Muzyka i taniec w oddziaływaniach resocjalizacyjnych.

W życiu człowieka ogromną rolę odgrywa rytm , który nadaje mu określoną strukturę.

Rytm dnia i nocy , rytm pór roku , rytm pracy serca , rytm oddychania . Rytm jest także
ważnym elementem muzycznym , który w odróżnieniu od powyższych możemy
współtworzyć . Z pewnością nie wszyscy jesteśmy w pełni świadomi jaką rolę w naszym
ż

yciu emocjonalnym pełni muzyka , tym bardziej nie wiemy i najczęściej nie zastanawiamy

się nad tym , jaką rolę może pełnić . A tymczasem muzyka oddziałuje na człowieka już od
tysięcy lat . Jej wyjątkowość dotyczy między innymi możliwości harmonizowania relacji
człowieka ze światem . Jest uniwersalna w zakresie komunikacji , zwłaszcza w sferze
emocjonalnej i uczuciowej . „ Muzyka może rozszerzać i pogłębiać świat emocjonalny
człowieka , wzbogacać sferę uczuć sprzyjać poczuciu wewnętrznej odnowy .” ( Z .
Konaszkiewicz , 1975 , s.47 ) .

Już w czasach starożytnych przypisywano muzyce cudowne właściwości lecznicze.

Do dnia dzisiejszego powstało wiele teorii na temat wpływu muzyki na organizm ludzki .
Wpływ ten dotyczy zarówno procesów psychicznych , jak i czynności wegetatywnych
organizmu . Występujące u ludzi podczas słuchania muzyki zmiany obejmują między innymi
: układ krążenia ( szybkość tętna i wahania ciśnienia krwi ) , układ oddychania ( częstość i
rytm oddychania ) . „Muzyka przyspiesza metabolizm ustroju , zmniejsza lub zwiększa
wydajność mięśni , zwiększa wydajność wzroku , dotyku i węchu oraz wpływa na czynność
wewnątrzwydzielniczą ustroju .” ( M . Janiszewski , 1993, s. 49 ) . O wiele większy jednak
wpływ ma muzyka na ludzką psychikę . Przyczyniło się to do stosowania jej w psychiatrii ,
leczeniu niedorozwoju umysłowego , leczeniu pacjentów autystycznych .
Leczenie za pomocą muzyki można określić mianem muzykoterapii . Według pani Elżbiety
Galińskiej muzykoterapia to forma psychoterapii , która wykorzystuje muzykę i jej elementy
jako środki stymulacji , strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji
niewerbalnej w procesie diagnozy , leczenia i rozwoju osobowości człowieka . ( E . Galińska ,
1990 , s.45 ) .

Bogactwo form oddziaływań muzyki na organizm człowieka stwarza szerokie

możliwości stosowania jej w praktyce pedagogicznej , a konkretnie może być niezwykle
cenna w resocjalizacji . Młodzież niedostosowana społecznie przejawia różnego rodzaju
zaburzenia emocjonalne , które są przyczynami nieskuteczności w radzeniu sobie z
problemami życiowymi , w rozwiązywaniu pojawiających się w życiu konfliktów . W efekcie
młodzież ta nie może zaspokajać swoich potrzeb , nie może realizować zadań życiowych ,
przeżywa uczucia smutku , rozżalenia , lęku . Przeżywa uczucia złości wobec innych ludzi ,
ma poczucie krzywdy , obwinia innych za swoje niepowodzenia . Zazwyczaj powoduje to
liczne konflikty z otoczeniem . Nadmiar gniewu i agresji młodzi ludzie wyładowują w
sposób często zagrażający społeczeństwu . Jednostki niedostosowane społecznie wymagają
specjalnej opieki i pomocy , aby przywrócić je społeczeństwu . W resocjalizacji stosuje się
różne metody i formy pracy z nieletnimi . Jedną z nich , choć dotychczas jeszcze rzadko
stosowaną , jest muzykoterapia . Na modyfikację postaw nieletniego raczej większy wpływ
mają czynniki działające na jego sferę emocjonalną aniżeli na intelektualną sferę osobowości .
O wyborze motywów postępowania bardzo często decydują emocje , a nie czynniki
racjonalne .
W tym też przypadku możemy zauważyć przydatność muzykoterapii w resocjalizacji .
Muzyka w czasie jej odbioru praktycznie redukuje udział czynnika racjonalnego ,
koncentrując swe działanie na sferze emocjonalnej . Wpływając na emocje człowieka
kształtuje tym samym jego psychikę i wzbogaca życie wewnętrzne . Muzyka oddziałuje na
człowieka bez konieczności dużego wkładu intelektualnego z jego strony . Pozostaje to nie
bez znaczenia dla możliwości wykorzystania jej w pracy z nieletnimi .

