Dialog prawosławno-katolicki w latach 1993 - 2006

Współczesny dialog ekumeniczny mi

ę

dzy Ko

ś

ciołem prawosławnym a Ko

ś

ciołem katolickim rozpocz

ą

ł

si

ę

w 1962 r., gdy przedstawiciele Patriarchatu Moskiewskiego brali udział jako obserwatorzy w

pierwszej sesji Soboru Watyka

ń

skiego II.

Jednak przełomowym rokiem w stosunkach prawosławno-katolickich był rok 1965, kiedy to patriarcha

Konstantynopola Atenagoras I i papie

ż

Paweł VI wycofali anatemy nało

ż

one po schizmie w 1054 r.

Wkrótce nast

ą

piły wzajemne wizyty i oficjalne rozpocz

ę

cie dialogu teologicznego. Dialog ten jednak

został przerwany w 1990 r. w zwi

ą

zku z odradzaniem si

ę

Ko

ś

cioła grekokatolickiego na terenach

dawnego Zwi

ą

zku Radzieckiego oraz oskar

ż

aniem katolików przez Ko

ś

ciół prawosławny w Rosji o

prozelityzm. Strona katolicka wkrótce wyrzekła si

ę

prozelityzmu oraz uznała (w „Deklaracji z

Balamand” w 1993r.),

ż

e uniatyzm nie stanowi drogi do jedno

ś

ci

[1]

.

„Deklaracja z Balamand” jest to wspólna deklaracja ekumeniczna Ko

ś

cioła katolickiego i

prawosławnego pod tytułem „Unionizm, dawna metoda poszukiwania jedno

ś

ci, a dzisiejsze

poszukiwania pełnej komunii”, przyj

ę

ta 23 czerwca 1993 r. przez Mi

ę

dzynarodow

ą

Komisj

ę

Wspóln

ą

do spraw Dialogu Teologicznego mi

ę

dzy Ko

ś

ciołem rzymskokatolickim a Ko

ś

ciołem prawosławnym na

jej siódmej sesji plenarnej w Szkole Teologicznej w Balamand (Liban).

Na pocz

ą

tku lat 90-tych XX wieku, na wniosek prawosławnych uczestników obrad, Komisja

zdecydowała si

ę

odej

ść

od tematów

ś

ci

ś

le teologicznych i zaj

ąć

sposobem doprowadzenia do

jedno

ś

ci katolicko-prawosławnej. Owocem pracy Komisji Wspólnej nad tym zagadnieniem jest wła

ś

nie

Deklaracja. Była ona poprzedzona o

ś

wiadczeniem ko

ń

cz

ą

cym spotkanie we Freising, w którym

odrzucono uniatyzm jako metod

ę

poszukiwania jedno

ś

ci Ko

ś

cioła. Nast

ę

pnie wspólny komitet

koordynacyjny na obradach w Arricia (Włochy) w czerwcu 1991 r. przygotował projekt dokumentu,

przedyskutowany i zaakceptowany na spotkaniu Komisji w Balamand.

