1. Źródła substancji szkodliwych:

a. Rolnicze:



Powietrze – aerozole pestycydów, kurz z ptasich piór, amoniak



Woda – wycieki paliwa, wycieki pestycydów, azotany, fosforany



Gleba – nawozy sztuczne, nawozy naturalne, pestycydy, wycieki paliwa

b. Elektrownie:



Powietrze – izotopy promieniotwórcze, CO

x

, NO

x

, SO

x



Woda – biocydy z wody chłodzącej



Gleba – popioły, pyły, metale ciężkie

c. Instalacje gazowe:



Powietrze – lotne związki organiczne



Woda – fenole, siarczany, cyjanki metali



Gleba – smoły, tlenki, siarczki, siarczany

d. Przemysł metalurgiczny:



Powietrze – lotne związki organiczne, kwasy, pyły



Woda – siarczany, cyjanki, jony metali, rozpuszczalniki



Gleba – aerozole z pieców, rozpuszczalniki, kwasy

e. Przemysł chemiczny i elektroniczny:



Powietrze – lotne związki organiczne, rtęć



Woda – rozpuszczalniki, zrzut odpadów, substancje chemiczne w ściekach



Gleba – złom, ścieki

f. Wysypiska śmieci i niszczenie odpadów:



Powietrze – spalarnie (dymy, aerozole, rtęć, tlenki węgla), metan z wysypisk



Woda – wycieki z zakopanych odpadów, mikroorganizmy, chlorki, azotany



Gleba – chloro fenole, hałdy złomu, wycieki z zakopanych odpadów

g. Transport:



Powietrze – gazy spalinowe, pyły



Woda – wycieki paliw i transportowanych ładunków (pestycydy, awarie

tankowców), odpady z usuwania lodu (glikole, sole)



Gleba – osady kwasów, substancje chemiczne w stacjach przeładunkowych

h. Źródła przypadkowe:



Powietrze – gazy podczas wybuchów wulkanów



Woda – wycieki z podziemnych zbiorników (nafta)



Gleba – odpady promieniotwórcze (katastrofa w Czarnobylu), korozja metali

2. Model skażenia:

a. Model skażenia Holdgate – ścieżka skażenia – sposób badania i oceny skażenia

środowiska.



Rozważa się:

1. Substancje szkodliwe
2. Źródło substancji szkodliwej
3. Ośrodek przenoszący (powietrze, woda, gleba)
4. Obiekty na które działają substancje

3. Podział substancji szkodliwych w USA:

Kod składający się z litery i 3 cyfr:

a. F – odpady ze źródeł niespecyficznych (F001 – zużyte rozpuszczalniki chlorowane)
b. K – odpady ze źródeł specyficznych (K049 – ciała stałe w olejach petro-chem)
c. P – odpady szczególnie niebezpieczne (P056 – fluor)
d. U – odpady niebezpieczne (U220 – toluen)

4. Załączniki do polskiej ustawy o odpadach:

a. Kategorie odpadów
b. Kategorie lub rodzaje odpadów niebezpiecznych
c. Składniki odpadów, które kwalifikują je jako odpady niebezpieczne
d. Właściwości odpadów, które powodują, że odpady są niebezpieczne
e. Działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części lub

prowadzące do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów lub energii

f. Procesy unieszkodliwiania odpadów

5. Katalog odpadów:

a. Podział na 20 grup wg źródła powstania
b. Zawsze 6 cyfr – xx-xx-xx – pierwsze dwie cyfry to grupa
c. Gwiazdka oznacza odpad niebezpieczny

6. Pestycydy:

a. Pestycydy są truciznami z natury i skutków działania,
b. W rolnictwie stosuje się je jako środki ochrony roślin
c. Rodzaje:



