w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 6

p r e z e n t a c j a

W

arunkiem koniecznym dopusz-
czenia krajowych wyrobów do

wspólnego rynku było dostosowanie
systemu oceny zgodności krajowych
wyrobów do systemu wynikającego
z obowiązujących w Unii Europejskiej
dyrektyw, a w szczególności dyrek-
tyw nowego podejścia. Zawierają one
zasadnicze wymagania techniczne, ja-
kie powinny spełniać wyroby wpro-
wadzane na rynek po raz pierwszy
i dotyczą bezpieczeństwa użytkowni-
ków, pracowników, produktów, kon-
sumentów i ochrony środowiska.
Szczegółowe specyfikacje techniczne
określone są w normach zharmonizo-
wanych, które zostały przyjęte w przez
Europejski Komitet Normalizacyjny
Elektrotechniki CENELEC.

W Polsce zasady funkcjonowania

systemu oceny zgodności określa usta-
wa z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz. U. Nr
166, poz. 1360 z późn. zm.). Na jej pod-
stawie dla wyrobu określonego pro-
ducenta może być wydany Certyfikat
Zgodności

. Jest to dokument, wydawa-

ny przez akredytowaną w danym za-
kresie jednos tkę certyfikującą, w wy-
niku pozytywnie zakończonego pro-
cesu certyfikacji. Dla przykładu proces
ten według procedur Zespołu ds. Certy-
fikacji Instytutu Energetyki (akredyto-
wanego przez PCA) obejmuje:



identyfikację wyrobu i producen-

ta/dostawcy,



pełną analizę wykonanych badań

pod kątem wymagań norm przed-
miotowych,



ocenę laboratoriów badawczych,

w których były wykonywane bada-
nia typu certyfikowanego wyrobu,



ocenę systemu jakości producenta/

dostawcy oraz nadzór nad certyfi-
katem w okresie jego ważności.
Wydane dotychczas dyrektywy nie

dotyczą bezpośrednio prefabrykowa-
nych stacji transformatorowych SN/
nn. W obowiązujących dyrektywach
można jedynie znaleźć pewne odnie-
sienia do komponentów tych stacji.
Dotyczy to dyrektywy kompatybil-
ności elektromagnetycznej – 89/336/
EWG/92/31/EWG

; 93/68/EWG oraz dy-

rektywy 73/23/EWG/93/68/EWG, od-
noszącej się do urządzeń elektrycznych
niskiego napięcia (dla której normy do-
tyczące zarówno rozdzielnic niskiego
napięcia – PN-EN 60439-1:2003+A1:
2006 (U)

, jak również aparatu-

ry rozdzielczej niskiego napięcia,
PN-EN 60947-1:2005 (U)

, są norma-

mi zharmonizowanymi).

Zgodnie z Ustawą o normali-

zacji z dnia 12 września 2002 r.
(Dz. U Nr 169, poz. 1386), stosowanie
norm przedmiotowych jest dobrowol-

ne. Jednak zniesienie obligatoryjności
norm nie zwalnia producentów oraz
eksploatatorów urządzeń ze ścisłego
ich stosowania i przestrzegania, tym
bardziej że większość krajowych firm
wprowadziło system jakości na zgod-
ność z normami ISO. System ten wy-
maga podawania udokumentowanych
informacji, zamieszczanych np. w De-
klaracji Zgodności, wystawianej przez
producenta.

nowe wymagania
normalizacyjne

W Polsce, zgodnie z zasadami przy-

jętymi przez Polski Komitet Norma-
lizacyjny, normy IEC (

International

Electrotechnical Commission) sta-
nowią podstawę krajowej normali-
zacji, są systematycznie tłumaczone
i wydawane jako normy PN-IEC lub
PN-EN. Normy PN-EN są normami
europejskimi, publikowanymi za zgo-
dą CENELEC, i są zgodne z normami
IEC w całości lub z pewnymi mody-
fikacjami. W odniesieniu do prefa-
brykowanych stacji transformatoro-
wych SN/nn i ich wyposażenia, wy-
magania konstrukcyjne oraz proce-
dury badawcze zawarte są w nastę-
pujących normach:



PN-EN 61330:2001

„Stacje trans-

formatorowe prefabrykowane wy-
sokiego napięcia na niskie napię-
cie” (norma obecnie nowelizo-
wana jako EN 62271-202)

,



P N - E N 62 2 71-2 0 0 :2 0 0 5 (U )

