METROLOGIA PRAWNA, PRAWO O MIARACH

Dr hab. inż. Michał LISOWSKI, prof. P.Wr.

[e-mail]

Uwaga: poniższe materiały maja charakter autorski na prawach rękopisu. Ich udostępnianie
bez zgody autora, a także rozpowszechnianie jest prawnie zabronione.

Metrologia zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi pomiarów. Można w niej

wyróżnić metrologię:

• naukową,
• przemysłową
• laboratoryjną i
• prawną

Metrologia naukowa obejmująca prace badawcze i rozwojowe zajmuje się:

- tworzeniem i utrzymaniem wzorców jednostek miar wielkości fizycznych,
- przekazywaniem jednostek miar,
- porównaniami wzorców oraz powiązaniami z wzorcami wyników i wskazań,
- tworzeniem nowych metod pomiarowych, przyrządów i systemów pomiarowych,
- analizą metrologiczną.

Metrologia przemysłowa zajmuje się wszystkimi usługami metrologicznymi, które są

związane z procesami produkcyjnymi w przemyśle.

Metrologia laboratoryjna zajmuje się pomiarami w laboratoriach badawczych i

wzorcujących w których wykonuje się wzorcownie przyrządów pomiarowych i badania typu
(pełne) przyrządów pomiarowych.

Metrologia prawna obejmuje:

- określenie wymagań dla przyrządów pomiarowych w dziedzinach ważnych m.in. dla
ochrony zdrowia, życia i środowiska, bezpieczeństwa, porządku prawnego, praw konsumenta,
- stworzenie infrastruktury zapewniającej sprawdzanie tych wymagań,
- nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawnych dotyczących miar.
- zatwierdzanie typu przyrządów pomiarowych dla producenta lub upoważnionego
przedstawiciela,
- wzajemnym uznawaniem wyników pomiarów.

W każdym kraju istnieje jakaś państwowa instytucja metrologiczna odpowiedzialna za

zapewnienie jednolitości miar i nadzorowanie nad przestrzeganiem przepisów prawnych
dotyczących miar. W Polsce jest to Główny Urząd Miar (GUM). Krajowe organizacje
metrologiczne współpracują ze sobą i są członkami międzynarodowych organizacji
metrologicznych.

Międzynarodowe organizacje metrologiczne rozpatrują i ustalają kwestie dotyczące

metrologii, która rozwija się wraz z nauką i służy potrzebom przemysłu, handlu, laboratoriów
badawczych i wielu innych dziedzin życia. Międzynarodowe organizacje metrologiczne
określają sposoby postępowania i koordynują starania państw członkowskich, aby zapewnić
wzajemne zaufanie do wyników pomiarów i wystawianych certyfikatów dzięki stosowaniu
wspólnych jednostek miar i wspólnych procedur pomiarowych oraz wspólnych regulacji
prawnych. Podejmują działania prowadzące do wzajemnego uznawania wzorców jednostek
miar oraz deklarowanego poziomu zdolności w zakresie usług metrologicznych i
potwierdzenia kompetencji laboratoriów w różnych krajach.

Przynależność do międzynarodowych organizacji metrologicznych umożliwia

współuczestniczenie w stanowieniu przepisów, aktywny udział we wzorcowaniach i

porównaniach międzynarodowych, uczestnictwo we wspólnych programach rozwoju,
doskonalenie państwowych wzorców jednostek.

Konieczność

uczestnictwa

w

międzynarodowej

współpracy

metrologicznej

podyktowana jest szeregiem ważnych względów, zwłaszcza gospodarczych, społecznych i
naukowych. Współpraca międzynarodowa w zakresie metrologii przyczyniła się do rozwoju
gospodarki i czyni współpracę gospodarczą bardziej efektywną, przede wszystkim mniej
kosztochłonną.

Prawo o miarach

W Polsce podstawowe przepisy dotyczące metrologii prawnej zawarte są w Ustawie z

dnia 11 maja 2001 r. „Prawo o miarach” (Dz.U. 2001 Nr 63 poz. 636) z późniejszymi
zmianami.

Celem ustawy jest zapewnienie jednolitości miar i wymaganej dokładności pomiarów

wielkości fizycznych w Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 2
Ustawa reguluje zagadnienia:
1) legalnych jednostek miar i państwowych wzorców jednostek miar,
2) prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych,
3) kompetencji i zadań organów administracji rządowej właściwych w sprawach miar,
4) sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przepisów ustawy.

