WIELKOŚCI I JEDNOSTKI

WIELKOŚCI I JEDNOSTKI

STOSOWANE W OCHRONIE

STOSOWANE W OCHRONIE

RADIOLOGICZNEJ

RADIOLOGICZNEJ

dr nauk biol. Jolanta Pawlus

Aktywność

Aktywność

Aktywnością A źródła promieniotwórczego nazywamy
liczbę przemian jądrowych zachodzących w danej ilości tej
substancji w jednostce czas, czyli inaczej szybkość
rozpadania się jąder:

A = = λN

gdzie
dN jest liczbą jąder, które uległy rozpadowi w czasie dt.

Jednostką aktywności w układzie SI jest bekerel [Bq] :
1 Bq = 1 rozpad/s.

dt

dN

St

St

ęż

ęż

enie promieniotwórcze

enie promieniotwórcze

Stężenie promieniotwórcze (ang. activity
concentration) - jest to aktywność nuklidu lub
nuklidów promieniotwórczych odniesiona do
masy albo objętości materiału, w którym
substancja promieniotwórcza jest rozłożona
Jednostką stężenia promieniotwórczego jest
odpowiednio bekerel na kilogram [Bq kg

-1

] lub

bekerel na metr sześcienny  [Bq m

-3

].

Okres połowicznego rozpadu

Okres połowicznego rozpadu

Szybkość rozpadu jąder promieniotwórczych najczęściej

charakteryzuje się czasem półrozpadu, zwanym też okresem

(czasem) połowicznego rozpadu

T

1/2

definiowanym jako czas, po

którym połowa jąder ulegnie rozpadowi.

T

1/2

= = = 0.693 τ [s]

Średni czas życia

τ [s] jądra promieniotwórczego jest

odwrotnością stałej rozpadu λ [s

-1

]:

τ =

λ

693

.

0

λ

2

ln

λ

1

- aktywność

- dawka

Ścisłe definicje tych wielkości można znaleźć w Ustawie z
dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. z dnia
18 stycznia 2001 r.)

Podstawowymi wielkościami stosowanymi

w dozymetrii i ochronie radiologicznej są:

Aktywność

A

źródła promieniotwórczego nazywamy

liczbę przemian jądrowych zachodzących w danej

ilości

tej substancji w jednostce czas, czyli inaczej szybkość
rozpadania się jąder

gdzie

dN

- średnia liczba jąder rozpadających się w okresie czasu dt.

Aktywność można też określić jako średnią liczbę jąder rozpadającą się w jednostce
czasu.

Jednostką aktywności w układzie SI jest

1 bekerel (Bq)

,

1 Bq = 1 rozpad/s.

Bekerel jest bardzo małą jednostką, więc w praktyce używa się

jego

wielokrotności: 1 kBq = 10

3

Bq, 1 MBq = 10

6

Bq,

1 GBq = 10

9

Bq.

Jednostką pozaukładową, nadal często stosowaną jest kiur (Ci),

odpowiadający w przybliżeniu aktywności 1 g radu Ra-226,

przy

czym:

dt

dN

A

=

GBq

Bq

Ci

37

10

7

,

3

1

10

=

⋅

=

Poza pojęciem aktywności preparatu promienio-

twórczego używa się też pojęcia aktywności

właściwej oraz stężenia aktywności.



Aktywność właściwa

jest z definicji równa

aktywności jednostki masy [Bq/kg] lub aktywności

ilości preparatu wyrażonej w molach [Bq/mol],



stężenie (koncentracja) aktywności

odpowiada

aktywności jednostki objętości [Bq/mL].

Znajdując się w polu promieniowania jonizującego
ulegamy

napromienieniu (ekspozycji).

W zależności od lokalizacji źródła promieniowania
względem osoby narażonej na jego działanie
wyróżniamy:

•

ekspozycję wewnętrzną

• ekspozycję zewnętrzną

W odróżnieniu od ekspozycji wewnętrznej

osoby

napromieniowane podczas ekspozycji zewnętrznej
nie są źródłem promieniowania dla innych osób

, a

ich własne narażenie ustaje po przerwaniu kontaktu ze
źródłem promieniowania.

Miarą napromienienia jest właśnie

dawka

.

