnie
usług poradnictwa zawodowego wszystkim oraz na określonym,
odpowiednio wysokim poziomie.
Uświadomienie osobom podejmującym decyzje potrzeb poradni
w zakresie poradnictwa zawodowego.
Danie solidnych podstaw do formułowania rekomendacji osobom
kształtującym politykę w obszarze poradnictwa zawodowego dla
młodzieży i ewentualnego wdrożenia planu naprawczego dla
poradni.
Dostarczenie danych do przygotowywania projektów finanso-
wanych z PO KL, wspierających uczniów, placówki oświatowe
i pracowników poradni.
1.
2.
3.
4.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
14
Badanie przeprowadzane zostało w okresie od 1 grudnia 2007 r. do
29 lutego 2008 r. Jako narzędzia użyto ankiety telefonicznej. Respon-
dentami byli: doradcy zawodowi, pedagodzy, psychologowie oraz
dyrektorzy zajmujący się poradnictwem zawodowym. W każdej
poradni na pytania ankiety odpowiadał 1 specjalista. W badaniu wzięło
udział 149 publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych ze
wszystkich województw Polski, co stanowi dwudziestosześcioipółpro-
centową próbę. Została ona dobrana losowo. W badaniu wzięły udział
placówki publiczne, poradnie obsługujące tylko lokalne społeczności
oraz o większym, regionalnym zasięgu.
Ankiety nie były wykonywane w poradniach, których pracownicy
stwierdzili, że nie prowadzi się w nich poradnictwa zawodowego;
takich przypadków było 10. Najczęściej podawany powód tego stanu
rzeczy (który stanowi złamanie zapisów Rozporządzenia w sprawie
szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedago-
gicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych) to brak odpowied-
niego specjalisty. Na ogół osoby udzielające informacji twierdziły, że
poradnictwo zawodowe znowu będzie zapewniane przez poradnię za
kilka miesięcy, gdy osoby zajmujące się nim wrócą z dłuższych zwol-
nień (urlop wychowawczy, przedłużające się zwolnienie lekarskie) lub
gdy zostanie zatrudniona odpowiednia osoba.
15
CZĘŚĆ II. WYNIKI BADANIA
1. WARUNKI WYKONYWANIA ZADAŃ PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
W ankiecie pytaliśmy o wielkość miejscowości, w której mieści się dana
poradnia. Zdecydowana większość (61,74%) poradni usytuowana jest
w miastach, które mają od 5 do 50 000 mieszkańców. Drugie pod tym
względem są największe miasta, jednak w nich funkcjonuje ponad
trzykrotnie mniej poradni (tylko 18,12%). Najmniej poradni jest w naj-
mniejszych miejscowościach – tylko 8,05%.
Wykres 1. Procentowy podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na
wielkość miejscowości, w których się one mieszczą
8,00%
61,33%
12,00%
18,00%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
do 5 tys.
5–50 tys.
50–100 tys.
powyżej 100 tys.
liczba mieszkańców w mieście
Wziąwszy pod uwagę obszar objęty działalnością poradni (mia-
sto, powiat lub, dla poradni specjalistycznych, region), wyróżnili-
śmy 3 statusy poradni. Usługi uczniom z całego powiatu świadczy
58,22% poradni psychologiczno-pedagogicznych, 31,51% – obejmuje
swoim zasięgiem teren miasta. Tylko 1 nasz respondent był zatrud-
niony w poradni specjalistycznej. Żadnego z opisanych statusów nie
ma 9,59% przebadanych placówek. Są to na ogół poradnie powia-
towe, które jednocześnie realizują zadania poradni specjalistycznych
(w wybranym zakresie) oraz takie, które obejmują swoim działaniem
część powiatu.
16
Wykres 2. Procentowy podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na
ich status
Kolejne pytania charakteryzujące poradnie dotyczyły: liczby etatów
kadry merytorycznej, liczby uczniów i placówek w rejonie działania
poradni.
Najmniejsza poradnia ma 3,5 etatu, a największa – aż 76 etatów. Łącz-
nie w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, z którymi się
skontaktowaliśmy, jest 2110,25 etatów dla kadry merytorycznej (psy-
chologowie, pedagodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i inni). Średnio
na 1 placówkę przypada 14,07 etatu. Najwięcej jest poradni zatrudnia-
jących 10 osób, a bardzo małych, zatrudniających 5 lub mniej pracow-
ników, jest niewiele – tylko 6%. Zdecydowanie najwięcej zatrudnia od
6 do 10 osób – 39,33%. Odsetek poradni zmniejsza się wraz ze wzro-
stem liczby etatów.
Wykres 3. Procentowy podział poradni ze względu na liczbę zatrudnionych pracowni-
ków merytorycznych
6%
39,33%
24%
16%
6,67%
8%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
do 5 etatów
6–10
etatów
11–15
etatów
16–20
etatów
21–25
etatów
powyżej 26
etatów
31,51%
58,22%
0,68%
9,59%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
miejska
powiatowa
specjalistyczna
inna
17
Występują ogromne dysproporcje pomiędzy poradniami pod wzglę-
dem liczby szkół i innych placówek oświatowych obsługiwanych
przez poszczególne poradnie. Obsługują one średnio po 49,81 pla-
cówki, najmniej 9, a najwięcej – 228. Najwięcej jest poradni mających
pod opieką 30 placówek. Te obsługujące od 21 do 40 placówek stano-
wią 37,4%. Drugie w kolejności są poradnie mające w swoim obszarze
działania od 41 do 60 placówek – jest ich 21,37%.
Wykres 4. Procentowy podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na
liczbę placówek oświatowych obsługiwanych przez poszczególne poradnie
12,21%
37,40%
21,37%
16,03%
9,16%
3,82%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
do 20
placówek
21–40
placówek
41–60
placówek
61–80
placówek
81–100
placówek
powyżej
101
placówek
Liczba placówek oświatowych obsługiwanych przez poradnie jest
wprost proporcjonalna do liczby etatów w poradni. Najmniej placó-
wek mają poradnie najmniejsze (średnio 9,12 poradni), a najwięcej
– największe (średnio 94). Jedynym odstępstwem od tej reguły jest
nieznaczne mniejsza średnia liczba placówek w poradniach mających
od 21 do 25 etatów, w porównaniu z poradniami mającymi od 16 do
20 etatów.
Wykres 5. Zależność pomiędzy średnią liczbą placówek w rejonie poradni a liczbą
zatrudnionych osób kadry merytorycznej
19,12
40,2
43,93
63,83
63,6
94
0
20
40
60
80
100
liczba placówek
do 5
etatów
6–10
etatów
11–15
etatów
16–20
etatów
21–25
etatów
powyżej
26 etatów
18
Średnio na 1 poradnię przypada 12 796 osób. Również pod tym wzglę-
dem występują duże różnice. Najmniejsza liczba uczniów objętych
opieką poradni to około 1000, najwyższa – 48 000. Najwięcej jest poradni
obsługujących około 10 000 uczniów.
Badanie wykazało, że w 70,95% poradni wydzielone są działy zajmu-
jące się poradnictwem zawodowym.
Wykres 6. Podział poradni ze względu na to czy wyodrębniono w nich dział orientacji
i poradnictwa zawodowego
70,95%
29,05%
poradnie, w których wyodrębniono dział poradnictwa zawodowego
poradnie, w których nie wyodrębniono działu poradnictwa zawodowego
2. KADRA ŚWIADCZĄCA USŁUGI PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
Ankieta skierowana była wyłącznie do osób świadczących usługi porad-
nictwa zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Pytaliśmy o stanowisko (zapisane w umowie o pracę), na jakim zatrud-
niony jest respondent. Okazało się, że najczęściej naszymi respon-
dentami byli pedagodzy (41,1%). Mniej osób jest zatrudnionych jako
psychologowie – 32,52%. Jedynie 17 osób badanych (czyli 10,43%)
zatrudnionych jest na stanowisku doradcy zawodowego. Tylko 4 osoby
zatrudnione są jako doradcy na cały etat, czyli większość w 1 etacie
łączy obowiązki doradcy i pedagoga lub psychologa. Znaczące jest, że
wśród naszych respondentów znalazło się więcej dyrektorów poradni
niż etatowych doradców zawodowych (o 1,84%). Odsetek osób zatrud-
19
nionych na stanowisku doradców zawodowych jest bardzo niski, zwa-
żywszy na to, że ankieta skierowana była do osób zajmujących się tą
dziedziną, należy jednak pamiętać, że wielu pedagogów po ukończeniu
studiów podyplomowych z poradnictwa i orientacji ma uprawnienia
do zajmowania się poradnictwem i korzysta z nich, lecz nadal ofi cjalnie
zajmują stanowisko pedagoga.
Wykres 7. Procentowy podział respondentów ze względu na stanowisko pracy
12,27%
32,52%
41,10%
10,43%
3,68%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
dyrektor
psycholog
pedagog
doradca
zawodowy
brak danych
W ankiecie pytaliśmy, ile osób w poradniach świadczy usługi porad-
nictwa zawodowego; naszym celem było dowiedzenie się, ilu rze-
czywiście pracowników merytorycznych i w jakim czasie zajmuje
się w poradni doradztwem zawodowym. Nie pytaliśmy o formalne
zapisy na ten temat. Ujęci są tu wszyscy pracownicy merytoryczni
(zatrudnieni na stanowiskach psychologów i pedagogów), a nie tylko
osoby zatrudnione jako doradcy zawodowi. Okazało się, że wszystkie
przebadane poradnie przeznaczają na poradnictwo zawodowe łącznie
274,5 etatu, czyli średnio, w przeliczeniu na 1 poradnię, na te działania
przeznaczone jest 1,85 etatu. Po 61 przebadanych poradni (czyli około
41%) przeznacza na poradnictwo zawodowe 1 lub 2 etaty. Najmniej
(czyli 0,5 etatu) było w 1 poradni (0,67%), natomiast najwięcej – 6 eta-
tów – w 3 (2%).
Zważywszy na to, że poradnie opiekują się średnio 12 796 uczniami
i zatrudniają osoby świadczące usługi poradnictwa zawodowego
na 1,85 etatu, okazuje się, że 1 pełnoetatowy doradca ma pod opieką
20
6902 uczniów. Nawet z uwzględnieniem tego, że ta liczba obejmuje
również przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych, jest ona
nadal zbyt duża, żeby doradcy mogli objąć pomocą doradczą wszyst-
kie dzieci (chociażby spotykać się z każdym uczniem tylko raz).
W poradniach z wydzielonym działem poradnictwa zawodowego
usługi te świadczy się średnio na 1,91 etatu, a bez wydzielonego działu –
1,7 (różnica wynosi tylko 0,21 etatu). Dowodzi to, że wyodrębnie-
nie działu zależy raczej od chęci stworzenia go niż od dostępnych
zasobów.
Najwięcej – 46,75% – z istniejących 274,5 etatów zajmują psychologo-
wie, pedagodzy mniej – 43,72%.
Wśród respondentów naszego badania było więcej pedagogów niż
psychologów – o 8,58%, natomiast ogólnie usługi poradnictwa w prze-
badanych poradniach świadczy o 3,03% więcej psychologów niż peda-
gogów. Ta tendencja znajduje odzwierciedlenie w strukturze zatrud-
nienia w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Dane z raportu
Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych sprawozdawczych
za rok szkolny 2005/2006
2
, opracowanego przez Centrum Metodyczne
Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, pokazują, że w poradniach
jest o 7,09% więcej psychologów niż pedagogów. Skoro zatrudnionych
jest o około 7% więcej psychologów, natomiast wśród osób świadczą-
cych usługi poradnictwa zawodowego jest ich tylko o około 3% więcej,
może to świadczyć o tym, że poradnie chętniej powierzają obowiązki
z zakresu doradztwa zawodowego pedagogom niż psychologom, na
przykład dlatego, że psychologowie są bardziej zajęci innymi obo-
wiązkami (badaniami i terapią) niż pedagodzy lub mniej interesują się
poradnictwem zawodowym. Taka tendencja znajduje potwierdzenie
w danych na temat absolwentów studiów podyplomowych z zakresu
poradnictwa i orientacji zawodowej zatrudnionych w poradniach.
2
Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych sprawozdawczych
za rok szkolny 2005/2006 na podstawie danych SIO z 15.09.2006 roku, Centrum
Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, www.cmppp.edu.pl/files/
RAPORT%20NPPP.doc (21 kwietnia 2008 r.).
21
Wykres 8. Procentowy podział respondentów i innych osób zajmujących się w porad-
niach psychologiczno-pedagogicznych poradnictwem zawodowym ze względu na sta-
nowiska, na których są zatrudnieni
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
50,00%
psycholog
pedagog
doradca
zawodowy
socjolog
dyrektor
brak
danych
respondenci
zatrudnieni
Tabela 1. Procentowy podział respondentów i innych osób zajmujących się w poradniach
psychologiczno-pedagogicznych poradnictwem zawodowym ze względu na stanowi-
ska, na których są zatrudnieni (uzupełnienie do wykresu 8.)
Psycholog Pedagog
Doradca
zawodowy Socjolog
Dyrektor
Brak
danych
Respondenci
32,52%
41,10%
10,43%
0%
12,27%
3,68%
Zatrudnieni
46,75%
43,72%
7,79%
0,87%
0,87%
0%
W ankiecie pytaliśmy o wykształcenie 2 pracowników wykonujących
zadania z poradnictwa zawodowego – respondenta i drugą osobę.
Uzyskaliśmy dzięki temu informacje o wykształceniu i doświadczeniu
zawodowym 232 pracowników. Większość z nich to psychologowie
z wykształcenia – jest ich ponad połowa, czyli 50,43%; 44,40% – to
pedagodzy. Osoby, które ukończyły inne studia wyższe, to głównie
socjologowie, jest ich 1,72%, czyli 4 osoby. Od 3,45%, czyli 8 responden-
tów, nie uzyskaliśmy informacji o kierunku studiów, które ukończyli.
Ponad połowa respondentów (dokładnie 51,73%) ma wykształcenie
podyplomowe z zakresu poradnictwa i orientacji zawodowej. Taki
dyplom uzyskało więcej pedagogów niż psychologów – odpowiednio
28,45% i 19,83%.
Uwidoczniły się tu 2 tendencje. Po pierwsze, gdy porówna się niski
odsetek osób zatrudnionych na stanowisku doradców zawodowych
22
(wykresy 7. i 8.) ze stosunkowo wysokim odsetkiem pedagogów mają-
cych uprawnienia z poradnictwa zawodowego, widać, że poradnie
bardzo niechętnie tworzą stanowiska doradcy zawodowego. Może to
być spowodowane tym, że, w odbiorze kierownictwa poradni, pedago-
dzy są bardziej potrzebni, bo mogą mieć szerszy zakres obowiązków.
Innym powodem może być niechęć organów prowadzących poradnie
psychologiczno-pedagogiczne do fi nansowania etatów dla doradców
zawodowych. Po drugie, chociaż formalne uprawnienia uzyskał duży
odsetek kadry poradni zajmujący się poradnictwem zawodowym,
należy pamiętać o tych, którzy tych uprawnień nie zdobyli. Okazuje
się, że odsetek dyplomowanych doradców bardzo nieznacznie prze-
wyższa odsetek osób bez uprawnień, które zajmują się poradnictwem
zawodowym – jest to odpowiednio 48,71 i 47,84%. Oznacza to, że
prawie połowa osób świadczących usługi poradnictwa zawodowego
w poradniach psychologiczno-pedagogicznych nie ma do tego kwali-
fi kacji i najprawdopodobniej – kompetencji. Jest to bardzo niepokojąca
sytuacja i należy dołożyć wszelkich starań, by ją poprawić.
Wykres 9. Wykształcenie osób zajmujących się poradnictwem zawodowym w porad-
niach psychologiczno-pedagogicznych
50,43%
19,83%
44,40%
28,45%
1,72%0,43%
3,45%3,02%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
psychologowie
pedagodzy
inni
brak danych
ogółem
absolwenci studiów podyplomowych z poradnictwa zawodowego
Od 106 osób uzyskaliśmy informacje o tym, w którym roku ukończyli
studia podyplomowe z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego.
Najwcześniej uzyskane dyplomy pochodziły z roku 1980, najpóźniej –
z 2008. Okazało się, że w roku 2006 otrzymało dyplomy najwięcej
doradców zawodowych – 21 osób, czyli 19,81%. Aż 48,11% doradców
ukończyło studia podyplomowe w ciągu ostatnich 4 lat. Najmniej
23
dyplomów uzyskano w latach 1995–1999 – tylko 2,83%. Ogromny
wzrost liczby wydanych dyplomów zbiega się w czasie z rozpoczęciem
projektów fi nansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego na
studia podyplomowe z doradztwa zawodowego.
Wykres 10. Lata, w których respondenci uzyskiwali uprawnienia doradców
zawodowych
Uzyskaliśmy informacje na temat stażu pracy 229 osób. Pytaliśmy
o całkowity staż pracy, staż pracy w poradni oraz – w doradztwie
zawodowym.
Okazało się, że średnio respondenci i ich współpracownicy pracują
zawodowo 19,4 roku, najwięcej (18) jest osób z 30-letnim stażem pracy.
Najkrótszy staż to 1 rok, a najdłuższy – 41 lat. Najwięcej (21,49%) jest
osób, które pracują 26–30 lat, najmniej (0,88%) tych, które pracują dłu-
żej niż 35 lat.
Długość zatrudnienia w poradni wynosi średnio 15,3 roku, najwięcej
jest osób (19) pracujących w nich 25 lat. Najkrótszy staż to 3 miesiące,
a najdłuższy – 35 lat. Najwięcej (21,05%) jest osób, które są zatrudnione
w poradniach najkrócej, czyli do 5 lat, a najmniej (5,26%) zatrudnio-
nych najdłużej – 31–35 lat.
