1

Romantyzm 

 

1. Ramy  czasowe  epoki  w  Europie  i  w  Polsce  (  podział  wewnętrzny  w 

Polsce). 

a. wydarzenia historyczne 
b. wydarzenia społeczne 
c. wydarzenia literackie 

 

2. Wpływ w/w wydarzeń na kształtowanie się nowych poglądów na świat i 

na człowieka. 

 
3. Przedstawiciele myśli filozoficznej 

a. Johann Gottlieb Fichte ( idealizm subiektywny) 
b. Georg Wilhelm Hegel ( duch rozumiany jako rozum świata, idealizm 

obiektywny, indywidualizm jednostki). 

 

4. Kształtowanie się bohatera romantycznego 

a. "Cierpienia  młodego  Wertera"  Goethego  (  werteryzm,  cechy 

świadczące  o  indywidualizmie  bohatera  i  stawiające  go  pośród 
postaci romantycznych)  

b. „Griaur” Byrona ( byronizm, tło historyczne powieści, cechy postaci 

i jej indywidualizm). 

CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA 

„Cierpienia młodego Wertera” ‐ to powieść epistolarna, czyli powieść w 

formie listów bohatera pisanych do drugiej osoby. W tym wypadku są to listy 
Wertera  do  przyjaciela  Wilhelma,  ułożone  chronologicznie,  począwszy  od  4 
maja 1771 roku do 14 grudnia 1772 roku. Werter, bohater listów, relacjonuje 
wydarzenia,  w  których  uczestniczył,  oraz  dokonuje  dokładnej  autoanalizy 
swoich  rozterek  filozoficznych,  emocjonalnych  i  etycznych,  związanych  z 
nieszczęśliwą  miłością  do  Lotty,  a  nazywanych  w  owych  czasach  „bólem 
świata”  (Weltschmerz).  Powieść  ta  wywarła  ogromny  wpływ  na  rozwój 
europejskiego  romantyzmu,  a  także  na  postawę  młodych  ludzi  i  ich  modę. 
Werteryzm stał się typowym rysem epoki. 

 

TREŚĆ UTWORU: 
Księga pierwsza: 
 

Na  początku  maja  1771  roku  młody  Werter  przyjeżdża  do  małego 

niemieckiego  miasteczka,  by  zająć  się  sprawami  spadkowymi  swojej  matki. 

2

Zafascynowany  pięknem  okolicznej  przyrody,  postanawia  pozostać  tu  dłużej. 
Jego  organizm  i  dusza  potrzebują  odpoczynku  po  niezbyt  szczęśliwych 
perypetiach miłosnych związanych z Eleonorą. 
 

Werter  posiada  niezmiernie  uczuciową  naturę.  Uważa,  że  piękno 

przyrody i spokój życia wiejskiego szybko zagoją rany jego duszy. Wynajmuje 
pokój w uroczej posiadłości, znajdującej się na pagórku otoczonym drzewami. 
Czas  spędza  na  długich  samotnych  spacerach,  malowaniu  pięknego 
krajobrazu,  czytaniu  Homera  i  rozmyślaniu  nad  sensem  życia.  Czasami 
rozmawia z mieszkańcami wsi, obserwuje ich życie, zajęcia i obyczaje. Poznaje 
kilku,  według  niego,  interesujących  ludzi,  m.in.  córkę  miejscowego 
nauczyciela,  która  ma  dwóch  małych  chłopców  (jej  mąż  przebywa  w 
Szwajcarii, gdzie załatwia sprawy spadkowe); parobka zakochanego w swojej 
pracodawczyni,  starszej  od  niego  wdowie,  oraz  książęcego  komisarza,  który 
wraz z najstarszą córką, po śmierci żony, wychowuje ośmioro małych dzieci. 
 

Któregoś  dnia  Werter  jadąc  na  wiejski  bal  wstępuje  do  leśniczówki  po 

Lottę, córkę komisarza. Widzi ją po raz pierwszy w dość niezwykłej sytuacji ‐ 
karmi  ona  chlebem  swoje  liczne  rodzeństwo.  Ta  scena  zapada  młodzieńcowi 
głęboko  w  pamięć.  Urzeka  go  również  uroda  dziewczyny.  Od  tego  momentu 
wszystkie jego myśli krążą wokół niej. Tańczy z nią na balu, a potem odwozi do 
domu i staje się niemal codziennym gościem komisarza. Owładnięty miłością 
do  Lotty,  słodkiej  kobiety‐anioła,  żyje  jak  we  śnie.  Aby  być  bliżej  ukochanej 
przeprowadza  się  do  Waldheim,  skąd  ma  tylko  pół  godziny  drogi  do 
leśniczówki. 

Lotta  patrzy  przychylnie  na  Wertera,  przyjmuje  od  niego  kwiaty, 

prezenty,  spaceruje  po  okolicy,  a  nawet  zabiera  go  ze  sobą  do  umierającej 
przyjaciółki,  pani  M.  Odwiedza  z  nim  chorych  i  plebanię  w  St....  Darzy  go 
uczuciem prawdziwej przyjaźni. Jest zaręczona z Albertem, który wyjechał na 
jakiś  czas  w  sprawach  służbowych.  Zdaje  też  sobie  sprawę  z  ogromnego 
zaangażowania  uczuciowego  Wertera  w  stosunku  do  niej.  Stara  się  mu 
uzmysłowić,  iż  jest  zaręczona,  a  on  nie  powinien  tak  bardzo  emocjonalnie 
podchodzić do życia, gdyż kiedyś może go taki stan zgubić. Młodzieniec jednak 
nie potrafi nie kochać Lotty. Targają nim zmienne nastroje. Często popada w 
stany  euforii  lub  przygnębienia  i  smutku.  Jego  już  i  tak  rozpaczliwy  stan 
psychiczny  pogłębia  jeszcze  bardziej  powrót  Alberta.  Nie  może  zbyt  często 
przebywać  z  ukochaną  i  z  tego  powodu  przeżywa  miłosne  tortury.  Ucieka  z 
Waldheim w góry z nadzieją, że zapomni o niej. Okazuje się, iż nie jest to takie 
łatwe.  Ciągle  ma  przed  oczyma  jej  obraz,  coraz  częściej  nawiedzają  go 
samobójcze  myśli.  Aby  uniknąć  kolejnych  rozczarowań  i  męczarni,  przyjmuje 

3

propozycję  ministra  i  wyjeżdża,  pożegnawszy  Lottę  i  Alberta,  na  placówkę 
dyplomatyczną. 
Księga druga: 
 

W październiku 1771 r. Werter rozpoczyna swoją dyplomatyczną pracę. 

Jego cierpienia miłosne uciszają się  nieco. Zawiera nowe znajomości. Między 
innymi  poznaje  hrabiego  C.  i  pannę  von  B.,  która  przypomina  mu  Lottę. 
Chętnie ją odwiedza i dyskutuje z nią o metafizyce. Wydawać by się mogło, iż 
Werter  powoli  wraca  do  równowagi  duchowej.  Jednak  tak  nie  jest.  Pozornie 
uśpiona miłość znów daje o sobie znać. 
 

W lutym 1772 r., po otrzymaniu wiadomości  o ślubie Lotty z  Albertem, 

młodzieniec przeżywa kolejne, straszniejsze katusze. Miłość do Lotty wzmaga 
się  ze  zdwojoną  siłą.  Nie  potrafi  sobie  z  nią  poradzić,  często  płacze  w 
samotności.  Do  jego  tragicznych  przeżyć  dochodzi  kolejne  ‐  upokorzenie  w 
czasie  obiadu  u  hrabiego  C..  Zostaje  wyproszony  ze  względu  na  swoje 
mieszczańskie  pochodzenie.  To  decyduje  o  tym,  że  Werter  składa  dymisję  i 
opuszcza miasto. Przez jakiś czas przebywa u zaprzyjaźnionego księcia, ale i tu 
nie  może  znaleźć  sobie  miejsca.  Powraca  do  Waldheim  i  znów  rozpoczyna 
pełne  udręki  wizyty  u  Lotty,  która  mieszka  teraz  w  domu  Alberta.  Wytwarza 
się  trudna  sytuacja.  Albert  domyśla  się,  iż  Werter  kocha  jego  żonę.  Nie 
podejrzewa, by Lotta go zdradzała, ale daje do zrozumienia, iż nie życzy sobie 
więcej wizyt Wertera nie tylko ze względu na nią, ale i na opinię publiczną. 

Werter  popada  w  coraz  większą  melancholię,  dręczy  się  i  by  poradzić 

sobie  ze  swoją  wielką  namiętnością,  szuka  zapomnienia  w  alkoholu.  Porzuca 
lekturę  Homera,  zastępując  ją  „Pieśniami  Osjana”  szkockiego  pisarza  Jamesa 
Macphersona (1736‐1796), w których tytułowy bohater, celtycki bard z III w., 
syn króla Fingala, niegdyś wojownik, opiewa czyny bohaterskie Fingala od dni 
jego  młodości  aż  do  śmierci.  „Pieśni  Osjana”  opisują  także  dzieje  miłości, 
ukazują  uczty  i  pogrzeby,  przemijanie  czasu  i  ludzi.  Czyta  je  w  oryginale  i 
tłumaczy na język niemiecki. 

W  trakcie  swoich  samotnych,  pełnych  kontemplacji  filozoficznych 

wędrówek po okolicy dowiaduje się, iż parobek z zazdrości o wdowę, w której 
się kochał, zabił swego zastępcę i trafił do więzienia. Któregoś listopadowego 
dnia  spotyka  Henryka  szukającego  kwiatów  dla  Lotty.  Henryk,  podobnie  jak 
Werter,  od  dawna  kocha  się  w  niej  nieszczęśliwie  (kiedyś  był  pisarzem  u  jej 
ojca,  Za  wyznanie  swoich  gorących  uczuć  został  przez  komisarza  wydalony  z 
pracy i popadł w obłęd). 

Niespełniona  miłość  niszczy  Wertera,  opanowują  go  samobójcze  myśli. 

Porządkuje  swoje  wszystkie  sprawy.  Pisze  pożegnalny  list  do  Wilhelma,  w 

4

którym  prosi  go,  by  wstawił  się  za  nim  u  jego  matki.  Jeszcze  raz  odwiedza 
Lottę i czyta jej przetłumaczone przez siebie fragmenty „Pieśni Osjana”. Kiedy 
dziewczyna  patrzy  na  niego,  rzuca  się  na  nią  i  zaczyna  namiętnie  całować. 
Wzburzona, wyprasza go z domu i zabrania dalszych wizyt. Werter wychodzi, 
mówiąc: „Żegnaj, Lotto! Żegnaj na wieki!”. W domu pisze pożegnalny list do 
Lotty.  Następnie  posyła  służącego  do  Alberta,  by  pożyczył  mu  pistolety  do 
rzekomej  podróży.  Wieczorem  ubiera  się  w  niebieski  frak  oraz  w  żółtą 
kamizelkę  i  punktualnie  o  12°°  w  nocy  strzela  sobie  w  głowę.  Jednak  nie 
umiera  od  razu.  Śmierć  przychodzi  dopiero  następnego  dnia  w  południe,  w 
przeddzień  wigilii  Bożego  Narodzenia.  Zostaje  pochowany  między  dwiema 
lipami w rogu cmentarza. 

Lotta, na wieść o śmierci Wertera, ciężko zachorowała. 
 

Czas i miejsce akcji: powieść rozpoczyna się 4 maja 1771 r. (ta data znajduje 
się  na  pierwszym  liście  Wertera  do  przyjaciela  Wilhelma),  a  kończy  się  14 
grudnia  1772  r.  (data  ostatniego  listu  do  Wilhelma).  Z  „Wydawcy  do 
czytelników”,  części  umieszczonej  na  końcu  książki,  dowiadujemy  się,  iż 
fragmenty ostatniego listu Wertera pochodzą z 20 grudnia, w dwa dni po nim 
bohater usiłuje popełnić samobójstwo, które nie od razu przynosi mu śmierć. 
Jego agonia trwa przez 12 godzin, umiera w południe 23 grudnia 1772 r. Akcja 
rozgrywa  się  w  kilku  miejscowościach.  Leżą  one  w  pobliżu  Waldheim,  gdzie 
Werter przebywa najdłużej.  
 