Insektycydy – chloro-pochodne organiczne, fosforany organiczne



Herbicydy – kwasy fenoksyoctowe, tri azyny, fenylomoczniki, glicyny,

karbaminiany



Fungicydy – nie działające na cały organizm: związki nieorganiczne i metali

ciężkich ditiokarbaminiany



Fungicydy ogólnoustrojowe: antybiotyki, benzimidazole, pirymidyny.

d. Podział:



Trwałe – rozkład 75-100% w okresie 2 do 5 lat



Umiarkowanie trwałe – rozkład w okresie 1-18 miesięcy,



Nietrwałe – rozkład w okresie 1-12 tygodni.

e. Skutki stosowania:



skażone środowisko naturalne,



obecność w tkankach organizmów żywych,



obecność w płodach rolnych, wodach gruntowych, rzekach, jeziorach,

7. Definicja toksyczności:

a. Toksyczność zależy od dawki
b. LD50 – dawka, która spowodowała śmierć 50% populacji badanych zwierząt
c. Toksyczność wyrażona jako LD50 jest wartością umowną; ważna przy porównywaniu

związków.

d. Czynniki decydujące o efekcie toksycznym:



Stężenie substancji toksycznej,



Rodzaj czynnika toksycznego i forma jego podania,



Warunki ekspozycji organizmu na trucizny,



Droga wprowadzenia czynnika toksycznego,



Typ organizmu poddanego działaniu szkodliwego ksenobiotyku.

e. Hipoteza liniowa i progowa:



Liniowa – dla substancji trujących w mniejszych dawkach nie istnieją dawki

tak małe aby były całkowicie bezpieczne



Progowa – trujące działanie spada do zera poniżej pewnej dawki zwanej

progową

8. Hałas:

a. Definicja:



Dźwięk niepożądany, lub szkodliwy dla zdrowia



Niepożądane, nieprzyjemne lub szkodliwe drgania ośrodka sprężystego

b. Podział:



Środowiskowy – na zewnątrz budynków, zakładów pracy, środków transportu



Hałas na stanowiskach pracy – emitowany przez maszyny, przez narzędzia,

urządzenia, poprzez procesy technologiczne.

c. < 35 dB – nieszkodliwe dla zdrowia,

35-70 dB –zmęczenie układu nerwowego, niekorzystny wpływ na sen i odpoczynek,
70-85 dB – ujemny wpływ na wydajność pracy, bóle głowy, zaburzenia nerwowe,
85-130 dB – niebezpieczeństwo dla organizmu,
> 130 dB - drgania organów wewnętrznych, zaburzenia równowagi, mdłości

d. <20 Hz – infradźwięki

>20 000 Hz - ultradźwięki

9. Postępowanie z odpadami:

a. Recycling – koncentracja na odzyskiwaniu materiałów, których przerób jest opłacalny

– Makulatura, Tworzywa sztuczne, Stłuczka szklana, Złom metalowy



Rodzaje recyclingu:

1. Recycling chemiczny – przetworzenie odpadów na materiały o innych

właściwościach fizykochemicznych

2. Recycling surowcowy –przetwarzanie materiałów i wyrobów

odpadowych do postaci surowców, z których zostały wytworzone;
pod wpływem temperatury następuje rozkład organicznych
materiałów odpadowych

3. Recycling materiałowy – odzyskiwanie z odpadów tworzyw

sztucznych, które nadają się do ponownego przetworzenia

4. Recycling termiczny – spalanie odpadów z tworzyw sztucznych z

odzyskaniem energii,

5. Recycling organiczny – obróbka tlenowa (w tym kompostowanie) lub

beztlenowa odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w
kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów

b. Kompostowanie – polega na rozdrobnieniu i oddzieleniu substancji gnijących od

odpadów komunalnych, wypełnieniu z innymi substancjami organicznymi i poddaniu
reakcji rozkładu mikrobiologicznego.



Rozkład może przebiegać w sposób tlenowy i beztlenowy za pomocą bakterii

termofilnych, promieniowców i grzybów.