Art. 2a.
Przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu w państwach członkowskich Unii
Europejskiej, zgodnie z przepisami obowiązującymi w tych państwach, dopuszcza się do
obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Prawna kontrola metrologiczna - działanie zmierzające do wykazania, że przyrząd
pomiarowy spełnia wymagania określone we właściwych przepisach.
Badanie typu - zespół czynności mających na celu wykazanie, czy przyrząd pomiarowy
danego typu spełnia wymagania, i stanowiących podstawę zatwierdzenia typu;
Zatwierdzenie typu - potwierdzenie, w drodze decyzji, że typ przyrządu pomiarowego
spełnia wymagania;
Legalizacja - zespół czynności obejmujących sprawdzenie, stwierdzenie i poświadczenie
dowodem legalizacji, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania;
Wzorcowanie - czynności ustalające relację między wartościami wielkości mierzonej
wskazanymi przez przyrząd pomiarowy a odpowiednimi wartościami wielkości fizycznych,
realizowanymi przez wzorzec jednostki miary;

Art. 8.
1. Prawnej kontroli metrologicznej podlegają przyrządy pomiarowe, stosowane:
1) w ochronie zdrowia, życia i środowiska,
2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
3) w ochronie praw konsumenta,
4) przy pobieraniu opłat, podatków i niepodatkowych należności budżetowych oraz ustalaniu
opustów, kar umownych, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu
podobnych należności i świadczeń,
5) przy dokonywaniu kontroli celnej,
6) w obrocie

- i są określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 6.

2. Prawna kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych wykonywana jest poprzez:
1) zatwierdzenie typu przyrządu pomiarowego na podstawie badania typu – przed
prowadzeniem typu przyrządu pomiarowego do obrotu lub
2) legalizację pierwotną albo legalizację jednostkową - przed wprowadzeniem danego
egzemplarza przyrządu pomiarowego do obrotu lub użytkowania, a także
3) legalizację ponowną - w stosunku do przyrządów pomiarowych wprowadzonych o obrotu
lub użytkowania.

2a. Przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu lub do użytkowania po dokonaniu oceny
zgodności z zasadniczymi wymaganiami, na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o
systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, z późn. zm.1)), które są
stosowane w dziedzinach, o których mowa w ust. 1, i zostały określone w przepisach
wydanych na podstawie ust. 6, podlegają w użytkowaniu prawnej kontroli metrologicznej.

3. Legalizacja jednostkowa jest legalizacją pierwotną przyrządu pomiarowego w wykonaniu
jednostkowym, skonstruowanego dla określonego, szczególnego zastosowania.
4. (...).
5. Zakres prawnej kontroli metrologicznej w zależności od rodzaju przyrządu
pomiarowego może obejmować:
1) zatwierdzenie typu i legalizację pierwotną albo legalizację jednostkową oraz legalizację

ponowną;

2) zatwierdzenie typu i legalizację pierwotną albo legalizację jednostkową;
3) wyłącznie zatwierdzenie typu;
4) legalizację pierwotną albo legalizację jednostkową i legalizację ponowną;
5) wyłącznie legalizację ponowną, w przypadku przyrządów Pomiarowych, o których mowa

w ust. 2a.

6. Minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje
przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakres tej
kontroli w stosunku do danego rodzaju przyrządów, mając na względzie (...)

Art. 8a.
1. Przyrządy pomiarowe podlegające prawnej kontroli metrologicznej mogą być
wprowadzane do obrotu i użytkowania oraz użytkowane tylko wówczas, jeżeli posiadają
odpowiednio ważną decyzję zatwierdzenia typu lub ważną legalizację.
2. Za równoważne zatwierdzeniu typu i legalizacji pierwotnej Prezes Głównego Urzędu Miar,
zwany dalej „Prezesem”, może uznać, w drodze decyzji, odpowiednie dokumenty
potwierdzające dokonanie prawnej kontroli metrologicznej przyrządu pomiarowego przez
właściwe zagraniczne instytucje metrologiczne.