Przebadani pracownicy poradni zajmują się średnio doradztwem
zawodowym 12,8 roku. Najwięcej doradców (18 osób) deklaruje 3-letni
staż pracy w poradni. Zdecydowanie najwięcej (31,11%) jest osób,
które zajmują się poradnictwem nie dłużej niż 5 lat, natomiast najmniej
(3,11%) – osób z najdłuższym stażem pracy w poradnictwie (31–35 lat).
4,72% 3,77%
5,66%
2,83%
34,91%
48,11%
1980–1984 1985–1989 1990–1994 1995–1999 2000–2004 2005–2008
24
Na wykresie 11. wyraźnie widać ogromny wzrost zainteresowania
pracowników poradni poradnictwem zawodowym, jaki nastąpił
w ciągu ostatnich 5 lat. 31,11% osób zajmujących się poradnictwem
zawodowym nie dłużej niż 5 lat, to aż o 12% więcej osób od tych,
które zajmują się poradnictwem 16–20 lat (druga pozycja pod wzglę-
dem częstości wyborów) i o niemal 17% więcej niż w poprzedzającym
okresie (6–10 lat – czwarta pozycja pod względem częstości wyborów).
W przedziale do 5 lat odsetek osób zajmujących się poradnictwem
bardzo znacząco przewyższa zarówno odsetek pracowników poradni
zatrudnionych w tym okresie (o ponad 10%), jak i odsetek osób
o takiej aktywności zawodowej (o prawie 20%). Takie wyniki można
wytłumaczyć wzrostem popularności poradnictwa zawodowego dla
uczniów zaistniałym w ostatnich latach i próbami nadrobienia wystę-
pującego defi cytu kadrowego doradców zawodowych w poradniach
psychologiczno-pedagogicznych.
Wykres 11. Zestawienie danych na temat długości stażu pracy wyrażonej w latach (cały
okres aktywności zawodowej, długości zatrudnienia w poradni i długości doświadcze-
nia w poradnictwie zawodowym) osób zajmujących się w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych poradnictwem zawodowym
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
do 5 lat 6–10lat
11–15
lat
16–20
lat
21–25
lat
26–30
lat
31–35
lat
powyżej
35 lat
całkowity staż pracy
staż pracy w poradni
staż pracy w poradnictwie zawodowym
Tabela 2. Zestawienie danych na temat długości stażu pracy wyrażonej w latach (cały
okres aktywności zawodowej, długości zatrudnienia w poradni i długości doświadcze-
nia w poradnictwie zawodowym) osób zajmujących się w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych poradnictwem zawodowym (uzupełnienie do wykresu 11.).
Do 5 lat
6–10 lat
11–5 lat
16–20 lat
21–25 lat
26–30 lat
31–35 lat
Powyżej
35 lat
Całkowity staż pracy
11,40%
9,65%
14,47%
16,23%
16,67%
21,49%
9,21%
0,88%
Staż pracy w poradni
21,05%
12,28%
18,86%
17,11%
17,54%
7,89%
5,26%
0,00%
Staż pracy w poradni-
ctwie zawodowym
31,11%
14,22%
16,00%
19,11%
9,78%
6,67%
3,11%
0,00%
25
Kariera doradcy zawodowego w poradni może przebiegać na
5 sposobów:
Wariant 1. – poradnia jest dla pracownika pierwszym miejscem pracy
i od początku zajmował się on poradnictwem zawodowym – 22,77%.
Wariant 2. – poradnia jest dla pracownika pierwszym miejscem pracy,
natomiast nie od razu zajął się on poradnictwem zawodowym – 18,75%.
Wariant 3. – poradnia nie jest dla pracownika pierwszym miejscem
pracy, poradnictwem zaczął się zajmować od chwili zatrudnienia
w poradni – 30,36%.
Wariant 4. – poradnia nie jest pierwszym miejscem pracy pracownika
i doświadczenie w poradnictwie jest krótsze niż staż pracy w poradni –
20,98%.
Wariant 5. – poradnia nie jest pierwszym miejscem pracy pracownika
i doświadczenie w poradnictwie jest dłuższe niż staż pracy w poradni –
7,14%.
Na wykresie 12. widać, że doradcy zawodowi z doświadczeniem są
zatrudniani w poradniach niezwykle rzadko (7,14%). Najczęściej
(30,36%) są to osoby, które już mają jakieś doświadczenie zawodowe,
ale nie w poradnictwie zawodowym i w poradni od razu zaczynają
zajmować się poradnictwem. Jak widać najbardziej typowe są sytuacje,
w których rozwój zawodowy pracowników w doradztwie zawodo-
wym jest ściśle związany z zatrudnieniem w poradni. Ma to niewąt-
pliwe zalety, jednak nakłada na poradnie dużą odpowiedzialność
wobec doradców i ich klientów, ponieważ pracownikom bez doświad-
czenia powinno się zapewniać – szczególnie na początku pracy – duże
wsparcie w postaci: szkoleń, konsultacji, mentoringu.
Wykres 12. Przebieg karier doradców zawodowych w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych
22,77%
18,75%
30,36%
20,98%
7,14%
wariant 1.
wariant 2.
wariant 3.
wariant 4.
wariant 5.
26
Interesowały nas także formy doskonalenia zawodowego, w których
w ciągu 3 ostatnich lat uczestniczyli pracownicy zajmujący się porad-
nictwem zawodowym. Okazało się, że aż 29,33%, czyli 44 responden-
tów, nie szkoliło się w tym okresie ani razu. Zdecydowana większość
(106 osób, czyli 70,67%) wzięła udział przynajmniej w 1 szkoleniu.
Połowa tych osób (53, tj. 35,33%) uczestniczyła w szkoleniach realizo-
wanych w ramach projektu Zawodowe Drogowskazy. Wsparcie dla moder-
nizacji oferty szkół o profi lu zawodowym prowadzonego przez spółkę
ECORYS Polska. Część z tych osób ukończyła również przynajmniej
1 inne szkolenie. Natomiast druga połowa przeszła 1 lub więcej innych
szkoleń.
Wykres 13. Procent pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, którzy
uczestniczyli w szkoleniach podnoszących kwalifi kacje z zakresu doradztwa zawodo-
wego w latach 2005-2008
Wszyscy respondenci wzięli udział w ponad 100 różnych formach
doskonalenia powiązanych z poradnictwem zawodowym, w większo-
ści organizowanych i adresowanych lokalnie. Szkolenia te dotyczyły
wszystkich aspektów doradztwa: narzędzi i metod, poradnictwa
indywidualnego i grupowego, rynku pracy, współpracy ze szkołami,
doskonalenia umiejętności komunikacyjnych, planowania kariery,
informacji zawodowej i edukacyjnej. Najwięcej osób – 5 – odbyło
szkolenie Rozmowa doradcza, natomiast 4 osoby – Krok dalej, czyli praca
z rodzicem w doradztwie zawodowym. Wykorzystanie metody ustawień Berta
Hellingera.
29,33%
35,33%
35,33%
osoby, które się nie szkoliły
szkolenie Zawodowe Drogowskazy
inne szkolenia
27
Okazało się, że poza organizatorami Zawodowych Drogowskazów, najbar-
dziej aktywnie szkoli Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodo-
wej i Ustawicznej – w jego szkoleniach na różne tematy wzięło udział
łącznie 16 respondentów. Z oferty szkoleniowej Centrum Informacji
Zawodowej w Wałbrzychu skorzystało 8 doradców, 6 – Regionalnego
Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego Metis w Katowicach. Wiele osób
uczestniczyło w szkoleniach zorganizowanych przez uczelnie wyż-
sze – 12 uczelni zorganizowało szkolenia doskonalące dla doradców
zawodowych, między innymi Wyższa Szkoła Administracji Publicznej
w Białymstoku i Uniwersytet Wrocławski. Ponadto szkolenia organi-
zują kuratoria oświaty (w Szczecinie i Opolu), komendy wojewódzkie
OHP i jednostki podległe im oraz wiele innych jednostek publicznych
i niepublicznych.
W zdecydowanej większości szkoleń (60,63%) uczestniczy 1 osoba
z poradni. Tylko w 1 przypadku w szkoleniu wzięły udział 4 osoby.
Wykres 14. Liczba osób z poradni psychologiczno-pedagogicznych, które uczestniczyły
w szkoleniach z poradnictwa zawodowego w ciągu ostatnich 3 lat
60,63%
32,28%
6,30%
0,79%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
1 osoba
2 osoby
3 osoby
4 osoby
Rozpiętość długości szkoleń podnoszących kwalifi kacje doradców
zawodowych jest ogromna. Najkrótsze są 2-godzinne spotkania o cha-
rakterze samokształceniowym, najdłuższe – 80-godzinne kursy. Oka-
zało się, że najwięcej pracowników poradni (aż 49,23%) wzięło udział
w szkoleniach trwających od 33 do 40 godzin, czyli na ogół – 5 dni
roboczych. Taki duży udział szkoleń o tej długości spowodowało bar-
28
dzo liczne uczestnictwo pracowników poradni w 5-dniowych Zawo-
dowych Drogowskazach (53 z 64 osób). Poza tym popularne są szkolenia
trwające do 8 godzin (15,38% uczestników), do 16 i do 24 godzin (po
14,62% uczestników).
Wykres 15. Zestawienie danych dotyczących długości szkoleń podnoszących kwalifi ka-
cje doradców zawodowych i procentu doradców zawodowych uczestniczących w nich
15,38%
14,62%
14,62%
3,08%
49,23%
3,08%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
50,00%
do 8
9–16
17–24
25–32
33–40
powyżej 41
godziny
Pracownicy poradni bardzo rzadko uczestniczą w płatnych szkole-
niach. Większość szkoleń fi nansowanych jest przez Europejski Fun-
dusz Społeczny.
Informacje dotyczące szkoleń zostały uzupełnione o dane na temat
tego, czy respondenci planują w ciągu kolejnych 3 miesięcy wziąć
udział w szkoleniach z doradztwa zawodowego. Okazało się, że
aż 48,11% osób, które szkoliły się wcześniej, ma zamiar wziąć udział
w kolejnych szkoleniach i tylko 22,73% osób, które się nie szkoliły,
chce wkrótce to zrobić. Jednak znaczna część respondentów, którzy
nie przeszli żadnego szkolenia przez ostatnie 3 lata (54,55%) nadal
nie zamierza się szkolić, a 33,02% osób, które się szkoliły, nie planuje
udziału w przyszłych szkoleniach. Te dane pokazują, że uczestniczenie
bądź nieuczestniczenie w szkoleniach doskonalących zawodowo jest
dość trwałą postawą. Niepokojące jest to, że dla aż 54,55% osób, które
nie szkoliły się w ciągu ostatnich 3 lat, bierność w zakresie podnoszenia
kwalifi kacji jest trwałą cechą funkcjonowania zawodowego.
29
Wykres 16. Procentowy podział respondentów ze względu na to, czy planują w ciągu
najbliższych 3 miesięcy wziąć udział w szkoleniach na temat doradztwa zawodowego
(w podziale na wszystkich respondentów, respondentów, którzy w ciągu ostach 3 lat
uczestniczyli w szkoleniach i respondentów, którzy w ciągu ostach 3 lat nie uczestniczyli
w szkoleniach)
40,67%
48,11%
22,73%
39,33%
33,02%
54,55%
20,00%
18,87%
22,73%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
tak
nie
trudno powiedzieć
wszyscy
uczestniczący w szkoleniach
nieuczestniczący w szkoleniach
Najwięcej respondentów (7) zapisało się na szkolenie Rozmowa doradcza
zorganizowane przez KOWEZiU. W innych szkoleniach, organizowa-
nych na ogół regionalnie, zaplanowało uczestnictwo o wiele mniej osób.
Szkolenia te można podzielić na 4 grupy. Pierwsza to szkolenia doty-
czące różnych aspektów organizacji poradnictwa – regulacji prawnych,
miejsca poradnictwa w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
i w szkołach, pisania projektów – na nie zapisało się 6 osób. Również
ze szkoleń na temat narzędzi diagnostycznych w poradnictwie chciało
skorzystać 6 osób. Z zagadnień poradnictwa zawodowego dla dzieci
ze specjalnymi potrzebami (np. z problemami neurologicznymi, niedo-
słyszących, niedowidzących, niepełnosprawnych ruchowo) doszkolą się
4 osoby. Szkoleniami na temat rynku pracy zainteresowały się 3 osoby.
Ponadto 3 osoby w najbliższym czasie uzyskają dyplom studiów pody-
plomowych z poradnictwa zawodowego lub rozpoczną takie studia.
W ankiecie pytaliśmy również o potrzeby szkoleniowe respondentów.
Część respondentów podawała więcej niż 1 temat szkolenia interesują-
cego ich. Przy okazji tego pytania dowiedzieliśmy się, jakie narzędzia
i metody pracy doradczej są potrzebne respondentom oraz które nowe
tendencje w poradnictwie najbardziej ich interesują.
30
Potrzebę szkolenia z narzędzi diagnostycznych używanych w porad-
nictwie zawodowym i przeznaczonych dla uczniów zgłosiło 38 osób.
Większość chciałaby, żeby były to nowe narzędzia, a nie te już dostępne
na rynku; spowodowane jest to dezaktualizowaniem się testów. Mia-
łyby to być testy i kwestionariusze do badania: zainteresowań, pre-
ferencji psychofi zycznych i predyspozycji zawodowych, uzdolnień
ogólnych i specjalnych (np. przedsiębiorczych). Pedagodzy potrzebują
narzędzi diagnostycznych, które nie są zastrzeżone dla psychologów.
Część respondentów chciałaby, żeby nowe narzędzia miały formę mul-
timedialną, ponieważ takie testy, bardziej niż tradycyjne typu papier –
ołówek, odpowiadają potrzebom młodzieży. Ponadto część respon-
dentów chciałaby, żeby narzędzia przeznaczone były do wykorzy-
stania w pracy z grupami. W związku z wycofaniem z użycia bardzo
popularnego Kwestionariusza Preferencji Zawodowych J.L. Hollanda wielu
psychologów zgłasza potrzebę zastąpienia go równie przydatnym
narzędziem.
W szkoleniach na temat różnych aspektów wykorzystania najnow-
szych technologii komputerowych w doradztwie zawodowym, czyli
głównie na temat programów multimedialnych przeznaczonych do
poradnictwa zawodowego i wykorzystania Internetu w poradnictwie,
chciałoby wziąć udział 7 osób.
Szkoleniami z poradnictwa zawodowego dla dzieci i młodzieży z prob-
lemami zdrowotnymi i niepełnosprawnych było zainteresowanych
11 osób. Szkolenia te miałyby być zarówno ogólne (na temat metod
pracy z tą grupą uczniów), jak i dotyczyć różnych aspektów tego
poradnictwa (np. upośledzenia umysłowego, diagnostyki uczniów
upośledzonych, przeciwwskazań zdrowotnych do wyboru szkoły
i zawodu, szkolnictwa zawodowego specjalnego).
Doszkolić się z metod pracy z grupami w poradnictwie zawodowym
chce 18 osób. Wiele osób jest zainteresowanych uzyskaniem podczas
szkolenia nie tylko kompetencji z zakresu prowadzania zajęć poradni-
ctwa grupowego, zgłębienia metodyki, lecz także gotowych narzędzi,
czyli scenariuszy zajęć. Respondenci dostrzegają potrzebę zróżnico-
wania szkoleń w zależności od wieku uczniów objętych doradztwem
i rodzaju szkół, do których uczęszczają – interesują ich np. warsztaty
31
dla licealistów lub gimnazjalistów. Tak jak wcześniej, tak i w tym
wypadku są zainteresowani uzyskaniem na szkoleniach wiedzy na
temat nowych metod i narzędzi pracy z grupami. Spowodowane jest
to prawdopodobnie tym, że pracownicy poradni korzystają ze skrom-
nych zasobów pomocy metodycznych.
Potrzebę szkolenia z indywidualnej pracy z uczniem zgłosiło 8 osób.
Miałoby ono dotyczyć zarówno narzędzi i metod takiej pracy
(IPD i inne), jak i sposobu prowadzenia rozmowy doradczej.
Uczestniczyć w szkoleniach dotyczących rynku pracy i edukacji oraz
zagadnień z nim związanych chciałoby 15 osób. Szkolenia te miałyby
być powiązane z uzyskaniem dostępu do aktualnych informacji na
temat trendów na rynku pracy i edukacji. Respondentów interesują:
rynek pracy w Polsce i za granicą, lokalne rynki pracy, oferty szkół
(w tym nauka za granicą), prognozy i analizy dotyczące rynku pracy,
perspektywy zatrudnienia w różnych zawodach, zawody przyszłości.
Odnośnie do szkół i kierunków kształcenia respondenci chcieliby uzy-
skiwać informacje o aktualnych ofertach edukacyjnych i kompetencje
w zakresie układania ścieżek karier uczniów w powiązaniu z potrze-
bami rynku pracy.
Szkoleniami z zakresu orientacji zawodowej, czyli planowania karier,
pomocy uczniom w dokonywaniu wyborów edukacyjnych i zawodo-
wych, jest zainteresowanych 8 osób.
O potrzebie uczestniczenia w szkoleniach miękkich dotyczących: roz-
woju potencjału osobistego, sztuki autoprezentacji, walki ze stresem
(egzaminacyjnym), umiejętności interpersonalnych i komunikacyjnych
potrzebnych na rynku pracy wspomniało 5 osób.
Rozpoczęcie w najbliższym czasie studiów podyplomowych z doradz-
twa zawodowego planują 3 osoby. Poza opisanymi obszarami, w któ-
rych respondenci chcieliby się rozwijać, są inne tematy szkoleń warte
wymienienia, np.:
Nowe trendy w poradnictwie.
Zastosowanie metody ustawień B. Hellingera w doradztwie zawo-
dowym.