(idt. EN 62271-200:2004) „Rozdziel-
nice prądu przemiennego w osło-
nach metalowych na napięcia wyż-
sze od 1 kV do 52 kV włącznie” (nor-
ma znowelizowana, opracowywa-
na przez krajową komisję PKN)

,



PN-IEC 60466:2000

(idt. IEC 604

66:1987+IEC 60466:1987/A1:1994)
„Rozdzielnice prądu przemienne-
go w osłonach izolacyjnych na na-
pięcia znamionowe wyższe niż
1 kV do 38 kV włącznie”,



PN-EN 60694:2004

(idt. EN

60694:1996+EN 60694:1996/
A1:2000+EN 60694:1996/A2:2001)
„Postanowienia wspólne dotyczące
norm na wysokonapięciową apara-
turę rozdzielczą i sterowniczą”,



PN-EN 60529:2003

(idt. EN 60529:

1991+EN 60529:1991/A1:2000)
„Stopnie ochrony zapewnionej
przez obudowy (kod IP)” (norma
obowiązująca, zharmonizowana
z dyrektywami nowego podejścia)

,



PN-EN 60265-1:2001

(idt. EN

60265-1:1998) „Rozłączniki wysoko-

Rys. 1

Schemat poglądowy układu zasilania podczas próby nagrzewania według

wymagań normy IEC 62271-202, gdzie: I

1

– jest prądem wystarczającym do

wygenerowania całkowitych strat transformatora, I

2

– jest prądem znamio-

nowym strony nn transformatora

HV

LV

Transformer

Low Voltag

zwarte zaciski nn

zwarte zaciski przy³¹czowe nn

e

si

de

supply

Hi

si

s

gh Voltage

de

upply

Zasilanie

strony SN

Zasilanie

strony nn

I

1

I

2

58

p r e z e n t a c j a

wymagania normalizacyjne

stawiane nowoczesnym prefabrykowanym stacjom transformatorowym SN/nn

Lidia Gruza – Instytut Energetyki

reklama

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 6

napięciowe. Część 1: Rozłączniki na
napięcia znamionowe wyższe niż
1 kV i niższe niż 52 kV”,



PN-EN 62271-102:2005

(idt. EN

62271-102:2002) „Wysokonapię-
ciowa aparatura rozdzielcza i ste-
rownicza. Część 102: Odłączniki
i uziemniki wysokiego napięcia
prądu przemiennego”,



PN-EN 62271-102:2005/AC (U)

(idt. EN 62271-102:2005/AC:2005)
„Wysokonapięciowa aparatura roz-
dzielcza i sterownicza. Część 102:
Odłączniki i uziemniki wysokiego
napięcia prądu przemiennego”,



PN-EN 62271-105:2005

(idt.EN

62271-105:2003) „Wysokonapię-
ciowa aparatura rozdzielcza i ste-
rownicza. Część 105: Zestawy roz-
łączników z bezpiecznikami prą-
du przemiennego”,



PN-EN 62271-100:2006

(idt. EN

62271-100:2001+EN 62271-100:20
01/A1:2002) „Wysokonapięciowa
aparatura rozdzielcza i sterowni-
cza. Część 100: Wyłączniki wysoko-
napięciowe prądu przemiennego”,



PN-EN 60439-1:2003+PN-EN
60439-1:2003/A1:2006

(idt. EN

60439-1:1999+EN 60439-1:1999/
A1:2004/AC1:2004) „Rozdzielni-
ce i sterownice niskonapięciowe.
Część 1: Zestawy badane w peł-
nym i niepełnym zakresie badań
typu” (obecnie nowelizacja nor-

my jest opracowywana przez ko-
misję PKN, norma zharmonizo-
wana z dyrektywami nowego po-
dejścia)

,



PN-EN 60076-2:2001

(idt. EN

60076-2:1997) „Transformatory.
Przyrosty temperatury”,



PN-EN 60076-11:2006

(idt. EN

60076:2004) „Transformatory.
Część 11: Transformatory suche”.
Ponadto wymagania odnośnie spo-

sobu wykonania instalacji wewnątrz
stacji są zawarte w normie:



PN-E-05115:2002

„Instalacje elek-

troenergetyczne prądu przemien-
nego o napięciu wyższym od 1 kV”
(oficjalne tłumaczenie dokumentu
harmonizującego HD 637 S1:1999,
opracowanego przez Komitet
Techniczny CENELEC TC 99X)

.

zakres badań typu
prefabrykowanych
stacji transformatorowych
według normy
znowelizowanej

W IEC powstała grupa robocza,

która przygotowała projekt noweli-
zacji normy dla prefabrykowanych
stacji transformatorowych. W tym
roku został on poddany głosowaniu
w krajach członkowskich IEC, w wy-
niku czego w czerwcu została opubli-
kowana norma IEC 62271-202:2006

„Prefabrykowane stacje transforma-
torowe SN/nn”.