Rozróżniamy dwa podstawowe działy muzykoterapii : muzykoterapię receptywną ( bierną ) ,
czyli percypowanie muzyki , i muzykoterapię aktywną
( czynną ) , czyli jej aktywne uprawianie .
W muzykoterapii biernej percepcja muzyki nie jest tylko biernym jej odbiorem , ale zawiera
w sobie konieczny pierwiastek aktywności . Utwór lub jego fragment o możliwie
jednoznacznym ładunku emocjonalnym , nastroju spełnia rolę stymulatora pobudzającego
skojarzenia i fantazje . „Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć
i popędów dynamizujący i stymulujący , ożywiający fantazję , zaprowadzający rytm ,
synchronizacją i ład funkcji psychofizycznych , ułatwiający ujawnienie własnego ,
ekspresyjnego zachowania się , wyrażania siebie” ( Konopczyński , 1996, s. 81 ) . Muzyka
posługuje się mową złożoną z semantycznych symboli brzmieniowych . W ten sposób
komunikuje treści , których nie można przekazać za pomocą słów ani obrazów . Wywoływane
przez nią reakcje umożliwiają wychowankom lepsze poznanie się .
Nie jest jednak obojętne , jaki materiał muzyczny używa się w muzykoterapii biernej . Dobór
materiału muzycznego powinien być adekwatny do określonej sytuacji . Stanowi to niestety
nadal bardzo poważny problem . Muzykoterapeuci w swej pracy stają przed dwiema
niewiadomymi : muzyką jako środkiem oddziaływania i wychowankiem jako podmiotem
działania . Każdy człowiek jest inny , inaczej reaguje na różne sytuacje , dlatego też muzyka
powinna być indywidualnie dobierana do każdego dziecka . „Wychowanek wobec którego
stosuje się muzykoterapię powinien być zdiagnozowany co do stanu zdrowia psychicznego i
somatycznego , warunków życia , indywidualnych upodobań , gustów , tradycji oraz stosunku
do muzyki .”( Konopczyński , 1996, s. 82 ) Po przebadaniu dziecka konieczna jest oczywiście
analiza materiału muzycznego , który zastosuje się w jego terapii .
Najważniejsze jest uwzględnienie wartości emocjonalnych utworu muzycznego, który
chcemy stosować w muzykoterapii społecznie niedostosowanych . Oczywistym jest , że
muzyka wolna i spokojna wpływa kojąco na wychowanka , a szybka i rytmiczna stymuluje go
i pobudza . W zależności od swojej formy muzyka może łagodzić napięcie , usuwać lęk , koić
i wpływać na poprawę nastroju , a także dostarczać potrzebnych podniet i silnie aktywizować
wychowanka .
Nie odreagowane napięcia bardzo często wywołują lub warunkują trwanie np. objawów
nerwicowych . Za pomocą odpowiednio dobranej muzyki można spowodować odreagowanie
owych napięć za pomocą przeżycia wyobrażeniowego . Utwór muzyczny wyrażający
konflikty i emocje powoduje zintensyfikowanie napięć i konfliktów a następnie powoduje
wyładowanie ich nadmiaru . Ów intensywny proces przeżywania nazywany inaczej
„symbolicznym dramatem” nawiązuje w swych założeniach do antycznego pojęcia katharsis .
„Nastroje zintensyfikowane muzyką mogą być wykorzystywane do wpływania na
dezintegrację osobowości , wywołując obniżenie nastroju czy silny niepokój , mogą
wzbudzać również agresję , a tym samym ujawniać konflikty i patologiczne przeżycia
wychowanka , aby następnie poprzez muzykę wyrażającą ład i harmonię , dążyć do
stopniowej rekonstrukcji osobowości .” ( Konopczyński , 1996, s. 84 ) Jak widać
muzykoterapia może być bardzo przydatna w resocjalizacji . Wychowankowie
niedostosowani społecznie noszą w swej podświadomości rozmaite konflikty , które są
niedostępne poznaniu rozumowemu . To właśnie muzyka może odgrywać czynną rolę w
ujawnianiu wychowankom konfliktów , a następnie po owym oczyszczeniu wychowanka
może być bardzo pomocna w procesie przebudowy osobowości .
Drugim działem muzykoterapii jest muzykoterapia czynna . Wychowanek poddany tego
rodzaju terapii nie tylko słucha muzyki , ale uczestniczy w jej tworzeniu . Muzykoterapia
czynna stosowana jest najczęściej w formie grupowej . Wspólne śpiewanie czy wspólna gra
na instrumentach muzycznych otwiera możliwości wpływania na integrację w grupie . Często
stosowana jest procedura mająca charakter „rozmowy” dźwiękami , wyzwalanymi z różnych