Szkolenie na trenerów programu Spadochron.
1.
2.
3.
32
Teoria J.L. Hollanda.
Eurodoradztwo – rozwiązania w zakresie doradztwa zawodowego
w innych krajach.
Szkolny doradca zawodowy.
Tworzenie wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodo-
wego.
Poradnictwo całożyciowe.
Ostatnie pytanie z części ankiety na temat kadry poradni psycholo-
giczno-pedagogicznych dotyczyło tego, czy wykształcenie zdobyte
przez respondentów i ukończone szkolenia wystarczają do tego, by
efektywnie świadczyć usługi poradnictwa zawodowego.
Zdecydowana większość (76,66%) badanych uważa, że wykształcenie
i szkolenia dają im dobre przygotowanie zawodowe. Najwięcej osób
(45,33%) stwierdziło, że ich wykształcenie i szkolenia, które ukończyły,
raczej wystarczają do tego, by usługi, które świadczą, były efektywne,
czyli odpowiednio wysokiej jakości. Osoby, które ukończyły studia
podyplomowe z poradnictwa zawodowego, częściej oceniają swoje
przygotowanie jako zdecydowanie dobre niż osoby, które nie studio-
wały poradnictwa zawodowego – jest to odpowiednio: 38,82% absol-
wentów i 21,52% innych respondentów. Dane na temat tego, jak ukoń-
czenie studiów podyplomowych z poradnictwa zawodowego wpływa
na ocenę efektywności usług poradnictwa świadczonych przez
doradcę, są niejednoznaczne. Z jednej strony jedynie o 4,97% więcej
respondentów – absolwentów studiów podyplomowych niż respon-
dentów bez takich studiów oceniło swoje wykształcenia jako zdecy-
dowanie wystarczające i raczej wystarczające. Z drugiej jednak strony
również więcej absolwentów studiów podyplomowych niż innych
osób (o 2,17%) ocenia swoje wykształcenie jako zdecydowanie lub
raczej niewystarczające. Może to świadczyć o tym, że absolwenci stu-
diów podyplomowych raczej nie są z nich zadowoleni (z programu
studiów i poziomu zajęć) lub o tym, że na tych studiach uświadomili
sobie, jak niewiele jeszcze na temat poradnictwa wiedzą w stosunku do
potrzeb i oczekiwań klientów.
4.
5.
6.
7.
8.
33
Wykres 17. Opinie respondentów na temat tego, czy wykształcenie uzyskane przez
nich i ukończone szkolenia wystarczają, by efektywnie świadczyć usługi poradnictwa
zawodowego
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
zdecydowanie
tak
trudno
powiedzieć
zdecydowanie
nie
wszyscy
osoby z uprawnieniami
osoby bez uprawnień
Tabela 3. Opinie respondentów na temat tego, czy wykształcenie uzyskane przez nich
i ukończone szkolenia wystarczają, by efektywnie świadczyć usługi poradnictwa zawo-
dowego (uzupełnienie do wykresu 17.)
Zdecydowa-
nie tak
Raczej tak
Trudno
powiedzieć
Raczej nie
Zdecydo-
wanie nie
Brak
danych
Wszyscy
31,33%
45,33%
9,33%
10,00%
2,00%
2,00%
Osoby z
uprawnieniami
38,82%
40,00%
4,71%
10,59%
2,35%
3,53%
Osoby bez
uprawnień
21,54%
52,31%
15,38%
9,23%
1,54%
0,00%
3. ŚWIADCZENIE USŁUG PORADNICTWA ZAWODOWEGO
Zapytaliśmy naszych respondentów, jaką część czasu pracy zajmuje im
świadczenie usług poradnictwa zawodowego. Okazało się, że średnio
osoby świadczące usługi poradnictwa zawodowego przeznaczają na
nie 41% swojego etatu, czyli 8,2 godziny tygodniowo. Najwięcej jest
osób (23), które poradnictwu zawodowemu poświęcają połowę czasu
pracy, czyli 10 godzin w tygodniu. Tylko przez 5% swojego czasu
pracy, czyli średnio przez godzinę tygodniowo, zajmuje się porad-
nictwem 9 osób. Wyłącznie poradnictwem zawodowym zajmuje się
16 osób (czyli 10,66%). Niestety najwięcej (aż 43,33%) jest osób, które
34
w pracy zajmują się poradnictwem najdłużej 5 godzin w tygodniu
(czyli 25% czasu pracy i mniej). Osoby poświęcające na doradztwo naj-
więcej swojego czasu pracy, czyli powyżej 75%, stanowią tylko 18%. Te
dane, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, że ankietowaliśmy pra-
cowników najbardziej zaangażowanych w poradnictwo zawodowe,
pokazują wyraźnie, że w zdecydowanej większości poradni psycho-
logiczno-pedagogicznych doradztwo zawodowe jest traktowane jako
zadanie dodatkowe, poboczne, o niewielkim znaczeniu. Przeznaczanie
na nie zbyt krótkiego czasu (niewielka część etatu) może powodować,
że pracownicy długo zdobywają doświadczenie niezbędne do profesjo-
nalnego świadczenia usługi odpowiednio wysokiej jakości i mają małe
szanse na uzyskanie i rozwój kompetencji doradcy zawodowego.
Wykres 18. Procent czasu pracy, jaki respondenci przeznaczają na świadczenie usług
poradnictwa zawodowego
43,33%
31,33%
4,00%
18,00%
3,33%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
do 25%
26–50%
51–75%
76–100%
brak danych
Skoro statystyczny respondent przeznacza na poradnictwo zawodowe
tylko 8,2 godziny tygodniowo, to jakie zadania wykonuje w ciągu
pozostałych 11,8 godziny? Zapytaliśmy o to w ankiecie i okazało się, że
respondenci wymienili praktycznie wszystkie obowiązki, które pełnią
w poradniach psychologowie i pedagodzy. Oto działania responden-
tów niezwiązane z poradnictwem zawodowym oraz procent respon-
dentów, którzy je wykonują:
Diagnoza psychologiczna i pedagogiczna – 50,67%.
Terapia psychologiczna i pedagogiczna – 38,67%.
Wydawanie orzeczeń, opiniowanie – 25,33%.
1.
2.
3.
35
Diagnoza uczniów z trudnościami w nauce (trudnościami szkol-
nymi) – 22,67%.
Praca z dziećmi dyslektycznymi, trening ortograficzny – 18,67%.
Prowadzenie warsztatów (prelekcji) dla rodziców – 16,00%.
Doradztwo dla nauczycieli – 12,67%.
Opieka nad uczniami szczególnie uzdolnionymi – 11,33%.
Trudności wychowawcze – 10,00%.
Poradnictwo psychologiczne – 8,67%.
Kwalifikacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do dalszego
kształcenia specjalnego – 7,33%.
Terapia dzieci upośledzonych/niepełnosprawnych – 7,33%.
Prowadzenie innych (niezwiązanych z poradnictwem zawodo-
wym) szkoleń i treningów, np. myślenia twórczego – 6,67%.
Psychoedukacja – 6%.
Socjoterapia – 6%.
Psychoprofilaktyka zachowań agresywnych – 5,33%.
Profilaktyka uzależnień – 5,33%.
Terapia zaburzeń w zachowaniu – 5,33%.
Zarządzanie poradnią; obowiązki dyrektora – 4,67%.
Interwencje kryzysowe – 4%.
Prowadzenie grup terapeutycznych, grup wsparcia – 3,33%.
Prowadzenie warsztatów integracyjnych dla uczniów – 2,67%.
Badanie dojrzałości szkolnej dzieci – 2%.
Poradnictwo edukacyjno-wychowawcze – 2%.
Terapia kompensacyjno-korekcyjna – 1,33%.
Trening kompetencji społecznych – 0,67%.
Resocjalizacja – 0,67%.
Nauczanie indywidualne – 0,67%.
Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży z chorobami
przewlekłymi – 0,67%.
Bardzo ważną kwestią jest zakres usług poradnictwa zawodowego
świadczonych dzieciom i młodzieży w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych. Zapytaliśmy o to naszych respondentów i okazało
się, że w 97,33% poradni prowadzone jest poradnictwo indywidualne
dla uczniów, w 91,33% – poradnictwo grupowe; informacje edukacyjno-
zawodowe udostępnia 88% poradni. Inne zadania z zakresu porad-
nictwa, głównie skierowane niebezpośrednio do uczniów, wykonuje
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
36
28% poradni. Zgromadzone dane świadczą o tym, że w poradniach
dokłada się starań, by zapewnić uczniom dostęp do najważniejszych
usług poradnictwa zawodowego.
Wykres 19. Rodzaje usług poradnictwa zawodowego świadczone w poradniach
psychologiczno-pedagogicznych
Badanie pokazało, że poradnie obejmują poradnictwem zawodowym
średnio 821 uczniów w ciągu roku. Najmniejsza liczba uczniów korzy-
stających z tych usług to 30, a największa – 4500. Niestety zdecydowa-
nie najwięcej (44%) jest poradni, których działania w zakresie poradni-
ctwa są zakrojone na najmniejszą skalę – świadczą usługi poradnictwa
nie więcej niż 500 uczniom w ciągu roku, czyli dużo poniżej średniej.
Najmniejszy odsetek (tylko 4,67) stanowią poradnie, w których z usług
poradnictwa korzysta najwięcej uczniów – ponad 2000 rocznie.
Wykres 20. Liczba uczniów, których w ciągu roku poradnie psychologiczno-pedago-
giczne obejmują usługami doradztwa zawodowego
44,00%
19,33%
8,67%
8,67%
4,67%
14,67%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
do 500
501–1000 1001–1500 1501–2000
powyżej
2000
brak danych
97,33%
91,33%
88,00%
28,00%
1,33%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
poradnictwo
indywidualne
poradnictwo
grupowe
informacja
edukacyjno-
-zawodowa
inne
brak danych
37
Okazało się również, że liczba uczniów korzystających z doradztwa
zawodowego, jest tylko częściowo zależna od liczby uczniów, których
poradnia ma pod opieką. Najniższą średnią liczbę dzieci i młodzieży
obejmują poradnictwem zawodowym poradnie, które mają w swoim
rejonie od 10 do 15 000 uczniów. To aż o 104 odbiorców mniej niż obsłu-
gują poradnie z najmniejszymi rejonami i o 138 mniej niż w poradniach
z rejonami liczącymi od 5 do 10 000 uczniów.
Wykres 21. Zależność między średnią liczbą uczniów objętych usługami poradnictwa
zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych a liczbą uczniów w rejo-
nach działania poradni
Badanie pokazało, że większość poradni nie wykorzystuje swojego
potencjału poprzez zapewnianie poradnictwa zawodowego i pomocy
w orientacji zawodowej jak największej liczbie uczniów. Brak wyraźnej
prostoliniowej zależności pomiędzy liczbą „potencjalnych klientów”
a liczbą uczniów korzystających z poradnictwa zawodowego dodat-
kowo przemawia za tym, że poradnie nie obejmują poradnictwem
zawodowym tylu uczniów, ilu powinny i mogłyby.
Dużą część czasu, który pracownicy poradni przeznaczają na porad-
nictwo zawodowe, pochłaniają działania związane z diagnozowa-
niem cech, zainteresowań, predyspozycji i preferencji wpływających
na funkcjonowanie zawodowe. Pytaliśmy o badania diagnostyczne,
680
714
576
845
1116
0
200
400
600
800
1000
1200
do 5 tys.
uczniów
5 tys.–10
tys.
10 tys.–15
tys.
15 tys.–20
tys.
ponad 20
tys.
liczba uczniów w rejonie działania poradni
38
ponieważ interesowaliśmy się zarówno procedurami grupowymi, jak
i indywidualnymi, przeprowadzanymi za pomocą narzędzi psycho-
metrycznych, licencjonowanych, zastrzeżonych dla psychologów oraz
tych dostępnych dla wszystkich. Średnio nasi respondenci przezna-
czają na badania diagnostyczne związane z poradnictwem zawodo-
wym 39% czasu, który zarezerwują na poradnictwo zawodowe, czyli
3,198 godziny tygodniowo. Psychologom diagnoza zajmuje więcej
czasu – średnio 41,93%, a pedagogom – 37,71%. Najwięcej responden-
tów zadeklarowało, że badania zajmują im połowę czasu przeznaczo-
nego na poradnictwo. Osoby diagnozujące przez 26–50% czasu pracy
stanowią największy odsetek – 38% respondentów. Jest więcej peda-
gogów niż psychologów, którzy diagnozują przez połowę czasu pracy
i krócej, natomiast więcej psychologów, którzy diagnozują dłużej niż
przez połowę czasu pracy.
Uzyskane wyniki częściowo potwierdzają oczekiwania. Psychologo-
wie więcej diagnozują, ponieważ mają możliwość stosowania narzę-
dzi psychometrycznych, niedostępnych dla pedagogów. Poza tym
diagnoza pochłania relatywnie dużo czasu przeznaczonego na porad-
nictwo zawodowe. Jest ważnym zadaniem poradni – utrwalonym
oczekiwaniem wobec poradni psychologiczno-pedagogicznych jest to,
że zajmują się diagnozowaniem różnych obszarów funkcjonowania
uczniów. Badania diagnostyczne zajmują niewspółmiernie dużo czasu,
zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, że w poradniach przeznacza
się go na poradnictwo zawodowe i tak za mało. Diagnostyka ma sens
tylko wówczas, gdy uzyskuje się dzięki niej rzetelną wiedzę o uczniu,
którą następnie można wykorzystać w udzieleniu mu pomocy w pod-
jęciu właściwej decyzji szkolno-zawodowej. Jeżeli poświęci się rela-
tywnie zbyt dużo czasu na badania, to nie starczy go na spożytkowanie
niezwykle istotnej wiedzy (o potencjale ucznia i możliwościach jego
wykorzystania) uzyskanej dzięki temu badaniu. Staje się ono „sztuką
dla sztuki”.
39
Wykres 22. Procent czasu pracy przeznaczonego na doradztwo zawodowe, w którym
pracownicy zajmują się diagnozowaniem właściwości/predyspozycji związanych
z funkcjonowaniem zawodowym (w podziale na: wszyscy respondenci, respondenci
z bazowym wykształceniem psychologicznym i respondenci z bazowym wykształce-
niem pedagogicznym)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
do 25%
26–50%
51–75%
powyżej 75%
brak danych
wszyscy
psychologowie
pedagodzy
Tabela 4. Procent czasu pracy przeznaczonego na doradztwo zawodowe, w którym
pracownicy zajmują się diagnozowaniem właściwości/predyspozycji związanych
z funkcjonowaniem zawodowym (w podziale na: wszyscy respondenci, respondenci
z bazowym wykształceniem psychologicznym i respondenci z bazowym wykształce-
niem pedagogicznym) (uzupełnienie do wykresu 22.)
Do 25%
26–50%
51–75%
Powyżej 75% Brak danych
Wszyscy
30%
38%
13,33%
4,67%
14%
Psychologowie
26,87%
37,31%
20,9%
5,97%
8,96%
Pedagodzy
29,73%
39,19%
8,11%
4,05%
18,92%
Niestety większość poradni psychologiczno-pedagogicznych nie
korzysta z szansy, jaką są dla poradnictwa zawodowego w Polsce
projekty fi nansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Tylko
23,3% ankietowanych poradni w czasie prowadzenia badania realizo-
wało takie projekty lub pracownicy brali w nich udział jako odbiorcy.
Zważywszy na to, jak szeroka jest oferta szkoleniowa dla doradców
zawodowych zatrudnionych w sektorze oświaty, odsetek ten jest bar-
dzo niski.
40
Wykres 23. Procentowy podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu
na to, czy realizują projekty fi nansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego bądź
uczestniczą w nich jako odbiorcy
23,33%
74,67%
2,00%
tak
nie
brak danych
4. SPRZĘT I URZĄDZENIA TECHNICZNE W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO
PEDAGOGICZNYCH WYKORZYSTYWANE NA POTRZEBY PORADNICTWA
ZAWODOWEGO
Nasze badanie wykazało, że w poradniach jest średnio po 1,63 kom-
putera zarezerwowanego do wykonywania zadań związanych
z poradnictwem zawodowym i oddanych do użytku pracownikom
wykonującym te zadania. Jest to bardzo niewiele, zważywszy na to,
że wcześniej okazało się, iż poradnie przeznaczają na poradnictwo
średnio 1,85 etatu. W ponad połowie (dokładnie w 55,33%) poradni jest
tylko 1 taki komputer, w 18,67% – 2. Bardzo zaskakujące i niepokojące
jest to, że w aż 8,67% poradni nie ma ani 1 komputera przeznaczonego
do tych celów.
W roku 2007 wszystkie poradnie otrzymały od Ministerstwa Edukacji
Narodowej i Sportu po 1 komputerze z wyraźnym przeznaczeniem
do wykorzystywania w celach związanych z doradztwem zawodo-
wym. Niestety okazało się, że część poradni użytkuje te komputery
niezgodnie z przeznaczeniem. Świadczy o tym brak komputerów dla
doradców zawodowych w aż 8,67% poradni oraz przeważająca więk-
41
szość poradni z 1 komputerem służącym poradnictwu zawodowemu.
Tylko w 2,67% poradni jest tyle komputerów wykorzystywanych przy
poradnictwie zawodowym, że można założyć w nich multimedialne
sale poradnictwa zawodowego dla uczniów.
Respondenci oceniali także sprawność sprzętu komputerowego, któ-
rym dysponują. Większość stwierdziła, że ich komputery są sprawne,
a parametry techniczne – spełniają oczekiwania.
Wykres 24. Liczba komputerów przeznaczonych do wykorzystania w działaniach zwią-
zanych z doradztwem zawodowym w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
0 komputerów
1 komputer
2 komputery
3 komputery
4 komputery
5 komputerów
powyżej 5 komputerów
brak danych
Tabela 5. Liczba komputerów przeznaczonych do wykorzystania w działaniach zwią-
zanych z doradztwem zawodowym w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
(uzupełnienie do wykresu 24.)
