ROMANTYZM

Romantyzm ( ostatnie dziesięciolecia XVIII wieku do lat 50 XIX wieku - w Anglii, Niemczech, Francji i Rosji). W Polsce lata 1795-1863.

Nazwę „romantyzm” przyjęto wywodzić o łacińskiego słowa „romanus”, które z czasem dało początek określeniom „romanca”(krótki utwór), ”romanta”(obszerna powieść o niezwykłych, awanturniczych przygodach), a także „romans”(powieść o miłości). W Anglii już w XVII wieku mianem tym określano dzieła Ariosta i Tassa. Jednak do języka polskiego termin „romantyzm” przeszedł bezpośrednio z języka francuskiego, gdzie „la romantisme” oznaczało całokształt zjawisk filozoficznych, literackich i ideowo-artystycznych, wpływających na pojmowanie świata, społeczeństwa i roli jednostki.

PREROMANTYZM

Druga połowa XVIII wieku w Niemczech określana jest jako preromantyzm.

Wpływ na kształtowanie się nowych prądów ideowych i artystyczno-literackich miała sytuacja polityczna i wewnętrzna kraju, przede wszystkim rozbicie wielkiego niegdyś cesarstwa na szereg niewielkich, słabych militarnie państewek.

Niemcy

Lata 1767-1785 to tzw. okres „ burzy i naporu” ( Sturm und Drangperiode). Nazwa wywodzi się od tytułu dramatu Friedricha Maximiliana Klingera (1776). Okres ten zwiastował odejście od haseł i idei klasycystycznych, był jednocześnie zapowiedzią romantyzmu. W literaturze pojawiły się liczne nawiązanaia do historycznej świetności Niemiec, nie brak było również akcentów społecznych, demokratyczno-plebejskich.

Drugą postawą preromantyków niemieckich był „ból świata”- „Weltschmerz”.Odwrócenie się od świata, negacja wszelkich wartości, pesymizm, poczucie wlasnej słabości.

Najwybitniejsi autorzy okresu „burzy i naporu” to Johann Wolfgang Goethe, Fredirich Schiller . Najważniejsze dzieła tego okresu to, oprócz wpomnianego dramatu Klingera, ballady J.W. Goethego ( m.in. „Król Olch”, „Śpiewak”, „Rybak”), jego dramat „Götz von Berlichingen” (1773) i powieść epistolarna „Cierpienia młodego Wertera” (1774), a także dramat F.Schillera „Zbójcy” (1781) oraz ballada”Rękawiczka”.

Rosja

Początek XIX wieku. Pojawiły się pierwsze hasła wolnościowe. Tworzyli poeci z kręgu dekabrystów : Aleksander Beztużew i A.Odojewski.

Francja

1789 - Wielka Rewolucja Francuska. Prekursorem romantyzmu był J.J.Roussesau.

Tworzyli Germaine de Staël, F.R de Chateaubriand.

Anglia

Ostatnie dziesięciolecia XVIII wieku rozwinął się sentymentalizm*. Tworzyli : Samuel Richardson, James Macpherson opublikował “Pieśni Osjana”. Powstał nowy typ ballady- T.Percy, Samuel Coleridge, William Wordsworth.

*sentymentalizm - kierunek umysłowy w Europie w II połowie XVIII w., ukształtowany w opozycji do klasycyzmu. Źródłem twórczości literackiej były przeżycia wewnętrzne, celem- wywołanie wzruszeń, refleksji nad miejscem człowieka na świecie. Spowodował powstanie nowego bohatera: człowieka” czułego”, o postawie indywidualistycznej. Rozwinął gatunki niemające klasycystycznej nobilitacji w poezji, głownie sielanki i pieśń liryczną.

