1.Podstawowe etapy rozwoju prawa międzynarodowego

Różne były próby periodyzacji historii prawa międzynarodowego. Najwłaściwsze jest oparcie się na 
ogólnej periodyzacji rozwoju społecznego.

•

Starożytność

•

Średniowiecze

•

2 okresy czasów nowożytnych:

o  XVI – XVII – XVIII (300 lat)
o  XIX – pocz. XX w. – I wojna światowa (ponad 100 lat)

•

Okres międzywojenny

•

Współczesność

Instytucje i źródła prawa międzynarodowego w starożytnej Grecji.
Drugim ośrodkiem rozwoju prawa międzynarodowego była starożytna Grecja. Kształtowały sie tam 
stosunki traktatowe, prawo dyplomatyczne, rozwijała się instytucja opieki nad przybyszami przez 
bogatych obywateli (tzw. prostatesa) mająca charakter prywatny. 

1.) PROSTATES - zamożny obywatel, który udzielał ochrony cudzoziemcowi (charakter prywatny).
2.) PROKSENIA - opieka dzięki której obce państwo zapewniało ochronę własnym obywatelom 
(podobnie jak obecnie konsulaty)
3.) AMFIKTONIE - ich zadaniem była ochrona miejsc kultu religijnego, łączyła często kilkanaście 
czy kilkadziesiąt państw – miast wokół świątyni (siedziby amfictionii), np. amfiktonia delficko - 
termopilska złożona z 12 państw-miast (siedzib w świątyni Apollina w Delfach i świątyni Demeter w 
Termopilach), Wspólnym zgromadzeniem amfictionii była Rada Wykonawcza jako reprezentacja 
państw. Podejmowała ona decyzje dotyczące ochrony przed najazdami Persów. Istniało tez stałe biuro, 
skarbiec – kapłani dysponowali „kasą”.
4.) związki państw o charakterze świeckim - Związek Morski (Liga Ateńsko-Delfijska) pod 
hegemonią Aten, ok. 300 państewek, siedziba skarbca na wyspie Delos.
Podejmowano tez próby zorganizowania konferencji międzynarodowej. W 338r. pne Filip Macedoński 
zwołał Kongres Koryncki, w związku z walkami przeciwko Persom. Przyjęto tam wspólną deklarację, 
w której władcy zobowiązali się do wspólnej obrony systemu niewolniczego. Deklaracja stanowiła 
podstawę kształtowania się stosunków ustrojowych we wszystkich państwach. 

Instytucje i źródła prawa międzynarodowego w starożytnym Rzymie.
Umowy międzynarodowe:
1.) AMICITIA - traktaty przyjaźni zawarte pomiędzy państwami o równorzędnym statusie prawnym
2.) SOCIETAS - traktaty przymierza mające wymusić na słabszych określone roszczenia (fedus) - 
Fedus in iqum – traktaty nierównoprawne
3.) BELLUM IUSTUM - wojna sprawiedliwa, bo prowadzona według określonego ceremoniału
COLLEGIUM - złożone z 20 kapłanów, wypowiadali wojnę i zakańczali ją według określonego 
ceremoniału (Kolegium fecjalne wypowiadało wojnę po 33 dniach , jeśli państwo przeciwne nie 
spełniało roszczeń)
4.) PATRONAT - realizacja prawa gościnności, patroni byli wyznaczanie przez Senat lub 
Zgromadzenie Ludowe, opieka nad cudzoziemcami
PRAETOR PEREGRINUS - rozstrzygał spory pomiędzy Rzymianami, a cudzoziemcami na podst. ius 
gentium
5.) Prawo wojenne
6.) Zasady dotyczące traktowania posłów

Nauka prawa międzynarodowego w średniowieczu.
Prekursorskie idee integracji europejskiej:
 Pierre de Bois - łączenie się państw chrześcijańskich przeciw wojskom tureckim pod hegemonia 
Francji, wg      jego koncepcji miała by powstać wspólnota walcząca z innymi religiami.
 Jerzy z Podiebradu – król czeski - federacja państw, przewidywał wspólny sejm, sądy, wspólne 
organy.

Koncepcje wojny sprawiedliwej według chrześcijaństwa:
- inaczej niż w Rzymie
- wojna obronna, na rzecz obrony wiary, dla sprawiedliwej przyczyny, przez pełnoprawnego władcę

3 przesłanki wojny sprawiedliwej: 
1. autorytet władcy,
2. sprawiedliwa przyczyna - iusta causa, 
3. prawa intencja - recta intentio

Przedstawiciele polskiej doktryny, gł. szkoła krakowska - Paweł Włodkowic z Brudzewa (wystąpienie 
podczas soboru w Konstancji przeciw krzyżakom), Stanisław ze Skarbimierza "Kazanie o wojnach 
sprawiedliwych"

Rozpoczyna się era konkordatów – 
1098 r. pierwsza umowa konkordatowa, 
 1122 r. konkordat wormacki Kalikst II - Henryk V

Rozwój nauki prawa międzynarodowego w XV-XVII w.
Czasy nowożytne XVI - XVIII w.

1555 r. – kongres augsburski, narodziny międzynarodowej ochrony praw człowieka, wolność, religii. 
Kształtuje się reguła, że państwa powinny mieć równy status.

1648 r. – kongres westfalski, pokoje w Osnabruck i Munster, początek ery państw suwerennych. 
Proklamowano suwerenność 300 państw niemieckich, uznanie niepodległości Szwajcarii, Holandii 
(miały stworzyć luźną konfederację pod władza papieża ), sprawy wolności żeglugi

1713 r. – traktat z Utrechtu proklamował zasadę równowagi politycznej

umowy kapitulacyjne - pojawiły się pod koniec średniowiecza 1535 do XIX w. ; dot. wyłączenia spod 
kompetencji władców miejscowych cudzoziemców przebywających na terytoriach obcych państw. 
umożliwiało to działalność konsulatów.

Reguły ceremoniału dyplomatycznego: nietykalność poselska ogólnie akceptowana.
Wielka Hanza - nad Bałtykiem i Morzem Północnym – jej reguły wykorzystywano przy tworzeniu 
organizacji międzynarodowych

Wpływ Wielkiej Rewolucji Francuskiej na rozwój prawa międzynarodowego.
Rewolucja miała wpływ na kształtowanie się ustroju politycznego i społeczno – gospodarczego 
państw europejskich oraz na stosunki między nimi; upadek rządów feudalnych, walka o władze 
burżuazji; zasada suwerenności zaczęła nabierać nowego znaczenia, nie dotyczyła teraz suwerennych 
władców absolutnych a suwerennych narodów, zasada zwierzchnictwa narodów; zasada 

nienaruszalności terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa (zasady te 
znalazły pełen wyraz w Deklaracji Prawa Narodów z 1795r.).

Rewolucyjna Francja w walce przeciwko próbom interwencji zbrojnej monarchistyczno – reakcyjnej 
koalicji, wysunęła całkowicie nowe, postępowe i demokratyczne zasady prawa międzynarodowego. 
Polityce wojen dynastycznych i zaborów, nie liczących się z wolą narodów, przeciwstawiła ona zasadę 
suwerenności narodu, nieinterwencji i nienaruszalności terytorialnej oraz zasadę formalnej równości 
państw. Zasady te zostały przyjęte w wielu dokumentach z okresu rewolucji francuskiej. Np. projekt 
Deklaracji prawa międzynarodowego (Grėgoire'a):

 Suwerenność narodów,
 Morze jest wspólną własnością,
 Sojusze skierowane w konkretne państwo szkodzą całemu społeczeństwu,
 Wojna w obronie suwerenności jest usprawiedliwiona,
 Nienaruszalność traktatów.

Znaczenie kongresu wiedeńskiego (1815 r.) dla rozwoju prawa międzynarodowego.
Kongres międzynarodowy z udziałem monarchów dokonał dzieła stabilizacji stosunków w Europie na 
kilkadziesiąt lat;
a) ustalenia w stosunku do Niemiec i Polski: utworzono Związek Niemiec – luźne zrzeszenie państw 
pod władzą Austrii; usankcjonowanie rozbiorów Polski („czwarty rozbiór Polski”), utworzenie 
Wolnego Miasta Krakowa i Królestwa Polskiego;
b) w dziedzinie międzynarodowej postanowiono: 
 uznać neutralność Szwajcarii, 
 regulamin rang dyplomatycznych, 
 zasada wolnej żeglugi na rzekach wspólnych (szczegółowe rozwiązania dot. Renu), 
 deklaracja dot. Handlu Murzynami z Afryki zakazująca go.
c) „Święte Przymierze” zawarte we wrześniu 1815 r. miedzy Rosja, Prusami i Austrią – przestrzeganie 
przykazań Chrystusa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych; w listopadzie przyłączyła się 
Anglia, a w 1818 r. Francja. W ten sposób powstał „syndykat monarchów” który miał decydować o 
sprawach europejskich; tępienie idei wolnościowych i utrzymanie zasady legitymizmu; realizując 
politykę „Świętego Przymierza” państwa należące często interweniowały w sprawy wewnętrzne 
innych państw.

Doktryna J. Monroe (1823 r.).
Zasada wprowadzona do polityki zagranicznej 

Stanów Zjednoczonych

 przez prezydenta 

J. Monroe'a

, 

ogłoszona w 1823. Deklarowała stworzenie amerykańskiej strefy wpływów na zachodniej półkuli, a 
zarazem potwierdzała politykę 

 

 

izolacjonizmu

 

 . Stany Zjednoczone oświadczały, iż nie będą mieszać się 

w sprawy europejskie, akceptują status quo i oczekują tego samego od państw 

Europy

. Obszarem 

wpływów Stanów Zjednoczonych stały się kraje amerykańskie, a więc ingerencja państw trzecich w 
tym obszarze traktowana była jako naruszenie interesów amerykańskich..
Zmodyfikowana na przełomie XIX i XX w. wykładnia tej doktryny przyznawała Stanom 
Zjednoczonym prawo ingerencji w sprawy wewnętrzne państw regionu. W efekcie niejednokrotnie 
interweniowały, szczególnie na Karaibach, w celu utrzymania przy władzy swoich popleczników. 
Otwartość stosowania doktryny osłabła po II wojnie światowej, jednak pełna akceptacja dla całkowitej 

suwerenności państw

 

Ameryki Łacińskiej

 została wyrażona w latach 90., co wiąże się z próbą 

tworzenia ścisłej współpracy Stanów Zjednoczonych z krajami regionu na innych zasadach – nie 
dominacji polityczno-militarnej i 

neokolonializmu

, ale 

integracji regionalnej

 i tworzenia bloku państw 

amerykańskich obu kontynentów.

Konferencje międzynarodowe i rozwój prawa międzynarodowego w XIX w.
Konferencja Paryska 1856 r. – po wojnie krymskiej.

Wojna krymska (1853- 1856) - wojna między Rosją a Turcją i jej sprzymierzeńcami (Anglią, Francją i 
Sardynią). W 1852 roku między Rosją i Francją rozpoczął się spór o prawa duchowieństwa 
prawosławnego, względnie katolickiego do opieki nad miejscami świętymi i w ogóle 
niemahometańską ludnością imperium tureckiego. Wojna ostatecznie zakończona została 30 marca 
1856 roku traktatem pokojowym na kongresie w Paryżu. Wojna krymska oznaczała ostateczny rozpad 
„Świętego Przymierza”. Z postanowień kongresu paryskiego na uwagę zasługują:
 dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej
 utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji 
 neutralizacja Morza Czarnego; 
 utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem mocarstw europejskich, wyposażonej w szerokie 
kompetencje. Komisja ta miała przeprowadzić prace niezbędne do uczynienia dolnego Dunaju 
żeglownym. 
 demilitaryzacja Wysp Alandzkich
 wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej. Deklaracja ta, w porównaniu z deklaracją Ligi 
Neutralności Zbrojnej z 1780 r. rozszerzyła ochronę własności prywatnej w wojnie morskiej.

Okres międzywojenny – rozwój prawa międzynarodowego i charakterystyka społeczności 
międzynarodowej

 

 .  