Liczba
komputerów
0
kompu-
terów
1 kom-
puter
2 kom-
putery
3 kom-
putery
4 kom-
putery
5 kompu-
terów
Powyżej
5 kompu-
terów
Brak
danych
% poradni
8,67%
55,33%
18,67%
6,67%
2,67%
2,00%
2,67%
3,33%
Ponieważ wyszliśmy z założenia, że Internet jest dzisiaj niezbędnym
narzędziem pracy doradczej, w ankiecie zapytaliśmy także o to, czy
respondenci mają w poradni stały dostęp do Internetu. Okazało się, że
aż 18% respondentów nie ma w swoim gabinecie komputera podłączo-
nego do Internetu.
42
Wykres 25. Podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na posiadanie
lub nieposiadanie stałego dostępu do Internetu przez osoby zajmujące się poradnictwem
zawodowym
81,33%
18,00%
0,67%
ma dostęp do Internetu
nie ma dostępu do Internetu
brak danych
Okazało się, że tylko 52% poradni posiada specjalistyczne programy
do poradnictwa zawodowego, takie jak: Wstępna Orientacja Zawodowa,
E-SzOK, Doradca 2000.
Wykres 26. Podział poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na posiada-
nie lub nieposiadanie specjalistycznych programów komputerowych do poradnictwa
zawodowego
Zapytaliśmy także, jakim zapleczem technicznym dysponują poradnie.
Okazało się, że w niemal wszystkich poradniach (92%) są tylko kseroko-
piarki. Inne sprzęty biurowe są już znacznie mniej powszechne. Narzę-
dzia bezpośrednio wykorzystywane w pracy z uczniami, czyli rzutniki
52%
47%
1%
mają programy komputerowe do poradnictwa zawodowego
nie mają programów komputerowych do poradnictwa zawodowego
brak danych
43
multimedialne i kamery, są już tylko w 39,33% i 11,33% poradni. Z urzą-
dzeń innych niż podane w ankiecie respondenci najczęściej wymieniali
aparaty cyfrowe.
Tabela 6. Sprzęt znajdujący się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, który
może być wykorzystywany na potrzeby poradnictwa zawodowego
Kserokopiarka Skaner Laptop
Rzutnik
multime-
dialny
Tablica
interak-
tywna
Kamera
Inne
urządzenia
% poradni
92
66,67
58
39,33
10,67
11,33
14,67
Okazało się również, że w ponad połowie poradni (54,67%) nie ma
gabinetów, które służyłyby tylko doradztwu zawodowemu.
Wykres 27. Posiadanie przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne gabinetów, które
są przeznaczone wyłącznie do świadczenia usług poradnictwa zawodowego
44,67%
54,67%
0,67%
jest gabinet
nie ma gabinetu
brak danych
5. OCENA RÓŻNYCH ASPEKTÓW PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNYCH
Respondenci oceniali zakres i poziom usług poradnictwa zawodowego
świadczonych w poradniach (w odniesieniu do potrzeb uczniów).
Poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie o zakres usług mieli oka-
zję wypowiedzieć się na temat tego, w jaki sposób ilość świadczonych
usług poradnictwa zawodowego i liczba objętych nimi uczniów odpo-
wiadają społecznemu zapotrzebowaniu. Średnia ocena dla zakresu
44
usług to 3,43 w skali 5-punktowej, czyli pomiędzy średnią a wysoką.
Najwięcej osób (36,67%) uważa, że ilość usług poradnictwa i liczba
objętych nimi uczniów są wysokie, więc potrzeby są dobrze zaspoko-
jone. Tylko 12,67% respondentów uważa poziom zaspokojenia tych
potrzeb za bardzo wysoki, czyli, że poradnie mają możliwość obsłuże-
nia wszystkich potrzebujących wsparcia doradczego.
Odpowiadając na pytanie o poziom usług, respondenci oceniali jakość
pracy doradczej swojej i innych osób pracujących jako doradcy zawo-
dowi w danej poradni. Średnia ocena poziomu wypadła korzystniej niż
ocena zakresu – 3,79 w skali 5-punktowej. Ponad połowa (dokładnie
53,33%) respondentów uważa, że poziom poradnictwa jest wysoki,
25,33% – że jest średni, 14,67% – że jest bardzo wysoki.
Wyższa ogólna ocena poziomu niż zakresu jest zrozumiała, gdy weź-
mie się pod uwagę, że odpowiadając na pytanie o poziom, respondenci
dokonywali samooceny swojego funkcjonowania zawodowego.
Wykres 28. Oceny respondentów dotyczące adekwatności zakresu i poziomu usług
poradnictwa zawodowego (świadczonych w poradniach psychologiczno-pedagogicz-
nych) do potrzeb uczniów
4,67%
1,33%
10,67%
2,67%
33,33%
25,33%
36,67%
53,33%
12,67%
14,67%
2,00%
2,67%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
bardzo niski
niski
średni
wysoki
bardzo
wysoki
brak danych
zakres
poziom
Absolwenci studiów podyplomowych z poradnictwa i orientacji zawo-
dowej lepiej ocenili poziom usług doradczych, które świadczą, niż
osoby bez uprawnień. Średnia ocena absolwentów studiów podyplo-
mowych to 3,94, a osób bez studiów podyplomowych – 3,61 (w skali
5-punktowej). Dyplomowani doradcy zawodowi częściej niż osoby
niebędące doradcami zawodowymi określają poziom usług, które
świadczą, jako wysoki lub bardzo wysoki.
45
Wykres 29. Ocena poziomu usług poradnictwa zawodowego w poradniach psycholo-
giczno-pedagogicznych dokonana przez wszystkich respondentów – absolwentów stu-
diów podyplomowych z poradnictwa zawodowego i osoby, które nie ukończyły takich
studiów
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
bardzo niski
niski
średni
wysoki
bardzo
wysoki
brak danych
wszyscy
osoby z uprawnieniami
osoby bez uprawnień
Tabela 7. Ocena poziomu usług poradnictwa zawodowego w poradniach psycholo-
giczno-pedagogicznych dokonana przez wszystkich respondentów – absolwentów stu-
diów podyplomowych z poradnictwa zawodowego i osoby, które nie ukończyły takich
studiów (uzupełnienie do wykresu 29.)
Bardzo
niski
Niski
Średni
Wysoki
Bardzo
wysoki
Brak
danych
Wszyscy
1,33%
2,67%
25,33%
53,33%
14,67%
2,67%
Osoby
z uprawnieniami
1,18%
0%
20%
57,65%
17,65%
3,53%
Osoby
bez uprawnień
1,54%
6,15%
32,31%
47,69%
10,77%
1,54%
Określając poziom własnej satysfakcji z roli doradcy zawodowego
w poradni, respondenci odnosili się do 2 komponentów: czynności
doradztwa zawodowego dla uczniów oraz warunków, w jakich podej-
muje się te działania w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Nasi respondenci średnio ocenili własną satysfakcję na 3,72 w skali
5-punktowej, gdzie 1 oznacza bardzo niską satysfakcję, a 5 – bardzo
wysoką. Najwięcej osób stwierdziło, że ich satysfakcja jest duża –
44,67%, a najmniej (2%) – że jest bardzo niska.
Sprawdziliśmy, czy satysfakcja z roli doradcy zawodowego jest więk-
sza u osób, którym zajmuje ono więcej czasu. Respondenci przeznaczają
średnio 41% swojego etatu na poradnictwo zawodowe, więc zostali
podzieleni na 2 grupy – ci, którym poradnictwo zajmuje mniej czasu
46
niż wynosi średnia i ci, którym zajmuje więcej czasu niż wynosi średnia.
Okazało się, że osoby, które przeznaczają na poradnictwo zawodowe
8 godzin w tygodniu lub więcej, są generalnie bardziej zadowolone
z tego, że pracują w poradni jako doradcy zawodowi. Średni wynik dla
tej grupy wynosi 4,12. Aż 31,58% tych respondentów stwierdziło, że ich
satysfakcja jest bardzo wysoka, a żaden, że jest niska lub bardzo niska.
Natomiast średnia satysfakcja respondentów pracujących jako doradcy
zawodowi w krótszym wymiarze wynosi 3,49. Tylko 9,09% respon-
dentów, pracujących jako doradcy do 8 godzin w tygodniu, odczuwa
bardzo wysoką satysfakcję z tego, że są doradcami zawodowymi, czyli
ponad trzykrotnie mniej niż osoby pracujące jako doradcy zawodowi
dłużej niż 8 godzin. 10,23% osób pracujących jako doradcy na mniej-
szą część etatu ma niską lub bardzo niską satysfakcję z roli doradcy
zawodowego.
Te dane sugerują, że dla bardzo wielu pracowników poradni psycho-
logiczno-pedagogicznych poradnictwo zawodowe jest dodatkowym
obowiązkiem, raczej ciężarem niż wyzwaniem. Niska satysfakcja towa-
rzyszy często wykonywaniu zadań, które zostały narzucone. Osoby,
które zajmują się poradnictwem zawodowym dodatkowo (obok swoich
zadań psychologa lub pedagoga) być może nie miały wyboru i musiały
się tego podjąć. To bardzo niepokojąca sytuacja, ponieważ, efekty dzia-
łania pracownika zniechęconego do swoich zadań przenoszą się na
podmiot działań, czyli po tych doradcach nie należy spodziewać się
dużego zaangażowania i świadczenia usług wysokiej jakości.
Wykres 30. Zależność między satysfakcją respondenta z roli doradcy zawodowego
w poradni psychologiczno-pedagogicznej a czasem przeznaczanym przez niego na
poradnictwo zawodowe
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
50,00%
bardzo
niska
niska
średnia
wysoka
bardzo
wysoka
brak
danych
wszyscy
do 8 godzin/tydzień
8–20 godzin/tydzień
47
Tabela 8. Zależność między satysfakcją respondenta z roli doradcy zawodowego w po-
radni psychologiczno-pedagogicznej a czasem przeznaczanym przez niego na poradni-
ctwo zawodowe (uzupełnienie do wykresu 30.)
Bardzo
niska
Niska Średnia Wysoka
Bardzo
wysoka
Brak
danych
Wszyscy
2,00%
4,67%
29,33%
44,67%
17,33%
2,00%
Pracujący jako doradcy do
8 godzin tygodniowo
3,41%
6,82%
36,36%
44,32%
9,09%
0,00%
Pracujący jako doradcy
8–20 godzin tygodniowo
0,00%
0,00%
19,30%
47,37%
31,58%
1,75%
Zdecydowana większość respondentów (71,33%) wiąże swoje plany
rozwoju zawodowego z poradnictwem (również ci, którzy nie ukoń-
czyli studiów podyplomowych i pracują w poradnictwie na niewielką
część etatu). Fakt ten świadczy o tym, że pracownicy zdają sobie
sprawę z tego, że jest to przyszłościowa i rozwojowa dziedzina. Tylko
12% pracowników odżegnuje się od dłuższej pracy w poradnictwie,
a 16,67% nie wie, czy będzie wykonywać ją w przyszłości.
Wykres 31. Wiązanie planów zawodowych respondentów z poradnictwem
zawodowym
38,00%
33,33%
16,67%
6,67%
5,33%
zdecydowanie tak
tak
trudno powiedzieć
nie
zdecydowanie nie
48
6. UCZNIOWIE NIEPEŁNOSPRAWNI I POWAŻNIE LUB PRZEWLEKLE
CHORZY
Uczniowie z poważnymi/przewlekłymi schorzeniami (często z orze-
czoną niepełnosprawnością) stanowią średnio 12% klientów doradztwa
zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Najwię-
cej jest poradni, które obsługują około 5% uczniów niepełnosprawnych
i z poważnymi problemami zdrowotnymi. W 5 poradniach w ogóle nie
było uczniów niepełnosprawnych korzystających z doradztwa zawo-
dowego w ciągu ostatniego roku. W innych poradniach wyspecjali-
zowanych w problemach niepełnosprawności (2 placówki) doradcy,
którzy współpracują ze szkołami specjalnymi, mieli wśród swoich
klientów aż 90% niepełnosprawnych.
Chociaż nasi respondenci mają do czynienia z uczniami niepełno-
sprawnymi, przewlekle i poważnie chorymi jako klientami poradni-
ctwa zawodowego w bardzo ograniczonym zakresie, to powszechne
jest, że zobowiązani są do orzekania i opiniowania w sprawie uczniów
z takimi problemami. W takich zespołach uczestniczy 86,67% respon-
dentów. Skoro wysoki odsetek orzekających respondentów nie
pokrywa się z liczbą niepełnosprawnych uczniów objętych poradni-
ctwem zawodowym, oznacza to, że nasi respondenci orzekają nie jako
doradcy zawodowi, lecz – psychologowie i pedagodzy w stosunku do
dzieci młodszych niż uczniowie ostatniej klasy gimnazjum.
Wykres 32. Obowiązek opiniowania i orzekania w sprawie uczniów niepełnosprawnych
wśród respondentów
86,67%
12%
1,33%
tak
nie
brak danych
49
7. PORADNICTWO INDYWIDUALNE, PORADNICTWO GRUPOWE
I INFORMACJA EDUKACYJNO ZAWODOWA
Poprosiliśmy naszych respondentów o uszeregowanie 3 najważniej-
szych usług poradnictwa zawodowego: poradnictwa indywidual-
nego, grupowego i informacji edukacyjno-zawodowej w zależności
od tego, ile czasu przeznaczają na poszczególne usługi. Okazało się,
że najwięcej czasu zabiera poradnictwo grupowe, mniej – indywidu-
alna praca z klientem, najmniej – udzielanie informacji edukacyjnych
i zawodowych. Wśród pedagogów przewaga poradnictwa grupowego
nad indywidualnym jest większa. Natomiast psychologowie prze-
znaczają więcej czasu na poradnictwo indywidualne niż na grupowe.
Tradycyjny podział zadań, w którym psychologowie oddziałują (na
ogół terapeutycznie) na jednostki, a pedagodzy – na grupy (zazwyczaj
poprzez edukację) nie został zakłócony przez fakt, że wszystkie te
osoby wypełniają zadania doradców zawodowych.
Tabela 9. Podział czasu przeznaczanego na: poradnictwo grupowe, indywidualne i in-
formację edukacyjno-zawodową w poradniach psychologiczno-pedagogicznych przez
wszystkich respondentów badania, psychologów i pedagogów. (W odpowiedziach:
1 oznacza najwięcej czasu, 3 – najmniej. W tabeli podano średnie arytmetyczne.)
Poradnictwo
indywidualne
Poradnictwo
grupowe
Informacja eduka-
cyjno-zawodowa
Wszyscy
1,61
1,41
2,21
Psychologowie
1,46
1,71
2,54
Pedagodzy
1,88
1,36
2,52
7.1. PORADNICTWO INDYWIDUALNE
Według naszych respondentów najczęściej poradnictwo indywidualne
dla uczniów ma na celu:
Odkrycie/zdiagnozowanie predyspozycji zawodowych.
Diagnozowanie osobowościowe pod kątem wyborów zawodo-
wych (temperament, charakter, intelekt, system wartości).
Określanie zainteresowań i uzdolnień.
Ustalanie preferencji zawodowych.
1.
2.
3.
4.
50
Pomoc w dokonaniu samooceny, odkrywanie mocnych stron ucznia.
Zapoznanie z czynnikami trafnego wyboru zawodowego.
Pomoc uczniom w nakreśleniu ścieżki edukacyjno-zawodowej
(czyli: w wyborze szkoły lub poziomu kształcenia z uwzględnie-
niem możliwości, predyspozycji, zainteresowań i stanu zdrowia,
utwierdzenie w dokonanym wyborze, ukierunkowanie na kon-
kretny profil w liceum lub na określoną szkołę zawodową, pomoc
w wyborze kierunku studiów, uczelni, zawodu).
Informowanie o szkołach (system szkolny, zasady rekrutacji,
punkty rekrutacyjne, wymagania wstępne, warunki przyjęć,
kierunki kształcenia), zawodach (wymagania psychofizyczne,
przeciwwskazania zdrowotne w konkretnych zawodach, zawody
przyszłości, deficytowe w regionie) i rynku pracy.
Pomoc uczniom niepełnosprawnym (zdiagnozowanie możliwości,
wyszukanie odpowiedniej placówki kształcącej, pomoc w trafnym
wyborze zawodu).
Ponadto doradcy pomagają w rozwiązywaniu specyfi cznych proble-
mów, np.: zmienianie szkoły, przekwalifi kowywanie się, interwencje
przy konfl iktach z rodzicami, funkcjonowanie w sytuacjach trudnych,
znoszenie niepowodzeń, skuteczne uczenie się.
W poradach indywidualnych oprócz tematu ważny jest także czas,
jaki się na nie przeznacza oraz liczba spotkań z 1 uczniem. Jak stwier-
dziliśmy, 97,33% respondentów zajmuje się m.in. poradnictwem
indywidualnym. Osoby te spotkają się indywidualnie z 1 uczniem
średnio 1,8 razy, najmniej – 1, najwięcej – 5. Najkrótsze porady dla ucz-
niów trwają około 20 minut, najdłuższe – 6 godzin; średnia długość
spotkania to 1,7 godziny. Tak więc uczeń zgłaszający się po poradę
indywidualną ma zapewnione wsparcie doradcy trwające średnio
3,06 godziny. Najkrótsza całościowa usługa poradnictwa zawodo-
wego w wykonaniu naszych respondentów trwa 20 minut, a najdłuż-
sza – 12 godzin. Doradcy najczęściej poświęcają 1 klientowi od 1 do
2 godzin – czyni tak 40,14% badanych. Od 2 do 3 godzin dla 1 ucznia
rezerwuje 25,17% respondentów, a 43,54% – spotyka się z uczniami
średnio do 2 razy. Niewiele mniej – 39,46% respondentów – odbywa
do 3 spotkań.