BOHATEROWIE:  
Werter ‐ to młody, wykształcony, zafascynowany literaturą antyczną, wrażliwy 
i niezmiernie uczuciowy człowiek. Obdarzony przez naturę artystyczną duszą, 
inaczej  spogląda  na  rzeczywistość  niż  normalny  człowiek.  Łatwo  nawiązuje 
kontakty z ludźmi, zwłaszcza z takimi, w których widzi odbicie samego siebie. 
Popada  w  zmienne  nastroje,  raz  śmieje  się,  innym  razem  nachodzą  go 
pesymistyczne myśli. W świecie, w którym się obraca, widzi panoszące się zło i 
nie  może  się  z  nim  pogodzić.  Być  może  i  dlatego  często  popada  w  konflikt  z 
konwenansami  otoczenia  oraz  w  stany  depresyjne.  Analizuje  swoje  dyskusje 
na  temat  sensu  i  celu  życia.  To  indywidualista,  człowiek  nieprzeciętny,  z 
ogromną dozą subiektywizmu. Pragnie być w centrum zainteresowania. Szuka 
ustawicznie  obiektu  uczucia,  sam  również  wywiera  silne  wrażenie  na 
kobietach,  z  którymi  przebywa.  Jest  towarzyski,  elokwentny,  wie,  czego 
kobiety  od  niego  oczekują.  Uczucie  traktuje  jako  najwyższą,  najwznioślejszą 
wartość  w  życiu,  oczywiście  od  momentu,  gdy  zakochuje  się  w  Lotcie.  Jego 

5

wcześniejsze  miłostki  mają  charakter  przelotny  (po  zerwaniu  z  Eleonorą 
szybko się pozbierał). Ogarnięty wielką namiętnością, nie umie już normalnie 
żyć. Przeżywa straszne męczarnie. Mimo iż wie, że Lotta ma narzeczonego, nie 
potrafi oderwać od niej swoich myśli. Nie potrafi też zdobyć się na zaniechanie 
wizyt  u  niej.  Kolejne  spotkania  z  dziewczyną  powodują,  iż  czuje  się  "chory  z 
miłości". Często płacze w samotności, szuka ukojenia swoich ran w przyrodzie 
oraz  w  lekturze  traktującej  o  nieszczęśliwej  miłości  ("Pieśni  Osjana").  Każde 
spojrzenie  Lotty,  czy  nawet  jej  gest,  doprowadzają  go  do  szaleństwa  i  do 
zmiennych  nastrojów.  Raz  do  ekstazy,  innym  razem  do  samobójczych  myśli. 
Mimo  iż  kocha  do  szaleństwa,  nie  walczy  o  dziewczynę,  godzi  się  na  jej 
małżeństwo  z  Albertem,  by  potem  ze  zdwojoną  siłą  zmagać  się  ze  swym 
uczuciem, roztrząsać je i popadać w obłęd. A kiedy uświadamia sobie, iż jego 
życie bez Lotty nie ma najmniejszego sensu, popełnia samobójstwo. 

Werter  to  niezwykła  osobowość,  to  człowiek,  który  czuje  się 

wewnętrznie wolny i za nic nie chce utracić swej wolności. Nie godzi się też z 
jakimikolwiek  więzami  krępującymi  człowieka.  Protestuje  przeciwko 
wszystkiemu,  co  ogranicza  ludzką  wolność.  Zapatrzony  w  siebie,  odczuwa 
swoją  wyższość  nad  innymi.  W  swoim  postępowaniu  kieruje  się  wyłącznie 
sercem. To ono dyktuje mu stosunek do samego siebie, do otoczenia, do Boga 
oraz  do  przyrody.  Buntuje  się  przeciwko  przesądom  stanowym,  moralnym, 
rodzinnym  i  religijnym,  które  ograniczają  wolność  ludzi  takich,  jak  on. 
Współczuje parobkowi, który zabił z powodu swej wielkiej miłości do bogatej 
wdowy  konkurenta.  Również  los  Henryka,  zakochanego  nieszczęśliwie  w 
Lotcie jest mu bliski.  Potępia ludzi, którzy go nie rozumieją i którzy pokazują 
swoją  wyższość  nad  nim.  Bardzo  przeżywa  fakt  odtrącenia  go  przez 
środowisko  arystokratyczne,  gdy  przebywa  na  placówce  dyplomatycznej.  To 
niejako  również  przyczynia  się  do  jego  samobójczej  śmierci.  Nie  potrafi 
wyplątać się z dostrzeganych sprzeczności istnienia i być może dlatego w liście 
z  12  sierpnia  1772  r.  napisze  do  Wilhelma:  „Natura  nie  znajduje  wyjścia  z 
labiryntu splątanych i sprzecznych się i człowiek musi umrzeć”'. 

 

Lotta  ‐  córka  książęcego  komisarza,  dobrowolnie  przyjmuje  na  siebie 
obowiązek  wychowywania  licznego  rodzeństwa  i  prowadzenia  domu  po 
śmierci matki. Posiada szlachetne, wrażliwe serce. Chętnie pomaga biednym, 
chorym ludziom. Wspiera duchowo swoją umierającą przyjaciółkę, panią M. . 
Ma pogodne usposobienie, lubi muzykę, taniec, literaturę i życie towarzyskie. 
Łatwo  nawiązuje  kontakty  z  ludźmi,  dyskutuje  na  różne  tematy.  Jest  wierna 
Albertowi,  choć  uczucia  Wertera  nie  są  jej  obojętne.  Przyjmuje  jego 

6

uwielbienie,  kwiaty  i  prezenty  z  radością.  Czuje  się  dobrze  w  jego 
towarzystwie.  Jej  postępowaniem  kieruje  rozsądek,  a  nie  głos  serca. 
Małżeństwo z Albertem da jej poczucie stabilizacji i szacunek wśród otoczenia. 
W pewnym stopniu igra z miłością Wertera, a kiedy jego wizyty zbyt zakłócają 
jej  szczęście  osobiste,  wyprasza  go  ze  swego  domu.  Na  wieść  o  samobójczej 
śmierci młodzieńca przeżywa ogromny wstrząs i popada w Chorobę. 
 
Albert  ‐  to  młody,  szlachetny,  wartościowy  człowiek.  Zna  Lottę  od  dawna, 
wierzy  w  jej  miłość  i  dlatego  nie  boi  się  o  nią,  gdy  zostaje  sama.  Ufa  jej 
niezmiernie, tak jak i swojej miłości do niej. Wertera traktuje po przyjacielsku. 
Nie  podejrzewa  go  o  niecne  zamiary  wobec  Lotty  podczas  swojej 
nieobecności. Interesuje go stosunek Wertera do świata, ludzi i życia oraz jego 
artystyczna dusza. Sam patrzy na wszystko przez pryzmat rozumu i rozsądku. 
Samobójstwo  jest  dla  niego  faktem  uwłaczającym  godności  człowieka.  Nie 
podejrzewa,  że  wielbiciel  Lotty  może  popełnić  samobójstwo  i  pożycza  mu 
pistolety na rzekomą podróż, tym samym staje się sprawcą śmierci Wertera. 
 
PROBLEMATYKA UTWORU: 
1. miłosna  ‐  ukazuje  wielki  dramat  człowieka  zakochanego,  który  nie  może 

zrealizować  swoich  ideałów  i  własnej  osobowości  w  otaczającym  go 
świecie. Niespełniona miłość powoduje w Werterze wewnętrzne rozdarcie. 
Patrzy  na  świat  i  życie  przez  pryzmat  poezji  i  marzeń,  czuje  się 
wyalienowany  z  powodu  swoich  emocji.  Przeżywa  rozterki  filozoficzne  i 
etyczne.  Odtrącony  przez  kochaną  kobietę‐anioła,  nie  widząc  dla  siebie 
miejsca w społeczeństwie, popełnia samobójstwo. 

2. psychologiczna  ‐  zwraca  uwagę  na  psychikę  zakochanego  człowieka. 

Wnikliwie analizuje jego stany emocjonalne, począwszy od euforii miłosnej, 
przez  stopniowe  tracenie  równowagi  duchowej,  apatię,  upokorzenie, 
wszechogarniający pesymizm, aż po wewnętrzną pustkę i samobójstwo. 

3. moralna ‐ podkreśla bunt jednostki przeciwko światu i jego konwenansom, 

które  decydują  o  losie  człowieka,  hamują  jego  wolność  osobistą,  spychają 
go poza obręb społeczeństwa i w efekcie doprowadzają do tragedii. Lotta, 
wierna konwenansom, nie potrafi zerwać zaręczyn z Albertem. 

4.

społeczna  ‐  zwraca  uwagę  na  przesądy  stanowe,  na  niesprawiedliwe 

prawa  społeczne.  Krytykuje  stosunek  wyniosłej  i  dumnej  arystokracji  oraz 
niektórych przedstawicieli bogatego mieszczaństwa niemieckiego do ludzi o 
niższej pozycji społecznej. Werter zostaje wyproszony z salonu hrabiego C. 

7

dlatego,  że  należy  do  mieszczaństwa.  Henryk  zostaje  odtrącony  przez 
komisarza książęcego (ojciec Lotty), ponieważ jest ubogim pisarzem. 

 
"Cierpienia młodego Wertera" powieścią sentymentalną i autobiograficzną.  

"Cierpienia  młodego  Wertera"  to  przede  wszystkim  powieść 

sentymentalna,  zwracająca  uwagę  na  siłę  uczucia  ludzkiego.  Ukazuje  ona 
wnikliwą  analizę  szalonej  miłości  Wertera  do  Lotty,  miłości,  która  przynosi 
tylko  ból  i  cierpienie,  która  niszczy  i  doprowadza  do  samozagłady.  Istotnym 
elementem  tego  uczucia  jest  przyroda.  Werter,  obcując  z  nią,  odczuwa  jej 
piękno  i  potęgę.  Wierzy  w  jej  kojącą  moc.  Ona  też  pobudza  go  do  głębokich 
refleksji nad sobą samym, nad sensem ludzkiej egzystencji i nad otaczającym 
go światem. 
 

"Cierpienia  młodego  Wertera"  to  także  powieść  autobiograficzna. 

Goethe  spisał  w  niej  własne  przeżycia  i  doznania  związane  z  pobytem  na 
praktyce aplikanckiej w sądzie w Wetzlarze oraz z miłością do Charlotty Buff, 
która  miała  narzeczonego.  Pisarz,  pogrążony  w  depresji,  wyjechał,  bez 
pożegnania z Charlottą, do Frankfurtu. Myślał nawet o samobójstwie. Przeżył 
także  bardzo  śmierć  samobójczą  z  powodu  nieszczęśliwej  miłości  znajomego 
ze  studiów,  Jeruzalema.  Kompozycja  powieści  ‐  luźna,  bez  początku  i 
zakończenia.  Ma  formę  listów  pisanych  przez  tytułowego  bohatera  do 
przyjaciela,  na  które  brak  odpowiedzi.  Autor  posługuje  się  narracją 
pierwszoosobową. Książka składa się z dwóch części: pierwsza obejmuje okres 
od  4  maja  1771  r.  do  10  września  1771  r.  i  dotyczy  przeżyć  Wertera 
związanych  z  poznaniem  Lotty,  aż  do  momentu  powrotu  Alberta,  druga  zaś 
dotyczy  wydarzeń  od  20  października  1771  r.  do  20  grudnia  1772  r.,  kreśli 
wydarzenia  i  przeżycia  na  placówce  dyplomatycznej  i  po  ślubie  Lotty  z 
Albertem. Utwór zamyka nota "Wydawcy do czytelników" podana w narracji 
trzecioosobowej,  która  stanowi  próbę  przybliżenia  ostatnich  chwil  życia 
Wertera.  Wplecione  są  w  nią  fragmenty  listów  oraz  osobistych  notatek 
bohatera. Tendencje nowatorskie, romantyczne powieści: 
zwrócenie  szczególnej  uwagi  na  przeżycia  bohatera,  na  jego  różnorodne 

stany emocjonalne, 

psychologizm w ujęciu przeżyć, 

indywidualizm  bohatera,  jego  skłócenie  ze  światem,  bunt  przeciwko 

przesądom moralnym i społecznym, przeciwko złej naturze, 

przyroda jako najważniejsze tło akcji, 

liryzm i dramatyzm w ujmowaniu przeżyć i sytuacji, 

8

luźna kompozycja dzieła, zerwanie z klasyczną formą powieści. 
 

Werteryzm  ‐  pojęcie  utworzone  od  imienia  Werter,  które  nosił  główny 

bohater  powieści  J.W.  Goethego.  Określa  on  pełną  pesymizmu  i  melancholii 
postawę  jednostki  przewrażliwionej,  uważającej  się  za  samotną,  jednostki 
zakochanej  nieszczęśliwie,  nie  mogącej  znaleźć  sobie  miejsca  w  świecie, 
zmierzającej ku samozagładzie. 

Werteryzm  ‐  to  także  pewien  model  zachowań:  odczuwanie  "bólu 

świata"  (Weltschmerz),  wybujała  uczuciowość,  patrzenie  na  rzeczywistość 
przez  pryzmat  poezji  i  marzeń,  bunt  przeciwko  światu  i  jego  konwenansom, 
wyobcowanie.  "Gorączka  werterowska"  ‐  pewnego  rodzaju  moda  na 
werteryzm  w  Europie  w  XIX  w.,  moda  na  strój  werterowski  (niebieski  frak  i 
żółta kamizelka, biała sukienka z różowymi kokardami Lotty), naśladownictwo 
stylu bycia, odczuwania i zachowań Wertera, czytanie przez młodzież Homera 
i "Pieśni Osjana", fala samobójstw z powodu nieszczęśliwej miłości. 