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez 
Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą 
datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził 
nowy ład polityczny. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro - Węgry, Turcja, 
Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. 
Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, 
który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).

Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. protokół genewski zobowiązujący do załatwiania 
wszystkich sporów międzynarodowych w drodze pokojowej, protokół ten nie został jednak 
ratyfikowany przez państwa, natomiast niemal wszystkie państwa podpisały lub przystąpiły do paktu 
paryskiego z 1928 r. (zwanego paktem Brianda Kelloga od nazwisk francuskiego ministra spraw 
zagranicznych i amerykańskiego sekretarza stanu), który zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i 
zobowiązanie do załatwienia sporów środkami pokojowymi. Słabością paktu paryskiego był brak 
jakichkolwiek sankcji w stosunku do państw, które nie wypełniają przyjętych zobowiązań. Ponadto 
wiele państw przystępując do paktu zgłosiło zastrzeżenia ograniczające zakres jego stosowania.

II wojna światowa i jej wpływ na kształt społeczności międzynarodowej i prawo 
międzynarodowe.
Dopiero w czasie II wojny światowej, głównie pod wpływem polityki radzieckiej, zaczęto realizować 
zasadę odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego. W deklaracji 
moskiewskiej z 1943r. 35 państw NZ walczących w koalicji antyhitlerowskiej postanowiło, że 
członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za 
okrucieństwa i zbrodnie lub brali w nich udział będą odesłani do kraju, w którym popełnili 
przestępstwa w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów. Ponadto deklaracja zapowiadała 
ukaranie na mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego tzw. głównych zbrodniarzy 
wojennych, którzy popełnili przestępstwa, niedające się zlokalizować na terytorium jednego państwa. 
Wymiar kary miał nastąpić łączną decyzją rządów sprzymierzonych. 

Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy rodzaje zbrodni podlegające 
właściwości Trybunału. Są to: 
• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny 
napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, 
gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów) 
• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych) 
• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, 
popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów 
politycznych, rasowych czy religijnych) 
Prawo londyńskie przewidywało odpowiedzialność za wymienione czyny, nawet jeżeli czyn taki nie 
naruszał prawa krajowego. W 1946r. Trybunał Norymberski wydał wyrok skazujący głównych 
niemieckich zbrodniarzy wojennych. W dwa lata później w Tokio Międzynarodowy Trybunał 
Wojskowy Dalekiego Wschodu wydał wyrok skazujący japońskich zbrodniarzy wojennych, w którym 
jeszcze raz potwierdzono zasadę odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego. 
Trybunał Norymberski i Trybunał Tokajski zostały powołane po II wojnie światowej w celu osądzenia 
głównych zbrodniarzy niemieckich i japońskich i po wykonaniu tych zadań przestały istnieć. Jednakże 
zasady, na których były oparte statuty trybunałów i ich wyroki, mają charakter trwały. Prawo 
zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywane jest prawem norymberskim. W 1946 
r. Zgromadzenie Ogólne ONZ powzięło uchwałę potwierdzającą zasady prawa międzynarodowego 
uznane przez statut Trybunału Norymberskiego i wyrok tego sądu.

W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie 
prawa międzynarodowego (za zbrodnię prawa międzynarodowego) i ulega ona ukaraniu na podstawie 
prawa międzynarodowego. Fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który jest 
zbrodnią w świetle prawa międzynarodowego, nie zwalnia osoby, która ten czyn popełniła do 
odpowiedzialności międzynarodowej. Podobnie nie zwalnia od tej odpowiedzialności fakt, że 
jednostka działała jako głowa państwa lub członek rządu. 

Zbrodniami prawa międzynarodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są: 
• zbrodnie przeciwko pokojowi 
• zbrodnie wojenne 
• zbrodnie przeciwko ludzkości

2.Pojęcie i cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między 
państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami 
prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie 
podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Państwa są głównie uczestnikami 
obrotu prawa międzynarodowego, dlatego wymienione są na pierwszym miejscu. Przedmiotem 
regulacji norm prawa międzynarodowego są stosunki, które to prawo regulują, przede wszystkim 
stosunki zewnętrzne między państwami. Jednak współcześnie celem niektórych norm prawa 
międzynarodowego jest regulacja również stosunków wewnętrznych w państwach.

Nazwa- Początek współczesnego prawa międzynarodowego liczy się od traktatu westfalskiego 
(1648r.). W XVII Richard Zouche użył pojęcia ius inter gentes (prawo międzynarodowe). Słowo 
„naród”, jest rozumiane jako synonim państwa. Prawo międzynarodowe reguluje bowiem normy – 
przede wszystkim – między państwami, a nie narodami bez organizacji państwowej.

Cechy charakterystyczne:

- Dotyczy ono  przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec 
prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.
- W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)
- Dopuszczalne są akty jednostronne.
- Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego 
organu kreującego wiążące prawo.
- Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem prawa 
międzynarodowego.
- Istotna rola prawa zwyczajowego.
- Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub 
dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i 
decentralizacja.
- Brak ustawodawcy i to, że normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony. Wiąże 
się z tym partykularyzm tego prawa.
- Brak scentralizowanego aparatu przymusu. Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) 
może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo 
międzynarodowe.
- Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów.
- Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję 
obowiązkową). To od zgody państw-stron zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu 
międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał 
Sprawiedliwości w Hadze (rozstrzygający m.in. sprawę muru na terytorium Palestyny). Wcześniej 
powoływane były sądy polubowne, czyli arbitrażowe, dla rozstrzygania konkretnej sprawy ad hoc). 
Jednak państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej ich 
kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Wtedy ich wyroki stają się bezwzględnie 
wiążące. Współcześnie sady międzynarodowe zaczynają odgrywać coraz większa role (m.in. 
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot 
Europejskich w Luksemburgu, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu). Niekiedy można 
spotkać się z poglądem, ze prawo międzynarodowe jest mało skuteczne, a jego normy są stale łamane 
i naruszane. Wszystkie przypadki łamania prawa międzynarodowego stają się od razu głośne (np. 
naruszenie nietykalności siedziby Ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie w 1979 i wzięcie 
osób należących do personelu dyplomatycznego jako zakładników). Pisze o tym prasa i dowiaduje się 
o nich opinia publiczna. Natomiast przestrzeganie prawa międzynarodowego  w tysiącach przypadków 
uważane jest za coś naturalnego i nie wzbudza zainteresowania.

3.Rodzaje źródeł prawa międzynarodowego

Pojęcie „ źródła prawa międzynarodowego” nie jest jednoznaczne.

W znaczeniu materialnym – źródłem prawa jest to, co sprawia, że PM kształtuje się i nabywa moc 
obowiązującą. Tego rodzaju przyczyny mają charakter pozaprawny. Zaliczane są do nich: wola 
państwa, nakazy rozumu, więź społeczna, świadomość i emocje ludzi.

W znaczeniu formalnym- źródłem PM nazywamy zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do 
powstania normy prawnej. Gdy w znaczeniu  materialnym źródłem prawa są siły  tworzące normy 
prawne, w znaczeniu formalnym jest ono produktem działania tych sił. Źródła PM w znaczeniu 
formalnym, należą bezspornie do sfery prawnej i są od dawna przedmiotem żywego zainteresowania 
nauki PM.

Są dwa niekwestionowane źródła formalne PM: umowa międzynarodowa i zwyczaj. W 
przeciwieństwie do zwyczaju, który jest źródłem znanym, z rożnych gałęzi prawa, umowa 
międzynarodowa jest źródłem właściwym tylko dla systemu PM.
W stosunkach międzynarodowych brak jest ustaw, ponieważ nie istnieje władza ponad państwowa 
zdolna narzucić swą wolę suwerennym państwom.

W znaczeniu poznawczym- są to różnego rodzaju zbiory umów, kompilacje zwyczajów i inne 
wydawnictwa, które są pomocne w wyszukiwaniu przepisów prawnych. Źródłem tego rodzaju o 
dużym znaczeniu praktycznym jest zbiór traktatów wydawany przez Sekretariat ONZ.

W Art.38 §1 statutu MTS jako podstawy wyrokowania wymieniono obok umów międzynarodowych 
i zwyczajów także ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane oraz dopuszczono 
stosowanie przez MTS orzecznictwa i doktryny w charakterze pomocniczego środka do stwierdzenia 
istnienia przepisów prawnych. Państwa mogą uznać także za podstawę wyrokowania zasadę 
słuszności, a nie źródła PM.

4.Umowy międzynarodowe

•

Pojęcie i budowa:

 

 

Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki 
międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego. Za 
umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch 
podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, 
ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w 
sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie 
dokumentów i bez względu na jego nazwę. Nazwa „umowa międzynarodowa” jest kategorią 
najbardziej ogólną. Często jej synonimem jest „traktat”, choć niektórzy tę nazwę rezerwują dla umów 
o wyższej randze, z reguły wymagających ratyfikacji.

Budowa umowy międzynarodowej:

Tytuł: 

- zawiera nazwę umowy
- krótko określony przedmiot regulacji (np. konwencja dotycząca potwierdzenia granicy państwowej 
czy konwencja konsularna, konwencja o prawie traktatów)
- w umowach bilateralnych wymieniane są strony (kontrahenci) zawierające umowę (np. umowa 
między RP a Republiką Włoską o zniesieniu podwójnego opodatkowania)

Zasadnicza treść umowy międzynarodowej może być podzielona między 3 części:

1. Część wstępną

2. INWOKACJA – odwołanie do Boga albo innej wartości. Takie inwokacje możemy spotkać w 
konkordatach albo w umowach zawieranych przez państwa muzułmańskie.

3. PREAMBUŁA – wstęp, umieszczona jest w umowach o większej wadze politycznej dla stron 
umowy. Nie jest obowiązkowa. Nie zwiera prawnych zobowiązań. Zawiera:
- genezę umowy
- cel umowy

- założenia
- podkreślenie wartości na jakich oparto umowę
- okoliczności

2. Część dyspozycyjną (merytoryczna)

W zależności od tego czy jest to obszerna umowa czy nie może być podzielona na różne jednostki 
systematyki (części, rozdziały, podrozdziały). Zwykle postanowienia ujmowane są w postaci 
artykułów zaopatrzonych często tytułem.

W tej części umowy można spotkać pewne charakterystyczne klauzule umowne, które w sposób 
skrócony ustalają pewną treść służącą do wykładni, interpretacji postanowień danej umowy.

Najważniejsze klauzule tej części to:

a) Klauzula wzajemności

Na jej podstawie uzależnia się przyznanie kontrahentowi pewnych praw od tego czy ten drugi partner 
przyznaje takie prawa tej stornie umowy (swojemu partnerowi).

b) Klauzula narodowa

Na jej podstawie osoby fizyczne, osoby prawne, towary, statki drugiego państwa są tak samo 
traktowane jak obywatele tego państwa, osoby fizyczne i prawne, statki, towary, które pochodzą z 
państwa strony tej umowy (zrównanie pod względem prawnym podmiotów prawnych, statków, 
towarów drugiej strony z własnymi podmiotami prawnymi, towarami czy statkami)

c) Klauzula największego uprzywilejowania

Na jej podstawie przyznaje się drugiemu kontrahentowi takie prawa jakie ma lub mieć będzie w 
przyszłości inny partner będący w najkorzystniejszej sytuacji prawnej (np. jeżeli Polska zawiera 
porozumienie dotyczące preferencji dla partnera włoskiego w dziedzinie rozwoju współpracy 
motoryzacyjnej i jeżeli z partnerem koreańskim zawarliśmy w umowie taką klauzulę to jeśli ten 
kontrahent włoski uzyska najkorzystniejsze traktowanie w dziedzinie motoryzacji to tak samo 
kontrahent koreański będzie musiał być tak traktowany, a jeśli w przyszłości prawa partnera włoskiego 
uległyby poszerzeniu to w tym samym zakresie należałoby przyznać te uprawnienia partnerowi 
koreańskiemu).