W kompostowaniu zachodzą dwa procesy biochemiczne:

1. mineralizacji – utlenienie substancji do ditlenku węgla, wody,

azotanów, siarczanów i innych składników, jest to proces
egzotermiczny;

2. humifikacji – syntezy składników rozkładu w wielkocząsteczkowe

substancje próchnicze.

c. Spalanie – przemieszczenie odpadów przez komorę o wysokiej temperaturze

(1200-1400C) z dobrym dopływem tlenu i odzyskiem ciepła;



Termicznemu przekształceniu powinna być poddawana ta pozostałość, która

straciła wartości użytkowe ale może być wykorzystana jako surowiec
energetyczny;



Uzyskuje się:

1. redukcję masy i objętości odpadów,
2. termiczną destrukcję substancji szkodliwych
3. neutralizację stałych i gazowych produktów spalania
4. pozyskanie energii zawartej w odpadach.

d. Składowanie – składujemy to czego nie da się odzyskać aktualnie.



Odpady gęsto upakowane w uszczelnionych kopcach, okopach ograniczają

wyciek i emisję gazów (CH4, CO2),

10. OKS – odpady komunalne stałe:

a. Charakterystyka:



Duża niejednorodność składu surowcowego i chemicznego



Potencjalne zagrożenie skażeniem związane z obecnością drobnoustrojów



Niestabilność, podatność na gnicie frakcji organicznej uwodnionej (odór)



Obecność odpadów niebezpiecznych



Nie ma metody uniwersalnej unieszkodliwiania odpadów komunalnych,

umożliwiającej całkowitą ich likwidację, powstają nowe odpady

b. Podział:



Produkty niekonsumpcyjne (papier, tworzywa sztuczne, szkło, metale) – 30%

masy odpadów – możliwość odzyskania



Rzadko traktowane jako surowce wtórne resztki pożywienia, odpady

kuchenne – 50% masy odpadów,



Odpady paleniskowe z ogrzewania sezonowego mieszkań (popiół, żużel) –

20% masy odpadów,



Inne odpady o wątpliwej wartości surowcowej, nieprzydatne do recyclingu

(chemikalia).

11. Odpady przemysłowe:

a. Największą ilość odpadów przemysłowych w Polsce stanowią odpady górnicze i z

energetyki

b. Odzyskuje się:



popioły lotne



odpady stałe z wapniowych metod odsiarczania spalin,



odpady z wydobywania kopalin innych niż rudy metali,



odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin,



żużle,



popioły paleniskowe i pyły z kotłów.

c. Działania:



W ramach R-14 (Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w

całości lub w części):

1. wypełnianie terenów (zapadliska, nieeksploatowane odkrywkowe

wyrobiska),

2. wykorzystanie w podziemnych technikach górniczych (posadzka,

wzmocnienia, stabilizacja wyrobisk);



W ramach R-15 (Przetwarzanie odpadów w celu ich przygotowania do

odzysku, w tym recyclingu):

1. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,
2. termiczne przekształcenie.



Niewykorzystane odpady są składowane

d. MSO – mineralne surowce odpadowe



To odpady stałe powstające w procesach wydobycia, wzbogacania i

przetwarzania kopalin.



MSO to około 90% wszystkich odpadów poprodukcyjnych,



Wykorzystanie MSO:

1. Odpady górnictwa węgla kamiennego – roboty inżynierskie, górnicze i

niwelacyjne.

2. Odpady górnictwa rud metali nieżelaznych – drogownictwo,

budownictwo, rekultywacja gruntów pogórniczych

12. Odpady niebezpieczne:

a. Występują w zakładach przemysłowych, mogą być wytwarzane w rolnictwie, przez

transport, w laboratoriach badawczych, w szpitalach. Są to:



Baterie



Żarówki



Leki



Lakiery



Farby



Metale ciężkie – rtęć, kadm, ołów, chrom

b. Charakterystyka odpadów niebezpiecznych:



palność,



korozyjność,



reaktywność (zdolność do eksplozji, wydzielanie gazów toksycznych),



ekotoksyczność – reakcje między odpadami a środowiskiem zachodzące

powoli



inne właściwości (żrące, zakaźne, rakotwórcze, drażniące, mutagenne,

utleniające).