„Deklaracja z Balamand” dzieli si

ę

na trzy cz

ęś

ci: wprowadzenie, podstawy eklezjologiczne i zasady

praktyczne. Opiera si

ę

ona na uzgodnionych ju

ż

wcze

ś

niej zało

ż

eniach (na d

ąż

eniu do jedno

ś

ci

Ko

ś

cioła powszechnego oraz na wzajemnym uznaniu Ko

ś

cioła prawosławnego i katolickiego za

Ko

ś

cioły siostrzane, czyli na odrzuceniu pogl

ą

du,

ż

e tylko jeden z nich jest jedynym prawdziwym

Ko

ś

ciołem). Podstawy eklezjologiczne zawieraj

ą

szereg tez odnosz

ą

cych si

ę

do historii stosunków

prawosławno-katolickich. Zasady praktyczne obejmuj

ą

zalecenia dla duchownych prawosławnych i

katolickich, którymi powinni si

ę

kierowa

ć

w pracy duszpasterskiej. Sprowadzaj

ą

si

ę

one do

powstrzymania si

ę

od aktów wrogo

ś

ci i do wzajemnej lojalno

ś

ci w tej pracy, w celu stopniowego

wyeliminowania nieufno

ś

ci i podejrzliwo

ś

ci. Deklaracja wzywa duchownych, zwłaszcza biskupów obu

Ko

ś

ciołów, do koordynacji działalno

ś

ci dobroczynnej i zada

ń

duszpasterskich, pomocy w sprawowaniu

Liturgii, niemieszania si

ę

w sprawy wiernych drugiego z Ko

ś

ciołów, ugodowego rozstrzygania spraw

spornych.

Deklaracja stanowiła ogromne ust

ę

pstwo obu stron dialogu katolicko-prawosławnego. Ze strony

katolickiej ust

ę

pstwem było wyrzeczenie si

ę

popierania ruchu unickiego (uniatyzmu). Ze strony

prawosławnej ust

ę

pstwem było zaakceptowanie istnienia Wschodnich Ko

ś

ciołów katolickich. Wreszcie

ust

ę

pstwem obu stron było wzajemne odst

ą

pienie od wyznaniowego ekskluzywizmu - uznanie,

ż

e i

Ko

ś

ciół katolicki, i prawosławny s

ą

nosicielami zbawienia, za

ś

osi

ą

gni

ę

cie jedno

ś

ci nie b

ę

dzie polega

ć

ani na wchłoni

ę

ciu, ani na poł

ą

czeniu, lecz na „spotkaniu w prawdzie i miło

ś

ci”.

Po stronie prawosławnej przyj

ę

cie Deklaracji było zró

ż

nicowane. W styczniu 1995 r. prawosławny

Patriarchat Rumunii wprost wyraził pełne poparcie dla Deklaracji. Z kolei konserwatywna wspólnota

mnisza Góry Athos, a w

ś

lad za ni

ą

grecki Ko

ś

ciół prawosławny, odrzuciły Deklaracj

ę

. Synod

Rosyjskiego Ko

ś

cioła Prawosławnego w lipcu 1997 r. przyj

ą

ł deklaracj

ę

do wiadomo

ś

ci i podj

ą

ł nad

ni

ą

dyskusj

ę

, nie zajmuj

ą

c wyra

ź

nego stanowiska.

Ogłoszenie Deklaracji wstrzymało katolicko-prawosławny dialog ekumeniczny. Odbiło si

ę

to w

szczególno

ś

ci na pracach Wspólnej Komisji, która była w stanie zebra

ć

si

ę

ponownie dopiero po

siedmiu latach, przy czym spotkanie w Baltimore, mimo gor

ą

cych dyskusji, nie przyniosło

ż

adnych

nowych wspólnych o

ś

wiadcze

ń

. Jak si

ę

wydaje (tak s

ą

dzi m.in. katolicki teolog Wacław Hryniewicz),

podj

ę

cie kwestii obj

ę

tych „Deklaracj

ą

z Balamand” b

ę

dzie mo

ż

liwe dopiero po rozwi

ą

zaniu bie

żą

cych,

lokalnych sporów katolicko-prawosławnych narosłych we wschodniej Europie na fali odrodzenia

religijnego po upadku komunizmu

[2]

.

Poni

ż

ej przedstawiam kalendarium wa

ż

niejszych wydarze

ń

w relacjach Ko

ś

cioła prawosławnego i

katolickiego po przyj

ę

ciu „Deklaracji z Balamand”:

· 1994 r. - przerwanie dialogu katolicko-prawosławnego z powodu problemów zwi

ą

zanych z

uniatyzmem

· maj 1997 r. - udział delegacji Patriarchatu Konstantynopolita

ń

skiego w nabo

ż

e

ń

stwie ekumenicznym

odprawionym podczas 46 Mi

ę

dzynarodowego Kongresu Eucharystycznego we Wrocławiu

· czerwiec-lipiec 1997 r. - odwołanie przez patriarch

ę

Bartłomieja I udziału w Mi

ę

dzynarodowym

Zgromadzeniu Ekumenicznym w Grazu i udziału delegacji Patriarchatu Konstantynopola w

uroczysto

ś

ciach ku czci

ś

w. ap. Piotra i Pawła w Rzymie

· 7-9 maja 1999 r. - wizyta papie

ż

a Jana Pawła II w Rumunii (kraju, w którym dominuje prawosławie),

podczas której patriarcha Teoktyst i papie

ż

podpisali wspóln

ą

deklaracj

ę

· lipiec 2000 r.- wznowienie po siedmioletniej przerwie prac Mi

ę

dzynarodowej Komisji Wspólnej do

spraw Dialogu Teologicznego mi

ę

dzy Ko

ś

ciołem Rzymskokatolickim a Ko

ś

ciołem Prawosławnym;

spotkanie odbyło si

ę

w Baltimore, ale nie przyniosło konkretnych efektów

· 4-9 maja 2001 r. – podró

ż

Jana Pawła II

ś

ladami ap. Pawła do Grecji, Syrii i na Malt

ę

; w Atenach,

podczas spotkania z hierarchami Ko

ś

cioła greckiego w siedzibie arcybiskupa Aten i całej Grecji

Christodoulosa, papie

ż

przeprosił „za wszystkie dawne i współczesne sytuacje, w których synowie i

córki Ko

ś

cioła zgrzeszyli czynem lub zaniedbaniem przeciw swoim prawosławnym braciom i siostrom”;

wydarzenie to nazwano historycznym i porównano z odwołaniem anatem w 1965r. przez Pawła VI i

Atenagorasa I; Jan Paweł II i arcybiskup Christodoulos podpisali „Wspóln

ą

Deklaracj

ę

”, w której

pot

ę

pili wszelkie formy przemocy w imi

ę

religii, prozelityzm i fanatyzm religijny

· 1 lipca 2002 r. – w Moskwie ogłoszono dokument zatytułowany: „Katolicki prozelityzm w

ś

ród

prawosławnej ludno

ś

ci Rosji. Informacja”, w którym Ko

ś

ciół prawosławny po raz kolejny oskar

ż

ył

ko

ś

ciół katolicki o „uprawianie prozelityzmu na kanonicznym obszarze prawosławnym”

· 6-13 pa

ź

dziernika 2002 r. – wizyta zwierzchnika Rumu

ń

skiego Ko

ś

cioła Prawosławnego, patriarchy

Teoktysta, w Watykanie; punktem kulminacyjnym była Msza

ś

w. w Bazylice

Ś

w. Piotra (13

pa

ź

dziernika), podczas której papie

ż

i patriarcha siedzieli obok siebie przed ołtarzem i razem modlili

si

ę

, patriarcha wygłosił te

ż

homili

ę

· 21-24 maja 2003 r. – katolicko-prawosławne sympozjum na temat papieskiego prymatu; omawiano

m.in. kwestie biblijnych podstaw prymatu, nauczanie Ojców Ko

ś

cioła o roli biskupa Rzymu

· 28 czerwca - 2 lipca 2004 r. – wizyta Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola Bartłomieja I w

Watykanie; patriarcha przewodniczył delegacji Patriarchatu Ekumenicznego przybyłej do Watykanu na

uroczysto

ś

ci ku czci

ś

w. Piotra i Pawła; papie

ż

przekazał wspólnocie prawosławnej w Rzymie ko

ś

ciół

ś

w. Teodora na Palatynie; na zako

ń

czenie papie

ż

Jan Paweł II i patriarcha Bartłomiej I podpisali

wspóln

ą

deklaracj

ę

· 28 sierpnia 2004 r. – zwrócenie Patriarchatowi Moskiewskiemu kopii ikony Matki Boskiej Kaza

ń

skiej,

która od 1993 r. wisiała w prywatnych apartamentach Jana Pawła II

· 27 listopada 2004 r. – przekazanie przez Watykan Ekumenicznemu Patriarchatowi Konstantynopola

relikwii

ś

w. Jana Chryzostoma i

ś

w. Grzegorza z Nazjanzu – poprzedników Ekumenicznego Patriarchy

· 13-15 grudnia 2005 r. - na posiedzeniu komitetu koordynacyjnego Mi

ę

dzynarodowej Komisji ds.