3. Postanowienia końcowe

W tej części również występują niektóre klauzule końcowe np.:

- klauzule dotyczące wejścia w życie umowy (klauzula ratyfikacyjna, klauzula zatwierdzenia, 
klauzula zróżnicowanego przyjęcia, która oznacza, że państwo zgodnie ze swoim porządkiem 
konstytucyjnym określa tryb związania się umową)

Zawarte są także postanowienia dotyczące warunków uprawomocnienia się umowy. Określona jest 
np. liczba dokumentów ratyfikacyjnych, które powinny by złożone aby umowa weszła w życie. 
Ustalony jest depozytariusz czyli państwo do którego składa się zarówno oryginał umowy jak też 
składa się teksty dokumentów ratyfikacyjnych (może to być państwo czy czasami np. sekretariat 
organizacji międzynarodowej). 

W postanowieniach końcowych zawarte są także ustalenia dotyczące języków autentycznych umowy 
międzynarodowej. Najczęściej umowy międzynarodowe zawierane są w przypadku umów 
bilateralnych w językach obydwu kontrahentów (niekiedy trzeci język jest językiem światowym, w 
którym są np. wyjaśniane jakieś wątpliwości interpretacyjne) natomiast umowy wielostronne mogą 
być zawierane w różnej liczbie języków. Języki podstawowe ONZ to: angielski, hiszpański, francuski, 
chiński, rosyjski. Stosunkowo odosobniona jest praktyka, którą wprowadzono w Unii Europejskiej, że 
traktaty są zawierane w językach wszystkich stron (jest to czasochłonne i kosztowne).

Postanowienia końcowe mające również pewne znaczenie określa się mianem korroboracji, jest to 
tzw. „wzmocnienie umowy międzynarodowej”. Korroboracją w dawnych umowach 
międzynarodowych było często powołanie się na autorytet boski czy autorytet Trójcy 
Przenajświętszej, we współczesnych umowach międzynarodowych korroboracja najczęściej przyjmuje 
formę, że „na dowód powyższego właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw złożyli swoje 
podpisy”. Następują podpisy pod tekstem umowy międzynarodowej, oczywiście data, miejsce 
przyjęcia umowy.

Mówiąc o podpisach trzeba wspomnieć o regule tzw. alternatu, która dotyczy umów dwustronnych. 
Jest to reguła w odniesieniu, do której egzemplarz przeznaczony dla państwa, które zawiera umowę na 
pierwszym miejscu zawsze wymienia to państwo (np. gdy zwierany jest traktat polsko – francuski to 
w egzemplarzu dla strony polskiej na pierwszym miejscu w tytule jest powiedziane, że jest to umowa 
między RP a Republiką Francuską, na pierwszym miejscu znajduje się tekst polski, tzw. prawica 
heraldyczna – patrząc na kartkę lewe miejsce jest uprzywilejowane), następnie w tej samej kolejności 
w tekście wymieniane są np. organy państwa (w tekście polskim na pierwszym miejscu wymienione 
są organy polskie, jako pierwszy polski tekst podpisuje polski premier czy minister spraw 
zagranicznych). Jest to zasada, która niejako przenika całą treść umowy międzynarodowej i określa 
kolejność składania podpisów.

W przypadku traktatów wielostronnych można wprowadzić różny sposób składania podpisów. 
Niekiedy państwa składają podpisy zgodnie z porządkiem alfabetycznym nazw państw w wybranym 
języku autentycznym, niekiedy stosuje się regułę określaną mianem „pel mel”, która oznacza, że w 
dowolnym miejscu pod umową państwa ich przedstawiciele umieszczają swoje podpisy.

•

Rodzaje:

Ze względu na liczbę kontrahentów:

-umowy dwustronne (bilateralne),
-umowy wielostronne (multilateralne),

Ze względu na sposób przystępowania: 

-umowy otwarte – każde państwo może przystąpić,
-umowy warunkowo otwarte (półotwarte) – może przystąpić nowe państwo po spełnieniu określonych 
warunków,
-umowy zamknięte – nowe państwo może przystąpić jedynie za zgodą wszystkich dotychczasowych 
stron umowy, umowami zamkniętymi są np. Traktat o Unii Europejskiej, Traktat Północnoatlantycki,

Ze względu na formę zawarcia: 

-umowy pisemne - w tej formie zawierana jest zdecydowana większość umów,
-umowy ustne - są ważne i wiążą strony umowy, ale może zaistnieć problem w udowodnieniu ich 
treści,

Ze względu na procedurę zawarcia: 

-umowy zawarte w trybie prostym - do związania się umową wystarczy jej podpisanie,
-umowy zawarte w trybie złożonym - do związania się umową potrzebne są dwa kolejne kroki: 
podpisanie umowy,
ratyfikacja, zatwierdzenie lub przyjęcie umowy.

•

Etapy tworzenia:

1. ROKOWANIA (NEGOCJACJE)

Umowy dwustronne: 
Rokowania mogą mieć dwie formy:

- wymiana not – forma pisemna
- forma ustna

Umowy wielostronne:

- rokowania odbywają się albo na forum organizacji międzynarodowych
- albo rokowania odbywają się na specjalnie zwołanych konferencjach

Stworzenie konwencji o prawie morza trwało 10 lat.

2. PARAFOWANIE UMOWY- Parafowanie oznacza, że tekst został uzgodniony i nie podlega 
zmianom. Parafowanie ma miejsce kiedy podpisujący chcą to zrobić w formie uroczystej.

3. PODPISANIE– zawsze występuje, jest to reguła. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy 
są wyjątkiem, ponieważ nie są podpisywane.

Umowy zawarte w trybie prostym:

Podpisywanie kończy proces zawierania umowy i oznacza ostateczną zgodę.

Umowy zawarte w trybie złożonym:

Podpisanie nie stanowi ostatecznej zgody. Jest jedynie etapem, po którym ma nastąpić ratyfikacja bądź 
zatwierdzenie. Państwo nie ma obowiązku ratyfikowania umowy.

4.RATYFIKACJA- Skąd wiadomo, że umowa podlega ratyfikacji:

1) z samej umowy
2) zdecydowano podczas negocjacji
3) z zastrzeżenia, które podpisało państwo, że u niego będzie ratyfikowane

Ratyfikacja zależy od państw.

Są umowy, które nie podlegają ratyfikacji z zasady, ale mogą podlegać zatwierdzeniu:

1) umowy resortowe
2) umowy administracyjne
3) zawierane na niższym szczeblu
4) kartele – to umowy zawierane przez dowódców wojskowych w czasie działań wojennych np. o 
wymianie jeńców

Ratyfikacja jest aktem prawa wewnętrznego. Dokonywana jest przez organy prawa wewnętrznego. 
Prezydent dokonuje ratyfikacji, określone jest to w konstytucji z 1997r.
Zgoda ustawowa parlamentu to nie jest ratyfikacja.

Prawo międzynarodowe uwzględnia dwa sposoby uzewnętrznienia prawa wewnętrznego jak np. 
ratyfikacji:

Umowy dwustronne: wymiana dokumentów ratyfikacyjnych

Umowy wielostronne: instytucja depozytariusza, dokument ratyfikacyjny składany jest do depozytu

WEJŚCIE W ŻYCIE

Najczęściej umowa sama o tym stanowi. 

Umowy wielostronne: czasami określane jest ile potrzeba dokumentów ratyfikacyjnych. Raczej 
umowa nie mówi o konkretnej dacie.
Umowy dwustronne: czasami nie jest powiedziane kiedy wejdzie w życie i jeżeli nie wymaga 
ratyfikacji to wchodzi w życie w momencie podpisania.

Każda ustawa, która ma mieć skutki prawne musi być opublikowana w Dzienniku Ustaw. 
W prawie międzynarodowym nie ma takiego obowiązku.

Państwa mają obowiązek rejestracji umów – obowiązek ten przewiduje Karta Narodów 
Zjednoczonych w art. 102:

Państwa członkowskie muszą daną umowę zarejestrować w sekretariacie Narodów Zjednoczonych. W 
przypadku sporów państwo nie może powoływać się na umowę, która nie została zarejestrowana.

Kto w imieniu państwa dokonuje czynności związanych z zawieraniem umów

Konwencja o prawie traktatów osobę upoważnioną do występowania w imieniu państwa w procesie 
zawierania umowy jest osoba, która posiada pełnomocnictwo lub osoba, za którą przemawia 
domniemanie takiego pełnomocnictwa.

PEŁNOMOCNICTWO – oficjalny dokument wystawiony przez kompetentny organ państwa, w 
którym wyznacza się osobę lub osoby, które mogą reprezentować państwo w procesie zawierania 
umowy międzynarodowej.

Jest grupa osób, które takiego pełnomocnictwa nie potrzebują, ponieważ sprawiają w państwie 
określone funkcje. Są to:

1. Głowa państwa, szef rządu oraz minister spraw zagranicznych i te osoby mogą 

dokonywać wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy.

2. Szef misji dyplomatycznych państwa – może jedynie przyjąć tekst umowy 

pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym np. ambasador RP w 
Paryżu może przyjąć tekst umowy polsko – francuskiej, ale tylko umowy dwustronne. 
Może parafować, ale nie może podpisać.

3. Osoby akredytowane przy organizacjach międzynarodowych, przy organach 

organizacji bądź na konferencjach międzynarodowych. Mogą tylko przyjąć tekst 
umowy (np. zagłosować), która jest przedmiotem obrad organu, organizacji 
międzynarodowej lub konferencji.

•

Zakres podmiotowy obowiązywania UM

Prawo traktatów: państwa zawierające umowę mogą przyznać innym państwom pewne prawa lub 

obowiązki. Umowa może przewidywać prawa lub obowiązki dla państw trzecich, nie będących stroną 
umowy. W obu przypadkach (praw i obowiązków) potrzebna jest zgoda państw trzeciego. 

Jeżeli umowa przewiduje obowiązki dla państwa trzeciego to zgoda musi być na piśmie. Jeżeli 
przewiduje prawa to wystarczy domniemanie.

Prawa - np. Konwencja Belgradzka o wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych np. na Dunaju. 
Obowiązki - np. udostępnienie terytorium na tranzyt międzynarodowy.
W przypadku obowiązku jest wyjątek. Jeżeli państwo trzecie jest państwem agresorem to obowiązki 
będą skuteczne nawet bez zgody np. układ poczdamski z 1945r. – Niemcy.

•

Zakres przedmiotowy obowiązywania UM

Zasadą jest, że umową obowiązuje w całości, ale są dwa wyjątki:

a) jeżeli umowa przewiduje to można się związać tylko jej częścią np. Europejska Karta Społeczna 
z 1961r. określa prawa społeczne i gospodarcze
b)  możliwość składania zastrzeżeń 

•

Zakres terytorialny obowiązywania

Ogólną zasadą dotyczącą zakresu terytorialnego jest zasada wynikająca z art. 29. Konwencji iż traktat 
wiąże państwo w stosunku do całego jego terytorium. Możliwa jest jednak sytuacja kiedy traktat 
dotyczy tylko pewnej części terytorium państwowego tzw. traktaty zlokalizowane dotyczy części 
terytorium państwa np. traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, obszaru morskiego, przestrzeni 
powietrznej) lub traktat może zawierać klauzulę kolonialną lub klauzulę federalną.
Klauzula kolonialna, która często była stosowana przez państwa posiadające rozległe kolonie to 
klauzula na mocy której państwo – metropolia ogranicza stosowanie traktatu albo do swojego 
terytorium metropolitalnego, albo państwo mogło określić, do których terytoriów kolonialnych taki 
traktat będzie stosowany.
Klauzula federalna jest zamieszczana w traktacie jeżeli stroną takiego traktatu ma być państwo 
federacyjne, które przyznało uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych swoim częściom 
składowym (np. RFN, Szwajcaria). Jeżeli w traktacie jest zawarta klauzula federalna to od zgody 
władz poszczególnych części składowych zależy stosowanie tego traktatu na terytorium tych części 
składowych (np. władze Saksonii chcą by traktat obowiązywał na ich terytorium i jeśli wyrażą na to 
zgodę traktat ten ma zastosowanie do terytorium Saksonii)

•

Zakres czasowy obowiązywania

Konwencja wiedeńska ujmuje część zakresu czasowego stosowania traktatu. Można posłużyć się 
dwoma regułami temporalnymi znanymi jeszcze z prawa rzymskiego:

1.) Lex retro non agit – traktat wiąże tylko w stosunku do faktów i sytuacji, które miały miejsce po 
jego wejściu w życie w stosunku do państw, które związały się traktatem Traktat może niekiedy 
przewidywać retro aktywną moc (działanie wstecz).
2.) Lex posterior derogat legi priori – prawo późniejsze (traktat późniejszy) wyłączy stosowanie prawa 
(traktatu) wcześniejszego. Traktat wcześniejszy wiąże o tyle o ile można pogodzić jego postanowienia 
z postanowieniami traktatu późniejszego.