Bohater  werterowski  ‐  typ  bohatera  romantycznego,  nie  mogącego 

zrealizować  swoich  ideałów  i  własnej  osobowości  w  otaczającym  go  świecie, 
buntującego  się  przeciw  niesprawiedliwym  prawom,  przesądom  stanowym, 
rozdwojonego wewnętrznie, kończącego swe życie samobójstwem z powodu 
nieszczęśliwej miłości; typ wielkiego indywidualisty, egotyka. 
 
GIAUR 

"Giaur, ułamki powieści tureckiej z lorda Byrona" ‐ to powieść poetycka, 

powstała  w  1813  r.  pod  wpływem  podróży  Byrona  po  Bliskim  Wschodzie,  a 
szczególnie  po  Grecji,  która  prowadziła  z  Turcją  walki  o  wolność.  Na  jej 
powstanie złożyły się m.in. fascynacja poety kulturą Wschodu, popieranie idei 
wolnościowych ujarzmionego narodu greckiego oraz historia o Giaurze i Leili, 
usłyszana  od  pewnego  człowieka  w  jednej  ze  wschodnich  kawiarni. 
(Współcześni  dopatrywali  się  w  "Giaurze"  elementów  z  własnych  przeżyć 
Byrona.  Kochał  się  on  w  przyrodniej  siostrze,  co  wywarło  oburzenie  wśród 
środowiska  arystokratycznego).  Słowo  "giaur"  oznacza  innowierca,  czyli 
wyznawcę innej niż muzułmańska wiary. 
 
TREŚĆ UTWORU: 

Wenecjanin Giaur zakochał  się  z wzajemnością w pięknej Leili, brance i 

żonie  tureckiego  baszy  Hassam.  Pochodziła  ona  prawdopodobnie  z  Gruzji. 
Przez  pewien  czas  dziewczynie  udawało  się  zachować  w  tajemnicy  swoją 

9

wielką  miłość.  Kiedy  jednak  prawda  wyszła  na  jaw,  okrutny  Hassan  ukarał 
swoją niewierną żonę zgodnie z obyczajem tureckim. Rozkazał swoim sługom 
związać ją, następnie wsadzić do wora i utopić w morzu w noc Bajramu. 

Giaur nie zdążył przybyć ukochanej z pomocą. Kiedy dowiedział się, jaką 

śmiercią  zginęła,  przyrzekł  sprawcy  swego  nieszczęścia  zemstę.  Zebrał 
gromadę  zbójników  i  napadł  na  dwór  Hassam,  a  potem  na  niego,  gdy  ten 
wybierał się w podróż po nową żonę. Stoczył z nim pojedynek, obciął mu rękę, 
a  następnie  zabił.  Jednak  śmierć  mordercy  Leili  nie  przywróciła  Giaurowi 
spokoju sumienia. Znienawidził świat i wstąpił do klasztoru, chociaż nie miał w 
sobie  nic  z  ducha  chrześcijańskiego.  Zamknął  się  w  celi  i  w  samotności 
rozmyślał  nad  sensem  swego  życia  i  swoją  wielką  miłością.  Nie  rozmawiał  z 
zakonnikami, nie uczestniczył w życiu religijnym, nie modlił się i nie spowiadał. 
Swoim  zachowaniem  i  postawą  wzbudzał  lęk  w  braciach  zakonnych.  Widzieli 
w nim wcielenie szatana, a nie człowieka. 

Minęło  sześć  długich  lat,  a  Giaur  żył,  nie  żyjąc.  Cierpienie  pozostawiło 

piętno  na  jego  twarzy.  Któregoś  dnia  poczuł,  że  jego  dni  są  policzone. 
Postanowił się wyspowiadać nie ze swoich grzechów, lecz ze swoich cierpień 
spowodowanych nieszczęśliwą miłością do Leili. Mimo iż Leila nie żyła już od 
wielu  lat,  nie  potrafił  wymazać  jej  obrazu  z  pamięci.  Ciągle  miał  ją  przed 
oczyma, widział ją w dzień i w nocy. Był nieszczęśliwy, siebie obarczał winą za 
jej śmierć. Nie żałował swojego życia, nie odczuwał też wyrzutów sumienia z 
powodu  zabicia  Hassam.  Nie  bał  się  śmierci  i  potępienia.  Nie  prosił 
spowiednika  o  pokutę  i  rozgrzeszenie.  Pragnął  jedynie  jednego:  połączyć  się 
jak najszybciej z Leilą. 

Tuż przed śmiercią Giaur dał spowiednikowi swój pierścień z prośbą, by 

oddał  go  przyjacielowi  z  lat  młodości,  który  przewidział  jego  tragiczny  los. 
Może on uroni łzę  nad jego nieszczęściem.  Opowiedział  również mnichowi  o 
tym,  iż  ostatniej  nocy  widział  ukochaną  Leilę.  A  kiedy  chciał  ją  wziąć  w 
ramiona, ona znikła, była po prostu marą. 

Wkrótce Giaur zmarł. Sprawiono mu, tak jak sobie życzył, ubogi pogrzeb, 

a na prostym, drewnianym krzyżu nie umieszczono żadnego napisu. 
 

Fabuła  utworu  ‐  bardzo  skomplikowana,  tajemnicza,  przerywana 

ciągłymi opisami epickimi lub lirycznymi refleksjami narratora. Można ją ująć 
następująco:  

1. Opis  "wysp  szczęśliwych"  ‐  gór  i  pagórków  odbijających  się  w  falach 

morskich oraz Grecji ‐ojczyzny "mężów nieśmiertelnej chwaty". 

2. Przypomnienie Grekom o obowiązku walki z wrogiem ‐ Turkami. 

10

3. Obraz Giaura ó twarzy naznaczonej piętnem wewnętrznego cierpienia i 

tajemniczością,  galopującego  na  koniu  po  skalistym  wzgórzu  ‐  stanowi 
on pierwszy element rozwijających się wydarzeń. 

4. Rozciągający się widok miasta i Bajramu (nocna karnawałowa zabawa z 

okazji zakończenia muzułmańskiego postu, tzw. Ramadanu). 

5. Opis  pustego  i  zamarłego  pałacu,  w  którym  Hassam  basza  turecki, 

spędzał szczęśliwie swoje dzieciństwo i młodość. 

6. Zatopienie zagadkowego wora w morzu przez zbrojny orszak Nassana. 
7. Refleksje narratora dotyczące piękna kobiet, które niczym płoche motyle 

wabią serca mężczyzn ‐ zapowiedzią tragicznych wydarzeń. 

8. Zniknięcie pięknej Leili i zachowanie Hassam, jej pana i męża. 
9. Opis urody czarnookiej Leili i jej gorącej miłości do Giaura. 
10.

Podróż  Hassam  w  towarzystwie  rycerzy  przez  górski,  bezpieczny 

zakątek. 

11.

Nieoczekiwany atak zbójców, którym przewodzi Giaur. 

12.

Pojedynek Nassana z Giaurem. 

13.

Oczekiwanie matki baszy na powrót syna. 

14.

Opis 

pomnika 

upamiętniającego śmierć pobożnego Nassana z ręki niewiernego. 

15.

Narrator 

w 

klasztorze 

greckim  spotyka  mnicha  i  rozpoznaje  w  nim  Giaura  widzianego  przed 
sześciu laty. 

16.

Opis  postawy  i  zachowania  tajemniczego  mnicha  pogrążonego  w 

cierpieniu. 

17.

Refleksje  narratora  na  temat  dwóch  serc:  "zbyt  czułego"  i 

"twardego", które stają się przyczyną wielkiej tragedii człowieka. 

18.

Przedśmiertna 

spowiedź 

Giaura  jako  opowieść  tragicznych  losów  człowieka  dotkniętego 
nieszczęśliwą  miłością  do  Leili  oraz  przejmującym  wyznaniem  o  stanie 
chorej duszy ludzkiej. 

19.

Przerażenie spowiednika spowodowane dziką walką uczuć Giaura. 

20.

Brak skruchy za popełnioną zemstę na mordercy ukochanej. 

21.

Obraz Leili ‐‐ zjawy, którą widzi Giaur w przeddzień swojej śmierci. 

22.

Spełnienie  przez  mnicha‐

spowiednika prośby Giaura ‐‐ ubogi grób z prostym krzyżem, bez imienia 
i nazwiska. 
Całość  dzieła  to  splot  epickich  opisów,  lirycznych  refleksji  i 

dramatycznego zachowania się postaci. 

11

 
BOHATEROWIE:  pełni  wewnętrznych  sprzeczności  i  dramatyzmu,  skłóceni  ze 
światem, zwłaszcza Giaur i Leila. 
 
Giaur ‐ to człowiek otoczony wielką tajemnicą, prawdopodobnie Wenecjanin 
pochodzący ze szlachetnego i bogatego rodu. Nie wiadomo, dlaczego przybył 
do  Grecji  i  jak  trafił  do  haremu  baszy  tureckiego  Hassam  ani  w  jaki  sposób 
poznał piękną Leilę i w jakich .okolicznościach się z nią spotykał. Jego dzieje są 
fragmentaryczne. Wiemy, że po śmierci ukochanej przestał wierzyć w wartość 
życia,  w  istnienie  sprawiedliwości,  w  dobro,  piękno  i  prawdę.  Żył  tylko  prag‐
nieniem  zemsty.  Został  zbójnikiem  po  to,  by  zabić  Hassam  i  tym  samym 
pomścić  śmierć  Leili  i  swego  nieszczęścia.  Długo  tropił  swego  nieprzyjaciela. 
Pojawiał  się  niczym  upiór  wśród  skalnych  urwisk.  Ci,  którzy  widzieli  go 
galopującego  na  koniu,  mogli  jedynie  zobaczyć  na  jego  twarzy  piętno 
ogromnych  cierpień  i  nienawiści  do  otaczającego  go  świata.  Giaur  wraz  ze 
śmiercią  Leili  stracił  wszystko,  wypalił  się  wewnętrznie.  Nigdzie  nie  mógł 
zaznać  spokoju ani pociechy. A kiedy dokonał  zemsty na Nassanie, popadł  w 
kolejną  rozpacz.  Śmierć  mordercy  nie  przyniosła  mu  ukojenia,  wręcz 
odwrotnie,  wyzwoliła  w  nim  jeszcze  większe  poczucie  krzywdy  osobistej  i 
osamotnienia.  Ból  i  cierpienie  nabierają  nowego  blasku,  gdy  uświadamia 
sobie,  iż  Hassan  w  myśl  swojej  religii  umarł  szczęśliwy,  gdyż  walczył  z 
niewierzącym.  Aby  odgrodzić  się  od  świata  i  ludzi,  zamknął  się  w  klasztorze. 
Wierzył, że klasztorny spokój pozwoli mu zapomnieć o Leili. Jednak i tutaj nie 
potrafił  uciszyć  swoich  wielkich  uczuć.  Nie  przystosował  się  też  do  reguł 
klasztornych, nie modlił się i nie uczestniczył w obrzędach religijnych. Odstąpił 
od  wiary,  odtrącił  od  siebie  Boga.  Nie  odczuwał  winy  z  powodu  zabicia 
Hassam. Uważał, że jedyną jego winą było to, iż przyczynił się do śmierci Leili. 
Nie  żałował  zmarnowanego  losu  i  swoich  czynów.  Wiedział,  że  gdyby 
rozpoczął nowe życie i gdyby podobna sytuacja się powtórzyła, uczyniłby tak 
samo.  Pragnął  śmierci,  by  połączyć  się  z  ukochaną.  Spowiadając  się,  nie 
oczekiwał  ani pokuty, ani rozgrzeszenia. Spowiedź potraktował  jako odkrycie 
przed spowiednikiem cierpień swojej duszy z powodu miłości do Leili. 
 

Giaur  to  bohater  tragiczny,  człowiek  wielkiego  umysłu  i  serca, 

nieprzeciętna  indywidualność.  Sam  decyduje  o  swoim  życiu  i  ucieka  w 
samotność,  aby  potwierdzić  niepowtarzalną  wielkość  własnych  uczuć  oraz 
wszechstronną  wolność  jednostki  ("żyłbym  tak,  jak  żyłem").  Swoją  postawą, 
zemstą,  rozpaczą,  miłością  i  samotnością,  buntuje  się  przeciwko  wszelkim 
normom moralnym, przeciwko złu całego świata. Wypowiada walkę krzywdzie 

12

i niesprawiedliwości panującej wokół. W swojej samotnej, egoistycznej walce 
ponosi klęskę, bowiem umiera z poczuciem winy za śmierć ukochanej Leili. 
Leila ‐ piękna, czarnooka branka baszy Nassana, jedna z pierwszych jego żon, 
prawdopodobnie Gruzinka. Zakochana w Giaurze dochowuje mu wierności, za 
co ponosi haniebną śmierć, zostaje utopiona w morzu w noc Bajramu. Pełna 
wdzięku  i  osobistego  czaru  długo  swoim  władczym  spojrzeniem  trzyma 
Nassana w bojami i szacunku oraz rozprasza jego podejrzenia o zdradę. 
 