Dialogu w Rzymie podj

ę

to decyzj

ę

o wznowieniu oficjalnych rozmów teologicznych; ich tematami

miały by

ć

zagadnienia eklezjologiczne i kanoniczne skutki sakramentalnej struktury Ko

ś

cioła, a

zwłaszcza zwi

ą

zek mi

ę

dzy kolegialno

ś

ci

ą

a władz

ą

· 26 lutego 2006 r. - Watykan oficjalnie przekazał relikwie ap. Andrzeja Greckiemu Ko

ś

ciołowi

Prawosławnemu;

ś

wi

ę

ty dar kardynał Roger Etchegaray wr

ę

czył biskupowi Agathangelosowi,

przedstawicielowi arcybiskupa Aten, Christodulosa, który z grup

ą

31 prawosławnych ksi

ęż

y i

seminarzystów przebywał w Rzymie od 24 do 28 lutego 2006 roku

[3]

· 25 – 28 maja 2006 r. – wizyta papie

ż

a Benedykta XVI w Polsce; ekumeniczne nabo

ż

e

ń

stwo Słowa

Bo

ż

ego w ewangelicko-augsburskim ko

ś

ciele

Ś

wi

ę

tej Trójcy w Warszawie

Na koniec przytocz

ę

słowa prezesa Polskiej Rady Ekumenicznej - arcybiskupa Jeremiasza,

wypowiedziane po zako

ń

czeniu wizyty papie

ż

a Benedykta XVI w Polsce, dotycz

ą

ce przyszło

ś

ci

dialogu prawosławno-katolickiego: „[wspólne nabo

ż

e

ń

stwo] oznaczało otwarto

ść

ekumeniczn

ą

, a

jednocze

ś

nie gotowo

ść

do dialogu. Jest to przede wszystkim kontynuacja postawy, któr

ą

do tej pory

zajmował Ko

ś

ciół katolicki oficjalnie. Benedykt XVI stara si

ę

pozna

ć

rzeczywist

ą

sytuacj

ę

swojego

Ko

ś

cioła oraz próbuje znale

źć

odpowied

ź

na pytanie, jak sprosta

ć

tym wyzwaniom, które w tej chwili

stoj

ą

równie

ż

przed innymi chrze

ś

cijanami, tj. sekularyzacji i globalizacji. Odpowied

ź

na te pytania

warunkuje prowadzenie dialogu z innymi Ko

ś

ciołami i si

ę

gni

ę

cie do warto

ś

ci, które te Ko

ś

cioły

reprezentuj

ą

. Mo

ż

na przypuszcza

ć

,

ż

e pastoralne ukierunkowanie Benedykta XVI spowoduje

wzmo

ż

one zainteresowanie warto

ś

ciami Ko

ś

cioła prawosławnego. (…) Je

ś

liby tak było, to znaczy,

ż

e

wznowienie dialogu katolicko-prawosławnego, które ma nast

ą

pi

ć

we wrze

ś

niu tego roku w Belgradzie,

mo

ż

e

oznacza

ć

now

ą

jako

ść

w

stosunkach

z

Ko

ś

ciołem

prawosławnym”

[4]

.

BIBLIOGRAFIA:

[1]

www. pl.wikipedia.org/wiki/Ekumenizm

z dn. 11.10.2006 r.

[2]

www.pl.wikipedia.org/wiki/Deklaracja_z_Balamand

z dn. 11.10.2006 r.

[3]

www.ekumenizm.wiara.pl/?grupa=6&art=1039946442&dzi=1132144619

z dn.10.10.2006 r.

[4]

Sz. Kryszczuk, Pozostajemy otwarci na dialog, "Przegl

ą

d Prawosławny", 253 [2006:07], s.7-8.

< Poprzednia