Precyzuje ona warunki pracy,

dane znamionowe, ogólne wyma-
gania konstrukcyjne i metody ba-
dań stacji transformatorowych
z naturalną wentylacją (bez urzą-
dzeń dodatkowo wymuszających
wewnętrzną cyrkulację powietrza),
zasilanych przy użyciu kabli, prze-
widzianych do instalowania w miej-
scach ogólnie dostępnych, wyposa-
żonych w dowolną liczbę transfor-
matorów. Zgodnie z wymaganiami
tej normy, zakres badań typu jest
następujący:



sprawdzenie poziomu izolacji,



sprawdzenie przyrostu tempera-

tury komponentów zainstalowa-
nych w stacji (określenie klasy
obudowy),



sprawdzenie obwodów uziemia-
jących,



próby funkcjonalności w celu

sprawdzenia działania zestawu,



sprawdzenie stopnia ochrony,



sprawdzenie odporności obudowy
stacji na narażenia mechaniczne,



próby w warunkach łukowego

zwarcia wewnętrznego (klasyfi-
kacja IAC),



sprawdzenie kompatybilności

elektromagnetycznej.
Badaniem specjalnym

, wykonywa-

nym na podstawie uzgodnienia mię-

dzy producentem i użytkownikiem,
jest sprawdzenie poziomu hałasu.

Zgodnie z postanowieniami normy

IEC 62271-202:2006, badania typu po-
winny być wykonywane w obiekcie bę-
dącym reprezentantem stacji przewi-
dzianych do instalowania w eksploata-
cji. Z tego względu wyposażenie obiek-
tu badań powinno być uzgodnione mie-
dzy wytwórcą a użytkownikiem.

Znowelizowana norma IEC 62271-202

zawiera następujące zmiany w odniesie-
niu do wydania PN-EN 61330:2001:



nie ogranicza maksymalnej mocy
i liczby transformatorów,



ma zastosowanie także do wypo-
sażenia stacji instalowanego poza
jej głównymi obwodami elek-
trycznymi,



zawiera nową procedurę próby na-
grzewania (rys. 1) i definiuje sześć
znamionowych klas obudowy 5.,
10., 15., 20., 25., i 30., odpowiadają-
cych maksymalnej wartości przy-
rostu temperatury oleju i uzwojeń
transformatora,



w zakresie wymagań konstruk-
cyjnych nowością są wymaga-
nia dotyczące obwodów uziemia-
jących po stronie SN stacji, gdyż
dane znamionowe dotyczące prą-
du zwarciowego obwodu uziemia-
jącego zależą od przewidywanego
sposobu uziemienia punktu neu-
tralnego sieci:

59

reklama

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 6

p r e z e n t a c j a

– dla sieci ze skutecznie uzie-

mionym punktem neutralnym
maksymalny prąd zwarciowy
obwodu uziemiającego może
osiągnąć poziomy do znamio-
nowego prądu krótkotrwałe-
go wytrzymywanego obwodu
głównego,

– dla sieci innych niż sieci ze

skutecznie uziemionym punk-
tem neutralnym maksymalny
prąd zwarciowy obwodu uzie-
miającego może osiągnąć po-
ziomy do 87 % znamionowego
prądu krótkotrwałego wytrzy-
mywanego obwodu głównego
(zwarcie podwójne);



odnosi się do wymagań kompaty-
bilności elektromagnetycznej, je-
żeli komponenty stacji zawierają
elementy elektryczne lub elektro-
niczne, które są odpowiedzialne
za powstanie zakłóceń elektroma-
gnetycznych, np. dotyczy to prze-
kaźników pomiarowych i urzą-
dzeń zabezpieczających, aparatu-
ry rozdzielczej i sterowniczej, licz-

ników pomiaru energii czy urzą-
dzeń sieci telekomunikacyjnej,
systemów radiowych itp.