Hassan  ‐  muzułmanin,  turecki  basza,  bogaty,  ma  ogromny  harem,  kocha  bez 
wzajemności  gruzińską  brankę  Leilę.  Zauroczony  jej  pięknem  odsuwa  myśl  o 
zdradzie. Egoista zaślepiony własnym uczuciem miłości, nie potrafi zrozumieć 
uczuć innych ludzi. Jest bezwzględny w stosunku do nich. Nieszczęśliwa miłość 
popycha go do haniebnej zbrodni. Po śmierci Leili długo rozpacza. Aby o niej 
zapomnieć,  szuka  nowej  branki.  Nie  czuje  się  winny  za  śmierć  dziewczyny. 
Swoją  własną  śmierć  z  ręki  Giaura  przyjmuje  jako  wybawienie.  Wie,  że  w 
niebie  czeka  go  nagroda,  bowiem  walczył  z  niewiernym.  Umierając  rzuca 
klątwę  na  Giaura,  który  za  swe  winy  ma  stać  się  błąkającym  się  po  świecie 
upiorem. 

Po  śmierci  upamiętniono  Hassana  "turbanem  w  kamieniu  prostym 

wyrzezanym",  który  postawiono  w  skalistym  ustroniu.  Uznano  go  też  ~a 
gorliwego obrońcę wiary w Allacha. 

 

Czas i miejsce akcji. 

Czas  akcji  w  utworze  nie  jest  bliżej  określony.  W  związku  z  "plotkami", 

które  mówiły,  iż  "Giaur"  jest  odbiciem  przeżyć  samego  poety,  Byron 
poprzedził  swój  utwór  "Przedmową  autora",  w  której  wyjaśniał,  że  opisane 
zdarzenia nie mają nic wspólnego z jego życiem i rozgrywają się przed rokiem 
1797. Jednak niektóre fakty potwierdzają, że chodzi tu o okres po roku 1799. 
Akcja  utworu  rozgrywa  się  w  Grecji  znajdującej  się  pod  jarzmem  tureckim. 
Świadczą  o  tym  wymienione  miejscowości:  Lakonia,  zamieszkała  przez 
Majnotów,  Porto‐Leone  (Pireus),  Morea  (półwysep  Peloponez),  a  także  opis 
Grecji, ojczyzny bohaterów spod Termopilów i Salarniny. 

 

PROBLEMATYKA:  
miłosna ‐ ukazuje dzieje miłości Giaura do Leili. Jest to wielka, jedna na całe 
życie  miłość  nieszczęśliwa,  zakończona  tragicznie.  Giaur  pozostaje  do  końca 
swego  życia  wierny  Leili,  mimo  iż  ona  od  dawna  nie  żyje.  Nie  potrafi  o  niej 
zapomnieć  po  dokonaniu  zemsty  na  Hassanie,  a  także  w  zaciszu  klasztoru. 

13

Powracające  wspomnienia  szczęśliwych  chwil  spędzonych  z  ukochaną  na 
nowo rozdzierają jego duszę, przynoszą cierpienie i ból. Prześladuje go myśl o 
jej cierpieniu w chwili śmierci. 
moralno‐filozoficzna  ‐  podkreśla  bunt  jednostki  wolnej  przeciwko  całemu 
światu  oraz  zasadom  moralnym.  Każe  się  zastanowić  nad  tym,  czy 
nieszczęśliwa  miłość  może  wyznaczać  człowiekowi  pewne  prawa  w 
wymierzaniu sprawiedliwości (zemsta na Hassanie), czy też odbierać mu wiarę 
w  sens  życia  (Giaur  po  śmierci  Leili  odsuwa  się  od  ludzi  i  świata,  żyje  tylko 
wielkością swojego nieszczęścia, traci wiarę we wszelkie wartości, a także i w 
Boga, oczekuje tylko śmierci).  
polityczna  ‐  Byron  opisując  piękno  Grecji,  wskrzeszając  jej  wspaniałą 
przeszłość,  wzywa  Greków  do  walki  o  wolność  i  niepodległość  ojczyzny,  o 
wyzwolenie  się  spod  jarzma  Turcji.  Dodaje  zniewolonemu  narodowi  wiary  w 
ostateczne  zwycięstwo.  Nic  dziwnego,  że  Polacy,  kiedy  "Giaur" 
przetłumaczony  przez  Mickiewicza  trafił  do  nich,  dopatrywali  się  w  historii 
Grecji losów własnej ojczyzny i doskonale rozumieli jej przesłanie. 
 
Giaur" jako powieść poetycka; byroniczna. 
Byron  w  "Giaurze"  stworzył  zupełnie  odmienny  typ  powieści,  powieści 
niezgodnej  z  klasycznymi  zasadami.  Stała  się  ona  wzorem  dla  całego 
romantyzmu europejskiego. Jej charakterystyczne cechy to: 

1. fragmentaryczność fabuły, która w wyroku daje pewne niedomówienia, 

celowe  niejasności,  zagadki,  tajemnice,  np.  niepełne  i  niejasne  są 
informacje  o  tytułowym  bohaterze,  o  statku  piratów  i  łodzi  rybackiej 
kierowanej w stronę Porto‐Leone itp.), 

2. traktowanie fabuły jako pretekstu do wyznań lirycznych narratora, przez 

co  występuje  zsubiektywizowanie  narracji  oraz  brak  dystansu  między 
bohaterem  a  narratorem;  czasem  ma  się  wrażenie,  iż  występuje  kilku 
narratorów:  autor  (przedmowa),  muzułmanin,  przewoźnik  i  Giaur 
(spowiedź), 

3. brak  chronologii  w  prowadzeniu  narracji  oraz  nierównomierny  tok  jej 

przebiegu i wiążąca się z tym rozpiętość skali oddziaływania na odbiorcę, 
tzw. inwersja czasowa fabuły, np. opis pałacu Hassam, a dopiero później 
śmierć Leili, 

4. liczne  refleksje  liryczne  sugerujące  pewien  nastrój,  same  w  sobie 

subiektywne, działające na psychikę czytelnika, 

5. pomieszanie elementów epickich, lirycznych i dramatycznych, tkwiących 

immanentnie w strukturze utworu ‐ tzw. synkretyzm rodzajowy, 

14

6. współistnienie  różnych  gatunków  literackich  (powieść,  pieśń,  ballada)  ‐ 

tzw. synkretyzm gatunkowy, 

7. nastrój  niezwykłości,  tajemniczości  i  niesamowitości  potęgowany  przez 

środowisko orientalne lub historyczne, na kanwie którego rozgrywają się 
wypadki,  np.  zatopienie  Leili  i  przyniesienie  przez  posłańca  wieści  o 
śmierci Hassam mają miejsce w nocy, 

8. tajemniczy  i  niezwykły,  tragiczny  i  samotny  bohater  o  bogatym  życiu 

wewnętrznym, 

9. wprowadzenie  tematyki  obyczajów,  strojów  i  słownictwa  orientalnego, 

np. Bajram (karnawałowa zabawa z okazji zakończenia muzułmańskiego 
Ramadanu),  zatopienie  Leili  zgodnie  z  obyczajem  tureckim,  basza 
(bogaty  dostojnik  królewski),  emir  (książęcy  tytuł),  dziryt  (krótka 
włócznia), odaliska (nałożnica), derwisz (pobożny, wędrowny żebrak) itp. 

 
Giaur  bohaterem  romantycznym,  byronowskim  ‐  decyduje  o  tym  jego 
tajemniczość i niezwykłość, tragizm i bunt wobec otaczającego świata, będące 
wynikiem  nieszczęśliwej  miłości  do  Leili.  Przeżywana  przez  niego 
"romantyczna  miłość"  ‐  "namiętność,  siła  nieodparta,  demoniczna,  fatalna, 
moc  wszechobecna"  doprowadza  go  w  konsekwencji  do  krwawej  zemsty  na 
Hassanie.  Namiętność,  jakiej  uległ  Giaur,  czyni  z  niego  osamotnionego 
buntownika  wobec  świata  i  tragiczną  postać  pełną  wewnętrznych 
sprzeczności. 
Bohater  byroniczny  ‐  to  egotyk,  jednostka  o  nieprzeciętnej  indywidualności, 
nieszczęśliwa, skłócona ze światem, samotnie podejmująca walkę o naprawę 
istniejącej  rzeczywistości,  kierująca  się  w  swoim  działaniu  wysokimi 
pobudkami,  przyzywająca  wewnętrzne  konflikty,  pozostawiona  sama  sobie, 
tragiczna.  Miłość  byroniczna  ‐  wielka,  jedna  na  całe  życie,  nieszczęśliwa, 
zakończona tragicznie. 
Byronizm  ‐  ogólnoeuropejski  prąd  literacko‐społeczny  początku  XIX  w., 
powstały  pod  wpływem  twórczości  Byrona,  charakteryzujący  się 
romantyzmem  rewolucyjnym,  buntem  przeciwko  panującym  stosunkom 
społeczno politycznym oraz ideą wyzwolenia narodowego. 
Byronizm  ‐  romantyczna  postawa  życiowa  naśladująca  bohaterów  Byrona, 
odznaczająca się buntem, krytycyzmem i ironicznym spojrzeniem na istniejącą 
rzeczywistość. 
Specyficzne  cechy  byronizmu:  tajemniczość,  niezwykłość,  osamotnienie, 
rozdarcie  wewnętrzne,  mocne  akcentowanie  swej  miłości,  skłócenie  ze 
światem, łamanie jego praw, indywidualizm i tragizm. 

15

 

5. Dokonaj  porównania  "Giaura"  Byrona  z  "Konradem  Wallenrodem"  A. 

Mickiewicza. 

 
6. Zaprezentuj biografię wybranego twórcy romantycznego. 

 

7. Bajronizm, walenrodyzm, prometeizm ‐ wyjaśnij pojęcia, charakteryzując 

postawy wybranych bohaterów literackich. 

 

8. Portret romantycznego młodzieńca ‐ poety. 

 

9. Przemiana  wewnętrzna  przedstaw  motyw  określający  strukturę 

osobowości polskiego bohatera romantycznego. 

 

10.

Jaką rolę przypisywali poezji i poecie twórcy romantyczni? 

 

11.

Dokonaj  analizy  ballady  "Romantyczność"  A.  Mickiewicza  jako 

manifestu światopoglądowego epoki ( cechy gatunku) 

 

12.

Na  czym  polegał  tragizm  patrioty  ‐spiskowca  w  "Konradzie 

Wallenrodzie" i " Kordianie"? 

 

13.

Ukaż  tragizm  losu  Konrada,  Kordiana  i  hr.  Henryka‐  przedstaw 

podobieństwa i różnice między bohaterami. 

 

14.

"Sonety krymskie" A. Mickiewicza. ‐ geneza cyklu 

24.X.1824  r.  wyrokiem  sądu  carskiego  A.  Mickiewicz  został  skazany  na 

pobyt w guberniach Rosji, oddalonych od Polski i Litwy. W tym dniu też musiał 
na  zawsze  opuścić  swoją  ojczyznę.  W  towarzystwie  Jana  Sobolewskiego 
wyjechał  do  Petersburga,  gdzie  przebywał  przez  kilka  miesięcy.  Następnie 
władze  carskie  skierowały  go  do  Odessy.  Tutaj  poeta  przebywał  około 
dziewięciu  miesięcy.  Prawdopodobnie  spełniał  także  w  Odessie  tajną  misję 
polityczną  w  związku  z  pertraktacjami  pomiędzy  tajnymi  organizacjami 
polskimi i rosyjskimi. Aby nie wzbudzać podejrzeń władz carskich prowadził na 
szeroką  skalę  życie  towarzyskie.  W  1825  r.  odbył  wycieczkę  krajoznawczą  z 
Odessy w góry Półwyspu Krymskiego w towarzystwie małżeństwa Sobańskich 
‐‐  arystokratów,  brata  Karoliny  ‐  Henryka  Rzewuskiego  (pisarza),  generała 
Witta  i  Boszniaka  (przyrodnika  i  powieściopisarza,  szpiego‐prowokatora  w 

16

Związku  Południowym).  Na  Krymie  przebywał  poeta  około  dwóch  miesięcy. 
Piękna przyroda i orientalna kultura urzekły go i pod ich wpływem napisał cykl 
utworów, którym nadał tytuł "Sonety krymskie". 