5.
6.
7.
8.
9.
51
Ilość czasu, który trzeba przeznaczyć na pracę z 1 uczniem, to bar-
dzo indywidualna kwestia zależna od jego potrzeb, tempa pracy,
celu porady i innych czynników. Natomiast wiadomo, że rozmowa
doradcza powinna trwać około godziny. To czas wystarczający na to,
by osiągnąć cele spotkania i sprzyjający jednocześnie wytężonej pracy
i podtrzymaniu koncentracji uwagi. Spotkania krótsze nie pozwalają
na właściwe rozpoznanie problemu i nawiązanie kontaktu z klien-
tem, a dłuższe – są mało efektywne oraz bardzo nużące i dla klienta,
i dla doradcy. Są to fakty znane psychologom i pedagogom, dlatego
dziwi duży odsetek spotkań trwających powyżej 2 godzin. Nawet
jeżeli włączone są w nie przerwy na odpoczynek, nadal jest to objaw
organizowania pracy doradczej w sposób „niehigieniczny”. Może być
to wymuszone koniecznością poświęcenia długiego czasu uczniowi,
gdy w celach diagnostycznych wypełnia on wiele testów typu papier –
ołówek.
Wykres 33. Średni czas trwania 1 porady indywidualnej i liczba porad indywidualnych,
z których korzystają uczniowie w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
17,69%
40,14%
43,54%
25,17%
39,46%
10,88%
13,61%
4,76%
2,04%
1,36%
1,36%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
poniżej 1
od 1 do 2
od 2 do 3
od 3 do 4
powyżej 4 brak danych
liczba godzin
liczba spotkań
7.2. PORADNICTWO GRUPOWE
Aż w 94,96% poradni prowadzi się grupowe poradnictwo zawodowe
w formie zajęć warsztatowych dla uczniów. Grupowe sesje diagno-
styczne są rzadziej stosowane, a najmniej organizuje się treningów
umiejętności potrzebnych na rynku pracy. Jest to zrozumiałe, ponie-
waż poradnie obejmują poradnictwem zawodowym dzieci od wieku
52
gimnazjalnego, a im trenowanie umiejętności potrzebnych w pracy
jeszcze nie jest potrzebne.
Wykres 34. Rodzaje usług grupowego poradnictwa zawodowego świadczone przez pra-
cowników poradni psychologiczno-pedagogicznych
94,96%
62,59%
43,17%
12,95%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
zajęcia
warsztatowe
grupowa diagnoza
treningi
umiejętności
inne
Najczęściej powtarzające się tematy poradnictwa grupowego dla ucz-
niów (czyli głównie tak powszechnie prowadzonych warsztatów) to:
Decyzje zawodowe i życiowe (w tym: umiejętność świadomego
podejmowani decyzji, stawianie sobie celów, planowanie, czyn-
niki wyboru).
Samopoznanie i samoocena.
Radzenie sobie ze stresem.
Asertywność i umiejętne komunikowanie się.
Możliwości kształcenia się (w powiecie i w szkołach położonych
dalej).
Zainteresowania zawodowe i osobowość zawodowa.
Zawodoznawstwo, rynek pracy i poszukiwanie zatrudnienia
(wymagania pracodawców, poruszanie się po rynku pracy,
aktywne poszukiwanie pracy, świat zawodów, zawody przyszło-
ści i zawody popularne, sytuacja na rynku pracy).
Okazuje się, że 66,04% poradni organizuje spotkania z uczniami na
temat poradnictwa zawodowego wyłącznie w szkołach i tylko 4,72% –
wyłącznie w poradniach. Spotkania w szkołach mają tą zaletę, że łatwiej
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
53
je zorganizować, ponieważ uczniowie nie muszą wychodzić ze szkoły.
Jednocześnie wiadomo, że w części poradni nie ma sal wystarczająco
dużych, by można było w nich prowadzić poradnictwo grupowe.
Wykres 35. Miejsca świadczenia przez pracowników poradni psychologiczno-pedago-
gicznych usług grupowego poradnictwa zawodowego dla uczniów
29,25%
66,04%
4,72%
w szkołach i w poradni
w szkołach
w poradni
Średnia długość porady grupowej w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych to 2,71 godziny i takich porad organizuje się średnio
1,79. Statystyczny uczeń ma więc zapewnione 4,85 godziny porad-
nictwa grupowego. Należy jednak pamiętać, że poradnie obejmują
poradnictwem średnio tylko 821 uczniów w ciągu roku. Więc nawet
jeżeli uznamy, że 4,85 godzin to dość duża pomoc, to musimy pamię-
tać, że otrzymuje ją stosunkowo niewielu uczniów. Najkrótsze zajęcia
trwają 1 lekcję, a najdłuższe – 8 godzin. Najczęściej doradcy prowadzą
zajęcia trwające 2 godziny lekcyjne. Na ogół tylko 1 raz spotykają się
z grupą; dzieje się tak aż w 60,43% przypadków. Częstsze organizowa-
nie spotkań dla 1 grupy to rzadkość. Jest to zrozumiałe, zważywszy na
to, jak ograniczony zasięg mają usługi poradnictwa świadczone przez
poradnie. Gdy można objąć poradnictwem mniejszą liczbę uczniów niż
należałoby, racjonalne wydaje się unikanie wielokrotnego świadczenie
usług tym samym uczniom. Należy jednak pamiętać, że takie racjonali-
zowanie dystrybucji usług ma swoje ograniczenie – żeby poradnictwo
było skuteczne, nie należy poprzestawać na 1 krótkim spotkaniu.
54
Wykres 36. Średni czas trwania 1 spotkania grupowego i liczba spotkań grupowych,
z których korzystają uczniowie
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
poniżej 1 od 1 do 2 od 2 do 3 od 3 do 4 od 4 do 5 powyżej 5
brak
danych
liczba godzin
liczba spotkań
Tabela 10. Średni czas trwania 1 spotkania grupowego i liczba spotkań grupowych,
z których korzystają uczniowie (uzupełnienie do wykresu 36.)
Poniżej 1
Od 1
do 2
Od 2
do 3
Od 3
do 4
Od 4
do 5
Powyżej 5
Brak
danych
Liczba
godzin
6,47%
27,34%
24,46%
17,99%
14,39%
10,07%
0%
Liczba
spotkań
60,43%
21,58%
14,39%
4,32%
4,32%
1,44%
Dane na temat uczniów, którzy korzystają zarówno z poradnictwa
grupowego, jak i indywidualnego, wskazują na to, że poradnie świad-
czą poradnictwo zawodowe w zbyt ograniczonym zakresie. Najwięcej
poradni (60,67%) obejmuje obydwoma formami wsparcia najmniejszy
odsetek uczniów – do 25%; tylko w 6% poradni podwójne wsparcie
dostaje od 75% do 100% uczniów.
55
Wykres 37. Procent uczniów korzystających zarówno z poradnictwa grupowego, jak
i indywidualnego
60,67%
14%
4,67%
6%
14,67%
do 25%
26–50%
51–75%
76–100%
brak danych
7.3. INFORMACJA EDUKACYJNO ZAWODOWA
Zakres informacji dotyczącej edukacji i pracy jest szeroki:
w 93,33% poradni informuje się o edukacji (czyli: systemie szkolni-
ctwa, szkołach, programach i profi lach nauczania, rekrutacji, wyma-
ganiach), w 86% – o zawodach (czyli: zadaniach zawodowych i wyko-
nywanych czynnościach, wymaganiach psychofi zycznych, warunkach
pracy) i w 60,67% – o rynku pracy (tendencje, przewidywane kierunki
rozwoju, lokalne możliwości zatrudnienia). Rzadsze informowanie
o rynku pracy jest zrozumiałe, zważywszy na to, że obejmuje także ucz-
niów gimnazjum, dla których rynek pracy jest dość obcym tematem.
Wykres 38. Zakres informacji edukacyjnych i zawodowych udzielanych uczniom przez
pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych
93,33%
86%
60,67%
13,33%
2%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
edukacja
świat zawodów rynek pracy
inne
brak danych
56
Średnia długość spotkania poświęconego informacji edukacyjnej i za-
wodowej w poradniach to 1,25 godziny i takich porad organizuje się
średnio 1,36. Średnio uczeń ma więc zapewnione 1 godzinę i 45 minut
informacji edukacyjno-zawodowej. Najkrótsze zajęcia trwają 20 minut,
a najdłuższe – 5 godzin. Najwięcej naszych respondentów prowadzi
zajęcia trwające godzinę. Najwięcej doradców (65,52%) informuje ucz-
nia o szkołach i zawodach 1 raz. Więcej razy spotyka się w tej sprawie
z uczniami tylko 24,14% doradców.
Wykres 39. Średni czas trwania 1 sesji informacji edukacyjno-zawodowej i liczba sesji,
z których korzystają uczniowie
28,28%
41,38%
65,52%
15,86%
21,38%
4,14%
2,76%
10,34%
10,34%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
poniżej 1
od 1 do 2
od 2 do 3
powyżej 3
brak danych
liczba godzin
liczba spotkań
8. NARZĘDZIA PORADNICTWA ZAWODOWEGO
Respondenci podawali, które narzędzia i metody poradnictwa zawo-
dowego stosują najczęściej. Okazało się, że w powszechnym użytku
są testy i kwestionariusze do badania preferencji i zainteresowań
zawodowych, testy i kwestionariusze osobowości i testy do badania
funkcjonowania poznawczego. Są wśród nich metody zastrzeżone
dla psychologów (psychometryczne), dostępne również dla dorad-
ców z wykształceniem innym niż psychologiczne oraz narzędzia do
samobadania; testy grupowe i indywidualne. Oto wybrane z narzędzi
wymienionych przez respondentów oraz procent respondentów, któ-
rzy zadeklarowali, że je wykorzystują:
Baterie testów APIS-P(R) i APIS-Z – 28%.
1.
57
Inwentarz zainteresowań Frydrychowicz, Jaworska, Woynarow-
ska, Matuszewski – 25,33%.
Wstępna Orientacja Zawodowa – 18%.
Inwentarz osobowości NEO-FFI – 14%.
Test Matryc Ravena (TMZ) – 12%.
Karta Zainteresowań – 7,33%.
Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji– 7,33%.
Skala inteligencji Wechslera dla dzieci/dla dorosłych (WISC-R/
WAIS-R (PL2)) – 6,66%.
Miasteczko zainteresowań zawodowych – 4,66%.
Test diagnozujący inteligencję emocjonalną – 4,66%.
Inwentarz osobowości H.J. Eysencka (MPI) – 3,33%.
Kwestionariusz predyspozycji zawodowych H. Skłodowskiego,
M. Kucharskiego – 3,33%.
Test Kompetencji Zawodowych – 3,33%.
Test osobowości i zainteresowań E. Mittenecker, W. Toman –
3,33%.
Ankieta skłonności zawodowych J. Woronieckiej – 2,66%.
Kwestionariusz Moja kariera – 2,66%.
Kwestionariusz Osobowości Eysencka EPQ-R – 2,66%.
Kwestionariusz temperamentu – 2,66%.
Test kompetencji społecznych – 2,66%.
Test komputerowy „belfer” – 2,66%.
Test Kwadratów – 2,66%.
Test uzdolnień przedsiębiorczych – 2,66%.
Test uzdolnień twórczych – 1,33%.
Test Achtnicha – 1,33%.
Test drzewa Kocha – 1,33%.
Test samooceny – 1,33%.
Ankieta Moje predyspozycje zawodowe – 0,66%.
Ankiety: Temperament, Charakter, Moje mocne i słabe strony, Mój stan
zdrowia – 0,66%.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
58
Autotest Profil zainteresowań – 0,66%.
Kwestionariusz analityczny Mucchielliego-Verdiera – 0,66%.
Kwestionariusz do badania inteligencji wielorakiej Gardnera
– 0,66%.
Kwestionariusz Preferencji Zawodowych JOB-6 – 0,66%.
Test Jaki jesteś – 0,66%.
Test motywacji, doświadczeń życiowych – 0,66%.
Test widzenia barwnego – 0,66%.
Test wiedzy ogólnej – 0,66%.
Test znajomości słownictwa – 0,66%.
Poza narzędziami diagnostycznymi grupowymi i indywidualnymi
w użyciu są narzędzia i metody poradnictwa indywidualnego i grupo-
wego oraz informacji edukacyjnej i zawodowej. Dużą część stanowią
autorskie programy i narzędzia respondentów. Jako źródło materia-
łów i scenariuszy do doradztwa zawodowego uznanie pracowników
poradni zdobyły publikacje KOWEZiU. Najczęściej wymieniane przez
respondentów to:
Rozmowa doradcza.
Warsztaty (prowadzone metodami aktywizującymi).
Informatory/przewodniki (dotyczące szkół/zawodów).
Teczki o zawodach.
Wywiad.
Gry dydaktyczne.
IPD.
Ulotki o zawodach.
Filmy instruktarzowe i o zawodach.
Spotkania z rodzicami.
Prelekcje i wykłady.
Analiza SWOT.
Pantomima i psychodrama.
Portfolio ucznia.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
59
Programy komputerowe z doradztwa zawodowego (zawierające
m.in. moduły diagnostyczne) używane w poradniach to:
Informatory multimedialne.
Działam skutecznie.
Szukam pracy.
Doradca 2000.
Piramida Kariery.
Świat Zawodów.
Absolwent.
E-SzOK.
Respondentów zapytaliśmy też o to, do jakich narzędzi poradnictwa
zawodowego potrzebnych im nie mają dostępu. Dotyczyło to gotowych
narzędzi, które z różnych powodów nie zostały kupione lub uzyskane
przez poradnie oraz narzędzi niedostępnych na rynku.
Pracownicy poradni twierdzą, że najbardziej brakuje im baterii
narzędzi diagnostycznych. Miałyby być one: wystandaryzowane,
znormalizowane, trafne, rzetelne i aktualne oraz badać: osobowości,
predyspozycje, uzdolnienia, zainteresowania, preferencje, osiągnięcia,
kompetencje, motywację do osiągnięć i inne aspekty funkcjonowania
człowieka. Pedagodzy zgłaszają zapotrzebowanie na metody, które nie
byłyby zastrzeżone dla psychologów, zarówno pedagodzy, jak i psy-
chologowie uważają, że potrzebne są narzędzia do samobadania. Aż
26,66% respondentów twierdzi, że mocno odczuwa brak Kwestionariu-
sza Preferencji Zawodowych J.L. Hollanda, który został wycofany z użycia
w 2007 roku w związku z nieprzedłużeniem licencji na jego stosowa-
nie. W związku z tym twierdzą, że potrzebny jest równie praktyczny
i „kompleksowy” kwestionariusz, który zastąpiłby tamten. Ponadto
nowe narzędzia powinny być dostosowane do różnych przedziałów
wiekowych i zróżnicowane ze względu na to, czy są przeznaczone do
zastosowania w grupie czy – podczas pracy indywidualnej. Oto testy,
których brak najczęściej doskwiera osobom zajmującym się doradz-
twem zawodowym:
Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych.
Kwestionariusz Uzdolnień Przedsiębiorczych.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
60
Inwentarz zainteresowań Frydrychowicz, Jaworska, Woynarow-
ska, Matuszewski.
Ankieta zainteresowań.
Kwestionariusz Preferencji Zawodowych.
Testy: Performance-Echo i Performance-Orientacja.
Test MBTI Myers–Briggs.
Zestaw do samobadania.
Części respondentów potrzebne są narzędzia skierowane do klientów
niepełnosprawnych: testy diagnozujące poziom rozwoju intelektu-
alnego (przydatne przy potwierdzaniu upośledzenia umysłowego),
inne testy dla dzieci upośledzonych (np. inwentarz zainteresowań),
informatory o możliwościach kształcenia dla osób niepełnosprawnych,
zasoby informacji o zdrowotnych przeciwwskazaniach do wykonywa-
nia zawodów.
Osoby, które nie mają określonych programów komputerowych do
poradnictwa zawodowego (czyli 31%) twierdzą, że są one potrzebne.
Najczęściej wymieniane programy to:
Spacery po zawodach.
Doradca 2000.
E-SzOK.
Piramida kariery.
Doradcy odczuwają również brak innych narzędzi doradczych oraz
zasobów informacji edukacyjnej i zawodowej, czyli np.: aktualnych
zasobów informacji o zawodach i tendencjach na rynkach pracy
(zawody przyszłości, zawody schyłkowe, defi cytowe, nadwyżkowe)
(12%), gotowych scenariuszy zajęć grupowych (6,6%), aktualnych
teczek o zawodach (7,3%).
Średnia ocena tego, na ile stosowane narzędzia poradnictwa odpowia-
dają potrzebom doradców zawodowych z poradni wynosi 3,1 w skali
5-punktowej, gdzie 5 oznacza zdecydowanie wystarczające, a 1 – zde-
cydowanie niewystarczające. Trochę mniej niż połowa respondentów
(41,33%) sądzi, że są wystarczające w stosunku do potrzeb, 26% uważa,
że są niewystarczające, a najmniej – tylko 5,33% – że zdecydowanie
wystarczają.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
61
Wykres 40. Opinie respondentów dotyczące wystarczalności narzędzi poradnictwa
zawodowego stosowanych przez nich
5,33%
41,33%
16,67%
26%
8,67%
2%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
zdecydowanie
tak
trudno
powiedzieć
zdecydowanie
nie
9. SUGESTIE RESPONDENTÓW
Respondenci mieli okazję podzielić się w badaniu swoimi sugestiami
na temat doradztwa zawodowego w poradniach oraz innych tema-
tów związanych z nim. Oto wybrane cytaty, reprezentujące głos
doradców:
„Doradcy zawodowi z poradni nie są doposażeni w pomoce i narzędzia
do pracy. Wszystko, czym dysponujemy, przywozimy ze szkoleń, które
często sami fi nansujemy, lub pozyskujemy dzięki życzliwości kolegów
z innych poradni, ewentualnie kupujemy za własne pieniądze.