Polska

Pierwsze sygnały zapowiadające romantyzm pojawiły się po ostatecznej utracie niepodległości w 1795r. Spowodowała ona konieczność zmiany spojrzenia na rolę literatury narodowej. Ten okres polskiego preromantyzmu zaowocował powstaniem wielu dzieł o charakterze elegijnym i patriotycznym, jak : „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” J.Wybickiego (1797), „Oda na cześć Kopernika” Ludwika Osińskiego, ody sławiące Napoleona autorstwa Kajetana Koźmiana, „Hymn do Boga” Jana Pawła Woronicza oraz „Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza.

Również w tym okresie powstawały utwory sentymentalne, np.: romanse „Malwina, czyli Domyślność serca” Marii Wirtemberskiej (1816) oraz „Julia i Adolf, czyli Nadzwyczajna miłość dwojga kochanków nad

brzegami Dniestru” Ludwika Kropińskiego (1810, druk 1824).Za początkową datę polskiego romantyzmu przyjmuje się powszechnie rok 1822, kiedy to ukazał się pierwszy tom „Poezji” Adama Mickiewicza, zawierający rozprawę „O poezji romantycznej”, wiersz „Pierwiosnek”, a przede wszystkim cykl „Ballady i romanse”, uważany za artystyczny i ideowy manifest młodego pokolenia.

ROZKWIT ROMANTYZMU

Niemcy

I połowa XIX wieku, lata 30. Wydanie II cz. „Fausta” Goethego. Przedstawiciele niemieckiej szkoły romantycznej: Novalis, Tieck, Kleist. Rozwój filozofii: Friedrich Hegel, Friedrich Schlegel, Wilhelm Schelling.

Rosja

I połowa XIX wieku. Tworzył Aleksander Puszkin („Eugeniusz Oniegin”, „Borys Godunow”), Michaił Lermontow, Mikołaj Gogol, T.Szewczenko.

Francja

I połowa XIX wieku. 1827r.- w dramacie „Cromwell” Wiktor Hugo ogłosił rozprawę o nowej dramaturgii, w tym okresie stworzył swe najbardziej znane powieści: „Nędznicy”, „Katedra
Marii Panny” … , Aleksander Dumas pisał powieści historyczne, tworzyli także P.Mérimeé („Carmen”), A. de Vigny, A. de Musset.

Anglia

I połowa XIX wieku. Tworzyli: Walter Scott ( powieść historyczna) , G. G. Byron ( powieść poetycka, bohater bajroniczny).

Polska

1830-1848

Powstanie listopadowe, Wielka Emigracja. Tworzyli najwięksi polscy twórcy: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński. Powstały arcydzieła polskiego Romantyzmu: „ Dziady”, „Kordian”, „Nie- Boska Komedia”. Zasłynął F. Chopin.

ZMIERZCH ROMANTYZMU

Niemcy

Rosja lata 50. XIX w.

Francja

Anglia

Lata 50. XIX w. W literaturze pojawił się realizm, którego przedstawicielem jest Charles Dickens. Rozwój nowej, pozytywistycznej filozofii pozytywistycznej.

Czas trwania epoki w Europie -ok.70 lat.

Polska

Po 1848r. śmierć Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego. Tworzył Cyprian Kamil Norwid. Pojawiły się sygnały nowego, już pozytywistycznego światopoglądu.

W kraju tworzyli : T. Lenartowicz, K. Ujejski, W. Syrokomla, St. Moniuszko.

1863r.- koniec epoki - wybuch powstania styczniowego.

Czas trwania w Polsce- ok. 60 lat.

TŁO HISTORYCZNE EPOKI

Wydarzenia historyczne ideowo bliskie romantyzmowi to:

Wielka Rewolucja Francuska (1789) w imię wolności, równości i braterstwa; rewolucja burżuazyjna w Anglii w latach 1640-1660, która przyniosła radykalne zmiany w stosunkach społecznych.