"Sonety  krymskie"  zostały  wydane  w  1826  r.  w  Moskwie  wraz  z 

"Sonetami  miłosnymi",  zwanymi  odeskimi,  w  tomie  pt.  "Sonety".  Swoje 
przeżycia  związane  z  piękną  i  malowniczą  przyrodą  Krymu  zamknął  poeta  w 
bardzo  trudnej  formie  literackiej,  w  sonecie,  który  narzuca  twórcy  pewne 
rygory i ograniczenia. Składa się on z czterech strof, z których dwie pierwsze 
mają  po  cztery  wersy  (quadryny),  a  dwie  następne  po  trzy  wersy  (tercyny). 
Pierwsze akcentują opis danego zjawiska czy pejzażu, dwie kolejne przynoszą 
podsumowanie, poetycką refleksję czy to natury filozoficznej, czy moralnej. 

Cykl  "Sonetów  krymskich"  składa  się  z  osiemnastu  utworów 

zawierających  mistrzowski  opis  orientalnej  przyrody  i  kultury  Wschodu  oraz 
dzieje  poety  ‐  Pielgrzyma,  wygnańca  stęsknionego  do  ojczyzny,  z  której 
wygnała  go  przemoc  wroga.  Podąża  on  jako  samotny  podróżnik  przez 
"suchego  przestwór  oceanu",  jest  na  szczytach  górskich  i  na  wzburzonym 
morzu,  w  dzień  i  nocą.  Rejestruje  ich  piękno,  snuje  refleksje,  nasłuchuje, 
przeżywa  i  tęskni.  Pielgrzym  zwykle  wypowiada  się  w  1  os.  1.  poj.,  innym 
razem  przeżycia  podróżnika  przedstawia  narrator.  W  sonetach  spotyka  się 
mieszkańca  Krymu  ‐  Mirzę,  który  prezentuje  muzułmańską  religię,  kulturę,  a 
nawet  słownictwo  tatarskie  lub  tureckie.  Dzięki  wprowadzeniu  przez  poetę 
krajobrazu  Krymu,  historii,  ludzi,  sonety  nabierają  kolorytu  orientalnego. 
"Sonety  krymskie"  odznaczają  się  niezwykłym  bogactwem  środków 
artystycznego  wyrazu,  które  decydują  o  wielkim  artyźmie  poszczególnych 
utworów  całego  cyklu.  Najczęściej  spotykane  to:  oryginalne  porównania, 
wyszukane  metafory  i  takie  ich  odmiany,  jak:  metonimia,  synekdocha, 
animizacja i personifikacja, nie mówiąc o poetyckich epitetach o zabarwieniu 
malarskim  i  emocjonalnym,  onomatopejach  i  innych  figurach  stylistycznych 
(np. apostrofa). 

 

"STEPY  AKERMAŃSKIE"  to  pierwszy  z  cyklu  osiemnastu  sonetów.  Podmiot 
mówiący  ‐  "ego"  liryczne  ‐  poeta  ‐  jest  oszołomiony  widokiem  stepu  nad 
Dniestrem,  zwłaszcza  jego  bujną  roślinnością.  Porównuje  ją  do  przestworu 
oceanu,  na  którym  rozsiane  są  kolorowe  wyspy  kwitnących  krzewów.  Jego 
podróż po stepie przypomina rejs po wielkim oceanie. Wraz z nadchodzącym 
zmierzchem  zapada  cisza,  słychać  lecące  żurawie,  motyla  kołyszącego  się  na 
trawie,  szelest  ślizgającego  się  węża.  Podmiot  liryczny  wsłuchuje  się  w  ową 
ciszę i odgłosy, wytęża słuch w stronę Litwy i kończy smutno: "jedźmy, nikt nie 

17

wola".  To  pełne  goryczy  stwierdzenie  podkreśla  sytuację  poety‐wygnańca, 
który pogodził się ze swoim losem. 

W  sonecie  tym  uderza  bogactwo  środków  artystycznego  wyrazu, 

zwłaszcza poetyckich metafor ("suchego przestwór oceanu", "wóz nurza się w 
zieloność"  )  oraz  epitetów  malarskich  i  emocjonalnych,  które  akcentują 
uczucie nostalgii za ojczyzną i samotność podróżnika. 

 

"BURZA"  to  sonet,  który  przedstawia  nawałnicę  morską,  którą  poeta  przeżył 
podczas swej podróży na Krym. Mickiewicz ukazuje w nim potężną i wzniosłą 
naturę, jej niemal boski i sakralny wymiar. W kontakcie z nią człowiek czuje się 
mały, szuka swojego miejsca w świecie, zgłębia tajemnice swojego jestestwa. 
Szaleństwo  burzy  morskiej  wywołuje  w  pasażerach  statku  różne  reakcje. 
Wydaje  im  się,  iż  po  grzbietach  fal  schodzi  na  pokład  "geniusz  .śmierci"  ‐ 
fantastyczna,  pełna  mocy  postać  (apokaliptyczna  wizja).  Jedni  widząc  to 
zjawisko, modlą się, inni płaczą, a jeszcze inni żegnają się. Pośród tego zamętu 
i  chaosu  tylko  jeden  człowiek,  samotny  podróżnik,  odwrócony  od  wszystkich 
nie  odczuwa  lęku,  jest  obojętny  na  wszystko,  co  się  wokół  niego  dzieje.  Nie 
brak mu odwagi, po prostu czuje się bardzo nieszczęśliwy, nie ma już sił i nie 
ma nikogo, z kim mógłby się żegnać. Odczuwa beznadziejność swojej sytuacji. 

Sonet  ten  odznacza  się  ogromnym  dynamizmem  dzięki  zastosowanym 

przez poetę krótkim, urywanym zdaniom, równoważnikom zdań. One również 
wpływają  na  odtworzenie  groźnych  zjawisk  przyrody,  walki  załogi  ze 
złowieszczym żywiołem, przerażenia pasażerów, a także podkreślają kruchość 
człowieka wobec potężnej siły żywiołu. 

 

"BAKCZYSARAJ"  to  sonet  mówiący  o  przemijalności  historycznego  świata  i 
wieczności natury. 

Podmiot  liryczny  ‐  Pielgrzym‐filozof  ‐  ogląda  ruiny  bogatej  kultury 

materialnej i duchowej Girajów. Ich widok skłania go do refleksji i zadumy nad 
trwałością  dzieł  ludzkich  w  historii.  Człowiekowi  wydaje  się,  iż  cywilizacja 
stworzona  przez  niego  jest  wieczna.  Tymczasem  obraz  dziedzictwa  władców 
Bakczysaraju  przeczy  temu  przekonaniu.  W  miejsce  wspaniałych  pałaców, 
komnat, ganków, tronówwdarły się rośliny, powoje, będące zwiastunem klęski 
i  zniszczenia.  Pocieszające  dla  Pielgrzyma  jest  jedno  ‐‐  nadzieja,  że  potęga 
ówczesnych  panów  świata,  którego  jest  przymusowym  gościem  (chodzi  tu  o 
Rosję), także kiedyś się skończy, przeminie. Naprawdę wieczna i niezniszczalna 
jest  tylko  natura.  Ona  zajmuje  dzieła  ludzi  i  "pisze  Balsazara  głoskami"'  dla 
nich wyrok. Natura zaciera ślady historii, bierze w posiadanie duchowe dzieje 

18

człowieka, niszczy humanistyczny j wymiar ludzkiej kultury. W krainie Girajów 
tylko źródło płynie ("fontanna i haremu") tak, jak w czasach wielkości i potęgi 
chanów krymskich. Ostatnie ślady ludzkiej obecności porasta trawa. 

Sonet  "Bakczysaraj"  uwydatnia  władczy  charakter  natury,  która  z  całą 

brutalnością  wdziera  się  w  porządek  stworzony  przez  cywilizację  i  kulturę, 
niszczy  go  skutecznie,  zaciera  ślady  działalności  ludzkiej  i  w  imię 
"przyrodzenia" (pierwotnego porządku) przywraca pierwotny stan. 

 

"CZATYRDAH"  to  sonet,  który  oddaje  przeżycia  człowieka  wschodu.  Bohater 
liryczny ‐ Mirza (tytuł szlachecki lub książęcy) wznosi swoje ręce do Czatyrdahu 
monumentalnej,  wiecznej  góry  i  odprawia  modły.  Pragnie,  by  on  wysłuchał 
jego  skarg  na  suszę,  szarańczę,  wojnę.  Czatyrdah  dla  muzułmanina  nie  jest 
zwykłą górą, ale obszarem świętym, sacrum, za jego pośrednictwem może się 
on  połączyć  z  Bogiem.  Okazuje  się  jednak,  iż  Czatyrdah  tkwi  nieruchomo 
między niebem a ziemią i jest obojętny na ludzkie cierpienie. 

Poeta opisuje górę jako człowieka, niemal widoczne są jego płaszcz lasu, 

turban  z  chmur  i  nieme,  modlitewne  zapatrzenie  w  niebo.  Góra  ‐  pośrednik 
między  człowiekiem  a  Bogiem  ‐‐  wciąż  milczy.  Muzułmanin  Mirza  odczuwa 
wobec  jej  potęgi  swoją  małość,  nie  potrafi  jej  wzruszać  swoją  modlitwą. 
Zastanawia się, czy Bóg jest podobny do niej. 

Przeżycia  Mirzy  mają  charakter  mistyczny,  religijny.  Potwierdzają,  że 

człowiek,  żyjąc  w  świecie  ziemskim,  czuje  się  zagrożony,  skazany  na 
niepewność  egzystencji.  Pragnie  zatem  umiejscowić  się  w  rzeczywistości 
obiektywnej, oprzeć się na czymś, w tym wypadku na Bogu. 

Do  sonetu  "Czatyrdah"  Mickiewicz,  oprócz  "imienia"  Mirza,  wprowadził 

wiele  wyrazów  z  języka  ludzi  Wschodu,  jak  np.  minaret,  muślemin 
(muzułmanin),  padyszach,  giaur,  drogman  (tłumacz),  które  wpływają  na 
orientalny koloryt utworu. 

 

"AJUDAH"  stanowi  podsumowanie  całości  cyklu.  Poeta  nawiązuje  w  nim  do 
zagadnienia sławy zapewniającej artyście nieśmiertelność. 

Podmiot  liryczny  "ego"  (poeta)  ‐  w  romantycznej  pozie  wsparty  na 

Ajudahu (skała‐niedźwiedź) patrzy w dół i obserwuje spienione fale rozbijające 
się  o  brzeg  góry.  Gdy  one  odpływają,  pozostawiają  po  sobie  muszle,  perły  i 
korale. Widok ten powoduje, że dusza podmiotu również czuje się wzburzona, 
targają  nią  różne  namiętności  budząc  natchnienie  twórcze.  Po  ich  odejściu 
pozostają  nieśmiertelne  pieśni,  w  których  poeta  zamyka  wszystkie  swe 
życiowe niepowodzenia i tragedie. 

19

Końcowa  refleksja  podmiotu  budzi  skojarzenia  z  postawą  Horacego, 

wyrażoną w pieśni "Exegi monumentum" i Jana Kochanowskiego "Niezwykłym 
i leda piórem opatrzony". 

 

PROBLEMATYKA:  "Sonety  krymskie"  to  arcydzieło  polskiej  poezji 
romantycznej. Ukazują one nie tylko wrażenia, uczucia i refleksje Mickiewicza 
wywołane pięknem orientalnego krajobrazu, ale kreują obraz świata, na miarę 
odczuwania  dziejów  przez  człowieka,  wzniosły  i  groźny.  Ten  obraz  oglądamy 
oczyma  dwóch  bohaterów:  Pielgrzyma,  cudzoziemca,  turysty,  refleksyjnego 
obserwatora,  oraz  Mirzy,  człowieka  Wschodu,  reprezentującego  tradycje 
swego  kraju,  przewodnika  pomagającego  obcemu  podróżnikowi  rozeznać  się 
w  "cudownościach"  Krymu.  Ten  niezwykły  towarzysz  podróży  pozwala 
Pielgrzymowi  dostrzec  sakralny  wymiar  egzotycznej  natury oraz  jego  małość, 
kruchość wobec niej. 
 