W praktyce spotykamy się z kilkoma wielkościami
określającymi napromienienie i określanymi jako
dawka:

dawka pochłonięta, kerma, dawka

ekspozycyjna.

Każda z tych wielkości definiuje napromienienie
używając innej wielkości fizycznej.

Podstawową jednostką pozwalającą na ocenę skutków ekspozycji

na promieniowanie jest dawka pochłonięta.

Dawka pochłonięta

D

jest to średnia energia przekazana przez

promieniowanie jonizujące elementowi objętości ośrodka, podzielona przez
masę dm tego elementu.

[Gy]

(III.3)

Nieco upraszczając, dawkę pochłoniętą można też określić jako średnią

energię przekazaną ośrodkowi przez promieniowanie, przypadającą na
jednostkę masy ośrodka.

dawka pochłonięta (Prawo Atomowe) - energię promieniowania

jonizującego pochłoniętą przez jednostkową masę materii, uśrednioną w
tkance lub narządzie

,

(III.4)

ε

d

dm

d

D

ε

=

Jednostką dawki pochłoniętej w układzie SI jest

grej (Gy).

Jest to

dawka odpowiadająca przekazaniu jednemu kilogramowi ośrodka energii
1 dżula (J); tak więc:

1Gy = 1J/1kg

.

Grej jest stosunkowo dużą jednostką, więc w praktyce używa się jego

podwielokrotności: 1 cGy = 10

-2

Gy, 1 mGy = 10

-3

Gy, 1

µ

Gy = 10

-6

Gy

oraz 1 nGy= 10

-9

Gy.

Jednostką pozaukładową, obecnie już praktycznie niestosowaną, jest

1 rad, przy czym:

(III.4)

rad

Gy 100

1

=

Moc dawki pochłoniętej

zdefiniowana jest jako

stosunek:

[Gy/s]

(III.5)

gdzie: dD - przyrost dawki pochłoniętej w okresie czasu

dt.

Mówiąc prościej, jest to dawka przypadająca na jednostkę czasu.

Używaną w praktyce jednostką mocy dawki pochłoniętej jest

grej

na

godzinę [Gy/h]

;

jednostka układu SI Gy/s jest używana bardzo

rzadko.

D

dt

dD

D

=



Oprócz dawki pochłoniętej w ochronie radiologicznej
stosowane są, choć znacznie rzadziej, dwie wielkości pełniące
podobną funkcję:

• kerma

• dawka ekspozycyjna

.

Kerma

(ang.

K

inetic

E

nergy

R

eleased in unit

Ma

ss = energia kinetyczna

uwolniona w jednostce czasu)

K

jest zdefiniowana jako suma energii kinetycznej

dE cząstek naładowanych, wytworzonych w elemencie objętości ośrodka
przez promieniowanie pośrednio jonizujące (np. neutrony, fotony),
podzielona przez masę dm tego elementu.

[J/kg]

(III.6)

Jednostką kermy jest

Gy

(1Gy = 1J/1kg).

Jeśli zachowana jest tzw. równowaga elektronowa (tzn. wszystkie

ładunki wytworzone w elemencie objętości są w nim całkowicie
hamowane) oraz promieniowanie hamowania jest pomijalne, kerma
jest w przybliżeniu równa liczbowo dawce pochłoniętej.

dm

dE

K

=

Historyczną wielkością, obecnie już nieużywaną i zastąpioną przez

dawkę pochłoniętą jest

dawka ekspozycyjna

X (ekspozycja).

Jest to

wielkość ładunku dQ jonów jednego znaku, wytworzonego przez fotony w
elemencie objętości suchego powietrza (w warunkach równowagi
elektronowej), podzielona przez masę dm tego elementu.

[C/kg]

(III.7)

Mówiąc prościej, jest to ładunek jonów jednego znaku wytworzony

przez promieniowanie w jednostce masy powietrza.

Jednostką dawki ekspozycyjnej w układzie SI jest

C/kg

.