W prawie wewnętrznym zwykle kiedy uchwalana jest ustawa to postanowienia końcowe zawierają 
przepisy uchylające ustawę poprzednią. W przypadku umów międzynarodowych na ogół brak klauzuli 
uchylającej traktat poprzedni i w takim przypadku przyjmuje się założenie, że ma wiązać traktat 
późniejszy, a wcześniejszy o tyle o ile można go pogodzić z traktatem późniejszym. Sytuacja 
komplikuje się dodatkowo jeżeli różne kręgi kontrahentów zawarły te 2 traktaty (nie wszystkie 
państwa zawarły traktat wcześniejszy i traktat późniejszy) – zgodnie z konwencją obowiązuje zasada, 
że pomiędzy państwami, które zawarły obydwa traktaty wiąże traktat późniejszy, a wcześniejszy w 
razie zgodności z późniejszym. Natomiast gdy państwo zawarło obydwa traktaty a drugie zawarło 
tylko jeden z tych traktatów to ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje ten traktat, którego stronami 
są obydwaj kontrahenci.

•

Zasady interpretacji

W przypadku wykładni traktatu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące wykładni, które 
obowiązują w prawie wewnętrznym ale też prawo międzynarodowe przyjęło odrębne zasady wykładni 
ujęte w 3 zasadniczych koncepcjach:
a) koncepcja obiektywistyczna wykładni – traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem 
słów i wyrażeń użytych w traktacie
b) koncepcja subiektywistyczna (intencjonalna) – odwołuje się do pierwotnego zamiaru, intencji stron, 
ustalanych w oparciu o materiały z prac przygotowawczych
c) koncepcja celowościowa (teleologiczna) – podporządkowuje się wykładnie traktatu jego celowi i 
przedmiotowi

Reguły wykładni:
- ogólna – zawiera 3 wskazówki interpretacyjne:
1. traktat powinien być interpretowany w dobrej wierze
2. zgodnie ze znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie
3. uwzględniać cel i przedmiot traktatu

Oprócz tekstu traktatu uwzględnić trzeba kontekst traktatu – przyjęte w związku z traktatem przez 
strony porozumienia i dokumenty. Interpretowany jest zarówno tekst, jak i załączniki.

- uzupełniająca – w 3 sytuacjach:
1. aby potwierdzić wynik wykładni na podstawie reguły ogólnej
2. jeśli mimo zastrzeżenia reguły ogólnej istnieje nadal niejasność, dwuznaczność
3. gdy reguła ogólna doprowadza do rezultatu absurdalnego, sprzecznego, np. Karta ONZ nie zawiera 
postanowień dotyczących opuszczenia organizacji.

Podczas konferencji w San Francisco państwa doszły do wniosku, że wystąpienie jest możliwe, 
pomimo tego, że w Karcie nie ma takiej regulacji.
 Zawarcie traktatu w kilku językach o jednakowym walorze prawnym powoduje trudności 
interpretacyjne. Wskazuje się jeden język autentyczny, służący do wyjaśnienia interpretacyjnego.
 W przypadku równorzędności mocy języków przyjmuje się domniemanie, że znaczenie postanowień 
traktatu jest takie samo.
Ewentualnie szukamy takiego znaczenia, które jest kompromisowe, z uwzględnieniem celu i 
przedmiotu traktatu.

5. Zwyczaj międzynarodowy i inne pozaumowne źródła prawa międzynarodowego.

1. Zwyczaj międzynarodowy – postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj może powstać, jeśli 
w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie 
wystarczy, musi być to praktyka prawotwórcza.

Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:

- zgodna praktyka państw (element materialny) – działalność organów tych państw, wykraczająca 
poza sprawy czysto wewnętrzne. Do praktyki należą umowy międzynarodowe, oświadczenia składane 
w różnych okolicznościach, korespondencja i praktyka dyplomatyczna, akty ustawodawcze, mające 
znaczenie dla stosunków międzynarodowych, wyroki sądowe itp.

2. Uchwały organizacji międzynarodowych
Według niektórych prawników uchwały organizacji międzynarodowych stanowią niezależne od 
umowy i zwyczaju źródło prawa międzynarodowego. Aby były one za nie uznane muszą spełniać 
równocześnie dwa warunki:

1) być prawnie wiążące; uchwały mające charakter zaleceń, życzeń, propozycji czy sugestii (np. 

uchwały ZO ONZ adresowane do państw członkowskich) nie mają mocy wiążącej i nie mogą 
być uznane za źródło prawa; państwo może później jednak taką niewiążącą uchwałę 
zatwierdzić lub zaniechać zgłoszenia sprzeciwu w określonym terminie; nawet wtedy mają 
one jednak odmienny charakter – i są traktowane inaczej – niż umowy międzynarodowe.

2) tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy); posiadają go tylko i wyłącznie 

te uchwały, które ustalają reguły postępowania na przyszłość, odnoszące się do sytuacji, które 
mogą występować nieokreśloną ilość razy.

3. Akty jednostronne
Doktryna prawa międzynarodowego od stosunkowo niedługiego czasu wśród źródeł prawa 
międzynarodowego sytuuje także akty jednostronne. 

Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego:

1.) powinien być rzeczywiście jednostronny, bez żadnych powiązań w o charakterze kontraktualnym 
(umownym)
2.) powinien być złożony przez uprawniony do tego organ
3.) powinien wyrażać rzeczywistą wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie
4.) takie zobowiązanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i definitywny (ostateczny)
5.) powinien być złożony publicznie
6.) powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczeń woli

4. Doktryna i judykatura
Art. 38 wymienia w ramach źródeł prawa międzynarodowego umowę, zwyczaj i ogólne zasady prawa, 
a jako środki pomocnicze są w skazane w art. 38 doktryna (zdanie najznamienitszych przedstawicieli 
nauki prawa międzynarodowego) oraz judykatura.(orzecznictwo sądowe).

Doktryna i judykatura nie są zaliczane do źródeł prawa międzynarodowego (są to środki pomocnicze 
ułatwiające interpretacje treści norm prawa).

Doktryna bywa niejednolita i trudno znaleźć przedstawicieli nauki, którzy zajmują takie samo 
stanowisko odnośnie określonych problemów.

Orzeczenia sądowe w niektórych systemach prawnych (np. anglosaski) mają moc wiążącą w 
odniesieniu do linii orzeczniczej różnych sądów. W przypadku orzeczeń międzynarodowych 
orzeczenie wiąże strony, ale tylko w odniesieniu do określonej sprawy, nie wiążą więc na przyszłość.

6.

    Podmiotowość prawno-międzynarodowa – pojęcie i rodzaje.

 

 

Podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli inaczej zdolnością do posiadania praw 
i obowiązków oraz zdolność do czynności prawnych, możliwość bezpośredniego zaciągania praw i 
obowiązków, co związane jest ze zdolnością występowania w stosunkach międzynarodowych. Nie 
ulega wątpliwości, że podmiotami prawa międzynarodowego są tylko państwa mające 
międzynarodową zdolność do czynności prawnych, tzn. utrzymywania stosunków dyplomatycznych i 
konsularnych, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, zawierania umów, występowania z 
roszczeniami i ich dochodzeniem poprzez odwołanie się do pokojowych sposobów załatwiania 
sporów międzynarodowych, sprawowania opieki dyplomatycznej, posiadanie własnego obywatelstwa 
i przynależności państwowej, itp.

Prawa i obowiązki międzynarodowe oraz zdolność bezpośredniego ich nabywania mają jednak 
współcześnie nie tylko państwa, lecz również niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: 
organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska.
Podmioty suwerenne – państwa – mają pierwotny charakter, zakres ich zdolności do czynności 
prawnych jest pełny. W przeciwieństwie do nich, podmioty niesuwerenne mają charakter pochodny i 
ograniczony. Ich podmiotowość jest rezultatem nadania luz uznania.

Podmiotowość pierwotna i wtórna
- podmiotowość pierwotną posiadają państwa, podmiotowość jest pełna i nie jest im przez nikogo 
nadana
- podmiotowość wtórna, taki charakter ma podmiotowość organizacji międzynarodowych, jest nadana 
i stworzona przez państwa, które w umowie konstytucyjnej przyznają jej zdolność prawną i zdolność 
do czynności, przez co nadają jej także podmiotowość. 
Za uczestników uważa się także: kościoły, partie, organizacje pozarządowe, korporacje 
wielonarodowe a nawet osoby fizyczne i ich grupy, których działania wykraczają poza granice kraju i 
które występują w stosunkach międzynarodowych jako samodzielny czynnik lub, które podejmują 
decyzje i realizują politykę zagraniczną 

7. Państwo

•

pojęcie i rodzaje

Suwerenna jednostka geopolityczna. W doktrynie wylicza się zazwyczaj 3 elementy konieczne dla 
powstania i istnienia państwa: ludność, terytorium i władzę najwyższą ( suwerenną). Konwencja o 
prawach i obowiązkach państwa dodaje jeszcze czwarty element – zdolność do utrzymywania 
stosunków z innymi państwami. Najważniejszą rolę odgrywa wymóg posiadania efektywnego, 
ustabilizowanego rządu. PM jednak wymaga nie tylko istnienia władzy w stosunkach wewnętrznych, 
ale i zewnętrznych, przez co należy rozumieć zdolność do samodzielnego, niezależnego od 
jakiegokolwiek innego podmiotu, występowania w stosunkach międzynarodowych. Ma to miejsce gdy 
państwo jest suwerenne. 

Rodzaje państw z uwagi na ich strukturę
- jednolite, są to państwa, które występują w stosunkach międzynarodowych jako pojedyncze 
podmioty. Są to państwa reprezentowane przez jeden rząd, który nabywa prawa i zaciąga 

zobowiązania w imieniu całego państwa. Nie ma przy tym znaczenia wewnętrzna struktura danego 
państwa, jeśli tylko jest ono reprezentowane przez jeden, centralny rząd. Takim państwem są np. Stany 
Zjednoczone, mimo, iż są one podzielone na poszczególne stany.
- złożone, dzieli się je na państwa związkowe, w których całość jest podmiotem PM, a części 
składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stosunków zewnętrznych, oraz 
na związki państw, w których podmiotami PM są części składowe, w całości albo w ogóle nie ma, 
albo ma ograniczoną zdolność do czynności w stopniu określonym odpowiednim aktem leżącym u 
podstaw połączenia. Państwa złożone występuje jako federacje ( państwa związkowe, posiadające 
centralne organy i występują jako jeden podmiot PM) i konfederacje ( związek państw oparty na 
umowie międzynarodowej, z reguły nie ma centralnej władzy wykonawczej).