"Sonety krymskie" jako dzieło romantyczne: 
1.  bohater  romantyczny  samotny,  targany  różnymi  uczuciami  podróżnik, 
pielgrzym,  indywidualista,  zachwyca  się  pięknem  orientalnej  natury, 
obserwuje, snuje refleksje, wspomina ukochaną i kraj ojczysty, tęskni za nimi, 
odczuwa niepokój, lęk, godzi się z własnym tragicznym losem; 
2.  orientalizm  ‐  zachwyt  kulturą  i  przyrodą  Wschodu,  koloryt  orientalny 
sonetów,  na  który  składają  się  nazwy  tatarskie:  Czatyrdah,  Ajudah,  Ałuszta, 
Bakezysaraj;  słownictwo  tureckie  i  tatarskie:  minaret,  giaur,  dogmam  mirza, 
padyszah, janczar; pejzaże Krymu, tatarskie budowle, wysmukłe minarety itp.; 
3.  mistycyzm  ukazany  w  relacji  człowiek  ‐  Bóg  i  natura.  Bóg  i  natura  jako 
jedność, wielkość, nieskończoność i wieczność. Człowiek wobec nich odczuwa 
swoją małość, znikomość, nicość, myśli o przemijaniu, śmierci; 
4. zachwyt nad naturą ‐ jej piękno wysuwa się na pierwszy plan sonetów, jest 
źródłem  przeżyć,  refleksji,  skojarzeń  z  ojczyzną;  natura  jako  "wielka  księga 
ducha", tajemniczy byt, miejsce, skąd mówi Bóg do "przyrodzenia"; 
5. nastrój tajemniczy, pełen grozy, niepokoju, niezwykły, pojawia się zależnie 
od opisywanego zjawiska (stepy akermańskie nocą, burza); 
6. fantastyka baśniowy świat władców Wschodu, chanów, (np. zamarły pałac, 
ruiny); 
7.  wyobraźnia  twórcza  ‐  świat  ożywiony  i  uduchowiony  dziełem  wyobraźni 
poety,  która  wykracza  daleko  poza  opis,  dynamizuje,  obdarza  refleksją, 
uczuciem (np. Ajudah ‐ to nie tylko góra, to również serce poety narażone na 
burze życiowe, namiętności); 

20

8.  urozmaicona  forma  przekazu  odczuć,  przeżyć  narrator,  podmiot  mówiący 
Pielgrzym, turysta, cudzoziemiec (zesłaniec), obserwator, oraz Mirza, człowiek 
Wschodu, przewodnik, towarzysz podróży; 
9, historyzm ‐ ukazanie historii narodu tatarskiego, dawnej cywilizacji. 
 

15.

"Konrad Wallenrod": 

"Konrad  Wallenrod"  to  utwór  napisany  w  1atach  1825‐1827  przez  A. 

Mickiewicza  w  czasie  jego  pobytu  na  zesłaniu  w  Rosji.  Ukazał  się  drukiem  w 
1828  r.  w  Petersburgu,  a  następnie  w  niedługim  czasie  w  Krakowie.  Całość 
składa  się  z  motta,  dedykacji,  "Przedmowy",  "Wstępu",  utworu  właściwego  i 
objaśnień poety. 

Motto,  podane  w  języku  włoskim,  pochodzi  z  "Księcia"  ‐  dzieła 

renesansowego  włoskiego  pisarza  politycznego  Niccolo  Machiavellego.  W 
języku  polskim  brzmi  ono:  "Musicie  bowiem  wiedzieć,  że  są  dwa  rodzaje 
walki...  trzeba  być  lisem...  i  lwem".  Słowa  te  określają  taktykę  metody,  w 
której lisi spryt i siła lwa jako strategia walki odnoszą się, rzecz jasna, nie tylko 
do  czasów  historycznych,  choć  one  stały  się  tematycznym  obiektem 
zainteresowania poety, ale przede wszystkim do czasów mu aktualnych epoki 
spisków przeciwko zaborcy i walki o odzyskanie niepodległości. 

"Przedmowa" zawiera historię Litwy, jej stosunki z Zakonem Krzyżackim i 

z  Polską.  Ukrywa  ona  w  sobie  głęboką  wymowę  odnośnie  współczesności, 
odwraca  uwagę  cenzury  carskiej  od  politycznej  aktualności  utworu,  jego 
ideologii narodowyzwoleńczej i rewolucyjnej. Przedmowa kończy się cytatem: 
"Co ma ożyć w pieśni, zaginąć powinno w rzeczywistości", wziętym z wiersza 
"Bogowie  Grecji"  F.  Schillera  (1759‐1805)  poety  i  dramaturga  niemieckiego 
romantyzmu.  "Wstęp"  to  wierszowana  historia  Litwy  walczącej  z  Zakonem, 
opisana  w  czasie  przeszłym  i  teraźniejszym.  Mówi  o  granicach  pomiędzy 
państwem  krzyżackim  i  Litwą  oraz  zapowiada  wielką  wojnę  i  "połączenie  się 
serc  kochanków"  w  pieśniach  wajdeloty  (kochankowie  to  Prusy  i  Litwa 
pozostające w przyjaźni do momentu najazdu Krzyżaków). 

Utwór  właściwy  składa  się  z  sześciu  części,  z  których  tylko  niektóre  są 

opatrzone tytułem (I ‐ "Obiór", IV ‐ "Uczta", V ‐ "Wojna" i VI ‐ "Pożegnanie"). 
Ukazują one pełne tajemnic dzieje bohatera na tle realiów średniowiecznych. 
W tekście pojawiają się też aluzje do współczesności. 

Objaśnienia poety ‐ dotyczą niektórych dawnych nazw (np. Marienburg 

Malbork, morowa dziewica) oraz samego bohatera utworu. 

 

TREŚĆ UTWORU: 

21

I.  "Obiór".  Zgromadzenie  władz  Zakonu  w  Malborku  ma  wybrać  nowego 
mistrza.  Wśród  licznych  kandydatów  znajduje  się  Konrad  Wallenrod  tajem‐
niczy cudzoziemiec. 
II. Zebrani w kaplicy zakonnicy proszą Ducha Świętego o pomoc w dokonaniu 
prawidłowego  wyboru  mistrza.  Ich  niepokoje  rozwiewa  głos  pustelnicy 
zamkniętej  w  wieży.  Nakazuje  ona  powierzyć  godność  mistrza  Konradowi 
Wallenrodowi. III. Wybrany na mistrza Wallenrod wprowadza w Zakonie nowy 
porządek.  Jego  rządy  mają  niemal  absolutystyczny  charakter,  wzbudzają 
wśród  zakonników  trwogę.  Obawiają  się  oni  też  Litwinów,  którzy  nękają  ich 
państwo.  Konrad  odwleka  decyzję  wojny  z  Litwą.  Często  widzi  się  go 
rozmawiającego  z  pustelnicą  lub  samotnie  spacerującego  wokół  wieży  i 
pogrążonego w rozmyślaniach. 
IV.  "Uczta".  Na  ucztę  dla  uczczenia  patrona  Zakonu  przybywają  liczni  goście, 
m.in.  książę  Witold,  a  także  wędrowni  śpiewacy.  Wajdelota  litewski  śpiewa 
pieśń  o  swojej  ojczyźnie  i  o  zdradzie.  W  kolejnej  pieśni  przedstawia  dzieje 
Litwina Waltera Alfa i wyraża żądanie wykonania złożonej przysięgi. Mistrz, ku 
zdziwieniu  zebranych,  śpiewa  balladę  "Alpuhara"  o  podstępie  Almanzora, 
wodza Maurów, przeciwko rycerzom chrześcijańskim w Hiszpanii. 
V. "Wojna". Po zerwaniu przez Witolda układu z Zakonem Krzyżacy domagają 
się wojny z Litwą. Konrad czyni wszystko, aby jej uniknąć. Wreszcie zmuszony 
przez  radę  sam  wyrusza  z  wojskiem  na  Wilno  i  ponosi  klęskę.  Tajny  związek 
dwunastu rycerzy krzyżackich wydaje wyrok śmierci na mistrza. 
VI.  "Pożegnanie".  Po  powrocie  z  wyprawy  Konrad  opowiada  pustelnicy  o 
dokonaniu zemsty nad Krzyżakami. Pragnie, by opuściła ona wieżę i udała się z 
nim  na  Litwę,  lecz  ta  odmawia.  Nie  pozostaje  mu  już  nic  innego  niż 
samobójcza  śmierć.  Wypija  truciznę,  by  nie  wpaść  w  ręce  Krzyżaków. 
Pustelnica  również  umiera.  Halbam  wierny  towarzysz  mistrza,  udaje  się  na 
Litwę, by głosić dzieje Konrada Wallenroda. 
 
Dzieje Konrada Wallenroda. 

Pięcioletniego  chłopca  z  płonącego  litewskiego  miasteczka  porywają 

Krzyżacy.  Jego  rodzice  i  rodzeństwo  zostali  zamordowani.  Dziecko  otrzymało 
imię  Walter  von  Stadion  i  nazwisko  Alf.  Stało  się  też  wkrótce  ulubieńcem 
krzyżackiego mistrza Winrycha. 

Walter  na  dworze  przybranego  ojca  spotkał  starego  Litwina  Halbam, 

który służył Krzyżakom jako tłumacz. To właśnie on powiedział chłopcu, skąd 
pochodzi. Opowiadał mu o Litwie w słowach pełnych miłości, o przywiązaniu 
do ziemi ojczystej, a także podsycał nienawiść do wroga. Często obaj siadali na 

22

wzgórzu  i  z  tęsknotą  patrzyli  na  wspaniały  krajobraz  litewski  rozciągający  się 
po drugiej stronie Niemna. Walter wielokrotnie pragnął powrócić do ojczyzny, 
ale  mądry  Halban  tłumaczył  mu,  że  jeszcze  nie  nadeszła  na  to  odpowiednia 
pora.  Najpierw  musi  poznać  wszelkie  arkana  sztuki  wojennej  oraz  tajemnice 
Krzyżaków, by móc je przekazać swoim rodakom. 

W  jednej  z  wypraw  krzyżackich  młody  Walter  wraz  z  Halbanem  dali  się 

wziąć  do  niewoli  litewskiej.  Książę  Kowna,  Kiejstut,  dał  wiarę  opowieściom 
Waltera i starego wajdeloty i zostawił ich na swoim dworze. Walter Alf uczył 
Litwinów  nowoczesnych  metod  walki,  wspomagał  księcia  w  wyprawach 
przeciwko  Krzyżakom.  Pokochał  Aldonę  córkę  Kiejstuta  i  wkrótce  ją  poślubił. 
Młodzi kochali się bardzo, ale mimo to Alf nie czuł się szczęśliwy, dręczyła go 
wciąż  sytuacja  ukochanej  ojczyzny,  która  bez  przerwy  była  nękana  przez 
wroga. Krzyżacy panoszyli się po wsiach i miasteczkach, mordowali ludzi, zajęli 
kolejno  Kowno  i  Kiejdany.  Litwini  chronili  się  w  lasach  i  górach.  Tak  więc 
Walter "szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie". Zrozumiał 
też, że jego naród nigdy nie pokona wroga w otwartej walce. Dlatego obmyślił 
sposób  na  zwycięstwo.  Wprawdzie  jako  rycerz,  ceniący  sobie  honor i  kodeks 
rycerski,  wzdragał  się  przed  zdradliwymi  i  podstępnymi  metodami  walki, 
jednak taka droga była najlepsza dla Litwy. 

Po dramatycznym pożegnaniu z żoną Aldoną i po całonocnej naradzie z 

Kiejstutem,  Walter  wraz  z  Halbanem  opuścili  Litwę,  by  przedostać  się  do 
Krzyżaków.  Wkrótce  jako  giermek  rycerza  Konrada  Wallenroda  udał  się  do 
Palestyny. Tutaj jego pan, hrabia Wallenrod, zginął w tajemniczych okolicznoś‐
ciach, a podejrzany o morderstwo Alf uciekł do Hiszpanii. W Hiszpanii już jako 
Konrad  Wallenrod  wsławił  się  męstwem.  Konradowi  w  wyprawach  towarzy‐
szył  stary  śpiewak  Halban.  W  tajemnicy  podążała  za  Konradem  jego  żona 
Aldona. 

Alf trafił do Zakonu Krzyżackiego w Malborku. Tu przyjął śluby zakonne i 

dzięki  pustelnicy  (Aldonie),  zamkniętej  w  wieży  niedaleko  zamku,  został 
wybrany wielkim mistrzem krzyżackim. 