Z romantyzmem związane jest przeświadczenie o konieczności walki z tyranią, ze zniewoleniem człowieka, z uprzedzeniami społecznymi i rasowymi. Przeświadczenie to zaowocowało wieloma zrywami o charakterze rewolucyjnym i narodowo-wyzwoleńczym, jakie miały miejsce w niemalże całej Europie:

• powstaniem w Grecji przeciwko okupacji tureckiej - 1821

• powstaniem dekabrystów w Rosji - 1825

• rewolucja lipcową we Francji - 1830

• powstaniem listopadowym w Polsce - 1830

• powstaniem styczniowym w Polsce - 1863

Przełom wieków XVIII i XIX przyniósł też wojny napoleońskie, które nie pozostały bez echa w większości krajów europejskich, zasadniczo wpłynęły również na sytuację w Polsce

(Legiony Polskie - 1797, powstanie w Wielkopolsce, pokój w Tylży, utworzenie w 1807 r. Księstwa Warszawskiego, przekształconego po kongresie wiedeńskim w 1815r. w Królestwo Polskie).

FILOZOFIA

Immanuel Kant (1724-1804) - słynny myśliciel z Królewca, autor „Krytyki czystego rozumu”, dokonał-jak sam mówił-„kopernikańskiego przewrotu” w filozofii. Odwrócił cały dotychczasowy sposób myślenia filozofów, którzy zakładali, że poznanie musi stosować się do przedmiotów. Kant uznał cały świat zmysłowy za subiektywny i przyjął, że jest on zależny od poznającego podmiotu. Przełom, jakiego dokonał Kant, polegał właśnie na uznaniu subiektywizmu. Człowiek, postrzegając świat, dodaje bowiem do wrażeń zmysłowych idealne wyobrażenia (np. pojęcie czasu) i idee(np. Boga, duszy) i przez ich pryzmat odbiera rzeczywistość. Można powiedzieć, że Kant stworzył podłoże dla romantycznych haseł: indywidualizmu (opartego na subiektywizmie poznania) i idealizmu.

Najsławniejszy cytat: „Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.”

Johann Gottlieb Fichte (1762-1814 )- filozof-samouk. W swej filozofii czynu głosił jedność świata przedmiotowego i pozazmysłowego-uważał bowiem, ze przed zaistnieniem rzeczywistości musiał istnieć czyn, w wyniku którego ta rzeczywistość powstała. W oparciu o te poglądy romantycy stworzyli własną doktrynę indywidualizmu. Romantyczny artysta poprzez działania oparte na wolnej woli może stworzyć własna rzeczywistość, a ponieważ ośrodkiem wszechświata jest duch twórczy, którego wyrazem jest czyn, to możliwości twórcze artysty są równe mocom boskim.

Friedrich Wilhelm Joseph Schellling (1775-1854) -czołowy przedstawiciel tzw. niemieckiej filozofii natury.

Wprowadził do filozofii romantyzmu pojecie absolutu, czyli jedynego bytu, z którego można wywieść zarówno materię, jak i jaźń (przyrodę i ducha). Jednocześnie dostrzegał w absolucie czynniki irracjonalne, które łatwiej można uchwycić za pomocą intuicji i wiary, niż dedukcji logicznej. Stąd jest już tylko jeden krok do romantycznych postaw i haseł: irracjonalizmu, wyobraźni i fantastyki. Irracjonalizm to doktryna filozoficzna, której zwolennicy odrzucali możliwość rozumowego poznania rzeczywistości. Wartości poznawcze przypisano natomiast takim narzędziom, jak przeczucie, intuicja, instynkt i wiara. Wg tej koncepcji rozum nie pozwala poznać prawdziwej natury świata oraz własnego „ja” człowieka.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) - stworzył najpełniejszy system filozofii idealistycznej. Podstawą systemu heglowskiego jest dialektyczny rozwój idei. Dialektyka to metoda badania rzeczywistości poprzez opisywanie zjawisk w ich rozwoju, ruchu, powiązaniu. Charakter dialektyczny ma nie tylko proces myślowy, ale również rozwój świata- z każdej tezy można wywieść antytezę, z nich wylania się synteza. Byt ulega nieustannym przekształceniom, a każda jego postać jest niezbędnym ogniwem rozwoju, przebiegającego wg trójrytmu: synteza - teza - antyteza itd. Dla romantyków szczególnie ważne były poglądy Hegla dotyczące rozwoju i przekształceń bytu, czyli historii. Niemiecki filozof szczególną rolę przypisywał wybitnym jednostkom lub narodom, w czynach których objawia się duch świata.