13. Metoda otrzymywania biogazu, z czego? WAZNE 89

a. Biogaz powstaje podczas procesu fermentacji metanowej
b. Jest to cenny surowiec do produkcji energii elektrycznej i cieplnej



Fermentacja węglowodanów – CH

4

1 : CO

2

1



Fermentacja białek, aminokwasów – CH

4

7 : CO

2

3



Fermentacja tłuszczów – CH

4

7 : CO

2

3

c. Ilość biogazu zależy od składu chemicznego poddanych fermentacji związków

chemicznych, temperatury i czasu przetrzymywania substratów w reaktorze.

14. Czynniki wpływające na rozkład substancji szkodliwych:

a. pH,
b. temperatura,
c. zawartość w glebie tlenu i pożywek,
d. budowa molekularna substancji skażającej i toksyczność,
e. rozpuszczalność i zdolności adsorpcyjne substancji skażającej.

15. Skażenie organiczne i nieorganiczne:

a. Związki organiczne:



Rozkład w wyniku fotolizy w atmosferze lub na powierzchni ziemi,



Sorpcja przez humus,



Rozkład w wyniku procesów mikrobiologicznych,



Wymywanie przez wody powierzchniowe.

b. Związki nieorganiczne:



Sorpcja na różnych składnikach gleby,



Parowanie po utworzeniu pochodnych metaloorganicznych,



Wymywanie przez wody powierzchniowe.

16. DDT:

a. Organiczny związek chemiczny stosowany jako środek owadobójczy
b. Początkowo wykazywał niską toksyczność w stosunku do ludzi i był bardzo efektywny

na malarię, zabijał owady,

c. W wyniku dużej trwałości odkładanie się w tkankach tłuszczowych, duże stężenia w

organizmach ptaków – zmiany w ich życiu

d. Współcześnie stosowany przez kraje biedne
e. Skutkiem stosowania jest też uodpornienie się na jego działanie przez owady
f. Skażenie DDT wód Arktyki

17. Ścieki:

a. Definicja - to wody wodociągowe lub opadowe zanieczyszczone wskutek działalności

człowieka substancjami stałymi, płynnymi, gazowymi lub drobnoustrojami

b. Podział:



Ze względu na pochodzenie:

1. Ścieki bytowo-gospodarcze (gospodarstwa domowe),
2. Ścieki przemysłowe (procesy produkcyjne),
3. Ścieki opadowe

c. Charakterystyka:



Odczyn (pH),



Potencjał redox,



ChZT czyli chemiczne zapotrzebowanie na tlen



BZT czyli biochemiczne zapotrzebowanie na tlen



TS (total solids) – całkowita zawartość ciał stałych,



SS (suspended solids)– zawartość ciał stałych w zawiesinie,

d. Metody oczyszczania:



Mechaniczne i fizykochemiczne:

1. Rozdzielanie układów niejednorodnych za pomocą przegród

wykorzystujące różnice w gęstości frakcji



Chemiczne – odnowa wody:

1. Metody strąceniowe – koagulacja, strącenie Ca i met. Ciężkich:

a. chemiczne (koagulacja ścieków i osadów ściekowych,

chemiczne strącanie związków fosforu, strącanie wapnem,
strącanie metali ciężkich);

b. biologiczne – procesy biochemiczne prowadzone przez

mikroorganizmy tlenowe

2. Neutralizacja – proces doprowadzania odczynu ścieków z silnie

kwaśnego lub zasadowego do obojętnego; stosuje się wapno, ługi,
dolomit, węglan sodu, kwas solny lub siarkowy