wprowadza klasyfikację odpor-
ności stacji na łuk wewnętrzny
(IAC),



uaktualnia rozdział dotyczący

optymalnego doboru stacji do wa-
runków w miejscu przyszłej eks-
ploatacji, oferując dokładniejsze
informacje dla użytkowników
w zakresie doboru wyposażenia,



wymaga, aby komponenty stacji
posiadały udokumentowane ba-
dania typu według znowelizowa-
nych norm przedmiotowych; np.
duże zmiany są wprowadzone
w odniesieniu do łączników za-
instalowanych w rozdzielnicy SN.
Norma PN-EN 62271-200:2005 (U)
wymaga przestrzegania procedur,
które określają szczegółową kom-
binację prób w zależności od pa-
rametrów i lokalizacji. Dla danego
przedziału rozdzielnicy SN z okre-
ślonym łącznikiem, jej wytwór-
ca powinien udokumentować po-
zytywne wyniki następujących
prób/szeregów probierczych:
– wyłączniki – szeregi probiercze

T100s, T100a i dla prądu kry-
tycznego (jeśli występuje), we-
dług EN 62271-100,

– rozłączniki – 10 cykli C-O dla

znamionowego prądu wyłącze-
niowego (szereg probierczy 1.),
szereg probierczy 5. dla klasy
E1, E2 lub E3 (jeżeli dotyczy),
według EN 60265-1,

– zestawy rozłączników z bez-

piecznikami – szeregi probier-
cze TDI

sc

, TDI

wmax

, TDI

transfer

,

według IEC 62271-105,

– odłączniki i uziemniki – załą-

czanie na zwarcie dla klasy E1
lub E2 (jeżeli dotyczy), według
EN 62271-102.

W Instytucie Energetyki wykonano

badania modelowej stacji transforma-
torowej, według wymagań normy IEC
62271-202, pod nadzorem uczestnika
międzynarodowego zespołu robocze-
go w IEC, który przygotował projekt tej
normy. Wykonane badania potwierdzi-
ły oczekiwania zleceniodawcy, tzn. za-

Prefabrykowana stacja transformatorowa na stanowisku probierczym w Laborato-
rium Urządzeń Rozdzielczych Instytutu Energetyki

proponowane w normie procedury ba-
dawcze precyzyjniej sprawdzają prawi-
dłowość pracy stacji w warunkach eks-
ploatacji oraz technologię wytwórcy za-
stosowaną przy montażu wszystkich
elementów w obrębie torów prądo-
wych po stronie SN i nn.

Podczas tych badań zostały poddane

walidacji procedury stosowane w Labo-
ratorium Wielkoprądowym Instytutu
Energetyki. Zarówno układy probiercze,
jak i sposób wykonania badań przez do-
świadczonych pracowników laborato-
rium, a także interpretacja uzyskanych
wyników – znalazły pełną akceptację
autorów nowelizowanej normy.

podsumowanie

Zgodnie z dyrektywami Unii Eu-

ropejskiej za bezpieczeństwo wyro-
bu wprowadzonego na rynek jest od-
powiedzialny jedynie jego producent.
Aby spełnić postanowienia zawarte
w dyrektywach Unii Europejskiej, każ-
da nowa konstrukcja powinna być pod-
dana odpowiednim badaniom według
norm zharmonizowanych, a w odnie-
sieniu do urządzeń wysokiego napię-
cia – według norm przedmiotowych.
Jest to w pełni ekonomicznie uzasad-
nione, ponieważ podczas prób typu
odwzorowywane są rzeczywiste oraz
najbardziej niekorzystne narażenia, ja-
kie mogą powstać w miejscu zainstalo-
wania badanego obiektu podczas jego
eksploatacji. Urządzenia elektroener-

getyczne powinny charakteryzować
się poprawnym i bezawaryjnym dzia-
łaniem bez uciążliwości dla otaczają-
cego środowiska.

Ze względu na ogólną dostępność

prefabrykowanych stacji transforma-
torowych SN/nn bardzo ważne jest za-
pewnienie bezpieczeństwa zarówno
obsłudze, jak i osobom postronnym.
Może to być zagwarantowane w du-
żym stopniu przez rzetelnie wykona-
ne badania typu w kompetentnym
laboratorium. Pewną gwarancję daje
także Certyfikat Zgodności, wydany
przez jednostkę certyfikującą, posia-
dającą akredytację PCA/ IAF w danym
zakresie. Nadzór jednostki certyfiku-
jącej nad certyfikatem zapewnia od-
biorcy między innymi pewność, że za-
równo konstrukcja, jak i proces pro-
dukcji określonego wyrobu produko-
wanego obecnie nie uległ zmianie
w stosunku do wyrobu poddanemu
badaniom typu w akredytowanym
laboratorium.

reklama

INSTYTUT ENERGETYKI

01-330 Warszawa

ul. Mory 8

tel. [phone]

tel./faks 022 836 80 16

www.ien.com.pl

60

reklama