Daniel Friedrich Ernst Schleiermacher (1768-1834) - głosił ideę mistycyzmu, czyli bezpośredniego poznania absolutu poprzez przeżycie religijne. Religia była wyłącznie indywidualnie przeżywanym uczuciem, poprzez które człowiek styka się z nieskończonością. Był on wyrazicielem indywidualizmu i uczuciowości - cech typowych dla postawy romantycznej.

Johann Gottfried Herder (1744-1803) - pisarz i filolog, głosiciel historyzmu, historiozof, autor ”Myśli o filozofii dziejów”. Herder zakładał, że dzieje są formą stopniowej realizacji boskiego planu. Człowiek, posiadając dar rozumu i wolności, współuczestniczy w dziejach, poprzez swe czyny tworzy tradycję. Naród to jedność pokoleń przeszłych, teraźniejszych i przyszłych, która egzystuje dzięki tradycji. Świadomość narodu jest zaś bezpośrednio zależna od świadomości tworzących go jednostek i grup.

SYLWETKA CZŁOWIEKA EPOKI

Indywidualista- człowiek wyjątkowy, cechują go mocne namiętności, ceni uczucie wyżej niż rozum, łatwo poddaje się urokom pejzażu, w naturze widzi nieujarzmioną się, jest ona też dla niego symbolem wolności, w miłości szuka „duszy bliźniaczej”.

TYPY BOHATERÓW LITERACKICH

BOHATER WERTERYCZNY - wykreowany przez J. W. Goethego („Cierpienia młodego Wertera”). W jego życiu główną rolę odgrywają uczucia, jest nadwrażliwy, delikatny, subtelny. Żyje wyobrażeniami, marzeniami o boskiej kochance i „komunii dusz”, dlatego zazwyczaj stroni od świata. Nie umie walczyć o swoje uczucia, jest bierny. Godzi się na rzeczywistość, a ponieważ nie potrafi znieść cierpienia spowodowanego rozstaniem z ukochaną kobietą, popełnia samobójstwo. Bohater werteryczny to człowiek wykształcony, oczytany, obyty w towarzystwie. Kiedy jednak znajdzie swoją miłość, chce być tylko z nią, ubóstwia ją, traktuje ja jak nieziemską istotę. To romantyczny kochanek.

BOHATER BAJRONICZNY - wykreowany przez G.G. Byrona („Giaur”, „Wędrówki Childe Harolda”). Charakterystyczna cechą tego bohatera jest bunt wobec świata, norm, konwencji i stosunków w nim panujących. Samotny i nie rozumiany walczy przeciwko tym normom, zwykle z wysokich pobudek (miłość, ojczyzna) i przegrywa. Jest tajemniczy, autor zwykle odsłania tylko fragmenty jego biografii. Przeżywa silne emocje i namiętności, którym się całkowicie poddaje. W końcu prowadzi to do zbrodni. Jest aktywny, dumny, niezależny, ma silne poczucie wyższości, własnego indywidualizmu. Bohater bajroniczny to przede wszystkim romantyczny buntownik.

Podstawowa różnica między bohaterem bajronicznym i werterycznym polega na tym, że choć obaj buntują się przeciw rzeczywistości, bohater bajroniczny próbuje ją zmienić przez aktywne działanie, nawet jeśli jest nim zbrodnia, a bohater werteryczny pozostaje całkowicie bierny.