3. Utlenianie i redukcja –używano chloru i jego pochodnych (wapno

chlorowane, podchloryn sodu) jako reagenta utleniającego, powstają
związki o działaniu kancerogennym i mutagennym



Biologiczne:

1. Wykorzystuje się metabolizm organizmów roślinnych, zwierzęcych i

grzybów do transformacji zawartych w ściekach substancji
organicznych i mineralnych;

2. W czasie oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych

zachodzą procesy fermentacji:

a. fermentacja kwaśna osadów wstępnych odbywa się w wyniku

rozkładu węglowodanów i białek z udziałem bakterii
jelitowych

b. fermentacja metanowa - stosuje się głównie przy

oczyszczaniu ścieków bogatych w substancje organiczne –
stabilizacja osadów ściekowych oraz oczyszczanie ścieków,
powstaje biogaz, który powinien być zagospodarowany

e. Koagulacja – destabilizacja koloidów wskutek zmiany ich właściwości

powierzchniowych, co umożliwia łączenie się indywidualnych cząstek w większe
konglomeraty,

f. Sedymentacja:



sedymentacja zawiesin ziarnistych (wydzielanie pod wpływem sił ciężkości i

bezwładności),



sedymentacja zawiesin kłaczkowatych –aglomeracja w czasie opadania z

cząstkami koloidalnymi i mikrozawiesinami,

g. Osad czynny – to kłaczkowate zawiesiny o składzie zależnym od wielu czynników

biotycznych i abiotycznych (stężenie BZT, czas przebywania osadu w komorach
wtórnych, stosunek C/N i zawartość siarczków);



bakterie nitryfikacyjne utleniają azot amonowy do azotanów, zmniejsza się

zasadowość ścieków,



bakterie biokumulujące fosfor,



bakterie nitkowate, zbyt mała liczba może powodować puchnięcie osadu.

18. OFS – kompostowanie efektywne

19. Atmosfera:

a. Atmosfera to gazowa powłoka, chroniąca życie na ziemi przed promieniowaniem

korpuskularnym i krótkofalowym z kosmosu, kształtuje pogodę i klimat, jest
zbiornikiem tlenu niezbędnego do oddychania i do podstawowych procesów.

b. Warstwy:



troposfera (0-15 km),



stratosfera (15-50 km),



mezosfera (50-85 km),



termosfera (85-500 km),

c. Atmosfera jest wrażliwa na zanieczyszczenia, szybkie mieszanie składników,

rozprzestrzenianie na dużym obszarze (problem wielu państw)

d. Źródła zanieczyszczeń atmosfery:



źródła geochemiczne – pyły unoszone przez wiatry z pustyń, rozproszona

woda morska, sole tworzące aerozole, meteory, wulkany (SO2, CO2, HCl, HF);



źródła biologiczne – pożary lasów (sadza), żyjące lasy (źródło związków

organicznych, metan), gleby, mokradła (metan), mikroorganizmy w
oceanach;



źródła antropogeniczne – środki gaśnicze, rozpylacze aerozolowe (freon),

spalanie biomasy (chlorek metylenu), spalarnie (wzrost CO2), przemysł.

e. Zanieczyszczenie troposfery – smog miejski:



Zanieczyszczanie miast w wyniku spalania paliw kopalnianych, używania

samochodów, przemysłowych zakładów;



Dym – zawiesiny pyłów węglowych o średnicy cząstek< 10 mm;



Źródła zanieczyszczeń – elektrownie i elektrociepłownie, transport, przemysł,

spalarnie;



Typy smogów:

f. Skutki zanieczyszczenia powietrza:



Wpływ na zdrowie – astma oskrzelowa, zaburzenia czynności płuc,

podrażnienia oczu, rak



Czarne naloty na budynkach (sadza),



Korozja, niszczenie materiałów budowlanych - kwaśne opady,



Efektywny wzrost mikroorganizmów na materiałach budowlanych



Obumieranie wrażliwych drzew, roślinności,



Pogorszenie jakości gum, pigmentów (obrazy w muzeum).