instrumentów . To jakim instrumentem posługuje się wychowanek , w jaki sposób i z kim
komunikuje się , pozwala uzyskać wiele informacji , z których może wynikać ważna wiedza o
sobie .
Czynne uczestnictwo w tworzeniu muzyki może przynieść wiele satysfakcji i znacznie
rozwinąć i wzbogacić psychikę wychowanka . Chodzi głównie o rozbudzenie inicjatyw
twórczych , zarówno muzycznych jak i organizacyjnych . Daje to możliwość popisania się ,
pokazania swoich możliwości i kształtowania osobowości . Taka działalność należy do
naturalnych dążeń każdego człowieka , który chce odnosić osobiste sukcesy i przyczyniać się
do osiągania sukcesów grupy , w której uczestniczy. Formowanie podczas wspólnych zajęć
muzycznych wartościowych cech osobowości : zdolności twórczych , wrażliwości ,
zdyscyplinowania , systematyczności , kultury współżycia z grupą, uspołecznienia ,
moralności – ma duże walory wychowawcze i jest wspaniałą terapią . Są to cechy , których
młodzieży niedostosowanej najczęściej brakuje . Kształtowanie tych cech w toku
muzykoterapii czynnej oznacza początek procesów przewartościowania ich osobowości .
Radość z osiągniętych sukcesów dalsze interesujące działanie muzyczne przyczyniają się z
pewnością do umocnienia równowagi psychicznej i wydatnie przyspieszają resocjalizację .

Na potwierdzenie skuteczności muzykoterapii w resocjalizacji chciałabym ukazać

kilka przykładów . Robert Kaszczyszyn przeprowadził badania młodzieży przebywającej w
zakładach poprawczych . Problematyka badawcza dotyczyła stwierdzenia czy istnieją
warunki sprzyjające stosowaniu w zakładach poprawczych różnorodnych form muzyki w
celach resocjalizacyjnych . Badania wykazały , iż przeważająca część badanej młodzieży
przejawia wrażliwość na różne formy kontaktu z muzyką . Zakres zainteresowań młodzieży
muzyką jest rozległy , dotyczy zarówno rodzajów muzyki , jak też sposobów kontaktowania
się z nią . Jak z tego wynika młodzież jest jak najbardziej otwarta na pracę z muzyką , która
pasjonuje młodych ludzi i przyciąga . W pracy z trudną młodzieżą konieczne jest stosowanie
takich metod resocjalizacyjnych , do których młodzież nastawiona jest pozytywnie . Jak
potwierdzają badania przeprowadzone przez Roberta Kaszczyszyna muzykoterapia może być
bardzo ciekawą , a przede wszystkim skuteczną metodą resocjalizacyjną .
Innym przykładem przemawiającym za skutecznością muzykoterapii w resocjalizacji mogą
być badania przeprowadzone przez Małgorzatę Kopacz – wrocławskiego muzykoterapeutę .
W swych badaniach potwierdziła ona założenie , iż muzykoterapia wpływa na obniżenie
poziomu agresji u dorastającej młodzieży . Obniżenie poziomu agresji może wywierać
korzystny wpływ na różne sfery życia i działalności młodzieży, a co za tym idzie –
pozytywnie wpływa na psychikę młodzieży i przyspiesza jej resocjalizację .