Poradnie nie otrzymują środków fi nansowych na zakup pomocy
dydaktycznych przeznaczonych do celów doradztwa zawodowego
(całoroczny budżet poradni na pomoce dydaktyczne często jest niż-
szy niż koszt 1 programu komputerowego z zakresu doradztwa
zawodowego).
Brak oferty szkoleń dla doradców zawodowych zatrudnionych w po-
radniach (chcielibyśmy korzystać chociaż z części szkoleń oferowanych
doradcom zatrudnionym w urzędach pracy)”.
62
„Działania poradni podejmowane od wielu lat uświadamiają uczniom,
rodzicom i nauczycielom znaczenie pomocy orientacyjnej i doradczej,
w związku z czym w rejonie naszego działania istnieje duże zapotrze-
bowanie na tę pomoc. Brak etatów doradców zawodowych w szkołach
powoduje bardzo duże obciążenie doradców pracujących w poradni.
Praca z zespołami klasowymi w szkołach jest bardzo trudna i obciąża-
jąca – brak jest sal przystosowanych do zajęć, ponadto doradca, który
nie jest pracownikiem szkoły, nie ma instrumentów dyscyplinujących,
brak jest w szkołach materiałów i narzędzi uatrakcyjniających zajęcia.
Duża część czasu pracy jest przeznaczona na zajęcia, które mogliby
realizować szkolni doradcy zawodowi. Dlatego w bieżącym roku
szkolnym już w styczniu został zapełniony kalendarz pracy naszych
doradców na ten rok”.
„Poradnie zdecydowanie wymagają wsparcia fi nansowego, kadrowego
i metodologicznego. Stanowią najbardziej zaniedbaną sieć instytucji
świadczących usługi z zakresu poradnictwa zawodowego (popatrzmy
choćby na zasoby i standardy OHP…). Nasza placówka dysponuje
satysfakcjonującym zapleczem jedynie dzięki zapałowi pracowników
i zrozumieniu wagi zagadnienia przez kolejnych dyrektorów (np. do-
radcy z własnych środków fi nansowali zakup niektórych metod pracy,
znaleźli sponsorów którzy przekazali komputer przenośny, wypoży-
czali projektor, nim zakupiliśmy własny itp.). Ministerstwo Edukacji
nadal nie wydaje się zainteresowane rozwojem systemu poradnictwa
zawodowego, stąd potrzeba stworzenia projektu w ramach EFS, który
zapewniłby odpowiednie wsparcie dla usług doradczych świadczo-
nych w sieci poradni psychologiczno-pedagogicznych w skali kraju”.
Wśród innych komentarzy osób badanych przewijało się kilka tych
samych tematów. Uwagi sformułowane przez doradców częściowo
mogą posłużyć za rekomendacje osobom odpowiedzialnym za poli-
tykę oświatową wobec poradnictwa zawodowego.
Działalność i zaangażowanie Ministerstwa Edukacji Naro-
dowej jest oceniana negatywnie – doradcy narzekają, że MEN nie
wspiera poradnictwa zawodowego i doradców w poradniach
psychologiczno-pedagogicznych.
System poradnictwa zawodowego w szkołach wymaga uzdro-
wienia. Szkoły powinny być zobligowane do zatrudniania doradców.
I.
II.
63
Teraz, gdy mają taką możliwość (a nie obowiązek), wcale z niej nie
korzystają. To powoduje, że dzisiaj w wielu szkołach poradnictwo
zawodowe to fi kcja: wewnątrzszkolny system doradztwa zawodo-
wego to tylko pusty zapis, a pedagodzy szkolni unikają poradnictwa,
ponieważ są mocno obciążeni swoimi tradycyjnymi obowiązkami.
Współpraca poradni psychologiczno-pedagogicznych i szkół nie
zawsze układa się dobrze. Wiele szkół nie jest zainteresowanych ofertą
zajęć grupowych z poradnictwa zawodowego, ponieważ nie chce „mar-
nować” lekcji. W innych uważa się, że skoro w poradniach zatrudnione
są osoby zajmujące się poradnictwem zawodowym, to same szkoły już
nie muszą podejmować żadnych działań z tym związanych i całkowi-
cie zdają się na poradnie.
Bycie doradcą zawodowym w poradni jest satysfakcjonujące, gdy
w środowisku panuje dobry klimat dla poradnictwa: doradcy tworzą
grupy wsparcia i grupy samokształceniowe; władze samorządowe,
dyrekcje poradni i szkół rozumieją znaczenie poradnictwa dla mło-
dzieży, wspierają i promują doradców, fi nansują szkolenia, narzędzia
i sprzęt.
Organy prowadzące nie wydają zgody na zatrudnianie dorad-
ców w poradniach. Tymczasem jakość pracy doradcy zawodowego
w poradni poprawiłaby się, gdyby zostały stworzone odrębne etaty.
Praca ta nie powinna być łączona z pracą diagnostyczną/terapeutyczną
pedagoga/psychologa. Wskazane jest zatrudnienie w każdej poradni
doradcy zawodowego przynajmniej w wymiarze pół etatu. Minister-
stwo powinno określić obowiązek zatrudniania doradcy zawodowego
w ramach standardów zatrudnienia w poradniach.
Działania doradcze w szkołach powinny być cykliczne, a nie
akcyjne. Powinien działać system poradnictwa, a w jego ramach – stan-
dard usług uwzględniający podział na poziomy szkół i określający
działania wobec uczniów, nauczycieli i rodziców.
Brakuje oferty szkoleniowej skierowanej do doradców z poradni
(szczególnie szkolenia na temat aktualnej i prognozowanej sytuacji na
rynku pracy). Należałoby wydawać dożywotnie licencje na stosowa-
nie narzędzi doradczych. Respondenci chcieliby również brać udział
w kursach językowych (głównie języka angielskiego).
III.
IV.
V.
VI.
VII.
64
Należy przywrócić poradniom możliwość korzystania z Kwestiona-
riusza Preferencji Zawodowych J.L. Hollanda lub zastąpić je innym narzę-
dziem, które będzie umożliwiało badanie tych samych obszarów.
Brak jest satysfakcjonującego przepływu informacji między
poradniami. Potrzebne są cykliczne spotkania ich pracowników w celu
wymiany doświadczeń, a także wypracowanie jednolitego systemu
i standardu poradnictwa.
VIII.
IX.
65
CZĘŚĆ III. WNIOSKI I REKOMENDACJE
1. WNIOSKI Z BADAŃ
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań zostały sformu-
łowane wnioski na temat funkcjonowania poradni psychologiczno-
pedagogicznych w Polsce.
Analiza zebranego materiału badawczego jednoznacznie wskazuje
na to, że zasoby osobowe przeznaczone na poradnictwo zawodowe
w poradniach psychologiczno-pedagogicznych są zdecydowanie za
małe w stosunku do potrzeb. Zatrudnienie specjalistów na etacie
doradcy zawodowego w poradniach to rzadkość – stwierdziliśmy,
że tylko 10,43% osób zajmujących się poradnictwem zawodowym
ma taki etat. Tylko 10,66% doradców zajmuje się wyłącznie porad-
nictwem, dla pozostałych osób jest to 1 z wielu zadań, któremu
poświęca się małą część czasu pracy. Średnio liczba etatów dorad-
czych w poradni to tylko 1,85, o wiele za mało zważywszy na to, że
średnia liczba uczniów w rejonie poradni wynosi 12 796, a placówek
oświatowych – 49,81. Niewystarczająca liczba doradców powoduje
głównie niemożność zapewnienia ilości usług odpowiedniej do
potrzeb. Natomiast bycie doradcą zawodowym jedynie na część etatu
skutkuje spowolnieniem rozwoju zawodowego w tej dziedzinie.
Badania pokazują także, że zasięg działań doradczych poradni jest
skromny. Średnio tylko 821 uczniów w ciągu roku korzysta z tych
usług, co stanowi zaledwie 6,42% wszystkich uczniów z rejonu dzia-
łania poradni. Większość uczniów, którzy mają to szczęście i mogą
skorzystać z oferty doradczej poradni, uczestniczą tylko w zajęciach
grupowych i widzą się z doradcą zawodowym tylko raz w ciągu
roku.
Wyniki badań sugerują występowanie ogromnych różnic między
poradniami w podejściu do poradnictwa zawodowego, przypisywa-
niu mu wagi, w zasobach, jakimi dysponują doradcy i możliwościach
66
świadczenia usług tego rodzaju. Niestety większość poradni margi-
nalizuje poradnictwo – jest to dla nich 1 z ostatnich zadań w hierar-
chii ważności (z pewnością za terapią psychologiczną, pedagogiczną,
logopedią, problemami wychowawczymi i szkolnymi), które reali-
zuje się, gdy starczy na nie (stale brakujących) czasu i zasobów. Mar-
ginalizowanie poradnictwa przybiera 2 formy: rzadziej występujące
otwarte podważanie sensowności działań na tym polu i częstsze ich
markowanie. Z drugiej strony są poradnie, w których poradnictwu
przypisuje się odpowiednią rangę. Np. w szczecińskich poradniach
panuje „dobry klimat” dla poradnictwa zawodowego, doradcy tam
zatrudnieni tworzą prężne środowisko zawodowe i otrzymują znacz-
nie więcej wsparcia od organów prowadzących placówki oświatowe
niż doradcy z poradni w innych miastach.
Zauważalne są negatywne skutki braku standardu usług poradni-
ctwa zawodowego dla poradni, który zawierałby między innymi
wytyczne dotyczące ilości i rodzaju usług oraz tego, jakim uczniom
powinny być one świadczone, i który zapewniłby zbliżony poziom
wsparcia w tym zakresie uczniom z różnych części Polski. Dzisiaj
usługi poradnictwa zawodowego świadczone w różnych poradniach
trudno porównywać. Wprowadzenia takiego standardu powinno
podjąć się Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu.
Zatrważa fakt, że prawie połowa osób trudniących się poradnictwem
zawodowym, co pokazują wyniki badań, nie ma w tej dziedzinie
niezbędnych kwalifi kacji (i prawdopodobnie odpowiednich kompe-
tencji). Coraz więcej osób ma ukończone studia podyplomowe z po-
radnictwa i orientacji zawodowej, głównie dzięki projektom współ-
fi nansowanym z EFS; oferta takich studiów jest dość bogata. Wobec
tego nie należy tak łatwo godzić się z tym, że zadania z poradnictwa
wykonują osoby bez formalnego wykształcenia i przygotowania. Do
tej sytuacji przyczyniają się prawdopodobnie organy prowadzące
placówki oświatowe, które na ogół nie są skłonne do fi nansowania
etatów dla doradców zawodowych w poradniach.
Zauważalne jest, że doradcy pozbawieni są wsparcia merytorycznego
instytucji nadrzędnych wobec poradni. Oferta szkoleniowa, z której
korzystają, jest tworzona lokalnie, wsparcie dostępne w jednym
67
regionie (np. tematy szkoleń) jest na ogół zupełnie nieporównywalne
z oferowanym w innym. KOWEZiU, z którego szkoleń i materiałów
metodycznych stosunkowo często korzystają doradcy, ma mniejsze
możliwości szkolenia niż wynika to z potrzeb poradni. Niezaspo-
kajanie potrzeb szkoleniowych jest ryzykowne zważywszy na to,
że w poradniach zazwyczaj zatrudnia się osoby bez wcześniejszego
doświadczenia w doradztwie zawodowym.
Niestety wśród osób świadczących usługi doradztwa zawodowego
duża jest grupa tych, którym brak oferty szkoleniowej wcale nie prze-
szkadza, ponieważ nie widzą potrzeby doskonalenia zawodowego.
Zważywszy na to, że poradnictwo edukacyjne stanowi jedno z ich
głównych działań, jest to okoliczność stawiająca pod znakiem zapy-
tania kompetencje takich doraźnych doradców.
Analiza materiału badawczego wskazuje na duże braki w kolejnym
obszarze funkcjonowania poradni. Działy poradnictwa i orientacji
zawodowej w poradniach mają bardzo skromne zaplecze techniczne
i lokalowe. Średnia 1,63 komputera zarezerwowanego na poradnictwo
to bardzo mało, niecały komputer na etat doradczy (średnio w po-
radniach na poradnictwo zawodowe przeznaczone jest 1,85 etatu).
W niektórych poradniach doradcy w ogóle nie mają przydzielonych
komputerów, a to sprawia, że nie mogą korzystać na bieżąco z wielu
narzędzi doradczych i źródeł informacji. Celom poradnictwa zawodo-
wego służy zazwyczaj standardowy sprzęt biurowy, dostęp do urzą-
dzeń technicznych pomagających w prowadzeniu zajęć z uczniami
jest mocno ograniczony. Sale doradztwa zawodowego wyposażone
w stanowiska komputerowe to prawdziwa rzadkość.
Chociaż zasób narzędzi doradczych, z których korzystają pracownicy
poradni, jest dość różnorodny, to jednak nie wszyscy mają do nich
równy dostęp. Powszechnie doradcom przeszkadza to, że zasoby
narzędzi i informacji się dezaktualizują i brak jest możliwości uzupeł-
niania ich i unowocześniania. Mocno odczuwalny jest brak Kwestiona-
riusza Preferencji Zawodowych J.L. Hollanda, zwłaszcza, że nie został on
zastąpiony podobnym narzędziem.
68
Kolejne wnioski dotyczą poradnictwa dla osób niepełnosprawnych.
Uczniowie niepełnosprawni, poważnie lub przewlekle chorzy na ogół
mogą liczyć tylko na niewielką pomoc ze strony doradców zawodo-
wych z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Doradcy narzekają
na brak narzędzi doradczych przydatnych w pracy z tymi uczniami,
brak dostępu do informacji o przeciwwskazaniach zdrowotnych
do wykonywania zawodów i szkoleń związanych z tym rodzajem
poradnictwa.
Badanie potwierdziło także tendencję, którą można obserwować
w Polsce od kilu lat, a mianowicie, że do poradnictwa zawodowego
przywiązuje się coraz większą wagę. Ludzie stopniowo uświada-
miają sobie braki, jakie w tym zakresie ma Polska w porównaniu
z innymi krajami Europy i chcą partycypować w rozwoju, jaki praw-
dopodobnie jeszcze czeka tę dziedzinę. Pracownicy poradni nie są
tu wyjątkiem – pomimo że w byciu doradcą zawodowym w poradni
widzą wiele minusów – w większości chcą nadal zajmować się tą
dziedziną.
W ramach podsumowania, odwołując się zarówno do wyników
badań, jak i dostępnych źródeł informacji na temat stanu funkcjono-
wania poradni psychologiczno-pedagogicznych, podejmujemy próbę
sformułowania najistotniejszych rekomendacji. Jednocześnie chcieli-
śmy podkreślić, że rekomendacje te mają na celu jedynie zasygnalizo-
wać daną kwestię i nie aspirują do tego, by formułować propozycje
rozwiązań, które uwzględniałaby różne aspekty i wymiary funkcjo-
nowania poradni psychologiczno-pedagogicznych.
W tym celu dokonaliśmy krótkiej analizy poradnictwa zawodowego
w poradniach (uwzględniającego wnioski z powyżej wymienionych
źródeł), które umożliwi określenie aktualnych i potencjalnych prob-
lemów, przewidywanie kierunków zmian i zidentyfi kowanie czynni-
ków hamujących rozwój tego obszaru. Posłużyliśmy się schematem
analizy SWOT, który na potrzeby niniejszego opracowania, zastoso-
waliśmy w uproszonej formie.
69
Tabela 11. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne – analiza SWOT
Mocne strony
Słabe strony
potencjał kompetencyjny
wykwalifi kowanych dorad-
ców zawodowych,
pozytywne postawy pracow-
ników wobec poradnictwa
zawodowego,
współpraca ze szkołami,
istnienie prężnych poradni
wzorcowo realizujących
poradnictwo zawodowe
i upowszechniających dobre
praktyki w tym zakresie.
▪
▪
▪
▪
bardzo niski poziom zatrudnienia na stanowi-
sku doradcy zawodowego,
powierzanie zadań z doradztwa zawodowego
osobom niewykwalifi kowanym,
wykonywanie przez doradców zawodowych
również innych obowiązków,
ilość usług doradczych nieadekwatna do
potrzeb uczniów i szkół,
zaplecze lokalowe i sprzętowe niedostosowane
do potrzeb,
niewłaściwa struktura usług doradztwa zawo-
dowego (dominacja poradnictwa grupowego),
brak oferty dla uczniów niepełnosprawnych,
niewystarczające wykorzystanie szansy, jaką
dla poradni było fi nansowanie projektów
doradczych z EFS,
uniemożliwienie pracownikom poradni
skorzystania z oferty bezpłatnych studiów
podyplomowych z doradztwa zawodowego
fi nansowanych z EFS.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Szanse
Zagrożenia
rosnące oczekiwania wobec
poradnictwa edukacyjno-
-zawodowego w oświacie,
dążenie do rozwijania i dosko-
nalenia systemu poradnictwa
zawodowego w Polsce,
odpowiednie regulacje
prawne,
rosnąca świadomość znacze-
nia poradnictwa zawodowego
dla uczniów,
dostępność dla poradni
środków z PO KL,
możliwość dokształcania
się w zakresie poradnictwa
zawodowego.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
brak wieloletniej centralnej strategii roz-
woju usług poradnictwa zawodowego
w poradniach,
brak centralnej instytucji/struktury koordynu-
jącej działania doradcze w poradniach,
brak standardu usług poradnictwa zawodo-
wego w poradniach,
niechęć organów prowadzących placówki
edukacyjne do fi nansowania etatów doradców
zawodowych w poradniach,
brak bogatej, regularnie uzupełnianej oferty
wsparcia merytorycznego i szkoleń dla
doradców zawodowych oraz niezapewnianie
im nowych narzędzi doradczych.