Jednostką pozaukładową jest rentgen (R) równy 2,58 x 10

-4

C/kg. Moc

dawki ekspozycyjnej jest definiowana analogicznie, jak moc dawki
pochłoniętej, zaś jej jednostką jest A/kg bądź R/h.

dm

dQ

X

=

Znając wartość energii, jaka jest potrzebna do wytworzenia w

suchym powietrzu jednej pary jonów (wynosi ona około 34 eV)
można wyznaczyć

zależność umożliwiającą przeliczenie dawki

ekspozycyjnej na dawkę pochłoniętą w powietrzu

:

(III.8)

cGy

rad

R

877

,

0

877

,

0

1

=

=

Przy ocenie skutków biologicznych narażenia człowieka na
promieniowanie jonizujące punktem wyjścia jest znajomość

dawki pochłoniętej

, czyli

ilości energii przekazanej

organizmowi przez promieniowanie

.

Ponadto należy uwzględnić inne

czynniki

, mające

wpływ na

wielkość skutków biologicznych, m.in.: moc dawki,
wrażliwość osobniczą, rodzaj promieniowania oraz jakie
narządy zostały napromienione

.

Dla małych dawek promieniowania definiuje się
wielkości uwzględniające niektóre z tych
czynników:

•

względną szkodliwość poszczególnych rodzajów

promieniowania

i

•

wrażliwość na promieniowanie poszczególnych

narządów (tkanek

).

Czyni się to poprzez wprowadzenie odpowiednich
współczynników mnożnikowych

w

R

i

w

T

, zwanych

czynnikami wagowymi

.

Wartości czynników w

R

i w

T

rekomenduje, na

podstawie aktualnego stanu wiedzy o skutkach
biologicznych, Międzynarodowa Komisja Ochrony
Radiologicznej (ICRP - International Commission of
Radiation Protection).

Powstałe w ten sposób wielkości, a więc

dawka równoważna

i

dawka skuteczna

przynoszą

przybliżoną informację o prawdopodobieństwie
wystąpienia skutków stochastycznych, przede
wszystkim nowotworów i skutków genetycznych.

Jednostką tych dawek jest w układzie SI

siwert (Sv).

Ponieważ czynniki

wagowe są bezwymiarowe 1Sv = J/kg.

Siwert jest stosunkowo dużą jednostką, więc w praktyce, tak jak dla

greja, używa się jego podwielokrotności: mSv,

µ

Sv, nSv. Jednostką

pozaukładową jest rem, przy czym:

(III.9)

Moc dawki

, dla dawek stosowanych do oceny skali skutków

biologicznych (dawka równoważna, skuteczna, obciążająca), wyraża się
w praktyce w

siwertach na godzinę (Sv/h).

rem

Sv 100

1

=

Wielkością uwzględniającą różną szkodliwość poszczególnych

rodzajów promieniowania jest

dawka równoważna

H

T

.

Dawka

ta dla danego narządu (tkanki) T jest określona wzorem:

[Sv]

(III.10)

gdzie:

w

R

- czynnik wagowy promieniowania

,

D

T,R

[Gy] - średnia dawka pochłonięta w narządzie (tkance) T (np.

płuca, tarczyca), pochodząca od promieniowania R

(np.

cząstki

α

, neutrony, promieniowanie X).

dawka równoważna (wg Prawo Atomowe) - dawkę pochłoniętą w

tkance lub narządzie, wyznaczoną z uwzględnieniem rodzaju i energii
promieniowania jonizującego

∑

=

R

R

T

R

T

D

w

H

,

Wartości czynników wagowych promieniowania w

R

1

.

Rodzaj

promieniowania

R,

przedział energii E

czynnik wagowy

promieniowania

w

R

Fotony, wszystkie energie

1

Elektrony i miony, wszystkie energie

1

Neutrony:

E < 10 keV
E = 10 keV

÷

100 keV

E = 100 keV

÷

2 MeV

E = 2 MeV

÷

20 MeV

E > 20 MeV

 

5

10
20
10

5

Protony, E > 2 MeV
(z wyłączeniem protonów odrzutu)

5

Cząstki

alfa,

fragmenty

rozszczepienia, ciężkie jądra

20

1

Wartości w

R

odnoszą się do
promieniowania
padającego (a nie
promieniowania w
tkance), zaś dla
narażenia
wewnętrznego do
promieniowania
emitowanego ze
źródła

W praktyce, najczęściej mamy do czynienia z jednym rodzajem
promieniowania. Jeśli jest to

promieniowanie rentgenowskie

, wzór

na dawkę równoważną przyjmuje postać:

[Sv]

gdzie: w

R

- czynnik wagowy promieniowania

D

T,R

- średnia dawka pochłonięta w narządzie (tkance) T

(np. płuca, tarczyca), pochodząca od

promieniowania R (w tym przypadku promieniowania X).