Rodzaje państw ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach M
- państwa zależne, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia 
polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu. Państwami zależnymi są: 
protektoraty oraz państwa wasalne. Minipaństwa: Lichtenstein, Monako, San Marino, można uznać za 
protektoraty międzynarodowe. Maleńkie terytorium i niewielka liczba ludności, uniemożliwia im 
niejako, fizyczne występowanie w stosunkach międzynarodowych w pełnym wymiarze, i dlatego też 
przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.
- państwa trwale neutralne państwo, które zadeklarowało neutralność w określonym konflikcie 
zbrojnym. Państwo neutralne ma obowiązek nieuczestniczenia w konflikcie zbrojnym oraz 
nieudzielania pomocy żadnej ze stron konfliktu. Na jego terytorium nie mogą stacjonować oddziały 
wojskowe państw wojujących. Nie może się też odbywać werbunek do armii państw walczących w 
konflikcie. Z kolei państwa pozostające w konflikcie zobowiązane są do nienaruszania integralności 
terytorialnej tego państwa. Wszelkie oddziały państw wojujących, które przekroczą granicę państwa 
neutralnego powinny zostać rozbrojone i internowane. Do uzyskania statusu państwa wieczyście 
neutralnego nie wystarcza jednostronna deklaracja państwa. Musi ona zostać uznana przez inne 
państwa. Trwała neutralność wynika z umowy międzynarodowej lub decyzji samego państwa, ale 
akceptowanej przez społeczność międzynarodową. Państwo wieczyście neutralne deklaruje 
nieuczestniczenie w konfliktach zbrojnych prowadzonych przez inne państwa oraz faktycznie nie 
używa siły zbrojnej wobec innych państw, nie przystępuje do toczących się działań zbrojnych 
prowadzonych przez inne państwa, a także nie udostępniania swojego terytorium i swoich zasobów 
państwom pozostającym w konflikcie zbrojnym.

•

sposoby nabycia terytorium

Nabycie pierwotne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod 
władzą żadnego państwa):

a) zawłaszczenie ziemi niczyjej (efektywna okupacja) -  Okupacja w tej chwili nie ma już większego 
znaczenia, gdyż cały świat jest już zajęty. Jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały 
się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w 
posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i 
jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu)

b) przyrost – uzyskiwanie terytoriów, np. kosztem obszarów morskich lub zmiany rzeki granicznej, 
albo powstaje nowa wyspa wskutek wybuchu podwodnego wulkanu (np. islandzka Surtsey) lub prąd 
morski usypuje tak dużo materiału wzdłuż wybrzeża, że tworzy mierzeję zamykającą zatokę (co ma 
powoli miejsce w Polsce). Może nastąpić w sposób naturalny (siły przyrody) poprzez zjawiska na 

wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub na rzekach granicznych lub sztuczny (działalność 
człowieka) poprzez budowę na morzu portów, falochronów czy osuszanie części obszaru morskiego

Nabycie pochodne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego 
państwa; nabycie pochodne terytorium przez jedno państwo jest więc utratą terytorium dla państwa 
drugiego):

a) cesja terytorialna – mogła przyjmować postać cesji odpłatnej (sprzedaż Alaski, sprzedaż Luizjany) 
albo cesji wzajemnej (wymiana terytorium – np. polsko-radziecka wymiana terytoriów w 1951 r.). 
Podstawą cesji jest zawsze umowa międzynarodowa.  I państwo nazywane jest cedentem, a II- 
cesjonariuszem

b) zasiedzenie – długotrwałe pokojowe korzystanie z terytorium jako podstawa do uzyskania tytułu 
prawnego.

c) plebiscyt – powiązany z cesją, ludność zamieszkująca terytorium decyduje o przynależności 
państwowej terytorium (O przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie 
ludności zamieszkałej na danym obszarze)

d) zawojowanie (deberacja) – zawładnięcie terytorium przy pomocy siły

•

zwierzchnictwo terytorialne i jego ograniczenia

 

Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby 

(obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i 
prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego 
interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna  inna 
władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na 
własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) 
nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:  że ten, kto 
powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji 
państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, 
wiążącej dane państwo, że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, 
przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe

Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo 
międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na 
rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub 
immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy 
tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, 
które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo 
nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność 
terytorialną drugiego państwa.

Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie 
terytorium wszystkich działań  i funkcji właściwych państwu,  z drugiej zaś – na zapobieganiu 
wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów. 

Ograniczenia:

demilitaryzacja – nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w 
przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części jego terytorium, a także zakaz 
utrzymywania tam sił zbrojnych. Może być d. Całkowita lub częściowa.

Neutralizacja – to umowne wyłączenie możliwości prowadzenia działań wojennych na danym 
terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia 
takich działań. Jest ona stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych.

Dzierżawa –  polega na udzieleniu czasowej zgody przez suwerena terytorialnego na wykorzystanie 
części jego terytorium przez inne państwo na warunkach określonych w zawartej umowie 
dwustronnej.

Bazy wojskowe – 3  cechy: władza terytorialna na terenie bazy, prawo łączności z bazą przez 
terytorium przylegające oraz pobyt na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych. 

•

granice państwa (pojęcie, rodzaje i etapy ustanawiania)

Granice państwa mogą mieć charakter: 

-  orograficzny, czyli uwzględniający właściwości terenu 
-  geometryczny, gdy nie spełniają tego warunku 
-  astronomiczny, gdy pokrywają się z południkiem lub równoleżnikiem geograficznym

Dawniejszy podział na granice naturalne (góry, rzeki) i sztuczne stracił w związku z rozwojem 
techniki wiele na znaczeniu. Granice między państwami ustalane są w drodze umów. Opis granic w 
umowie międzynarodowej, do której załączona jest mapa, stanowi delimitację, po której następuje 
wytyczenie jej bezpośrednio na miejscu z udziałem przedstawicieli obu stron, czyli demarkacja, z 
ustawieniem na granicy odpowiednich znaków (słupów granicznych). Redemarkacja - sprawdzenie 
granicy i przywrócenie zniszczonych słupów. Jeśli terytorium dwóch państw oddziela rzeka 
nieżeglowna, to granica przebiega w środku rzeki (mediana) lub w środku głównego nurtu, Jeśli jest to 
rzeka żeglowna, to granica przebiega zawsze, niezależnie od charakteru rzeki, środkiem mostu. W 
strefach pogranicznych ustanawia się specjalny porządek prawny, odmienny od istniejącego na 
pozostałym terytorium, np. ograniczenia wjazdu do strefy pogranicznej. Celem zapobieżenia 
konfliktom granicznym i regulowania ich w sposób pokojowy, odnośne państwa powołują często w 
oparciu o specjalne układy komisarzy granicznych, załatwiających konflikty wynikające z naruszenia 
granic. 
Delimitacja (łacińskie delimitatio – rozgraniczenie), określenie i wytyczenie granicy państwa na 
podstawie umowy międzynarodowej. Dokonuje jej powołana przez zainteresowane strony wspólna 
komisja.
Demarkacja rozgraniczenie; wyznaczenie w terenie granic między państwami; wytyczenie linii 
demarkacyjnej dzielącej wrogie sobie armie w okresie zawieszenia broni.

•

ludność państwa

Jest niezbędna aby mogło istnieć państwo. Ludność państwa stanowi ogół osób fizycznych 
zamieszkujących terytorium danego państwa i podlegających jego prawom; do ludności danego 
państwa zaliczają się nie tylko obywatele (obywatelstwo jest trwałym węzłem prawnym łączącym 
osobę fizyczną z określonym państwem, nabycie obywatelstwa następuje z racji prawa krwi lub prawa 
ziemi) ale również cudzoziemcy (osoby mające obce obywatelstwo) oraz tzw. bezpaństwowcy (osoby 

nie posiadające żadnego obywatelstwa) i tzw. Cudzoziemcy uprzywilejowani – osoby korzystające ze 
statusu dyplomatycznego i konsularnego, a wiec nie podlegający jurysdykcji miejscowej. Stąd tez 
raczej nie zalicza się ich do ludności danego państwa.
Ludność państwa posiada zakres praw i obowiązków, który ustalają organy państwa. Na świecie 
liczebność ludności państw jest zróżnicowana - istnieją państwa z ludnością do 1 mln i państwa, które 
zamieszkuje ponad 100 mln mieszkańców. Państwo jest organizacją obejmującą całą ludność na 
określonym terytorium. Ludność jest ważnym składnikiem państwa z tego względu, że to człowiek 
wpływa na rozwój ekonomiczny, gospodarczy, kulturowy państwa, wpływa na wzrost cywilizacji.

8. Obszary morskie

•

delimitacja

ustalenie przebiegu granicy państwowej. Zazwyczaj podstawą jej przeprowadzenia jest odpowiednia 
umowa międzynarodowa. Postanowienia o delimitacji najczęściej spotkać można w traktatach pokoju 
oraz umowach o cesji terytorium.

Delimitacja obejmuje:
sporządzenie opisu danej granicy
naniesienie przebiegu danej granicy na mapę o stosunkowo niewielkiej skali np. 1:500 000

Dokumenty delimitacyjne stanowią podstawę do późniejszego przeprowadzenia demarkacji. 
Delimitacja powinna obejmować cały przebieg granicy bez pozostawienia fragmentów o 
nieokreślonym przebiegu oraz dokładnie określać znaczenie stosowanych terminów czy nazw 
geograficznych.

•

uprawnienia państw nadbrzeżnych w poszczególnych obszarach

- Morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa

Podlegają ograniczonemu władztwu państwa nadbrzeżnego:
a) wyłącznego rybołóstwa – połowy dozwolone tylko dla państwa nadbrzeżnego
b) preferencyjne – państwo ustala na jakich zasadach mogą łowić rybacy innych państw
c) ochrony rybołóstwa – w celu umożliwienia odnowy populacji ryb i niedopuszczenia do 
wyjałowienia strefy, np. ustalanie rodzajów dozwolonych sieci. Zakaz zrzutów olejów i paliwa.

Strefy ekonomiczne

Wyłączna strefa ekonomiczna jest to obszar położony na zewnątrz morza terytorialnego i przylegający 
do tego morza, który podlega specjalnemu statusowi prawnemu. Uprawnienia innych państw w strefie: 
trzy wolności komunikacyjne (wolność żeglugi; przelotu; prawo układania kabli i rurociągów 
podmorskich – w porozumieniu z państwem nadbrzeżnym).

-      maksymalnie do 200 mil morskich od linii brzegowej

−

według terytorialistów ta strefa powinna się jak najmniej różnić od wód terytorialnych

−

państwa o niekorzystnym położeniu argumentowały, że morza są zbyt małe, mają za mało 
zasobów ryb i złóż

Państwo nadbrzeżne w ramach swojej strefy ekonomicznej ma prawo do:
- prowadzenia badań naukowych
- budowania sztucznych wysp i instalacji badawczych

Inne państwa mają uprawnienia do:

−

wolności żeglugi

−

układania kabli i rurociągów

−

przelotu w przestrzeni powietrznej nad strefą ekonomiczną

Szelf kontynentalny
Szelf – łagodnie zalegający fragment dna morskiego, najniżej położona część kontynentu

Państwo nadbrzeżne rezerwuje sobie uprawnienia dotyczące wykorzystania surowców z szelfów. 
Wykorzystanie wiąże się z deklaracją Thrumana z 1945 r., mówiącą, że USA będą wykorzystywać 
szelf.

Konwencja genewska z 1958 r. określiła 2 granice szelfu:
a) geofizyczną (do 200 m głębokości)
b) możliwości eksploatacyjnej (poza 200 mil gdy jest możliwa eksploatacja)

Konwencja z Montega Bay z 1982 r. powiązała szelf z zewnętrzną krawędzią wybrzeża 
kontynentalnego:
a) jeżeli krawędź kończy się przed granicą 200 mil, to państwo nadbrzeżne może poszerzyć szelf do 
200 mil
b) Jeżeli krawędź wykracza poza granicę 200 mil to, to maksymalna szerokość wynosi 350 mil.
c) 100 mil od głębokości 2000 m (izobata)

Konwencja z Montega Bay mówi, że jeżeli państwo eksploatuje surowce poza granicami 200 mil, to 
po 5 latach eksploatacji jest zobowiązane do opłaty (od 6 roku co 1% więcej, w 12 roku 7% i na tym 
poziomie pozostaje).

Opłaty w postaci pieniężnej lub w naturze są kierowane do Organizacji Dna Morskiego.