▪
▪
▪
▪
▪
70
2. REKOMENDACJE
Rekomendacje to najważniejsze zadania, których wykonanie może
doprowadzić do poprawy jakości poradnictwa i orientacji zawodo-
wej w poradniach psychologiczno–pedagogicznych. Grupują się one
w obszarach, w których niezbędne jest dokonanie zmian, aby nastąpiła
poprawa stanu usług poradnictwa zawodowego i podniesienie ich
standardu.
Pierwszy obszar: prawo i zmiany legislacyjne
Wprowadzenie Stowarzyszenia Doradców Szkolnych i Zawodowych
Rzeczypospolitej Polskiej na listę partnerów społecznych w procedu-
rach konsultacji projektów i przepisów prawa oświatowego, zwłasz-
cza dotyczącego doradztwa zawodowego i osób świadczących usługi
orientacji i poradnictwa zawodowego w edukacji i na styku edukacja –
rynek pracy. Przykładowo na liście konsultantów społecznych projektu
rozporządzenia dotyczącego m.in. kwalifi kacji doradców zawodowych
w szkołach i placówkach, wśród 41 podmiotów nie znalazły się SDSiZ
RP ani PTP. Obowiązek konsultacji z SDSiZ RP w sprawach regulacji
prawnych dotykających obszaru doradztwa jest niezbędny.
Należy dokończyć zmiany systemowe i reformę edukacji, rozpoczętą
w roku 2000 w obszarze doradztwa szkolno-zawodowego. W ślad
za koncepcją szkolnego doradcy zawodowego i wewnatrzszkolnego
systemu doradztwa zawodowego niezbędne jest podjęcie prac nad
koncepcją zewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego jako
uzupełnienia otoczenia społeczno-instytucjonalnego szkoły. Nie-
zbędne wydaje się określenie stosownym rozporządzeniem podziału
kompetencji szkół i pozaszkolnych lub pozaedukacyjnych podmiotów
doradczych i określenie ich wzajemnych obowiązków, zasad współ-
pracy. Dotyczy to takich placówek, jak: instytucje rynku pracy, porad-
nie psychologiczno-pedagogiczne, OHP, organizacje pozarządowe,
podmioty niepubliczne świadczące usługi doradcze.
Niezbędne jest, analogicznie jak w przypadku nauczycieli – dorad-
ców zawodowych, wprowadzenie zasady legitymowania się upraw-
nieniami pedagogicznymi przez osoby świadczące na rzecz uczniów
usługi doradcze (zajęcia informacyjno-edukacyjne, poradnictwo gru-
71
powe, poradnictwo indywidualne) w szkołach lub poza szkołami.
Dotyczy to zwłaszcza doradców z placówek i instytucji z resortu pracy,
podmiotów z obszaru niepublicznego doradztwa zawodowego i orga-
nizacji pozarządowych.
Konieczne jest określenie, w drodze odrębnego rozporządzenia Mini-
sterstwa Edukacji Narodowej, szczegółowych zadań poradni psycho-
logiczno-pedagogicznych w obszarze doradztwa zawodowego oraz
zadań doradcy zawodowego z poradni (osoby realizującej jego zada-
nia). Dotyczy to zadań na rzecz: szkół, placówek oświatowych innych
niż szkoły (zwłaszcza placówek szkolnictwa specjalnego), ucznia,
rodzica i nauczyciela. Niezbędne jest określenie wzajemnych obowiąz-
ków i zasad współpracy na linii poradnia – szkoła oraz współdziałania
z instytucjami rynku pracy w ramach zewnątrzszkolnego systemu
doradztwa zawodowego.
Uregulowania i doprecyzowania wymagają zasady udzielania przez
szkołę, poradnię i władze oświatowe pomocy z obszaru doradztwa
zawodowego w stosunku do uczniów z odchyleniami w stanie zdro-
wia i rozwoju (przewlekle chorych, niepełnosprawnych i niedostoso-
wanych społecznie). Zasady te powinny określać prawa ucznia i jego
rodziców do określonej formy pomocy (np. prawo do skierowania do
szkół poza ogólnymi kryteriami przyjęć) oraz kompetencje, obowiązki
szkoły, poradni, organu prowadzącego, organu nadzoru. Niedoprecy-
zowanie tych spraw rodzi przesłanki do „zwyczajowych” rozwiązań
lub łamania praw dziecka chorego i wykluczaniem go z systemu edu-
kacji (myślenie według schematu: „zbyt chory, by uczył się zawodu,
za słaby, by uczył się w LO”). Organy prowadzące i kuratoria oświaty
powinny być zainteresowane tworzeniem większej liczby klas integra-
cyjnych, zwłaszcza na poziomie szkół ponadgimnazjalnych.
Niezbędny jest jednoznaczny zapis w rozporządzeniu dotyczącym
zadań doradcy zawodowego w poradni psychologiczno-pedagogicz-
nej, że (analogicznie, jak w szkole) w przypadku, gdy w poradni nie
jest zatrudniony doradca zawodowy (na stanowisku: doradca zawo-
dowy) jego zadania i obowiązki powierza się: psychologowi, pedago-
gowi lub socjologowi, o ile mają oni formalne kwalifi kacje do pracy
w obszarze orientacji i poradnictwa zawodowego (co jest regulowane
odrębnym rozporządzeniem). Prawo do stosowania psychometrycz-
72
nych narzędzi diagnostycznych dla potrzeb doradztwa zawodowego
powinno być zarezerwowane wyłącznie dla psychologów. Konieczne
jest wprowadzenie zapisu, że za organizację świadczenia usług poradni
w obszarze doradztwa zawodowego odpowiada dyrektor (analogicz-
nie, jak w szkole). Dla zabezpieczenia warunków i standardów pracy
osób zatrudnionych w charakterze doradców konieczny jest zagwaran-
towanie na wypełnianie tychże zadań minimum 3/4 etatu.
Wydaje się niezbędne i celowe przyjęcie zapisu o obligatoryjnym obo-
wiązku uzupełnienia kwalifi kacji formalnych przez osoby zatrudnione
w poradniach do realizacji zadań z zakresu doradztwa zawodowego,
które nie mają uprawnień i jednoczesne wprowadzenie okresu przej-
ściowego (np. 3–4 lata), w którym trzeba wywiązać się z tego obo-
wiązku. Jest to rozwiązanie podobne do zastosowanego w okresie
wdrażania reformy edukacji; żądano wtedy od nauczycieli uzupełnie-
nia wykształcenia do poziomu studiów magisterskich w ciągu 6 lat.
Czas ten powinien być wykorzystany przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej na prowadzenie kampanii promującej takie rozwiązania
i zaoferowanie bezpłatnych kursów kwalifi kacyjnych i studiów pody-
plomowych kadrze poradni. Studia te powinny być sprofi lowane
specjalnie do specyfi ki poradnictwa zawodowego w poradniach,
placówkach oświatowo-wychowawczych i placówkach kształcenia
specjalnego.
Niezbędne będzie, po wprowadzeniu specyfi kacji zadań poradni psy-
chologiczno-pedagogicznych i zadań doradcy zawodowego w obszarze
doradztwa zawodowego w poradniach, znowelizowanie Rozporządze-
nia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie
zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicz-
nych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114),
a ściślej – zadań szkolnego doradcy zawodowego, którego obarczono
nierealnym i zbyt szerokim zakresem obowiązków. W rzeczywistości
ich realizacja, przy tak niskim zatrudnieniu doradców w szkołach, jest
fi kcją. Powinny one zostać częściowo przeniesione, przypisane porad-
niom lub innym podmiotom, zgodnie z ich powinnościami, możliwoś-
ciami i profi lem działania. Zadania i obowiązki szkolnego doradcy
zawodowego, w obecnym kształcie, wyczerpują niemal wszystkie
obszary doradztwa na rzecz ucznia, rodzica i innych nauczycieli
w szkole, co tworzy wrażenia, że poza szkołą (WSDZ) system orientacji
73
i poradnictwa zawodowego nie istnieje lub systemowe oddziaływania
zamykają doradztwo tylko w obrębie szkoły.
Znowelizowane Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy
psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach
i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114) powinno doprecyzować,
zindywidualizować specyfi czne zadania i obowiązki doradcy zawo-
dowego w placówkach, o których mowa w §1. Są to: placówki oświa-
towo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, pla-
cówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego
oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, młodzieżowe
ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne
ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze
dla dzieci i młodzieży, a także dla dzieci i młodzieży upośledzonych
umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, placówki poza
miejscem stałego zamieszkania (np. przy szpitalach).
Wobec potrzeby wprowadzenia tak poważnych zmian w przepisach
prawnych dotyczących doradztwa zawodowego w edukacji celowe
wydaje się, zamiast licznych korekt, podjęcie prac nad kompleksowo
opracowanym Rozporządzeniem w sprawie zasad świadczenia usług infor-
macji, orientacji i poradnictwa zawodowego oraz instytucjonalnego wsparcia
dla młodzieży w szkołach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych i pla-
cówkach edukacyjnych (przykładowy tytuł). Aktem tym będzie można
dokończyć reformę podjętą przed 10 laty oraz zmiany rozpoczęte
w obszarze systemu poradnictwa zawodowego, który w obecnym
kształcie realizuje się tylko na poziomie szkoły za sprawą koncepcji
szkolnego doradztwa zawodowego.
Zaproponowany akt prawny powinien także wskazywać podmioty
wspierające lub odpowiedzialne za standardy doradztwa zawodo-
wego w szkołach, poradniach i placówkach w obszarach zarządzania,
organizacji, nadzoru. Niezbędne wydaje się określenie powinności
i kompetencji samorządów lokalnych (organów prowadzących),
organów nadzoru (kuratoria oświaty), instytucji wsparcia meryto-
rycznego i metodycznego na szczeblu lokalnym (ośrodki doskonale-
nia nauczycieli, wojewódzkie ośrodki metodyczne) oraz centralnym
(CMPPP, KOWEZiU, Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Instytut
74
Badań Edukacyjnych) w zakresie zapewnienia warunków do realizacji
zadań edukacyjnego doradztwa zawodowego. Ze względu na wzra-
stające znaczenie partnerów społecznych i organizacji pozarządowych
oraz ich miejsce w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego (rola
wspierająca, opiniotwórcza, rekomendacje) niezbędne jest prawne
określenie ich roli i kompetencji we wspieraniu działań systemowych
na rzecz doradztwa w edukacji.
Warto poszerzyć uprawnienia kuratorów oświaty do powierzenia
zadań koordynacji doradztwa zawodowego w poradniach psycholo-
giczno-pedagogicznych w wymiarze lokalnym lub regionalnym porad-
niom realizującym te zadania wzorcowo. Sieć poradni koordynujących
ułatwiłaby dystrybucję materiałów, przekaz informacji, tworzenie
zaplecza do mentoringu i superwizji (zadanie ze szczebla centralnego,
realizowane także kaskadowo). Poradnie koordynujące byłyby także
centrami gromadzącymi (identyfi kującymi) dobre praktyki. Obecnie
w gestii kuratora jest wskazanie poradni w szczególności odpowie-
dzialnej za diagnozę i orzecznictwo dla uczniów niedowidzących
i niedosłyszących, a więc są to porównywalne (wyodrębnione) obszary
zadań i kompetencji poradni psychologiczno-pedagogicznych.
Drugi obszar: budowanie struktur i systemu wsparcia merytorycz-
nego i metodycznego dla doradców zawodowych z poradni psycho-
logiczo-pedagogicznych, szkół i innych placówek edukacyjnych
Powołanie Krajowej Rady Poradnictwa Zawodowego – międzyresor-
towego, reprezentatywnego zespołu ekspertów, w skład której wcho-
dziliby przedstawiciele środowisk doradców zawodowych wszystkich
resortów, placówek, organizacji, w tym niepublicznego poradnictwa
zawodowego i organizacji pozarządowych, mentorzy i przedstawiciele
nauki – w celu wypracowania zrębów strategii państwa dla poradni-
ctwa zawodowego i przygotowania dokumentu opisującego tę strategię
(np. Strategia rozwoju systemu poradnictwa). Krajowa Rada Poradnictwa
Zawodowego miałaby także legitymację do wnioskowania, opiniowa-
nia i konsultowania projektów nowych aktów prawnych i projektów
nowelizacji.
Na szczeblu Ministerstwa Edukacji Narodowej należy wesprzeć prace
specjalisty ds. doradztwa zawodowego stałą współpracą z zespołem
75
konsultacyjnym składającym się z ekspertów: doradców praktyków
i teoretyków poradnictwa zawodowego. Wsparcie takie ma szczególne
znaczenie w okresie projektowania i wdrażania zmian systemowych
w edukacji. Projekty aktów prawnych i zamierzenia na szczeblu cen-
tralnym winny być przedstawiane do konsultacji wszystkim podmio-
tom i partnerom społecznym powiązanym merytorycznie z pracami
Ministerstwa Edukacji Narodowej. Lista tych podmiotów powinna być
pełna.
Niezbędny jest podział kompetencji i powinności placówek Ministerstwa
Edukacji Narodowej na szczeblu centralnym (KOWEZiU, CMPPP, In-
stytut Badań Edukacyjnych) w stosunku do podmiotów edukacyjnych
świadczących usługi z zakresu doradztwa zawodowego oraz określe-
nie podległości metodycznej i merytorycznej: szkół, poradni psycho-
logiczno-pedagogicznych, innych placówek, a także OHP (w zakresie
kształcenia i wychowania ich uczestników – art. 2, pkt 8 Ustawyz dnia
7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 256,
poz. 2572, z późn. zm.)). Poradnie powinny zostać objęte opieką meto-
dyczną CMPPP. W tym celu w CMPPP niezbędne jest powołanie Pra-
cowni Orientacji i Poradnictwa Zawodowego. Instytut Badań Eduka-
cyjnych powinien podjąć się badania stanu i potrzeb placówek systemu
edukacji, którym powierzono ustawowe zadania z obszaru doradztwa
zawodowego. Dotychczas bowiem zainteresowania IBE ukierunko-
wane są na badania i potrzeby szkolnictwa zawodowego, a nie całego
systemu edukacji, a legitymację do prowadzenia badań i monitoringu
doradztwa zawodowego nie w pełni się wykorzystuje. Wyniki badań
należałoby porównać z prowadzonymi dotychczas przez różne pod-
mioty i organizacje (w tym UE), przedstawić Krajowej Radzie Poradni-
ctwa Zawodowego, zespołowi ekspertów i zainteresowanym podmio-
tom postulującym zmiany systemowe, w tym partnerom społecznym,
organizacjom pozarządowym i wiodącym podmiotom na rynku
doradczym, żeby sformułować rekomendacje i wnioski co do kierunku
zmian obecnego stanu.
Konieczne jest, w trybie pilnym, opracowanie i uruchomienie przez
wiodące ośrodki akademickie, legitymujące się wieloletnim doświad-
czeniem w prowadzeniu kształcenia na kierunku doradztwo zawo-
dowe oraz dysponujące kadrą cieszącą się uznaniem i autorytetem
w środowisku doradców w edukacji, studiów podyplomowych, kur-
76
sów kwalifi kacyjnych (także w systemie e-learning) dla kadry poradni
psychologiczno-pedagogicznych oraz innych placówek oświatowych
i oświatowo-wychowawczych. Programy studiów i kursów sprostać
muszą podwyższonym kryteriom kwalifi kacyjnym, jakie należy nało-
żyć na osoby zajmujące się poradnictwem zawodowym w edukacji
(kwalifi kacje uprawniające do zatrudnienia w poradniach i placów-
kach) oraz muszą uwzględniać specyfi kę pracy doradcy zawodowego
w konkretnych instytucjach.
Konieczne jest zidentyfi kowanie i wskazanie placówek (poradni, szkół
i innych) wiodących w zakresie doradztwa zawodowego w celu stwo-
rzenia sieci regionalnych ośrodków wsparcia doradców zawodowych.
Kryteriami wyboru placówek byłyby: jakość pracy, innowacyjność,
dorobek i poziom świadczonych usług doradztwa zawodowego.
Ośrodki te tworzyłyby nieformalną sieć i ogniskowały wokół siebie
potencjał zawodowy doradców i ich lokalne zasoby. Mentoring i super-
wizje byłyby zadaniami zlecanymi przez jednostki centralne i ujętymi
w system wsparcia pionowego, fi nansowanego dodatkowo.
W CMPPP należy uruchomić projekt regionalnych ośrodków wspar-
cia i stworzyć listy liderów doradztwa zawodowego, analogicznie,
jak jest to robione dla innych obszarów (profi laktyki, terapii, wsparcia
wychowawczego). Niezbędne będzie sformalizowanie idei superwizji
i mentoringu, dzięki której w pełni wykorzystany zostanie potencjał
i doświadczenie zawodowe odchodzącej (np. na wcześniejsze eme-
rytury) kadry doradców zawodowych z poradni/szkół/placówek
edukacyjnych. Rekomendowania do regionalnych ośrodków wsparcia
i listy liderów i mentorów mogłoby się podjąć SDSiZ RP lub Centrum
Metodyczne ECORYS Polska (w ramach prowadzenia projektu akre-
dytacji kompetencji doradców zawodowych).
Niezbędne będzie uruchomienie stałego portalu internetowego
„Doradca zawodowy w edukacji”, z podstronami dla doradców zawo-
dowych z poszczególnych typów placówek i obszarów doradztwa.
Konieczne jest wprowadzenie do programów kursów kwalifi kacyj-
nych dających uprawnienia do sprawowania stanowisk kierowniczych
(dyrektor szkoły lub placówki w resorcie edukacji) modułu przygotowa-
nia kadry kierowniczej w zakresie podstaw doradztwa zawodowego.