20. Walka z kwaśnymi deszczami:

a. płuczki, filtry na kominach,
b. ograniczenie przemysłu powodującego tworzenie gazów, tlenków kwaśnych.

21. Definicja gazu cieplarnianego:

a. Produkcja dóbr konsumpcyjnych, zużycie energii to wzrost stężenia śladowych gazów

w atmosferze;

b. Gazy cieplarniane to gazy o więcej niż 2 atomach, zdolne do pochłaniania

charakterystycznych części widma podczerwonego H2O, CO2, CH4, N2O, O3, ClFC;

c. Absorpcja promieniowania elektromagnetycznego przez gazy cieplarniane

d. Efekt cieplarniany:



naturalny efekt cieplarniany – CO

2

i H

2

O oraz inne gazy w atmosferze

absorbują znaczną część energii i emitują w kierunku powierzchni Ziemi
podgrzewając ją



Udział niektórych gazów w efekcie cieplarnianym:

1. CO

2

49%

2. CH

4

18%

3. CFC 14%
4. N

2

O 6%

5. inne 13%

22. Zanik warstwy ozonowej w stratosferze – „dziura ozonowa”

a. Ziemia jest otoczona w dolnych warstwach stratosfery przez warstwę O

3

b. Obecność w stratosferze związków niszczących ozon stratosferyczny:



ClFC (chlorofluorocarbons) – związki ClFC są w aerozolach (freon), gaśnicach

przeciwpożarowych; są one trwałe chemicznie, nietoksyczne, niepalne
(rozkład freonu 75lat);



tlenki azotu NO

x

23. Natura 2000:

a. Program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów

objętych ochroną przyrody.

b. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy:



Dyrektywa Ptasia



Dyrektywa Siedliskowa

c. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk

przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali
całej Europy.

24. Dyrektywa ptasia – dyrektywa w sprawie ochrony dzikiego ptactwa:

a. ochrona przed wyginięciem wszystkich istniejących współcześnie populacji ptaków

występujących w stanie dzikim w UE

b. prawne uregulowanie handlu i odłowu ptaków
c. przeciwdziałanie pewnym metodom ich odłowu i zabijania

25. Siedlisko:

a. siedlisko przyrodnicze to obszar lądowy lub wodny – naturalny lub pół naturalny –

wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne, biotyczne;

26. Formy ochrony przyrody:

a. Parki narodowe
b. Rezerwaty przyrody
c. Parki krajobrazowe
d. Obszary chronionego krajobrazu
e. Ochrona gatunkowa zwierząt i roślin
f. Pomniki przyrody
g. Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej
h. Użytki ekologiczne
i. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

27. Zrównoważony rozwój:

28. Rolnictwo ekologiczne a konwencjonalne:

a. Rolnictwo ekologiczne:



podtrzymanie żyzności gleby;



korzystanie z naturalnych metod ochrony przed chwastami, szkodnikami,



wysoki dobrostan zwierząt,



niski poziom skażenia środowiska;



troska o krajobraz, zwierzęta i ich siedliska;



zakaz używania produktów inżynierii genetycznej.

b. Rolnictwo konwencjonalne:



nawozy sztuczne, pestycydy,



skażenie wód, gleby.

29. Odnawialne i konwencjonalne źródła energii:

a. Konwencjonalne:



Elektrownie jądrowe



Elektrownie węglowe



Elektrownie gazowe

b. Odnawialne:



Elektrownie wodne



Elektrownie wiatrowe



Elektrownie wykorzystujące prądy oceaniczne



Elektrownie słoneczne;



Ogrzewanie na biomasę



Elektrownie geotermalne;



Elektrownie pływowe (grawitacja).