R

T

R

T

R

R

R

T

R

T

D

D

w

D

w

H

,

,

,

1

⋅

=

=

∑

=

Wielkością uwzględniającą wrażliwość poszczególnych narządów (tkanek)
na promieniowanie jest

dawka skuteczna (efektywna)

E

:

[Sv]

(III.12)

dawka skuteczna (efektywna) - sumę dawek równoważnych pochodzących od
zewnętrznego i wewnętrznego narażenia, wyznaczoną z uwzględnieniem odpowiednich
współczynników wagowych narządów lub tkanek, obrazującą narażenie całego ciała,

gdzie:

w

T

- czynnik wagowy narządu (tkanki), którego wartości dla poszczególnych

narządów przedstawia tabela. Wartości czynników w

T

zostały określone przez

Międzynarodową Komisję Ochrony Radiologicznej jedynie dla niektórych
narządów (uznanych za podatne na indukcję nowotworów popromiennych) na
podstawie badań epidemiologicznych głównie populacji japońskiej, która

przeżyła wybuch bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki.

∑

∑

∑

=

=

T

R

R

T

R

T

T

T

T

D

w

w

H

w

E

,

Narząd lub tkanka

Czynnik wagowy narządu (tkanki)

w

T

Gonady

0,20

Czerwony szpik kostny

0,12

Jelito grube

0,12

Płuca

0,12

Żołądek

0,12

Pęcherz moczowy

0,05

Gruczoły piersiowe

0,05

Wątroba

0,05

Przełyk

0,05

Tarczyca

0,05

Skóra

0,01

Powierzchnia kości

0,01

Pozostałe narządy (organy)

2

0,05

3

Suma

w

T

1,00

Wartości czynników wagowych narządów (tkanek) w

T

1

1

Przy definiowaniu dawki skutecznej, wartości w

T

mogą być

stosowane niezależnie od płci i wieku, zarówno dla osób narażonych
zawodowo jak i osób z ogółu ludności.

2

W obliczeniach dawek, jako pozostałe narządy (tkanki) przyjmuje się:

nadnercza, mózg, górną część jelita grubego, jelito cienkie, nerki,
mięśnie, trzustkę, śledzionę, grasicę, macicę lub inne, jeśli mogą zostać
napromieniowane selektywnie.

3

W wyjątkowych wypadkach, kiedy dawka równoważna na jeden z

„pozostałych” narządów (tkanek) przekracza maksymalną dawkę na
dowolny narząd wymieniony w tabeli, należy dla tego narządu (tkanki)
przyjąć czynnik wagowy równy 0,025: wówczas dla reszty narządów
(tkanek) klasyfikowanych jako pozostałe, należy przyjąć czynnik w

R

równy 0,025, zaś jako dawkę, średnią dawkę dla tych narządów.

Kolejna ze stosowanych w ochronie radiologicznej wielkości –

dawka

obciążająca

, stosowana jest przy ocenie skutków wniknięcia do organizmu

substancji promieniotwórczej. Po wniknięciu takiej substancji, jest ona przez
pewien czas źródłem zmiennych w czasie dawek na wiele narządów. Aby to
uwzględnić,

dawkę obciążającą definiuje się jako dawkę sumaryczną (całkę z

mocy dawki), otrzymaną przez człowieka (dany narząd) w pewnym okresie
czasu.

I tak:

- obciążająca dawka równoważna

H

T

(

τ

):

[Sv]

(III.13)

- obciążająca dawka skuteczna E(

τ

):

[Sv]

(III.14)

gdzie : t

0

- moment wniknięcia nuklidu do organizmu,

τ

- czas całkowania; jeśli wartość

τ

nie jest określona przez prowadzącego

obliczenia, przyjmuje się, że dla osób dorosłych wynosi ona 50 lat, zaś dla
dzieci jest to okres do osiągnięcia przez nie wieku 70 lat.