Morski pas przyległy

Ustanawiana jest ona celem ochrony interesów celnych, skarbowych, sanitarnych, imigracyjnych i 
karanie w tym zakresie naruszeń przepisów prawa państwa nadbrzeżnego. Rodowód wynika z czasów 
prohibicji w USA, gdy kontrolowano zawartość statków. Termin ten oznacza obszar morza otwartego, 
o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, nad którym 
państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do innych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych 
dziedzinach i w ograniczonym zakresie. Obecnie może ona sięgać nawet do 24 mil od linii 
podstawowej. Polska nie ma strefy przyległej.

•

specyfika morza pełnego

Morze otwarte – obszar znajdujący się poza obszarami stref ekonomicznych. Zgodnie z prawem 
genewskim istnieją 4 wolności morza otwartego:

1) żeglugi
2) Rybołówstwa

3) Układania kabli i rurociągów podmorskich
4) Przelotu w przestrzeni powietrznej

5) Wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji
6) Wolność badań naukowych

Morze pełne nie podlega zawłaszczeniu. Państwa mogą korzystać z wolności w równym stopniu. Jest 
wolne i dostępne dla wszystkich państw i ich obywateli. Nie podlega ono suwerenności żadnego 
państwa. Jedynym ograniczeniem jest nie przeszkadzanie w korzystaniu z tych samych praw. 
Statki, które poruszają się po obszarach morskich muszą mieć ustaloną przynależność państwową, tzn. 
Mieć banderę i wnieść odpowiednie opłaty.

Prawo pościgu- jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub w innej strefie przybrzeżnej obcy 
statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa 
nadbrzeżnego, państwo to może ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub strefy 
przybrzeżnej, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić do portu i tam sprawcę czynu zakazanego 
ukarać. Pościg musi być gorący i nie przerwany oznacza to, że musi on być rozpoczęty w chwili, gdy 
obcy statek lub jedna z jego łodzi znajduje się na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym albo w 
strefie przybrzeżnej państwa zarządzającego pościg. Pościg musi być ciągły czyli nieprzerwalny. Za 
przerwę w pościgu uważa się w szczególności wpłynięcie ściganego na własne morze terytorialne lub 
morze terytorialne państwa trzeciego. Jeżeli statek taki wpłynie następnie z powrotem na morze pełne, 
pościg nie morze być już kontynuowany. Prawo prowadzenia pościgu przysługuje jedynie okrętom 
wojennym i samolotom wojskowym oraz innym statkom lub samolotom pozostającym w służbie 
państwowej i do tego upoważnionym.
Prawo pościgu jest jednym ze środków zaradczych przeciw praktyce tanich bander.

Tanie bandery – kraje, w których rejestracja statku jest atrakcyjna pod względem podatkowym.

Środki zaradcze przeciw tanim banderom:

−

prawo pościgu za statkiem naruszającym prawo państwa nadbrzeżnego do granicy otwartego 
morza

−

zwalczanie piractwa radiowego

−

walka z piractwem morskim

•

pojęcie i charakter „obszaru”

Obszary morskie jednolite pod względem fizycznym nie są jednak jednolite pod względem swego 
statusu prawnego. Najogólniej wody morskie można podzielić na wody wchodzące w skład terytorium 
państwowego, nazywane wodami terytorialnymi lub morskimi terytorium państwa i morze otwarte. 
Podział ten jednak nie jest wystarczający, gdyż zarówno wody terytorialne, jak i morze otwarte nie są 
jednolite pod względem prawnym i należy dokonać dalej idącej klasyfikacji. W skład morskiego 
terytorium wchodzą bowiem dwie kategorie wód: wody wewnętrzne oraz morze terytorialne. Na 
wodach wewnętrznych, obejmujących pas wód między brzegiem a tzw. linią podstawową, czyli 
wewnętrzną granicą morza terytorialnego, państwo sprawuje pełne zwierzchnictwo terytorialne, 
podczas gdy na morzu terytorialnym rozciągającym się od linii podstawowej w kierunku morza 
otwartego do  maksymalnej granicy 12 mil wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego ograniczone 
jest istnieniem tzw. prawa nieszkodliwego przepływu przysługującego statkom innych państw. 

Wody morskie:

1.Strefy podlegające zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego:

- wody wewnętrzne
- wody terytorialne
- wody archipelagowe

2.Strefy podlegające ograniczonej władzy państwa nadbrzeżnego:

- strefy przyległe
- strefy rybołówcze
- wyłączne strefy ekonomiczne

3.Strefy morskie nie podlegające zwierzchnictwu państwa, które nie mogą być zawłaszczone:

- morze otwarte

•

Organizacja Dna Morskiego

Na mocy konwencji z Montega Bay z 1982 r. powołano Organizację Dna Morskiego:

−

zarządza ona tym wszystkim co dzieje się w zakresie dna morskiego

−

udziela zezwoleń na wykorzystywanie dna morskiego

−

sama podejmuje działalność eksploatacyjną

−

ma kompetencje jurysdykcyjne

Organy:

1. Rada o charakterze wykonawczym
2. Międzynarodowy Trybunał Dna Morskiego rozstrzygający spory

Do eksploatacji dna morskiego dopuszczono organizację Inter Ocean Metal (związek państw 
komunistycznych utworzony w 1986 r. w Szczecinie), która posiada własną działkę 
eksploatacyjną na terenie Oceanu Spokojnego.

9. 

   Stosunki dyplomatyczne i konsularne:

 

 

•

nawiązywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

Prawo do nawiązania stosunków dyplomatycznych jest pochodną prawa legacji. Państwa, które łączą 
określone więzi lub wspólne interesy mogą (ale nie muszą) nawiązać ze sobą stosunki dyplomatyczne. 
Zazwyczaj czynią to w formie dwustronnej umowy międzynarodowej. Nawiązanie stosunków 
dyplomatycznych jest warunkiem niezbędnym do ustanowienia stałego przedstawicielstwa 
dyplomatycznego, nie oznacza jednak konieczności jego ustanawiania. Zatem liczba państw, które 
nawiązały stosunki dyplomatyczne jest większa od liczby państw, które utrzymują stałe 
przedstawicielstwa dyplomatyczne. W praktyce możliwe jest także ustanowienie stałego 
przedstawicielstwa dyplomatycznego bez wcześniejszego nawiązywania stosunków dyplomatycznych. 
Powoduje to jednak równoczesne automatyczne nawiązanie stosunków dyplomatycznych per facta 
concludentia (w sposób dorozumiany), bez osobnego porozumienia w tym celu. Odmiennie jest w 
przypadku dyplomatycznej misji specjalnej (czasowej), dla funkcjonowania której utrzymywanie 
stosunków dyplomatycznych nie jest niezbędne.
- funkcje przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych;
- przywileje i immunitety dyplomatyczne: charakter i zakres;
- przywileje i immunitety konsularne: charakter i zakres.

Nawiązanie stosunków konsularnych miedzy państwami następuje za wzajemną zgodą.

Zgoda udzielona na nawiązanie stosunków dyplomatycznych miedzy dwoma państwami oznacza, 
jeżeli nie postanowiono inaczej, zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą ipso facto zerwania stosunków 
konsularnych.

•

funkcje przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych

przedstawicielstwo dyplomatyczne określonego państwa w innym państwie lub przy organizacji 
międzynarodowej – misja dyplomatyczna

Funkcje misji dyplomatycznej obejmują:

-reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

-ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach 
ustalonych przez prawo międzynarodowe;

-prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

-zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie 
przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi 
państwa wysyłającego;

-popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym 
oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

Misja dyplomatyczna może być

-stała (np. ambasada)

-lub czasowa (powołana do jakiegoś konkretnego celu, np. misja specjalna).

Funkcje urzędów konsularnych

-ochronie w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli, zarówno 
osób fizycznych, jak i prawnych, w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe;

-popieraniu rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między 
państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz na popieraniu wszelkimi innymi sposobami 
przyjaznych stosunków między tymi państwami zgodnie z postanowieniami konwencji;

-zapoznawaniu się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, 
gospodarczego, kulturalnego i naukowego państwa przyjmującego, zdawaniu z tego sprawy rządowi 
państwa wysyłającego oraz udzielaniu informacji osobom zainteresowanym;

-wydawaniu paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego, jak również wiz 
lub odpowiednich dokumentów osobom, które pragną udać się do państwa wysyłającego;

-udzielaniu pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego, zarówno osobom fizycznym, jak i 
prawnym;

działaniu w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych 
czynności, jak również pewnych funkcji o charakterze administracyjnym, jeżeli nie sprzeciwiają się 
temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego;

-ochronie interesów obywateli państwa wysyłającego, zarówno osób fizycznych, jak i prywatnych, w 
sprawach spadkowych, na terytorium państwa przyjmującego, zgodnie z ustawami i innymi 
przepisami tego państwa;

-ochronie, w granicach ustalonych przez ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego, interesów 
małoletnich i innych osób nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, obywateli 
państwa wysyłającego, w szczególności gdy zachodzi potrzeba ustanowienia nad nimi opieki lub 
kurateli;

-z zastrzeżeniem przestrzegania praktyki i procedury obowiązujących w państwie przyjmującym - 
zastępowaniu lub zapewnianiu odpowiedniego zastępstwa obywateli państwa wysyłającego przed 
sądami lub innymi władzami państwa przyjmującego w celu uzyskiwania, zgodnie z ustawami i 
innymi przepisami tego państwa, podjęcia tymczasowych środków dla ochrony praw i interesów tych 
obywateli, gdy osoby te z powodu nieobecności lub z jakiejkolwiek innej przyczyny nie są w stanie 
podjąć w odpowiednim czasie obrony swych praw i interesów;

-przesyłaniu sądowych i pozasądowych dokumentów oraz wykonywaniu rekwizycji sądowych 
zgodnie z obowiązującymi umowami międzynarodowymi lub, w braku takich umów, w sposób 
zgodny z ustawami i innymi przepisami państwa przyjmującego;

-wykonywaniu przewidzianych przez ustawy i inne przepisy państwa wysyłającego praw nadzoru i 
inspekcji w odniesieniu do statków morskich i rzecznych posiadających przynależność państwową 
państwa wysyłającego oraz statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, jak również w 
stosunku do ich załóg;

-udzielaniu pomocy statkom morskim, rzecznym i powietrznym wymienionym, jak również ich 
załogom, przyjmowaniu oświadczeń dotyczących podróży tych statków, badaniu i wizowaniu ich 
dokumentów oraz, z zastrzeżeniem uprawnień władz państwa przyjmującego, przeprowadzaniu 
dochodzenia w sprawie wypadków, które zdarzyły się w czasie podróży, i załatwianiu sporów między 
kapitanem, oficerami i marynarzami, o ile zezwalają na to ustawy i inne przepisy państwa 
wysyłającego;

-wykonywaniu powierzonych urzędowi konsularnemu przez państwo wysyłające wszelkich innych 
funkcji, których nie zakazują ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego lub którym państwo to 
nie sprzeciwia się lub też które są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących 
między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

•

przywileje i immunitety dyplomatyczne: charakter i zakres

Przywileje i immunitety dyplomatyczne – zespół udogodnień i wyłączeń przysługujących członkom 
misji dyplomatycznej, a zwłaszcza przedstawicielom dyplomatycznym i członkom ich rodzin, 
pozostającym z nimi we wspólnocie domowej.

Z reguły mówi się łącznie o "przywilejach i immunitetach", nie rozdzielając tych pojęć, choć 
niektórzy są zdania, iż przywileje to pewne uprawnienia nie przysługujące samym obywatelom 
państwa, w którym akredytowany jest dyplomata (np. prawo do flagi), zaś immunitety to pewne 
wyłączenia od obowiązujących w danym kraju norm prawnych (np. immunitet jurysdykcyjny).

Przywileje i immunitety dzielimy na: rzeczowe – przysługujące misji dyplomatycznej i osobowe – 
przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy:

prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,

nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej,

zwolnienie od podatków i opłat,

swobodę porozumiewania się.