Przyszedł wreszcie czas na realizację wcześniej podjętych decyzji. Gromił 

zakonników  za  łamanie  ślubów,  nakazywał  modlitwy  i  pokutę,  odsuwał  na 
plan dalszy walkę z Litwinami, spotykał się też często z pustelnicą, słuchał jej 
pieśni,  rozmawiał  z  nią.  W  dzień  św.  Jerzego,  patrona  rycerzy  i  zakonników, 
Konrad  wyprawił  wielką  ucztę  na  zamku  krzyżackim.  Przybyli  na  nią  liczni 
goście. Wajdelota na życzenie mistrza zaśpiewał  pieśń  o Litwie i o zadaniach 
poezji  ludowej,  a  następnie  opowieść  o  losach  małego  chłopca  porwanego 
przez  Niemców.  Przypomniał  nimi  Konradowi  o  jego  wielkim  zadaniu,  tym 

23

samym budząc w nim na nowo jego chęci do walki. Konrad zaśpiewał balladę 
"Alpuhara".  Jej  treść  ukazywała  dzieje  Almanzora,  analogiczne  do  losów 
Wallenroda.  Almanzor  był  wodzem  Maurów,  plemion  muzułmańskich  w 
Hiszpanii,  walczących  w  XV  w.  przeciwko  wojskom  króla  Ferdynanda 
Katolickiego.  Maurowie  zostali  pokonani  i  wyparci  z  Grenady,  miasta,  które 
sami założyli. Ich wódz, nie mogąc pogodzić się z klęską, postanowił poświęcić 
swe życie, aby dokonać zemsty na znienawidzonym wrogu. Przedarł się przez 
stanowiska  nieprzyjaciela  i  udał  się  do  Grenady,  gdzie  panowała  epidemia 
dżumy. Zaraziwszy się nią, przybył do obozu Hiszpanów w rzekomo przyjaciels‐
kich  zamiarach.  Twierdził,  że  pogodził  się  z  klęską,  że  chce  uznać 
zwierzchnictwo  króla  hiszpańskiego,  a  nawet  przyjąć  religię  chrześcijańską. 
Hiszpanie,  doceniając  odwagę  Maura,  powitali  go  serdecznie,  obejmowali  i 
całowali.  Almanzor,  osiągnąwszy  swój  cel,  oznajmił  przerażonym  Hiszpanom, 
że złożył im pocałunek śmierci, czyli zaraził ich dżumą. 

Konrad  zaśpiewaną  balladą  odpowiedział  Halbanowi,  że  już  nadeszła 

odpowiednia  chwila,  by  ostatecznie  dokonać  zemsty  na  Krzyżakach.  I  tak  się 
stało.  Wyruszył  na  czele  Krzyżaków  na  wojnę  przeciw  Litwie  i  tak  kierował 
wojskami, że pod Wilnem poniosły one druzgoczącą klęskę. 

Krzyżacy  zdemaskowali  Konrada,  podsłuchali  bowiem  jego  rozmowy  z 

tajemniczą pustelnicą, którą w istocie była Aldona. Tajny trybunał, składający 
się z dwunastu rycerzy krzyżackich wydał na niego wyrok śmierci. 

Konrad po powrocie z wyprawy udał się pod wieżę i długo rozmawiał z 

Aldoną. Namawiał ją, by opuściła pustelnię i udała się z nim na Litwę, aby tam 
rozpocząć  nowe  życie.  Ale  ona  stanowczo  odmówiła  mu.  Pożegnawszy  się  z 
żoną,  Konrad  powrócił  do  swojej  komnaty.  A  kiedy  usłyszał  kroki 
nadchodzących sędziów, aby uniknąć śmierci z ich rąk, wypił truciznę. Padając 
na  ziemię,  strącił  z  okna  lampę.  W  tej  samej  chwili  Aldona  obserwująca  ze 
swej celi okno komnaty męża, wydała z siebie śmiertelny krzyk. 

Halbam  wierny  sługa  i  nauczyciel  Waltera,  powrócił  na  Litwę,  by  głosić 

wśród swego narodu wieść o czynach swojego pana. 

 

BOHATEROWIE: 
Konrad Wallenrod, Halbam Winrych von Kniprode, książę Kiejstut, jego córka 
Aldona, książę Witold, Litwini i Krzyżacy. 
Konrad Wallenrod ‐ główny bohater utworu, występuje w dwóch wcieleniach, 
najpierw  jako  Walter  Alf  (dwór  Winrycha  i  Kiejstuta),  potem  jako  rzekomy 
hrabia  Konrad  Wallenrod.  Jest  Litwinem  wychowanym  przez  Krzyżaków. 
Niemieckie  wychowanie  nie  zabija  w  nim  poczucia  tożsamości  narodowej. 

24

Przyczynia się do tego w dużej mierze stary litewski wajdelota ‐ Halbam który 
w  czasie  dzieciństwa  Konrada  budził  w  nim  świadomość  narodową,  bronił 
przed wynarodowieniem, uczył historii Litwy, podsycał nienawiść do wroga, a 
także  podtrzymywał  na  duchu  w  chwilach  słabnięcia  energii.  Dzięki  niemu 
Konrad  zrywa  ostatecznie  z  Krzyżakami,  dostaje  się  do  ojczyzny  i  walczy 
zacięcie u boku Litwinów ze znienawidzonym wrogiem. Aby przypieczętować 
swoją  przynależność  do  narodu,  żeni  się  z  córką  Kiejstuta.  Szczęście  jego  nie 
trwa  długo,  oprócz  Aldony  kocha  także  nade  wszystko  ojczyznę.  Dla  niej 
wyrzeka  się  wszystkiego  i  postanawia  wejść  na  drogę  kłamstwa  i  podstępu, 
wierząc, że tym sposobem złamie potęgę Zakonu Krzyżackiego. Przedostaje się 
pod zmienionym nazwiskiem do siedziby wroga, zostaje mistrzem i powoli, ale 
skutecznie  wypełnia  postawione  sobie  zadania.  W  pewnym  stopniu  łamie 
potęgę krzyżacką. Działa samotnie i zdaje sobie sprawę z tego, że nie odniesie 
całkowitego  zwycięstwa.  Ma  wyrzuty  sumienia,  bowiem  złamał  zasady 
moralne.  Honor  rycerski  również  nie  pozwala  mu  dalej  żyć.  W  imię  wolności 
ojczyzny oddaje swoje życie. 

Konrad  Wallenrod  jako  bohater  romantyczny  ‐  niezwykły,  tajemniczy, 

wyrasta  ponad  swoje  otoczenie,  potężny  indywidualista,  przeżywa 
romantyczną  miłość,  skłócony  z  samym  sobą,  zbuntowany przeciwko  światu, 
bohaterski patriota, który nade wszystko ukochał swą umęczoną ojczyznę i na 
jej  "ołtarzu"  składa  swoje  życie  i  szczęście  osobiste.  W  celu  obalenia  wroga 
wstępuje  na  drogę  kłamstwa  i  podstępu,  zdrady  i  zbrodni,  łamie  kodeks 
rycerski  oraz  wszelkie  zasady  moralne.  Metoda  walki,  jakiej  się  podejmuje, 
wymaga  wielu  wyrzeczeń,  a  przede  wszystkim  ogromnego  samozaparcia, 
przezwyciężenia  skrupułów  moralnych.  Metoda  ta  nie  koliduje  z  jego 
sumieniem jako człowieka głęboko wierzącego i szczególnie wrażliwego. Stały 
wewnętrzny  konflikt  wyczerpuje  jego  siły,  skazuje  go  na  cierpienia,  dlatego 
czasami  szuka  ukojenia  bólu  w  winie.  Po  dokonaniu  zemsty  na  Krzyżakach 
zdaje sobie szybko sprawę z tego, że nie może już wrócić do normalnego życia 
i  dlatego  wybiera  śmierć,  która  jest  niejako  potwierdzeniem  jego  klęski  jako 
człowieka.  Poprzez  samobójczą  śmierć  unika  sądu  i  okrutnej  śmierci  z  rąk 
Krzyżaków i tym samym ratuje swój honor. 

Konrad przegrywa jako bohater, ale nie przegrywa sprawa, w imię której 

walczył.  Jest  bohaterem  tragicznym,  posiada  w  sobie  wiele  cech 
byronowskiego Giaura, a także prometejskich. 

Cechy  dodatnie  Konrada  ‐  niezwykła  osobowość,  nieprzeciętna 

indywidualność,  wielki  patriota,  prawdziwy  syn  swego  narodu,  bohaterski, 
odważny,  mężny,  nade  wszystko  miłujący  ojczyznę,  obowiązkowy,  sumienny, 

25

pełen hartu ducha i samozaparcia, z wysoko rozwiniętym poczuciem honoru, 
bezkompromisowy,  dzielny,  mądry,  o  bystrym  umyśle,  pełen  szlachetnych 
pobudek,  wrażliwy  na  kłamstwo,  zdradę  i  zbrodnię,  ceni  sobie  spokój  i 
szczęście ojczyzny. 

Cechy  ujemne  ‐  ulega  nastrojom  chwili,  przeżywa  zniechęcenie  i 

załamanie  psychiczne,  stroni  od  ludzi,  szuka  samotności  i  zapomnienia  w 
winie,  agresywny  wobec  Krzyżaków,  czasem  niezdecydowany,  odwleka 
moment zadania wrogowi ciosu, ponury, myśli o śmierci, nosi w sobie piętno 
zbrodni, życie w obłudzie i kłamstwie uwłacza jego godności. 

Tragizm Konrada ‐ tkwi w tym, że musi wybierać pomiędzy miłością do 

ojczyzny  a  miłością  do  Aldony,  pomiędzy  życiem  prywatnym  a  ojczyzną  oraz 
między  honorem  rycerskim  a  zwycięstwem  nad  Krzyżakami.  Bohater  chcąc 
wygrać z wrogiem oszukuje, zdradza i zabija, a takie czyny nie mieszczą się w 
etyce religii, którą wyznaje. Ale on sam siebie skazuje na potępienie, poświęca 
także swój honor i szczęście osobiste, by ratować Litwę przed zagładą. Ponosi 
klęskę  jako  człowiek,  spełniwszy  swoje  zadanie  i  właśnie  w  tym  tkwi  jego 
tragizm. 

Metaforyczny sens losów Konrada ‐ jego losy symbolizują tragizm wielu 

młodych,  szlachetnych  polskich  rewolucjonistów,  podejmujących  samotną 
walkę  z  wrogiem,  oderwanych  od  mas  ludowych,  posługujących  się  często 
bronią podstępu i kłamstwa w celu wywalczenia niepodległości. 
Halban  ‐  stary  Litwin,  wajdelota‐śpiewak,  symbol  poezji  ludowej.  Jest 
niewolnikiem i tłumaczem Krzyżaków. Spełnia ogromną rolę w kształtowaniu 
osobowości  Waltera  Alfa.  Budzi  w  nim  świadomość  narodową,  patriotyzm  i 
miłość  do  ojczyzny.  Nie  pozwala  mu  zapomnieć  o  litewskim  pochodzeniu, 
wznieca  nienawiść  do  wroga.  W  odpowiednim  momencie  powraca  z 
Walterem na Litwę, aby potem razem z nim wyruszyć w świat. Wskazuje mu 
również  metodę  walki  z  wrogiem  i  przekonuje  o  konieczności  dokonania 
zemsty  na  Krzyżakach.  Kiedy  Konrad  zostaje  mistrzem  i  zwleka  z  realizacją 
swych zamierzeń, przypomina mu o tym szlachetnym obowiązku, pobudza do 
czynu,  dodaje  wiary  w  zwycięstwo  i  przyrzeka  rozsławić  jego  bohaterskie 
czyny.  Halbam  cechuje  szalona  odwaga  i  mądrość.  Nie  boi  się  pod  okiem 
wroga wychowywać młodego Waltera na patriotę i pobudzać go do zemsty na 
wrogu. Wie, że wróg jest przebiegły i okrutny i że jego działalność może zostać 
wykryta. W przebraniu mnicha dostaje się do Zakonu i pomaga Konradowi, a 
kiedy sytuacja wymaga jego przeistoczenia, staje się wajdelotą i śpiewa wśród 
Krzyżaków pieśni potępiające ich czyny i pobudzające do walki z nimi. 

26

Halban to również bohater romantyczny, owiany tajemnicą. Swoje życie 

poświęca  dla  dobra  ojczyzny  i  narodu.  Nie  wybiera  śmierci,  mimo  iż  Konrad 
wręcza  mu  puchar  z  zatrutym  winem,  żyje,  by  nadal  swoimi  pieśniami 
pobudzać naród do walki o wolność i niepodległość. 
Aldona ‐ córka Kiejstuta, księcia kowieńskiego, piękna, dumna Litwinka, prze‐
rastająca swym umysłem i postawą kobiety z jej otoczenia. Bardziej ceni sobie 
rzemiosło rycerskie, niż prace kobiece. Interesuje się polityką, sprawami Litwy, 
cierpi z powodu nieszczęść spadających na jej ojczyznę. Kocha nade wszystko 
Waltera, nie może znieść rozłąki z nim, podąża jego śladami, nie przyjmuje do 
świadomości  tego,  że  mąż  zwraca  jej  wolność  i  prosi,  by  pokochała  innego  i 
ułożyła  sobie  życie  rodzinne.  Walter  jest  dla  niej  jedyną  wielką  miłością, 
dlatego woli zostać pustelnicą. Przedostaje się do Malborka i tu zamknięta w 
wieży  śledzi  postępowanie  męża  jako  mistrza.  To  dzięki  niej  mąż  piastuje  tę 
godność. Kiedy Konrad donosi Aldonie, że dokonał zemsty i mogą teraz razem 
wrócić  na  Litwę,  odmawia,  mówiąc,  iż  czuje  się  związana  przysięgą  złożoną 
Bogu. Uważa też, że oboje zmienili się przez lata i ujrzawszy swoje niemłode 
już  twarze,  mogliby  się  od  siebie  odwrócić.  W  chwili  śmierci  męża  jej  serce 
również przestaje bić. 