∫

=

+

τ

τ

0

0

)

(

)

(

t

t

T

T

dt

t

H

H



∑

=

T

T

T

H

w

E

)

(

)

(

τ

τ

Ponieważ dawka skuteczna i równoważna nie są bezpośrednio
mierzalne, w praktyce stosuje się tzw.

wielkości operacyjne

(robocze

), możliwe do bezpośredniego pomiaru. Stanowią one tzw.

konserwatywne

przybliżenie dawki skutecznej

(dawki równoważnej na

skórę), to znaczy że w większości przypadków przyjmują one większe
wartości niż ta dawka. W definicjach wielkości operacyjnych,
występuje pojęcie równoważnika dawki; jest to odpowiednik dawki
równoważnej, pochodzący z poprzedniego systemu wielkości
dozymetrycznych.

Wielkością operacyjną stosowaną w pomiarach dawek indywidualnych,

pochodzących od ekspozycji zewnętrznej, jest tzw.

indywidualny

(osobniczy) równoważnik dawki

H

p

(d),

zdefiniowany jako równoważnik

dawki w tkance miękkiej, na głębokości d ciała człowieka.

Indywidualny równoważnik dawki H

p

(10)

odpowiada równoważnikowi

dawki na głębokości 10 mm i jest stosowany do oceny narażenia od
przenikliwego promieniowania jonizującego (np. wysokoenergetyczne
promieniowanie gamma, neutrony). Przynosi on informację o narażeniu
narządów wewnętrznych i stanowi konserwatywne przybliżenie dawki
skutecznej.

Indywidualny

równoważnik

dawki

H

p

(0,07)

odpowiada

równoważnikowi dawki na głębokości 0,07 mm i jest stosowany do oceny
narażenia od mało przenikliwego promieniowania (niskoenergetyczne
promieniowanie X i beta). Dostarcza on informację o narażeniu
powierzchniowej warstwy skóry i stanowi konserwatywne przybliżenie
dawki równoważnej w skórze.

W celu ograniczenia narażenia na promieniowanie populacji i osób
narażonych

zawodowo

wprowadza

się

dawki

graniczne

promieniowania jonizującego

jako wartość dawki promieniowania

jonizującego, wyrażoną jako dawka skuteczna lub równoważna, dla
określonych grup osób, pochodzącą od kontrolowanej działalności
zawodowej.  

Są to wielkości dawek, które, poza przypadkami przewidzianymi
w przepisach, nie mogą być przekroczone.

W Polsce wielkości te są określone w

Rozporządzeniu Rady

Ministrów z 18 stycznia 2005 r., w sprawie dawek granicznych
promieniowania jonizującego

§ 1. Rozporządzenie określa dawki graniczne promieniowania jonizującego,
wskaźniki pozwalające na wyznaczenie dawek stosowane przy ocenie narażenia
oraz sposób i częstotliwość dokonywania oceny narażenia:
  1)  pracowników;
  2)  osób z ogółu ludności.

§ 2. 1. Dla pracowników dawka graniczna, wyrażona jako dawka skuteczna
(efektywna), wynosi 20 mSv w ciągu roku kalendarzowego, z zastrzeżeniem § 3 ust.
1.
2. Dawka, o której mowa w ust. 1, może być w danym roku kalendarzowym
przekroczona do wartości 50 mSv, pod warunkiem że w ciągu kolejnych pięciu lat
kalendarzowych jej sumaryczna wartość nie przekroczy 100 mSv.
3. Dawka graniczna, wyrażona jako dawka równoważna, wynosi w ciągu roku
kalendarzowego:
  1)  150 mSv - dla soczewek oczu;
  2)  500 mSv - dla skóry, jako wartość średnia dla dowolnej powierzchni 1 cm

2

napromienionej części skóry;
  3)  500 mSv - dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi.

§ 3. 1. Kobieta, od chwili zawiadomienia przez nią kierownika jednostki
organizacyjnej o ciąży, nie może być zatrudniona w warunkach prowadzących do
otrzymania przez mające urodzić się dziecko dawki skutecznej (efektywnej)
przekraczającej wartość 1 mSv.

2. Kobieta karmiąca piersią nie może być zatrudniona w warunkach narażenia na
skażenie wewnętrzne i zewnętrzne.

§ 4. 1. Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku 18 lat i powyżej, mają
zastosowanie wartości dawek granicznych ustalone w § 2.

2. Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku od 16 lat do 18 lat, dawka
graniczna, wyrażona jako dawka skuteczna (efektywna), z zastrzeżeniem § 3,
wynosi 6 mSv w ciągu roku kalendarzowego, przy czym dawka graniczna,
wyrażona jako dawka równoważna, wynosi w ciągu roku kalendarzowego:

  1)  50 mSv - dla soczewek oczu;

  2)  150 mSv - dla skóry, jako wartość średnia dla dowolnej powierzchni 1 cm

2

napromienionej części skóry;

  3)  150 mSv - dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi.

3. Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku poniżej 16 lat, mają
zastosowanie wartości dawek granicznych ustalone w § 5.

§ 6. 1. Narażenie pracowników oraz osób z ogółu ludności ocenia się
w oparciu o otrzymane przez nich dawki skuteczne (efektywne) i
dawki równoważne, wyznaczone z uwzględnieniem wielkości i
wartości wskaźników pozwalających na wyznaczenie dawek
stosowanych przy ocenie narażenia.
2. Wielkości i wartości wskaźników pozwalających na wyznaczenie
dawek stosowanych przy ocenie narażenia określa załącznik do
rozporządzenia.
3. Wyznaczając dawki skuteczne, zmniejsza się je o dawki
wynikające z naturalnego tła promieniowania jonizującego
występującego na danym terenie, uwzględniając rzeczywisty czas
narażenia. Jeżeli tło naturalne nie jest znane, za jego wartość
przyjmuje się 2,4 mSv w ciągu roku kalendarzowego.
4. Wyznaczanie dawek dla pracowników jest dokonywane na
podstawie pomiarów dozymetrycznych.

§ 7. 1. Oceny narażenia pracowników dokonuje się dla każdego roku
kalendarzowego w oparciu o dawki wyznaczone na podstawie
pomiarów, o których mowa w § 6 ust. 4, wykonywanych w okresach
nie dłuższych niż trzymiesięczne, a jeżeli okres zatrudnienia w
warunkach narażenia jest krótszy niż trzy miesiące, po zakończeniu
tego okresu.

2. Oceny narażenia osób z ogółu ludności dokonuje się raz w roku.

3. W warunkach zdarzenia radiacyjnego ocena narażenia
pracowników i osób z ogółu ludności jest dokonywana z
częstotliwością umożliwiającą określenie środków oraz działań
niezbędnych do ochrony zdrowia.

Dawki graniczne zdefiniowane są dla osób zawodowo
narażonych i dla ogółu ludności, dla kilku wielkości:

- dawki skutecznej (efektywnej),

- dawki równoważnej na soczewki oczu,

- dawki równoważnej na skórę,

-dawki równoważnej na kończyny (ściślej: dłonie,
przedramiona, stopy i podudzia).

Oznacza to, że w danym roku kalendarzowym, zarówno dawka
skuteczna jak i dawka równoważna na wymienione powyżej organy,
mają być

mniejsze od odpowiedniej dawki granicznej

.

Jest to uzasadnione

koniecznością ograniczenia ekspozycji zarówno

całego ciała, jak i wybranych narządów

.

Dawki graniczne odnoszą się do

sumy dawki

skutecznej

, otrzymanej w wyniku narażenia

zewnętrznego i

dawki obciążającej

, otrzymanej w

wyniku wniknięcia do organizmu substancji
promieniotwórczych (tzw. narażenie wewnętrzne).

UWAGA!

Dawki graniczne nie obejmują narażenia na
promieniowanie naturalne (jeśli nie zostało ono
zwiększone w wyniku działalności człowieka) oraz
dawek

otrzymywanych

w

wyniku

stosowania

promieniowania jonizującego w medycynie (głównie
diagnostyka rentgenowska).

Dawki graniczne nie dotyczą również osób
uczestniczących w eksperymentach medycznych.

Dawka graniczna dla osób narażonych

zawodowo, wyrażona jako dawka skuteczna

wynosi

20 mSv/rok

Dawka skuteczna może być przekroczona w
danym roku kalendarzowym do

50 mSv

…pod warunkiem, że w ciągu kolejnych pięciu
lat kalendarzowych jej sumaryczna wartość nie
przekroczy

100 mSv.