Art. 8b.
1. Prawna kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych jest wykonywana przez organy
administracji miar oraz, w zakresie udzielonych upoważnień, przez upoważnione podmioty.
2. Postępowania w sprawach zatwierdzenia typu przyrządów pomiarowych prowadzi Prezes
(GUM). (...)

W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki społecznej z dn. 20.02 2003 r.
podano wykaz przyrządów podlegających prawnej kontroli metrologicznej.

W wykazie tym znajdują się przyrządy do pomiarów:

1) wielkości elektrycznych i magnetycznych:

a) liczniki energii elektrycznej,

b) przekładniki współpracujące z tymi licznikami,

c) mierniki natężenia pola

-·magnetycznego (0÷20 kHz),

-·elektrycznego (10 Hz÷20 kHz),

-·elektromagnetycznego (20 kHz÷600 MHz),

2) długości i wielkości związanych, m.in.:

a) przyrządy do pomiaru długości tkanin, drutu, kabla, materiałów taśmowych,

opatrunkowych i papierowych,

b) materialne miary długości,

3) masy:

a) odważniki,
b) wagi,

4) siły – maszyny wytrzymałościowe do prób statycznych.

Art. 20.
2. Okręgowe i Obwodowe Urzędy Miar mogą wykonywać inne prace metrologiczne, zgodnie
z kompetencjami i możliwościami technicznymi, w tym wzorcowanie i ekspertyzy
przyrządów pomiarowych.

WYMAGANIA PCA

dotyczące zapewnienia spójności pomiarowej zawarte są w dokumencie DA-06

(Wydanie 2 z dn. 12.05.2003 r.)

Są one zgodne z dokumentami ILAC-P10:2002 „ILAC Policy on Trace-ability of

Measurement Results” oraz EA-4/07 „Traceability of Me-asuring and Test Equipment to
National Standards”. Wymagania i zalecenia te odnoszą się do laboratoriów oraz jednostek
kontrolujących akredytowanych przez PCA, natomiast akredytowane jednostki certyfikujące
wyroby oraz systemy zarządzania powinny wymagać od swoich klientów przestrzegania
przedstawionych tych zasad.

Spójność pomiarowa charakteryzowana jest przez sześć podstawowych elementów:
a) nieprzerwany łańcuch porównań,
b) niepewność pomiaru,
c) dokumentacja,
d) kompetencje,
e) odniesienie do jednostek SI,
f) odstępy czasu między wzorcowaniami.

Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne organizacje jest

podstawą zapewnienia spójności pomiarowej.

Wyposażenie pomiarowe stosowane do wzorcowań, badań i kontroli, mające istotny

wpływ na niepewność pomiaru związaną z wynikami tych działań, powinno być wzorcowane
przez akredytowane laboratoria pomiarowe (wzorcujące) lub przez krajowy instytut
metrologiczny (w Polsce – Główny Urząd Miar).

Akredytowane laboratoria badawcze mogą korzystać również w uzasadnionych

przypadkach z wzorcowań przeprowadzanych w Okręgowych lub Obwodowych Urzędach
Miar nie mających akredytacji.

Potwierdzeniem przeprowadzonego wzorcowania jest świadectwo wzorcowania.

Uwaga: PCA nie akceptuje świadectw legalizacji jako potwierdzenia spójności pomiarowej,
natomiast świadectwa uwierzytelnienia są akceptowane do czasu upływu terminu ich
ważności.

Świadectwa wzorcowania wydawane przez akredytowane laboratoria wzorcujące są

dowodem zachowania spójności pomiarowej pod warunkiem, że zawierają znak akredytacji.

Wzorcowania wewnętrzne

Akredytacja dla wzorcowań wewnętrznych nie zawsze jest konieczna, jednakże, mając

na względzie zapewnienie spójności pomiarowej należy spełnić co najmniej następujące
warunki:
a) procedury wzorcowania muszą być udokumentowane, wyniki wzorcowania muszą być

przechowywane przez ustalony czas,

b) kompetencje personelu muszą być udokumentowane;
c) powiązanie wyników wzorcowań z wzorcami państwowymi lub międzynarodowymi

powinno być udokumentowane;

d) procedury szacowania niepewności pomiaru powinny być zgodne z dokumentem EA-4/02;
e) wzorce odniesienia powinny być wzorcowane w odpowiednio ustalonych odstępach czasu.