Aldona  to  także  bohaterka  romantyczna,  owiana  tajemnicą,  tragiczna. 

Rezygnuje z życia na ziemi wśród ludzi, w swojej nieszczęśliwej miłości szuka 
ukojenia  w  Bogu,  zamyka  się  w  klasztorze,  by  tam  w  ciszy  rozpamiętywać 
szczęśliwe dni swojej miłości do Waltera. 

 

Czas i miejsce akcji. 

Opisane przez Mickiewicza wydarzenia mają miejsce w średniowieczu, w 

czasach wzmożonego napadu krzyżaków na ziemie polskie i litewskie. Jest to 
koniec  XIV  w.  W  roku  1391  Konrad  Wallenrod  zostaje  wybrany  na  mistrza 
Zakonu Krzyżackiego. Większość wydarzeń rozgrywa się w Malborku, w zamku 
krzyżackim, skąd rycerze zakonni wyruszają na Litwę. Konrad przez jakiś czas 
przebywa w Kownie, na dworze księcia Kiejstuta. Z jego dziejów dowiadujemy 
się,  że  podróżował  po  Europie,  walczył  w  Palestynie  i  w  Hiszpanii.  Nie  ma 
zatem w utworze jednolitego miejsca akcji. 
Tło wydarzeń ‐ historyczne; stanowią je walki narodu litewskiego z Krzyżakami 
od XIII do XIV wieku. Mickiewicz celowo stosuje w utworze "kostium historycz‐
ny", pod nim ukrywa sytuację Polski znajdującej się pod zaborami. Krzyżacy to 
zaborcy, których trudno pokonać. 
 
PROBLEMATYKA: 

27

Problematyka  moralna  zwraca  uwagę  na  dramat  moralny  człowieka 
postawionego  w  sytuacji  wyboru  między  szczęściem  rodzinnym  a  służbą  dla 
kraju.  Dramat  ów  wyraża  się  przede  wszystkim  w  bolesnym  konflikcie 
sumienia  bohatera.  Metoda  walki,  której  się  podejmuje,  wymaga  aktu 
wielkiego  samozaparcia,  przezwyciężenia  skrupułów  moralnych.  Sumienie 
nakazuje  mu  postępować  zgodnie  z  przyjętymi  założeniami  etyki  i  religii,  ale 
istnieje jeszcze najwyższa wartość ‐‐ obowiązek wobec ojczyzny i on nakazuje 
bohaterowi  poświęcić  wszystko,  a  nawet  własne  życie.  Tak  ujęta 
problematyka  każe  zastanowić  się  odbiorcy,  czy  w  życiu  liczy  się  tylko  i 
wyłącznie  miłość  do  ojczyzny  i  czy  właśnie  dla  niej  człowiek  powinien  się 
poświęcać i składać ofiarę ze swego życia? A więc w jakim stopniu jednostka 
powinna być moralnie odpowiedzialna za losy swego kraju? 
Problematyka  ideowa.  Głównym  problemem,  przyświecającym  całemu 
utworowi,  jest  idea  walki  narodowowyzwoleńczej.  Uczy  ona,  jak  należy 
walczyć  o  ojczyznę,  w  chwili  gdy  skazana  jest  ona  na  unicestwienie.  Poprzez 
tragiczne  losy  Konrada  Wallenroda  Mickiewicz  wyjaśnia  na  czym  polega 
prawdziwy obowiązek wobec ojczyzny. Nie należy jej darzyć tylko miłością, ale 
także poświęcić jej własne życie. A jeśli zachodzi konieczność, trzeba chwytać 
się  różnych  sposobów  walki,  nawet  "lisiej"  (która  ujawnia  się  w  fałszu, 
chytrości i obłudzie), czyli spiskowej, zdradzieckiej, choć uwłacza ona godności 
ludzkiej, demoralizuje. 
"Pieśń Wajdeloty" posiada również wymowę ideową. Mickiewicz wypowiada 
się  w  niej  na  temat  roli  poezji  w  życiu  narodu.  Sławi  ona  nie  tylko  pamięć 
bohaterskich czynów, ale zagrzewa do walki z wrogiem, podtrzymuje naród na 
duchu  w  najtragiczniejszych  dla  niego  momentach  historycznych.  Pieśń 
ludowa,  przekazywana  z  pokolenia  na  pokolenie,  jest  największą  świętością 
narodową,  arką  przymierza  dla  każdego  narodu.  W  pieśni  ludowej  znajdują 
swój wyraz myśli i uczucia narodowe. Jest ona trwalsza od dóbr kulturalnych, 
ponieważ  przekazuje  się  ją  z  pokolenia  na  pokolenie.  Towarzyszy  ona 
narodowi  w  jego  dobrych  i  złych  chwilach,  budzi  do  walki,  podtrzymuje  na 
duchu, dodaje nadziei na zwycięstwo. Wyrasta z niej mściciel narodowy. 
Problematyka  miłosna  ujęta  jest  w  dwóch  aspektach:  jako  miłość  kobiety  i 
mężczyzny  i  miłość  człowieka  do  ojczyzny.  Miłość  Aldony  i  Konrada  jest 
nieszczęśliwa z racji tej, iż staje między nią najważniejsza miłość ‐‐ miłość do 
ojczyzny.  Aldona,  z  chwilą  gdy  uświadamia  sobie,  że  nie  będzie  mogła 
realizować  swojej  miłości  do  męża,  oddaje  się  służbie  Bogu.  Konrad  wyrzeka 
się  szczęścia  osobistego  i  poświęca  ukochaną  kobietę  dlatego,  że  dla  niego 
największą , najistotniejszą wartością jest: "Słodszy wyraz nad wszystko, wyraz 

28

milości, któremu / Nie masz równego na ziemi oprócz wyrazu ‐‐ ojczyzna". Dla 
niej też oddaje swoje życie, narusza spokój i czystość sumienia. 
Walenrodyzm  ‐  to  postawa  człowieka,  który  postępuje  podobnie  jak  Konrad 
Wallenrod,  poświęca  swe  życie  w  słusznej  walce  z  wrogiem  ojczyzny,  ucieka 
się  w  swoim  działaniu  do  metod  podstępu,  zdrady  i  zbrodni,  skądinąd 
moralnie nagannych. 
Bohater  wallenrodyczny  ‐‐  samotny,  tajemniczy,  szlachetny  bojownik, 
zbuntowany  przeciwko  światu,  podejmuje  sam  walkę  z  wrogiem,  w  imię 
wyższych  celów  popełnia  czyn  dwuznaczny  moralnie,  przyjmuje  "fałszywą 
maskę", ponosi klęskę moralną, popełnia samobójstwo. 
"Konrad Wallenrod" jako powieść romantyczna typu byronicznego:  
1. posiada luźną, fragmentaryczną kompozycję, 
2. fabuła  odznacza  się  tajemniczością,  brak  w  niej  wydarzeń  połączonych  ze 

sobą  łańcuchem  przyczynowo‐skutkowym  czy  chronologicznym  (inwersja 
czasowa),  

3. synkretyzm rodzajowy ‐‐‐ widoczny w pomieszaniu rodzajów (epika, liryka 
4. i dramat) oraz gatunków literackich (powieść, pieśń, ballada, hymn), 
5. narracja  częstokroć  ma  charakter  subiektywny,  narrator  niejednokrotnie 

zwraca  się  sam  do  siebie,  wyraża  własne  uczucia,  komentuje,  ocenia 
postępowanie bohaterów, wytwarza nastrój, 

6. historyzm  ‐  nawiązanie  do  historii  narodu  litewskiego,  jego  walk  z 

Krzyżakami, kostium historyczny w celu aktualizowaniu wydarzeń, 

7. realizm  w  odtwarzaniu  wydarzeń,  brak  fantastyki,  pierwiastek  ludowy 

(Halban), 

8. bohater byroniczny ‐ samotny, tajemniczy, tragiczny, o zmiennym imieniu, 

zbuntowany,  skłócony  ze  światem,  wewnętrznie  rozdarty,  pozostający  w 
sytuacji  wyboru,  w  imię  celów  wyższych  poświęca  wszystko:  szczęście 
osobiste,  godność,  honor  i  życie,  popełnia  czyny  (podstęp,  zbrodnia, 
zdrada)  moralnie  naganne  dla  dobra  ojczyzny,  nieszczęśliwy  z  powodu 
namiętnej miłości do kraju, 

9. nastrój  tajemniczy,  niezwykły,  romantyczny,  pełen  grozy,  niesamowitości, 

wiele scen odbywa się pod osłoną nocy, 

10. styl  utworu  prosty  i  metaforyczny,  oddający  trafnie  każdą  myśl  czy 

uczucie narratora, zwięzły i obrazowy, 

11.  forma  wierszowa  niejednolita,  niektóre  części  utworu  pisane  są 
jedenastozgłoskowcem,  inne  oktawą  albo  sekstyną  epiczną,  "Powieść 
Wajdeloty" ma formę wzorowaną na starożytnym heksametrze (wiersz biały, 
sześciostopowy, w którym daktyle przeplatają się z trochejami). 

29

 

16.

"Dziady"  ‐  cykl  trzech  dramatów  romantycznych:  ‐  geneza  cyklu 

utworów, 

a. tematyka  wszystkich  części  tego  cyklu  dramatów  ‐  zagadnienie 

mesjanizmu, prometeizmu 

b. przedstaw problem walki narodowowyzwoleńczej( charakterystyka 

młodzieży, towarzystwa stolikowego, literatów ), 

c. ocenę powstania listopadowego 
d. zaprezentuj  postawy  polskich  patriotów  i  przedstawicieli  władzy 

carskiej. 

e. dokonaj  interpretacji  Wielkiej  Improwizacji,  Widzenia  ks.  Piotra  i 

Snu Senatora. 

 

17.

"Pan Tadeusz" A. Mickiewicza: 

a. geneza utworu ( Epilog) 
b. treść utworu ( główne motywy i wątki) ‐ historia w utworze 
c. Jacek  Soplica  jako  bohater  romantyczny‐  porównanie  z  innymi 

postaciami 

Mickiewicza 

i 

ukazanie 

ewolucji 

bohatera 

mickiewiczowskiego. 

d. epos ‐ cechy gatunku. 
e. "małe ojczyzny" w literaturze innych epok. 

 

18.

Juliusz Słowacki "Kordian": 

a. podsumowanie 

i 

ocena 

powstania 

listopadowego 

( 

"Przygotowanie" i postać Kordiana) 

b. polemika  z  A.  Mickiewiczem  ‐  winkelriedyzm  (  podobieństwa  i 

różnice) ‐ Kordian jako bohater romantyczny, pielgrzym, spiskowiec 
( przemiana wewnętrzna bohatera) 

c. cechy dramatu romantycznego ‐ np. jak przy "Dziadach". 

 

19.

Analiza  i  interpretacja  wybranych  liryków  J.  Słowackiego  ‐"Grób 

Agamemnona", "Smutno mi Boże". 

 
20.

O  czym  jest  "  Nie‐Boska  komedia"  Z.  Krasińskiego?  ‐  dramat 

rodzinny 

a. problem poezji i roli poety 
b. wizja rewolucji ( zaprezentuj racje obu stron) 
c. nowe cechy hr. Henryka jako bohatera romantycznego.  

30

 

21.

C.K. Norwid 

a. zaprezentuj motywy charakterystyczne dla twórczości tego pisarza 

i omów je na podstawie wybranych utworów / "Berna pamięci...", 
"W  Weronie",  "Fortepian  Szopena",  "Coś  ty  Atenom..."  "Do 
obywatela..." /. 

 

22.

Przedstaw 

koncepcję 

tragizmu 

w 

dramacie 

antycznym, 

szekspirowskim i romantycznym. 

 
23.

Ukaż  wpływ  twórczości  romantyków  na  postawy  bohaterów 

literackich innych epok. 

 

24.

Zanalizuj  obraz  wroga  i  stosunek  do  niego  w  utworach 

romantycznych.  

 

25.

Pielgrzym,  wygnaniec,  emigrant‐  scharakteryzuj  wizerunek 

korzystając z wybranych tekstów literackich epoki. 

 

26.

Naród  i  historia,  jednostka  i  społeczeństwo.  Przedstaw  uwikłania 

literatury  romantycznej  w  sprzecznych  dążeniach  historii,  zbiorowości  i 
wybitnych jednostek. 

 

27.

Omów stosunek do przeszłości szlacheckiej w literaturze polskiego 

romantyzmu.  

 

28.

Przedstaw relacje między teraźniejszością, przeszłością a 

przyszłością w utworach A. Mickiewicza.