BOHATER WALLENRODYCZNY - wykreowany przez Mickiewicza(„Konrad Wallenrod”). Postać o cechach bohatera bajronicznego. Dodatkowo motorem jego działania jest patriotyzm, miłość do zniewolonej ojczyzny. W imię ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia, jest gotów do największych poświęceń, do wzięcia na siebie grzechu, a nawet do popełnienia zbrodni(związki z prometeizmem).

ROMANTYCZNY WIESZCZ - Konrad(III część „Dziadów”), człowiek obdarzony nieprzeciętną wrażliwością, wybitna indywidualność, poezja to dla niego narzędzie zmieniania świata i sfera, w której jest możliwe porozumienie z absolutem - Bogiem. To romantyczny buntownik, który gotów jest wystąpić przeciw wszelkim świętościom w imię dobra ojczyzny i ludzkości( prometeizm).

ROMANTYCZNE KONCEPCJE ROLI POLSKI W DZIEJACH ŚWIATA

MESJANIZM - nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa ”meszaiah”, która oznacza człowieka przeznaczonego do pełnienia wyjątkowej, określonej misji. Mesjanizm był więc teorią historiozoficzną, zgodnie z którą zniewolony i uciemiężony naród polski miał odegrać wyjątkową, dziejową rolę. Twórcą podstawowego wariantu mesjanizmu polskiego był Mickiewicz( III część „Dziadów” - „Widzenie Księdza Piotra”). Poeta ukazał Polskę jako Chrystusa narodów, zbawiciela, za sprawą którego świat odrodzi się do nowego życia.

WINKELRIEDYZM - teoria przeciwna mesjanizmowi, stworzona przez J. Słowackiego („Kordian”). Wg niej Polacy, stojąc na czele zniewolonych narodów, powinni aktywnie walczyć o wolność i niepodległość, a nawet, jeśli trzeba, poświęcić się w tej walce.

GŁÓWNE GATUNKI LITERACKIE

BALLADA ROMANTYCZNA (gatunek synkretyczny).

Cechy:

• synkretyzm rodzajowy: elementy liryki ( nastrój, budowa stroficzna, rola uczuć) , epiki ( narrator, bohaterowie, fabuła), dramatu ( części kompozycji, dialog).

• Ludowość- całość oparta na ludowych wierzeniach

• Romantyczny nastrój i pejzaż

• Uwypuklenie roli natury w życiu człowieka i obecności pierwiastków irracjonalnych w świecie , ukazanie dwóch światów: żywych i zmarłych.

Znane ballady romantyczne to: „Śpiewak”, „Król Olch” J. w. Goethego, „Rękawiczka” F. Schillera. Jednym z najwybitniejszych twórców ballady romantycznej był A. Mickiewicz. Najbardziej znaną balladą w Europie była „Lenora” G.A. Bürgera.

DRAMAT ROMANTYCZNY (gatunek synkretyczny)

Cechy;

• zerwanie z zasadą trzech jedności klasycznych ( czasu, miejsca, akcji)

• brak wyraźnego zakończenia - kompozycja otwarta

• zerwanie z łańcuchem przyczynowo - skutkowym ( na pozór sceny nie są ze sobą powiązane) i związana z tym fragmentaryczność akcji

• obecność postaci fantastycznych

• kreacja głównego bohatera - jednostka wybitna, indywidualista rozdarty wewnętrznie

• nastrój tajemniczości.

Znane dramaty romantyczne to : „Zbójcy” F. Schillera, „Faust” J. W. Goethego, „Dziady” A. Mickiewicza.

POWIEŚĆ POETYCKA (gatunek synkretyczny)

Cechy:

• brak przyczynowo- skutkowego powiązania zdarzeń

• zaburzenie porządku chronologicznego

• kostium historyczny( akcja często rozgrywa się w przeszłości- autor nawiązuje do wydarzeń historycznych)

• charakterystyczny bohater ( samotny, zbuntowany indywidualista0

• nastrojowość i tajemniczość

Znane powieści poetyckie: „Giaur”, „Korsarz” G. G. Byrona. Pierwsza polska powieść poetycka to „Maria” A. Malczewskiego. Tworzył je również A. Mickiewicz: „Grażyna” i „Konrad Wallenrod”.