Muzyka jest sztuką doskonale nadającą się do łączenia z innymi środkami ekspresji , a

tym samym i z innymi metodami resocjalizacji . Doznania muzyczne można interpretować
słowem , gestem , rysunkiem , tańcem . Wykorzystanie tańca jako środka terapeutycznego
oddziaływania na osobę nazywamy choreoterapią . Niestety na temat stosowania tej metody w
resocjalizacji , brak naukowej literatury . Ponieważ jednak metoda ta wydaje mi się bardzo
interesująca i obiecująca w pracy z nieletnimi , chciałabym ją pokrótce omówić .
Sam taniec jest sztuką bardzo złożoną , składa się z wielu rodzajów i form . Encyklopedia
muzyki podaje , że jest to „zespół zjawisk ruchowych , będących transformacją ruchów
naturalnych , powstający pod wpływem bodźców emocjonalnych i skoordynowany z muzyką
...” ( S. Śledziński 1968 , s. 1029 ).
Ruch taneczny w powiązaniu z muzyką angażuje jednocześnie kilka analizatorów ( ruchowy ,
słuchowy , wzrokowy , dotykowy ) i tym samym aktywizuje niemal cały organizm człowieka
. „U podstaw pracy wszystkich terapeutów tańcem leży zawsze całościowa filozofia , która
uznaje wzajemną zależność duszy i ciała . Relacja ciało – dusza jest wzajemna – nie tylko
psychika wpływa na ciało , lecz także doświadczenia ciała mają wpływ na psychikę.” ( D.
Koziełło 1997 , s.21 ) Wynika z tego , iż taniec – praca ciałem , może wywierać znaczny

wpływ na psychikę , a co z tym się wiąże – może korygować różne zaburzenia emocji i uczuć
. Terapeuci tańcem widzą w zaburzeniach emocjonalnych patologiczny rozłam pomiędzy
ciałem i duszą . Powoduje to , że człowiek jest odcięty od swojego ciała i wewnętrznych
uczuć . Rozłam ten spowodowany jest przez ciało , którego mięśnie są napięte , a oddech
nieregularny . Tak właśnie reaguje nasz organizm w celu odparcia jakiegoś wewnętrznego
bądź zewnętrznego zagrożenia . Taniec jest doskonałym sposobem na wyzbycie się owych
napięć mięśniowych , powoduje wyregulowanie oddechu i zrelaksowanie się . „W terapii
tańcem dąży się do powiększenia zdolności człowieka do samodoświadczania” ( D. Koziełło
1997 , s.22 ) . Tańcząc człowiek poznaje siebie , także swoją psychikę . Tłumione emocje
bada za pomocą ruchów , dzięki czemu może je poznać i zwerbalizować.
Taniec przyczynia się do nabywania i kształcenia elegancji i kultury ruchów , dostarcza
przeżyć estetycznych , zmian w zakresie wrażliwości na sztukę . Niesie za sobą wiele
przyjemnych uczuć , daje wiele satysfakcji pozwala osiągać osobiste sukcesy i podnosi
samoocenę .
Choreoterapia , podobnie jak muzykoterapia czynna najczęściej stosowana jest w formie
grupowej . Tworzenie wspólnych układów tanecznych , podporządkowanie się wspólnemu
działaniu znacznie wpływa na rozwój kultury współżycia z grupą i uspołecznia wychowanka .
Ć

wiczący pracując razem stopniowo tracą zainteresowanie tylko własną osobą i włączają się

do grupy . Czują się dowartościowani , gdyż przynależą do pewnej grupy , w której są
potrzebni , stanowią nieodzowną część sztuki , którą razem tworzą . Wynikiem takiego
funkcjonowania jest radość płynąca ze wspólnego działania , co wpływa na podniesienie
nastroju uczestników . „Choreoterapia wpływa zatem na odzyskanie równowagi psychicznej
przez swoiste prowokowanie pożądanych wyładowań psychofizycznych , a jest to jedno z
zadań wychowania resocjalizacyjnego .” ( K. Gromek , 1984 s. 424 ) .
Dlatego też uważam , że terapia poprzez taniec może być śmiało stosowana w resocjalizacji ,
gdyż jak wynika z powyższych wywodów mogłaby wywierać pozytywny wpływ na
nieletnich niedostosowanych społecznie .