77
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli (dla ODN i WOM),
CMPPP (dla kuratorów oświaty, poradni i innych placówek oświato-
wych) oraz KOWEZiU (dla szkół) powinny podjąć się zadania syste-
matycznego szkolenia wizytatorów i dyrektorów. Szkolenia te miałyby
dotyczyć m.in. konieczności i celowości prowadzenia profesjonalnego
poradnictwa zawodowego dla młodzieży oraz odpowiedzialności
za standardy realizowanych/wdrażanych usług informacji, orientacji
i poradnictwa zawodowego.
Doradców zawodowych z resortu edukacji, w pierwszej kolejności
z poradni oraz placówek opiekuńczych i oświatowo-wychowawczych,
należy objąć systemowo szkoleniami z zakresu umiejętności pisania
projektów i wykorzystania środków z PO KL, podobnie, jak miało to
miejsce z kadrą doradców zawodowych z resortu pracy. Wskazane
i celowe byłoby grupowanie szkoleń dla uczestników reprezentujących
te same, lokalne środowiska, co dałoby zalążek lokalnych partnerstw
dla przygotowania i realizacji projektów.
Trzeci obszar: budowanie zaplecza metodycznego dla doradztwa
zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
Należy gruntownie przeanalizować wyposażenie poradni psycholo-
giczno-pedagogicznych w narzędzia (testy, kwestionariusze, metody,
programy komputerowe, testy komputerowe, informatory, materiały
metodyczne). Szczególnie ważne jest przy tym: badanie adekwatności
i przydatności metod i testów dla doradztwa zawodowego, aktualność
norm, dopuszczenie do użytku w poradniach psychologiczno-pedago-
gicznych (standaryzacja, certyfi kacja, ewentualne wycofanie z obiegu).
Niezbędne będzie przy tym określenie przez MEN, wspomagane przez
CMPPP, KOWEZiU, uczelnie, SDSiZ RP oraz PTP, aktualnego wykazu
narzędzi (testów, kwestionariuszy), które uzna się za dopuszczone do
stosowania w poradniach psychologiczno-pedagogicznych dla celów
diagnozy (wykonywanej przez: psychologa, pedagoga, doradcę zawo-
dowego). Materiały metodyczne przeznaczone do użytku szkolnego
doradcy zawodowego, a przekazane także poradniom, nie byłyby
przedmiotem analizy.
Należy dokonać analizy uprawnień pracowników poradni psycholo-
giczno-pedagogicznych do stosowania narzędzi (certyfi katy, zaświad-
78
czenia o ukończeniu szkoleń ze stosowanych narzędzi) oraz zgodności
wykształcenia (psycholog – doradca zawodowy, pedagog – doradca
zawodowy, socjolog – doradca zawodowy, doradca zawodowy) z ro-
dzajem narzędzia i typem diagnozy. Głównie chodzi o przestrzeganie
zasady posługiwania się testami psychometrycznymi jedynie przez
psychologów.
Niezbędne jest opracowanie nowych testów, ewentualnie zakup goto-
wych, dystrybuowanych komercyjnie (np. Wielowymiarowy Kwestio-
nariusz Preferencji, Kwestionariusz Uzdolnień Przedsiębiorczych, Test
Achtnicha) lub wdrażanych do doradztwa zawodowego w resorcie
pracy (Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych). Dystrybucja
narzędzi diagnostycznych dla celów poradnictwa zawodowego w po-
radniach psychologiczno-pedagogicznych byłaby fi nansowana przez
MEN (analogicznie, jak to się dzieje w placówkach doradczych resortu
pracy).
Finansowanie zakupu narzędzi i szkoleń certyfi kacyjnych nie może
obciążać budżetów poradni/organów prowadzących (analogicznie,
jak w przypadku szkół, które otrzymały bezpłatne narzędzia i mate-
riały metodyczne z MEN-u/KOWEZiU). Odpowiedzialność za zleca-
nie opracowania narzędzi, dystrybucję i wyposażenie w nie poradni
spada na CMPPP. W przypadku testów z przestarzałymi normami
CMPPP powinno zlecić prace aktualizujące normy. CMPPP także pod-
jęłoby się sporządzenia, we współpracy ze specjalistami np. z PTP, Pra-
cowni Psychometrycznej Uniwersytetu Warszawskiego, listy testów
wycofanych z użytku.
Niezbędne jest opracowanie przez CMPPP testów do diagnozy peda-
gogicznej (badających wiedzę przedmiotową, a nie kompetencje) dla
młodzieży gimnazjalnej (brak ich od 10 lat).
Niezbędne jest rekomendowanie i upowszechnienie nowoczesnych
narzędzi dla doradztwa zawodowego (testy komputerowe, zasoby
Internetu). Testy musiałyby spełniać wymogi standaryzacyjne.
Niezbędne jest opracowanie podręcznika/przewodnika po metodach
i narzędziach dla doradztwa zawodowego w poradniach psycho-
logiczno-pedagogicznych (analogicznego do pracy zbiorowej Testy
w poradnictwie zawodowym sprzed 20 lat). Podręcznik/przewodnik
79
byłby pomocą metodyczną dla osób realizujących zadania diagnozy.
Niezbędnym załącznikiem do podręcznika muszą być aktualne normy
oraz informacja o uprawnieniach do stosowania narzędzia.
Bezpłatne materiały dla szkolnych doradców zawodowych oraz osób
realizujących zadania i obowiązki doradcy zawodowego w szkołach
powinny być przekazywane przez instytucje dystrybuujące także
do poradni psychologiczno-pedagogicznych, ponieważ poradnie są
zapleczem dla szkoły.
Niezbędne jest opracowywanie i aktualizowanie dla potrzeb porad-
nictwa zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
materiałów z zakresu informacji edukacyjno-zawodowej o wymiarze
europejskim, krajowym i lokalnym. Materiały powinny uwzględniać
szerokie spektrum potrzeb klientów, które są zależne od etapu eduka-
cji, planów kształcenia zawodowego i ogólnego, konieczności kształce-
nia specjalnego lub integracyjnego). Szczególnie potrzebna jest pełna
informacja o możliwościach kształcenia młodzieży niepełnosprawnej
na poziomie szkół policealnych i wyższych (informatory o szkołach
i uczelniach, poradniki o uprawnieniach dla niepełnosprawnych,
o dostępie bez barier).
Niezbędne jest opracowanie materiałów metodycznych we współpracy
ze służbą zdrowia (specjalistami medycyny pracy) z zakresu wskazań
i przeciwwskazań do zawodów, zwłaszcza szkolnictwa zawodowego
i kierunków politechnicznych. Materiały na temat poradnictwa zawo-
dowego dla uczniów z problemami zdrowotnymi powinny zawie-
rać jasne zasady i kryteria orzekania, opiniowania i kierowania do
odpowiednich form kształcenia oraz wykładnie procedur i prawa dla
doradców. Doradcy zawodowi oraz osoby zaangażowane w poradni-
ctwo, orzecznictwo i opiniowanie na rzecz uczniów chorych i niepełno-
sprawnych (w tym lekarze i dyrektorzy poradni psychologiczno-peda-
gogicznych) powinni być przeszkoleni w tym zakresie oraz z prawa
oświatowego i prawa pracy.
Czwarty obszar: standardy wyposażenia i warunki pracy doradcy
zawodowego w poradni psychologiczno pedagogicznej
Konieczne jest opracowanie jednolitych standardów wyposażenia
poradni psychologiczno-pedagogicznej w narzędzia, metody, materiały
80
dydaktyczne i metodyczne, literaturę, środki i materiały techniczne
(urządzenia biurowe, komputery, dostęp do Internetu). Wyposażenie
poradni zgodnie z odnośnymi standardami powinno być zadaniem
państwa, realizowanym przez MEN, a nie organów prowadzących.
Ewentualnie mogłoby opierać się na subwencji celowej, której realiza-
cja byłaby ściśle kontrolowana. Jak pokazuje doświadczenie kontrola
jest potrzebna – np. w 2007 r. MEN wyasygnowało dodatkowe środki
na stworzenie etatów dla doradców zawodowych w szkołach i porad-
niach, ale utworzono z nich miejsca pracy dla doradców wyłącznie
w szkołach.
Niezbędne jest, na podstawie analizy potrzeb środowisk lokalnych
i sieci szkół oraz liczby uczniów przypadających na 1 doradcę na
danym terenie, opracowanie standardu zatrudnienia kadry mery-
torycznej poradni, w tym kadry realizującej zadania z zakresu
doradztwa, poradnictwa i orzecznictwa zawodowego. Źródłem do
sporządzenia standardów powinny być m.in.: dane SIO i wielolet-
nie analizy, statystyki i wnioski z raportów opracowywanych przez
CMPPP (Pracownię Orientacji i Poradnictwa Zawodowego, której
powstanie postulujemy).
Niezbędne jest przyjęcie zasady, zapisanej w rozporządzeniu dotyczą-
cym organizacji pracy i statutu poradni, że w strukturze organizacyjnej
poradni psychologiczno-pedagogicznej tworzy się działy (np. terapii,
diagnozy, profi laktyki, doradztwa zawodowego). Praktycznie ma to
miejsce, ale jest to zwyczaj, a nie formalna organizacja.
Niezbędne jest wprowadzenie zmiany w zasadach fi nansowania
pomocy, sprzętu i materiałów metodycznych dla poradni. Obecnie
w odróżnieniu od szkół, poradnie obciążone są wysokim podatkiem
VAT. Spowodowało to np., że podczas komputeryzowania szkół i po-
radni, poradnie nie mogły zakupić oprogramowania do poradnictwa
zawodowego, bowiem przewidziane środki pochłonął 22-procentowy
VAT. Widać więc, że w obszarze fi nansowania poradnie są z niewia-
domych przyczyn dyskryminowane, a środki z budżetu państwa lub
gmin w 1/4 „zjada” podatek. Warunki wyposażenia poradni zależne
są zatem od niekorzystnej dla nich konstrukcji ustawy – ta sytuacja
wymaga zmiany.
81
W latach 2008–2010, w ramach programów PO KL, MEN powinno
zostać zobowiązane do dokończenia projektu kompleksowego dopo-
sażenia poradni w: komputery według standardów nowoczesnego
poradnictwa zawodowego (do porównania: standard wyposażenia
MCIZ OHP), oprogramowanie dla doradztwa zawodowego i prze-
szkolenie doradców (niezrealizowane w pełni do roku 2006 w ramach
SPO RZL, Działania 2.2, Schemat a).
Na lata 2008–20013 w PO KL niezbędne będzie zaplanowanie zabez-
pieczenia potrzeb poradni we wszystkich obszarach naprawy stanu
(warunki pracy, zatrudnienie, wyposażenie). MEN powinno także
w najbliższym czasie ująć potrzeby poradni (wyposażenie, rozwój kadr
i ich kompetencji) w rządowych projektach, programach, konkursach,
zadaniach publicznych, które zawsze dotychczas kierowane są „do”
lub „dla” szkół lub placówek edukacyjnych innych niż poradnie.
Piąty obszar: polityka Ministerstwa Edukacji Narodowej i Minister-
stwa Pracy i Polityki Społecznej wobec poradni psychologiczno-
-pedagogicznych – kierunki zmian, strategia państwa
Kontynuacja reformy systemowej resortu edukacji w obszarze doradz-
twa zawodowego jest najważniejszym gwarantem zmian obecnego
stanu. Etapem drugim reformy powinno być przyjęcie założenia/idei
zewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego (ZDSZ), w któ-
rym poradnie byłyby w pierwszej kolejności wskazane odnośnym
rozporządzeniem MEN-u, jako instytucje wspierające szkołę i inne pla-
cówki edukacyjne w organizacji WSDZ i z tej racji powinny uzyskać naj-
silniejsze wsparcie ministerstwa/państwa. Zainteresowanie rozwojem
doradztwa zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicz-
nych powinno wykazać także Ministerstwo Pracy, bowiem poradnie
odgrywają kluczową, centralną rolę w środowiskach lokalnych, poma-
gając szkołom i placówkom oświatowym w obszarze poradnictwa
zawodowego. Jedynie poradnie mają zasoby i możliwości, by wspierać
dzieci i młodzież w obszarze doradztwa zawodowego w wymiarze
longitudinalnym (od wczesnego dzieciństwa aż do wejścia na rynek
pracy). Ich skuteczna pomoc w tym zakresie stanowi dotychczas nie-
wykorzystany instrument wczesnej (bo jeszcze na etapie edukacji) pro-
fi laktyki bezrobocia i wykluczenia społecznego. Co ważne, poradnie
cieszą się zaufaniem społecznym, rejestrują rosnące zapotrzebowanie
82
na pomoc doradczą, mają na ogół dobrą opinię w środowiskach lokal-
nych, zwłaszcza w szkołach, u uczniów i rodziców.
Celem decydentów powinno być promowanie, na szczeblach od
lokalnego do centralnego, koncepcji rozwiązań systemowych, podej-
mowanie działań na ich rzecz, inwestowanie w system doradztwa
zawodowego, a nie w partykularne działania na rzecz wybranych
podmiotów/placówek. Niezbędne jest zachowanie zasady proporcji
i równowagi w budowaniu zintegrowanego systemu poradnictwa
zawodowego, w którym wszystkie elementy są jednakowo istotne.
Defaworyzacja poradni psychologiczno-pedagogicznych w systemie
doradztwa zawodowego jest w chwili obecnej szczególnie wyraźna.
Koncentracja MEN-u wyłącznie na szkolnym doradztwie jest odej-
ściem od rozwiązań systemowych. Przenosi ciężar reformy na szkołę
i obarcza szczególnie szkolnego doradcę zawodowego. Założenie, że
zatrudnienie doradcy w każdej polskiej szkole każdego typu wystar-
czy, by optymalnie przygotować młodzież dla rynku pracy i kariery,
jest błędne i niezgodne z pierwotnymi założeniami reformy, szcze-
gólnie, gdy nie dopracuje się zewnątrzszkolnego systemu doradztwa
zawodowego.
Rozwój sieci poradni psychologiczno-pedagogicznych, a w nich zaple-
cza kompetentnych kadr, powinno w najbliższym czasie stanowić
priorytet MEN-u. Lata 2000–2008 przyniosły bowiem, na skutek zało-
żeń polityki MEN-u w obszarze doradztwa zawodowego, negatywne
skutki w postaci niekontrolowanej swobody samorządów lokalnych
w likwidowaniu poradni, redukcji etatów, cięcia budżetów poradni.
Ten trend jest szczególnie niebezpieczny i wymaga ingerencji państwa,
zmniejsza bowiem szansę na stabilność i rozwój systemu doradztwa
poprzez poradnie.
Zastosowanie instrumentu zwiększonej subwencji celowej na rozwój
zatrudnienia doradców zawodowych w poradniach psychologiczno-
-pedagogicznych („doradca zawodowy w każdej poradni i w każdej
szkole”) może się okazać zachętą dla samorządów lokalnych, zwrócić
ich uwagę na zmianę polityki oświatowej i na potrzeby poradni psy-
chologiczno-pedagogicznych, a w tym doradztwa zawodowego w tych
placówkach.
83
Opracowanie (dokończenie prac podjętych przez CMPPP) standardów
pracy poradni psychologiczno-pedagogicznych, a w szczególności stan-
dardu w obszarze doradztwa zawodowego. Niezbędne będzie w tym
zakresie wykorzystanie doświadczenia i zaangażowania nowych
podmiotów oraz instytucji, organizacji i partnerów społecznych, które
postulują od dłuższego czasu działania naprawcze dla doradztwa
zawodowego w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i mają
dokładny wgląd w stan i potrzeby poradni na podstawie niezależnych
badań i analiz (SDSiZ RP, ZNP i inne).
84
BIBLIOGRAFIA
Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych sprawozdaw-
czych za rok szkolny 2005/2006 na podstawie danych SIO z 15.09.2006 roku,
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej,
www cmppp.edu.pl/fi les/RAPORT%20NPPP.doc.
Akty prawne
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia
2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psy-
chologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych
(Dz U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46).
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycz-
nia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psycholo-
giczno--pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
(Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w spra-
wie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
(Dz.U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy (Dz.U. z 2004 r Nr 99., poz. 1001, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity
Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Proces diagnozowania autyzmu, PEDAGOGIKA i PSYCHOLOGIA
ADHD - diagnoza terapwutyczna, Pedagogika, psychologia, diagnoza itp
DIAGNOZOWANIE RYZYKA DYSLEKSJI, Prace dyplomowe, pedagogika i psychologia
Diagnoza autyzmu podstawowe info, PEDAGOGIKA i PSYCHOLOGIA, AUTYZM
TEST nr1, Pedagogika, psychologia, diagnoza itp
praca z uczniem zdolnym - diagnoza, Pedagogika, psychologia, diagnoza itp
Bezpieczeństwo przeciwpożarowe w szkołach i placówkach oświatowych, Pedagogika, psychologia, diagnoz
Diagnoza - opis, Pedagogika UŚ, Licencjat 2010-2013, II rok - semestr zimowy, Diagnoza psychopedagog
Diagnoza indywidualnego przypadku np dziecko z autyzmem, Prace dyplomowe, pedagogika i psychologia
Lateralizacja - diagnoza, Pedagogika,psychologia, Dla nauczyciela
DIAGNOZOWANIE RYZYKA DYSLEKSJI, Prace dyplomowe, pedagogika i psychologia
Mosur Alicja Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu Diagnoza pedagogiczna, psychologiczna, logo
DIAGNOSTYKA I TERAPIA ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH 2
DZIEKI ZA PAMIEC, Studia, Pedagogika, Psychologia
Stres w pracy, Pedagogika, Psychologia społeczna
więcej podobnych podstron