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego 
rezydencji prywatnej i w środkach transportu),

nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, środki transportu, mienie, 
dokumenty i korespondencję,

immunitet jurysdykcyjny, czyli – co do zasady – niepodleganie prawu kraju, w którym się jest 
akredytowanym,

zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,

zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

Należy dodać, że nierzadko w potocznym użyciu (niestety podzielanym przez niektórych spośród tych 
prawników, którzy nie mają styczności z prawem dyplomatycznym) jest błędne stwierdzenie, że 
przywileje i immunitety osobowe przysługują każdemu posiadaczowi paszportu dyplomatycznego. W 
rzeczywistości tak nie jest, ponieważ państwa mogą wydawać takie dokumenty także osobom nie 
będącym członkami misji dyplomatycznych (i niebędących członkami rodzin członków misji 
dyplomatycznych). W ich przypadku to, czy i jakie przywileje i immunitety dana osoba otrzyma, 
zależy tylko i wyłącznie od uznania państwa ich udzielającego.

•

przywileje i immunitety konsularne: charakter i zakres

Przywileje i immunitety konsularne są bardziej ograniczone niż przywileje i immunitety 
dyplomatyczne i w zasadzie przysługują one tylko w związku z wykonywaniem czynności 
urzędowych. Dyplomata nie podlega jurysdykcji i władzy miejscowej natomiast konsul podlega 
jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego. Immunitet konsularny jest więc węższy i niepełny.

Zakres przedmiotowy immunitetów i przywilejów:

- Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności
Państwo przyjmujące powinno traktować funkcjonariuszy konsularnych z należytymi względami, a 
także chronić ich przed jakimkolwiek zamachem na ich osobę, wolność lub powagę. Urzędnicy 
konsularni nie korzystają z pełnej nietykalności osobistej, jednakże mogą być zatrzymani lub 
aresztowani w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni i tylko na mocy postanowienia właściwej 
władzy sądowej. Mogą oni być pozbawieni wolności tylko w wykonaniu ostatecznego i 
prawomocnego orzeczenia sądowego. Każdy przypadek aresztowania, zatrzymania lub wszczęcia 
postępowania karnego przeciwko urzędnikowi konsularnemu wymaga natychmiastowego 
powiadomienia władz państwa wysyłającego.

- Immunitet jurysdykcyjny
Według art. 43 § 1 Konwencji Wiedeńskiej funkcjonariusze konsularni, a także członkowie służby 
administracyjno-technicznej nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych w 
odniesieniu do czynności wykonywanych w toku pełnienia funkcji konsularnych. Immunitetu nie 

stosuje się do powództwa w związku z wypadkiem w państwie przyjmującym i ze szkodami 
spowodowanymi przez pojazd, statek lub samolot.

-Inne przywileje i immunitety
Członkowie placówki konsularnej mogą być wzywani na świadków w postępowaniu 
administracyjnym lub sądowym. Nie mają oni jednak obowiązku składania zeznań w sprawach 
związanych z pełnionymi funkcjami. Funkcionariusze konsularni korzystają z immunitetu celnego i 
podatkowego, ale w węższym niż dyplomaci zakresie. Ponadto zwolnieni są od świadczeń osobistych 
oraz od wszelkiego rodzaju służby publicznej.

Osoby korzystające:

-Kierownicy urzędów konsularnych oraz inni urzędnicy konsularni korzystają w całej rozciągłości z 
przywilejów i immunitetów.

-Pracownicy konsularni(personel administracyjny i techniczny) korzystają z immunitetu 
jurysdykcyjnego. Ponadto korzystają z immunitetu podatkowego, celnego oraz są zwolnieni od 
świadczeń osobistych.

-Członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych są zwolnieni od wszelkich obowiązków 
przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i 
zezwoleń na pobyt. Korzystają także z immunitetu podatkowego i celnego.

-Konsul honorowy jest zwolniony od wszelkich podatków i opłat otrzymywanych od państwa 
wysyłającego z tytułu wykonywanej funkcji.

10. Organizacje międzynarodowe

•

Pojęcie i rodzaje

Niejednorodna grupa uczestników stosunków międzynarodowych dzieląca się pod względem statusu 
prawno-międzynarodowego na międzynarodowe organizacje rządowe i międzynarodowe organizacje 
pozarządowe

Organizacje międzynarodowe:
-Rządowe – forma współpracy i współdziałania państw określona w wielostronnej umowie 
międzynarodowej, która zakłada pewien stały zakres uczestnictwa (w postaci członkostwa) i określa 
strukturę wewnętrzną (organy funkcjonujące w ramach tej organizacji)
-Pozarządowe – forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i 
stowarzyszeń pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. 
porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego)

Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym możemy podzielić według różnych kryteriów, 
przy czym istnieją kryteria podstawowe klasyfikacji:

Ze względu na kryterium członkostwa:

•

charakterze uniwersalnym (powszechnym)

•

charakterze grupowym (partykularnym), regionalnym (np. Liga Państw Arabskich, 
Konferencja Państw Islamskich, Rada Europy, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia 
Afrykańska – dawna Organizacja Jedności Afrykańskiej)

Ze względu na zakres kompetencji:

•

kompetencjach ogólnych (zajmują się całokształtem stosunków międzynarodowych)

•

kompetencjach wyspecjalizowanych (zajmujące się fragmentem, wybraną dziedziną 
stosunków międzynarodowych)

Ze względu na zakres władzy:

•

Koordynacyjne (nie podejmują zasadniczo uchwał wiążących dla państw)

•

Ponadnarodowe (państwa przekazują część swoich uprawnień na rzecz organów tych 

organizacji; np. Wspólnoty Europejskie)

•

Organizacja Narodów Zjednoczonych jako organizacja uniwersalna

Pierwsze organizacje międzynarodowe we współczesnym rozumieniu pojawiły się w XIX wieku i 
należały do nich tzw. Unie Administracyjne (o dość wąskim zakresie działania) nie mające 
kompetencji w dziedzinie spraw politycznych, np. Komisje Rzeczne (1815 r. - Komisja Żeglugi na 
Renie, 1856 r. - Komisja Żeglugi na Dunaju), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1865 
r.), Powszechny Związek Pocztowy (1874 r.), Międzynarodowy Związek Metryczny (1875 r.).

Pierwszą organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym i szerokich kompetencjach także 
politycznych była Liga Narodów (utworzona na mocy Paktu Ligi, będącego integralną częścią 
traktatów pokojowych zawartych po I Wojnie Światowej z 1919 r.).

Liga Narodów nie osiągnęła swojego podstawowego celu jakim było zapewnienie społeczności 
międzynarodowej pokoju i bezpieczeństwa. Za kres jej działalności w sensie faktycznym uznaje się 
wybuch II Wojny Światowej.

Już w trakcie działań wojennych w czasie II Wojny Światowej podejmowano pewne inicjatywy 
mające doprowadzić do powstania ONZ

 Cele i zasady

Cele ONZ określa Karta Narodów Zjednoczonych w Art. 1:

-Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego – cel podstawowy (nadrzędny) ONZ
ONZ nie jest skuteczna jeśli chodzi o regionalne lub dwustronne konflikty zbrojne.
-Rozwijanie przyjaznych kontaktów między państwami – rozwijanie współpracy między państwami 
członkowskimi na zasadach równości i samostanowienia
-Popieranie współpracy w różnych dziedzinach (gospodarczej, kulturalnej i innych)
-Ma stanowić płaszczyznę uzgadniania działalności międzynarodowej (państwa będą przedstawiać 
swoje opinie i będą podejmowane dyskusje nad różnorodnymi problemami międzynarodowymi)
Umożliwia kontakty państw, które nie utrzymują np. ze sobą stosunków dyplomatycznych.

Zasady ONZ ujęte są w Art. 2 Karty NZ:

-Suwerennej równości państw członkowskich (jedno państwo – jeden głos)
-Wykonywania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych
-Pokojowego regulowania sporów międzynarodowych
-Wyrzeczenia się siły i groźby jej użycia w stosunkach międzynarodowych
-Bezpieczeństwa zbiorowego (napaść na członka ONZ powinna powodować reakcję i pomoc ze strony 
pozostałych członków ONZ)

-Powszechności (zachęta do przystępowania do ONZ, państwa niezrzeszone z ONZ mają także 
respektować podstawowe zasady Karty NZ).

 struktura organizacyjna – organy główne, ich skład i kompetencje

Zgromadzenie Ogólne
Jest organem plenarnym ONZ składającym się ze wszystkich państw członkowskich (192 państwa). 
Każde z państw podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego może być reprezentowane przez maksymalnie 
5 przedstawicieli.
Jest to organ o charakterze sesyjnym, przy czym zgodnie z Kartą NZ zwoływane są sesje zwyczajne 
ale mogą być także zwoływane sesje nadzwyczajne oraz sesje w trybie nagłym (nawet w ciągu 24 
godzin od pojawienia się wniosku o ich zwołanie).
Sesje zwyczajne rozpoczynają się zwyczajowo w trzeci wtorek września i kończyły się zwykle w 
trzecim tygodniu grudnia. Zdarzało się jednak i tak, że sesje formalnie trwały przez cały rok i nie były 
zamykane, np. przy przyjmowaniu nowych państw.
Sesje nadzwyczajne zwołuje Sekretarz Generalny ONZ, przy czym czyni to gdy z takim wnioskiem 
wystąpi Rada Bezpieczeństwa lub wniosek taki ma poparcie większości państw członkowskich.

Kompetencje:
Zajmuje się wszelkimi sprawami wchodzącymi w zakres Karty NZ, a także może omawiać wszelkie 
kwestie dotyczące funkcji któregokolwiek z organów ONZ.

Karta NZ przewiduje jednak, że w pewnych sytuacjach Zgromadzenie Ogólne powinno uznać 
wyższość Rady Bezpieczeństwa, a więc nastąpiło pewne ograniczenie kompetencji Zgromadzenia 
Ogólnego w stosunku do Rady Bezpieczeństwa. Chodzi tu o sprawy pokoju i bezpieczeństwa 
międzynarodowego, które są główną domeną działalności Rady Bezpieczeństwa. Sprawami tymi 
zajmuje się także Zgromadzenie Ogólne, z tym jednak, że jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się 
jakąś sprawą z tego zakresu i zauważy, że w danej sprawie będzie potrzebne przeprowadzenie pewnej 
akcji, która będzie miała za cel utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego to w tym 
wypadku Zgromadzenie Ogólne przekazuje tę sprawę Radzie Bezpieczeństwa.

Podobnie jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakimś sporem i jest on również rozpatrywany 
przez Radę Bezpieczeństwa to w takim wypadku Zgromadzenie Ogólne nie może w związku z tym 
sporem podejmować jakichkolwiek uchwał, chyba że Rada Bezpieczeństwa zwróci się w tej sprawie 
do Zgromadzenia Ogólnego.

Na forum Zgromadzenia Ogólnego dyskutowane są różne problemy, np. dotyczące spraw człowieka.

Rada Bezpieczeństwa
Jest organem o węższym składzie członkowskim. Składa się z 15 państw. Skład RB uległ poszerzeniu 
zgodnie z poprawką, która była przyjęta w 1963 r. (weszła w życie w 1965 r.) i została poszerzona od 
1 I 1966 r. z 11 do 15 państw.

W RB są rozdzielane zgodnie z kluczem geograficznym (zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji 
geograficznej):

I. 5 miejsc – Afryka i Azja

II. 2 miejsca – Ameryka Łacińska
III. 2 miejsca – Europa Zachodnia i inne państwa

IV. 1 miejsce dla Europy Wschodniej (kiedyś miało być określane względami natury ustrojowej, 

dla ówczesnych państw socjalistycznych – chociaż w 1960 r. Polska rywalizowała o to 
miejsce z Turcją i ostatecznie oba państwa sprawowały tę kadencję przez rok).