Być może muzyka łagodzi obyczaje , ale z pewnością wywiera duży wpływ na psychikę

człowieka , który można ciekawie wykorzystać do celów terapeutyczno – resocjalizacyjnych .
Muzyka w połączeniu z tańcem działa na człowieka silniej i wszechstronniej niż każda z tych
sztuk oddzielnie . Różnorodność dobieranych utworów ( ich tempo , dynamika , harmonia ,
artykulacja ) oraz bogactwo ćwiczeń i układów tanecznych ułatwia nawiązanie kontaktów z
niedostosowanymi społecznie . Muzyka może być uważana za swoistego rodzaju lek .
Pobudza emocje , wyzwala i likwiduje konflikty psychiczne , wpływa na postawy moralne ,
harmonizuje relacje wychowanka z otoczeniem .
Muzyka i taniec mogą być pomocne nieletnim w zaspokajaniu ich podstawowych potrzeb :

-

potrzeby wolności – muzyka rozbudza wyobraźnię , a to pozwala oderwać się od miejsca ,
w którym się przebywa , pozwala wyzwolić obrazy , w które nikt nie może ingerować ;

-

potrzeby uznania – muzyka daje możliwości pokazania się zaimponowania , zabłyśnięcia ;

-

potrzeby samourzeczywistnienia – poprzez rozwój zdolności muzycznych

( tanecznych , wokalnych , instrumentalnych )
-

potrzeby seksualnej – taniec może być interesującą formą tego typu ekspresji;

-

potrzeby przynależności – np. gra w zespole muzycznym , bycie członkiem zespołu
tanecznego .

Jak wykazałam w powyższej pracy muzykoterapia i choreoterapia są bardzo

interesującymi formami oddziaływania na psychikę człowieka .Nie tylko teoria , ale także
praktyka potwierdza skuteczność tych metod w resocjalizacji . Niestety jak dotąd metody te

stosowane są rzadko . Spowodowane jest to zapewne tym , że wciąż brak podstaw naukowych
pojmowania muzyki i tańca jako metod resocjalizacyjnego oddziaływania , które znajdują się
w stadium wstępnych prac. Mam jednak nadzieję , że z biegiem lat metody te znacznie się
rozwiną i znajdą uznanie w resocjalizacji .



















Literatura :

Tadeusz Natanson : Wstęp do nauki o muzykoterapii , Wrocław – Warszawa – Kraków –
Gdańsk 1979 , Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich

Mirosław Janiszewski : Muzykoterapia aktywna , Warszawa – Łódź 1993 , Wydawnictwo
Naukowe PWN

Marek Konopczyński : Twórcza resocjalizacja . Ministerstwo Edukacji Narodowej – Edycion
Spotkania System , 1996

Jerzy W. Aleksandrowicz : Psychoterapia medyczna , Warszawa 1994, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL

Robert Kaszczyszyn : Możliwości wykorzystania muzyki w procesie resocjalizacji . „Szkoła
Specjalna”, 1991/4

Teresa śychowska : Wychowanie muzyczne w resocjalizacji młodzieży w zakładzie
poprawczym . „Szkoła specjalna”,1976/4

Krystyna Gromek : Resocjalizacyjna funkcja muzyki i tańca . „Szkoła specjalna, 1984/6

Elżbieta Galińska : Muzykoterapia schizofrenii . Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we
Wrocławiu , 1990/57

Wiesław Sikorski : Psychoterapia jako czynnik wspomagający w praktyce wychowawczej .
„Opieka , wychowanie , terapia”, 1996/2

Danuta Koziełło : Terapia tańcem . „Kultura fizyczna” , 1997/1

Z. Konaszkiewicz : Wychowawcza funkcja odbioru muzyki . „Kultura i społeczeństwo”,
1975/1

S. Śledziński : Mała encyklopedia muzyki. Warszawa 1968 , Wydawnictwo Naukowe PWN

MUZYKA I TANIEC

W ODDZIAŁYWANIACH RESOCJALIZACYJNYCH