POEMAT DYGRESYJNY

Podstawowa cecha:

• obecność odautorskich dygresji ( wtrąceń, w których podejmowane są np. tematy aktualnego życia politycznego, społecznego, artystycznego, problemy egzystencjalne, filozoficzne.

Znanym polskim poematem dygresyjnym jest „Beniowski” J. Słowackiego. W zawartych tu dygresjach poeta rozprawił się z krytykami swojej twórczości, przedstawił własne poglądy na poezję i rolę artysty, a także określił swoje stanowisko w sporze z Mickiewiczem.

NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA EPOKI

Absolut - pierwotny byt.

Idealizm - przyznanie pierwszeństwa w poznaniu świata wartościom duchowym, pierwiastkom metafizycznym, tajemnym, pierwotnym

Ironia romantyczna- dystans między twórcą i jego światem a rzeczywistością dzieła i jego bohaterów, co prowadzi do demaskacji utworu przez samego utworu. Mistrzem ironii romantycznej w Polsce był Juliusz Słowacki.

Miłość romantyczna- romantycy uważali, że istnieją dusze sobie przeznaczone, pokrewne, bliźniacze. Wyłącznie między nimi jest możliwa idealna miłość, komunia dusz, dająca poczucie raju na ziemi. Wierzyli, że takie dusze spotkają się również w niebie. Romantycy nadawali miłości pochodzenie boskie. Najczęściej jest nieszczęśliwa, niespełniona, prowadzi do śmierci.

Mistycyzm- prąd religijno- filozoficzny, którego głównym założeniem była możliwość pozazmysłowego kontaktu człowieka z bóstwem.

Towianizm- idea historiozoficzna stworzona przez A. Towiańskiego. Uważał on, że nadeszła „epoka Chrystusa”, w której Polska ma do spełnienia mistyczną role odkupienia innych narodów. Idea towianizmu wywarła ogromny wpływ na A. Mickiewicza, któremu Towiański postawił życiorys mistyczny ( nazwał w nim poetę „rycerzem kamiennym, zakonnikiem, Dziewica Orleańską, prorokiem przed Chrystusem”).

Tyrteizm- idea bohaterstwa, walki o wolność, niepodległość. Termin wywodzi się od patriotycznej poezji Tyrtajosa. Echa tyrteizmu pobrzmiewają w twórczości Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego.

Wieszcz- geniusz twórczy, romantyczny kreator, którego poezja to zapis doświadczenia, jakim jest spotkanie z absolutem.

NURTY LITERACKIE

Historyzm - zainteresowanie historią, którego wyrazem było umieszczanie akcji w realiach historycznych

Mistycyzm- jak wyżej.

Mesjanizm- Jest to rozwinięty przez romantyków pogląd, przypisujący narodowi polskiemu specjalne posłannictwo. Mesjanizm polski, najbardziej oryginalny spośród mesjanizmów XIX w., rozwinął się po klęsce powstania listopadowego i był próbą tłumaczenia poniesionych ofiar i cierpień jako niezbędnego warunku do wypełnienia przez naród polski jego szczególnej misji w dziele wyzwolenia i uszczęśliwienia wszystkich ludów Europy. Była to interpretacja nieszczęść i klęsk narodu.
Bajronizm- jak wyżej

Werteryzm- jak wyżej

Prometeizm-postawa absolutnego poświęcenia, ale powodem tego poświęcenia być także człowiek, idea, wartości narodowe. Nazwa utworzona jest od imienia mitycznego tytana Prometeusza, który cierpiał w imię ludzkości. Cechy prometejskie posiadał Konrad z III cz. „Dziadów” Mickiewicza.