Kompetencje:
Do najważniejszych kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: wyłączne prawo nakładania sankcji 
politycznych i ekonomicznych oraz decyzje użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub 
usuwania jej skutków. Kompetencje te są przejawem dominacji mocarstw, bowiem Rada 
Bezpieczeństwa jest centralnym ogniwem systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania 
światowego status quo.

Rada Społeczna i Gospodarcza
Składa się aktualnie z 54 państw członkowskich. Podlegał dwukrotnie poszerzeniu. Początkowo RGiS 
liczyła 18 państw, w 1965 r. poszerzono skład do 27 państw, a w 1973 r. do 54 państw. Kadencja jest 
3-letnia z możliwością ponownego bezpośredniego wyboru.

Niektóre duże państwa są w drodze reelekcji stale powoływane w skład RGiS (Rosja, UK, USA, 
Francja). Miejsca w RGiS są także podzielone zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji 
geograficznej:
14 miejsc – Afryka
13 miejsc – Europa Zachodnia
11 miejsc – Azja
10 miejsc Ameryka Łacińska
6 miejsc – Europa Wschodnia

Kompetencje:
-wszelkie sprawy społeczne, ekonomii światowej, kultury, oświaty
-koordynuje działania organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ, z tymi organizacjami zawiera 
też umowy o współpracę

Rada Powiernicza
W 1994 r. właściwie zawiesiła swoją działalność, ponieważ w tym roku ostatnie terytorium 
powiernicze uzyskało niepodległość i Rada Powiernicza postanowiła, że od 1 XI 1994 r. nie będzie 
zbierała się regularnie na dorocznych sesjach i będzie mogła się zbierać w sytuacji, kiedy będzie 
wymagała tego sytuacja.
W skład Rady Powierniczej aktualnie wchodzą stali członkowie Rady Bezpieczeństwa. W Karcie NZ 
była jednak ustalona zasada parytetu pomiędzy państwami zarządzającymi terytoriami powierniczymi 
i takimi, które tego zarządu nie sprawowały.
Przyjmowała sprawozdania dotyczące systemu powiernictwa, petycje od ludności terytoriów 
powierniczych, sprawowała ogólną administrację (zarząd) nad tymi obszarami.

Sekretarz Generalny i Sekretariat ONZ 
Sekretariat Generalny ONZ jest typowym organem administracyjnym kierowanym przez Sekretarza 
Generalnego ONZ.
Sekretarz Generalny ONZ jest najwyższym funkcjonariuszem ONZ. Jego wyboru dokonuje 
Zgromadzenie Ogólne ONZ działające na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Kadencja Sekretarza 
Generalnego trwa 5 lat z możliwością wyboru na następną kadencję.

Sekretarz Generalny musi uzyskać poparcie wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W 
pewnym okresie proponowano aby zamiast jednego Sekretarza Generalnego była powoływana trójka 

Sekretarzy Generalnych (reprezentowaliby państwa kapitalistyczne, socjalistyczne i rozwijające się). 
Są także funkcje zastępcy Sekretarza Generalnego.

Sekretarz Generalny. Sekretarz Generalny pełni także funkcje polityczne. Karta NZ nie określa 
szczegółowo jego funkcji. Niejednokrotnie podejmuje się działań mediacyjnych, wysyła swoich 
przedstawicieli w różne regiony zapalne świata aby zapobiegali eskalacji konfliktów.

Sekretariat pełni także ważne funkcje w odniesieniu do umów międzynarodowych:
- Rejestruje umowy międzynarodowe
- Pełni funkcje depozytariusza umów międzynarodowych
- Publikuje umowy międzynarodowe

11. Jednostka w prawie międzynarodowym

•

Prawno-międzynarodowa ochrona praw człowieka

 system powszechny i jego zasady

Historyczny rozwój ochrony praw człowieka

•

Jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r. 
(wolność religijna)

•

XIX/XX w – umowy dotyczące praw mniejszości

•

Rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka zaczął się 
kształtować po II wojnie światowej (dokumenty o charakterze uniwersalnym)

•

Charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

•

Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym. 

•

W dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia 
dotyczące ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:

o Karta Atlantycka z 1941 r
o Deklaracja narodów Zjednoczonych z 1942
o Deklaracja Teherańska z 1943

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

•

Zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie ma 
charakteru prawnie wiążącego

•

Katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych

•

Deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ

Niektóre z postanowień Deklaracji:

•

każdy człowiek jest wolny 

•

niestosowanie 

dyskryminacji

 

•

prawo do 

sądu

 

•

prawo do sprawiedliwego procesu 

•

prawo do własności

 

 

 

•

prawo do zrzeszania się

 

 

 

•

wyrzeczenie się 

niewolnictwa

 

•

zagwarantowanie ochrony prywatności 

•

zakaz 

tortur

 i nieludzkiego traktowania 

Inne wartości potwierdzone przez Deklarację to:

•

wolność sumienia

 

 

 

•

wolność wyznania

 

 

 i wolność do zmiany wyznania 

•

równość płci

 

 

 europejski system regionalny i jego zasady

Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system 
regionalny ochrony praw człowieka

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności 1950



Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu 
zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w 

Powszechnej Deklaracji 

Praw Człowieka

. 



Na mocy tego dokumentu powołano 

Europejski Trybunał Praw Człowieka

. 



Skargi do tego Trybunału mogą składać :

o państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), 
o osoby indywidualne, grupy osób, organizacje pozarządowe (tzw. skarga 

indywidualna).

Katalog wolności:

•

prawo do życia 

•

zakaz tortur 

•

zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej 

•

prawo do wolności i bezpieczeństwa 

•

prawo do rzetelnego procesu 

•

zakaz karania bez ustawy 

•

poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego 

•

wolność myśli, sumienia i wyznania 

•

wolność słowa 

•

wolność zrzeszania się i stowarzyszania 

•

prawo do zawarcia związku małżeńskiego 

•

prawo do skutecznego środka odwoławczego 

•

zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC

Protokoły dodatkowe:

•

protokół nr 1 (1952 r.) 

o

ochrona własności prywatnej 

o

prawo do nauki 

o

prawo do wolnych wyborów 

•

protokół nr 4 (1963 r.) 

o

zakaz pozbawiania wolności za długi 

o

prawo swobodnego poruszania się 

o

zakaz wydalania własnych obywateli 

o

zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców 

•

protokół nr 6 (1983 r.) 

o

zakaz kary śmierci w czasie pokoju 

•

protokół nr 7 (1984 r.) 

o

gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców 

o

prawo do odwołania w sprawach karnych 

o

odszkodowanie za niesłuszne skazanie 

o

zakaz ponownego sądzenia lub karania 

o

równość małżonków w sferze cywilno-prawnej 

•

protokół nr 12 (2000 r.) 

o

ogólny zakaz dyskryminacji 

•

protokół nr 13 (2003 r.)

•

zasady odpowiedzialności prawno-międzynarodowej jednostek i jej realizacja

Kontrola przestrzegania praw człowieka może mieć trojaką formę:



Sprawozdania – dominuje w większości umów  międzynarodowych. Państwa są 
zobowiązane do składania sprawozdań dotyczących procesu implementacji tych konwencji, 
które państwa przyjęły. Jest to jednak metoda mało skuteczna



Skargi państwowe – składają je państwa, a dotyczą naruszenia przez inne państwo – stronę 
konwencji z zakresu praw człowieka



Skargi indywidualne (petycje) – osoba, która uważa, ze państwo naruszyło jej prawo może 
się zwrócić do organu międzynarodowego

Rodzaje umów ze względu na kontrole międzynarodową:



Umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej



Umowy, które nie zawierają takiej procedury kontrolnej, ale których wykonywanie może być 
kontrolowane w ramach szerszego systemu



Umowy ze specjalna procedurą kontrolną

Organy kontroli



Organy polityczne – złożone z przedstawicieli państw (główne, pomocnicze)



organy niezależne – o charakterze międzynarodowym

- Obowiązek ochrony praw (duty to protect) – państwa są zobowiązane do zagwarantowania, że 
organy i inne jednostki państwa lub podmioty trzecie (podmioty niepaństwowe, inne państwa, 
organizacje międzyrządowe, korporacje) nie będą ingerować w korzystanie z praw prze jednostkę; 
państwo jest zobowiązane zapewnić ochronę wszystkim, bez żadnej dyskryminacji; ochrona ma być 
zapewniona przez legislację zawierającą odpowiednie gwarancje, ustanowienie odpowiednich 
procedur dostępnych dla podmiotów praw w celu dochodzenia ich praw; ustanowienie narodowych 
procedur dla monitorowania realizacji praw
_ Obowiązek wypełniania praw (duty to fulfill)– państwa są zobowiązane podjąć działania 
prawodawcze, administracyjne, budżetowe, sądowe i inne dla realizacji praw, w szczególności poprzez 
alokację odpowiednich środków w tym celu. Podjęcie kroków prawodawczych jest
niewystarczające, jeśli dla efektywnego korzystania z praw, prawo musi być wdrożone w życie przez 
decyzje programowo-polityczne i inne kroki praktyczne.

12. Pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych

•

pojęcie i rodzaje sporów międzynarodowych

Spór międzynarodowy – sytuacja, w której jedno państwo wysuwa w stosunku do innego państwa 
roszczenie a to inne państwo odmawia jego spełnienia

Elementem, który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu.
Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje groźba 
użycia siły lub siła została zastosowana.

Spory międzynarodowe mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:
a) powszechne (wielostronne lub regionalne)
b) bilateralne (dwustronne)

Podział na spory:
a) zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)
b) kwalifikowane (stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania

Podział na spory:
a) polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na 
drodze sądowej)
b) prawne (obejmują cztery kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących:

−

wykładni traktatów

−

wszelkich kwestii prawa międzynarodowego

−

faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa

−

wysokości i charakteru odszkodowania

•

dyplomatyczne metody załatwiania sporów

Zostały ujęte w konwencjach haskich, przede wszystkim z 1907 r. „O pokojowym regulowaniu 
sporów międzynarodowych”

a) dyplomatyczne (nie kończą się wiążącym rozstrzygnięciem)

−

rokowania (negocjacje bezpośrednie)

−

dobre usługi

−

pośrednictwo (mediacja)

−

komisje badawcze (śledcze)

−

komisje koncyliacyjne

•

sądowe metody załatwiania sporów

b) prawne (zapada orzeczenie wiążące dla stron sporu):
- stałe sądownictwo międzynarodowe
- arbitraż międzynarodowy

•

rola Rady Bezpieczeństwa ONZ

W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Organizacji narodów Zjednoczonych członkowie jej
nakładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu tej odpowiedzialności z
ich ramienia.
Wypełniając te funkcje Rada Bezpieczeństwa kieruje się celami i zasadami Organizacji Narodów
Zjednoczonych.

W celu zapewnienia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przy jak najmniejszym
zużyciu światowych zasobów ludzkich i gospodarczych na zbrojenia, Rada Bezpieczeństwa 
obowiązana
jest opracować, z pomocą przewidzianego w artykule 47 Wojskowego Komitetu Sztabowego, planów,
które będą przedłożone członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych celem stworzenia systemu
normowania zbrojeń.

13. 

   Podstawowe założenia prawa wojennego

 

 

Prawo konfliktów zbrojnych (ius in bello), nazywane też międzynarodowym prawem humanitarnym 
lub prawem wojennym – zbiór przepisów zaakceptowanych przez społeczność międzynarodową 
dotyczących sposobów prowadzenia konfliktów zbrojnych, ochrony ich ofiar oraz uczestników.

Jego normy określają:

- sposób wszczynania i kończenia konfliktów zbrojnych;
- wymogi stawiane członkom sił zbrojnych i ich sytuację prawną;
- kwestie związane z okupacją nieprzyjacielskiego terytorium;
- ochronę osób cywilnych w tym ludności nieprzyjacielskiego państwa;
- formy ochrony chorych i rannych;
- środki i metody prowadzenia walki;
- prawne następstwa stanu wojny w sferze stosunków międzynarodowych.

Prawo konfliktów zbrojnych zostało skodyfikowane przede wszystkim w szeregu konwencji 
genewskich i haskich.