Dawki graniczne w roku kalendarzowym

1

Grupa narażonych

Dawka
skuteczna
 
[mSv]

Dawka
równoważna na
soczewki oczu

2

[mSv]

Dawka
równoważna
na skórę

2,3

[mSv]

Dawka
równoważna
na kończyny

4

[mSv]

Ogół ludności

1

(5)

15

50

-

Osoby narażone zawodowo
w tym:
Praktykanci

i

studenci

(uczniowie)

- w wieku poniżej 16 lat

7

- w wieku od 16 do 18 lat

7

- w wieku 18 lat i powyżej
Kobiety w ciąży

20

(6

)

 
 
 

1

(5)

6

20

(6)

1

(8)

150

 
 
 

15

50

150

-

500

 
 
 

50

150

500

-

500

 
 
 

-

150

500

-

1

Nie dotyczy osób uczestniczących w usuwaniu skutków zdarzenia radiacyjnego oraz w

działaniach interwencyjnych, jeśli znajdują się one w tzw. sytuacjach narażenia wyjątkowego
(np. ratowanie życia ludzkiego); por. art. 20 Prawa Atomowego.

2

Określenie dawki granicznej dla dawki równoważnej na soczewki oczu i skórę, ma przede

wszystkim zapobiec występowaniu skutków deterministycznych dla tych organów (zaćma,
zmiany skórne).

3

Wartość średnia, wyznaczona dla dowolnej powierzchni 1 cm

2

, napromienionej części skóry.

4

Dłonie, przedramiona, stopy i podudzia.

5

Dawka może być przekroczona w danym roku kalendarzowym, pod warunkiem, że w ciągu

kolejnych pięciu lat kalendarzowych jej sumaryczna wartość nie przekroczy 5 mSv.

6

Dawka może być przekroczona w danym roku kalendarzowym do 50 mSv, pod warunkiem,

że w ciągu kolejnych pięciu lat kalendarzowych jej sumaryczna wartość nie przekroczy 100
mSv.

7

Osoby w wieku poniżej 18 lat mogą pracować w warunkach narażenia tylko w ramach nauki

lub przyuczenia do zawodu.

8

Dotyczy dawki na zarodek i płód; ponadto kobieta karmiąca piersią nie może być

zatrudniona w warunkach narażenia na skażenia zewnętrzne i wewnętrzne.

Uwaga! Dawki graniczne nie dotyczą osób uczestniczących w eksperymentach
medycznych

Pojęciem związanym z pojęciem dawki granicznej jest

ogranicznik (limit

użytkowy) dawki indywidualnej.

Jest to ograniczenie, na etapie planowania ochrony radiologicznej,
przewidywanych dawek indywidualnych pochodzących z danego źródła; ma
to na celu

optymalizację systemu ochrony radiologicznej

.

Ograniczenie to realizuje się poprzez

określenie dopuszczalnej wartości

dawek indywidualnych, niższej od dawki granicznej

. Ogranicznik

dawki określa się na przykład, dla osób z rodziny pacjenta leczonego jodem
I-131; i tak dla osób dorosłych, w wieku poniżej 60 lat wynosi on 3 mSv.

Ogranicznik (limit użytkowy) dawki

indywidualnej.

OGRANICZNIKI DAWEK DLA PLANOWANIA OCHRONY PRZED
PROMIENIOWANIEM OSÓB Z RODZINY PACJENTA LECZONEGO
OTWARTYMI ŹRÓDŁAMI JODU-131 ORAZ OSÓB POSTRONNYCH 

Grupa osób

Ogranicznik dawki

Dzieci do lat 10 oraz płody

1 mSv

Dorośli do 60. roku życia

3 mSv

Dorośli powyżej 60. roku życia

15 mSv

Osoby postronne

0,3 mSv

Przyjmuje się wykładnię, zgodnie z którą ograniczniki dawek mają inny charakter niż dawki
graniczne i

ich przekroczenia nie należy uznawać za naruszenie prawa

. Takie przekroczenie

można na przykład traktować, jako sygnał obligujący do przeprowadzenia analizy systemu
ochrony radiologicznej, mającej na celu uniknięcie podobnych przypadków w przyszłości.