Wallenrodyzm- jak wyżej

Orientalizm ( orient- wschód)- fascynacja egzotyką Wschodu, która obejmowała język, obyczajowość, religię, pejzaż. Jej wyrazem były liczne podróże na Wschód m. in. Słowackiego, Mickiewicza, Byrona, a efektem były m. in: „Sonety krymskie” i „Giaur”.

NAJWYBITNIEJSI PRZEDSTAWICIELE EPOKI

Polska

Juliusz Słowacki (1809-1849) : „Oda do wolności”, „Hymn”,

”Pieśń legionu litewskiego” - 1830/1831; „Kordian”, „Balladyna”(dramaty) - 1834; „Anhelli”(poemat prozą)- 1838; „Testament mój”, „Lilla Weneda”(dramat), „Podróż do Ziemii Świętej z Neapolu”(poemat) - 1840; „Beniowski” (poemat dygresyjny)- 1841; „Sen srebrny Salomei”(dramat) - 1843; „Genezis z Ducha” (poemat prozą)- 1844.

Adam Mickiewicz (1798-1855): „Oda do młodości”- 1820; „Poezje” (zawierające „Ballady i romanse”) - 1822; „Grażyna” - 1823 ; II i IV cz. „Dziadów”- 1823; „Sonety krymskie” - 1826; „Konrad Wallenrod” - 1828; III cz. „Dziadów” - 1832; „Pan Tadeusz” - 1834; „Liryki lozańskie” -1839;

Zygmunt Krasiński (1812-1859): wczesne dramaty historyczne (pisał je w wieku 13/16 lat)- 1825-1828; „Nie-Boska Komedia” (dramat)- 1833(wyd.1835); „Irydion”(dramat)-1836;”Psalmy przyszłości”(poemat)- 1845.

Cyprian Kamil Norwid (1821-1883): “Pióro” - 1842; „Bema pamięci żałobny- rapsod” 1851; „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” -1856; „Fortepian Szopena”- 1863-1864; (wiersze).

Aleksander Fredro (1793-1876): „Śluby panieńskie”-1827-1832; „Zemsta”-1832-1833.

Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887) : ok. 500 powieści historycznych, m. in. „Stara baśń”.

Europa

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832): „Faust“ (dramat)- 1773-1831, „ Götz von Berlichingen“(dramat)-1773, „Cierpienia młodego Wertera“(powieść epistolarna *)- 1774.

George Gordon Byron (1788-1824): „Giaur” (powieść poetycka)-1813, “Korsarz”(powieść poetycka) -1814, „Wędrówki Childe Harolda”(poemat dygresyjny) - 1812, „Don Juan”(poemat dygresyjny)- 1823, „Manfred”(dramat)-1817, „Kain”(dramat)-1821.

*powieść epistolarna - powieść w formie listów. Narracja w tym przypadku jest narracją pierwszoosobową podaną w formie korespondencji.

PRZEDSTAWICIELE I CECHY SZTUKI ROMANTYCZNEJ

Muzyka - uważana przez romantyków za najdoskonalszą ze wszystkich sztuk - narzędzie wyrażana najbardziej subtelnych uczuć. Dlatego kompozytorzy zerwali z regularnością budowy dzieła muzycznego, na pierwszy plan wysunęli melodię, operowali gwałtownymi zmianami tempa. Prekursorem muzyki romantycznej był Ludwik van Beethoven. Twórcą nowej opery był Karol Maria Weber. Najwybitniejsi twórcy: Fryderyk Chopin, Franciszek Schubert, Feliks Mendelssohn, Robert Schumann, Franciszek Liszt, Hektor Berlioz, Ryszard Wagner.

Malarstwo- pojawia się nowy sposób przedstawiania pejzażu, przyrody. Często jest to specyficzny pejzaż romantyczny ( góry, wzburzone morze, księżyc). Obrazy romantyków odznaczają się dynamiką. Ich tematem są wydarzenia historyczne, a także sceny z życia ludu.

Najwybitniejsi twórcy: William Turner, Eugene Delacroix, Theodore Gericault, Piotr Michałowski, Henryk Rodakowski.

---