Renesans( Odrodzenie)

Renesans jest epoką otwierającą czasy nowożytne. Przepaść między „starą” a „nową” kulturą europejską jest wielka, ponieważ na przełomie XV/XVI wieku we Włoszech, a w XVI wieku w innych częściach kontynentu, zmieniło się całkowicie myślenie człowieka, jego podejście do sztuki i tradycji filozoficznej i literackiej. Oczywiście przemiany te nie nastąpiły z dnia na dzień. Przełom idei jest procesem, na który składają się wydarzenia historyczne, sytuacja polityczna, zjawiska społeczne. Odrodzenie to przede wszystkim epoka wielkich indywidualności. Każdy, kto czuł w sobie przypływ talentu, rozwijał go wszechstronnie. Człowiek nie był zorientowany na jedną dyscyplinę, bardzo często pełnił wiele funkcji: zawodowych, społecznych, politycznych, artystycznych. Najlepszym przykładem mogą być Leonardo da Vinci i Michał Anioł, którzy interesowali się nauką, techniką, rozmaitymi dziedzinami sztuki i filozofią. Renesans zrodził wielu geniuszy, których osiągnięcia do dziś wzbudzają szacunek i podziw, gdyż znajdują praktyczne zastosowania.Odrodzenie się człowieka w Renesansie polegało na odrzuceniu ideałów średniowiecznej ascezy, zanegowaniu scholastyki i średniowiecznego systemu gradualnego (hierarchii bytów od najniższych po uduchowione). Nowa epoka podkreślała niezwykłą godność każdego człowieka, wartości życia ziemskiego. Z tak rozumianą wartością życia doczesnego wiązała się ciekawość świata i chęć jego odkrywania. Było to olbrzymie pole, które dopiero należało odkryć i zbadać. Stąd też XV i XVI wiek to czas wielkich odkryć geograficznych i podróży naukowych. Renesans to również okres odrodzenia nauki i sztuki. Pojawił się druk, który zrewolucjonizował całą epokę, myślenie o świecie oraz przekaz informacji. Książki, które dotąd były prawie niedostępne i nieosiągalne ze względu na ich cenę, stały się dobrem powszechnym. Wydarzenie to wpłynęło na szybkość przekazu idei i myśli. Nie można również zapominać, iż Renesans jest czasem, w którym obficie korzystano z dorobku antycznego, w którym się do niego odwoływano i stawiano go za wzór. Średniowiecze nie otaczało starożytnych zabytków szczególną czcią, a myśl antyczna była jedynie zbiorem mądrych zdań. Renesans nadał Antykowi nowy sens. Antyk stał się więc kryterium oceny dorobku renesansowego, kanonem piękna w sztuce i filozofii. Bardzo popularne stało się hasło powrotu do źródeł - czyli ad fontes. Zdaniem badaczy epoki na narodziny Renesansu wpływ miały również m.in. kryzys papiestwa, rozluźnienie więzi łączących papiestwo z cesarstwem, rozwój miast, handlu i rzemiosła. Ponadto Odrodzenie miało miejsce tylko w łacińskiej części Europy. W Bizancjum i krajach prawosławnych przełom renesansowy nie nastąpił. Reformację i humanizm uważa się za dwa najważniejsze prądy renesansowe. Na przykład w Niemczech większą rolę odegrała reformacja, natomiast we Włoszech czy Hiszpanii - humanizm. Jednak nie da się wyznaczyć ostrych granic między tymi zjawiskami, które przenikały się, zwalczały, napędzały wzajemnie.
Renesans pozostał epoką, w której dominowała jeszcze łacina. Był to uniwersalny język, którym posługiwała się wykształcona Europa. Renesansowa łacina była jednak bardziej przejrzysta od średniowiecznej, odzyskała swój starożytny blask i piękno. Wielu pisarzy było już wówczas twórcami dwujęzycznymi - rozwijały się tym samym literatury i języki narodowe

Humanizm był ruchem umysłowym i światopoglądowym doby Renesansu. Dążył do zrekonstruowania starożytnej kultury poprzez studia nad antyczną myślą, literaturą, językami. W przeciwieństwie do Średniowiecza, które w centrum stawiało Boga, Renesans kierował swoją uwagę ku człowiekowi, jego duchowości i sprawom materialnym. Tak rozumiana antropologia zajmowała się człowiekiem jako podmiotem jednostkowym oraz bytem społecznym, badając jego uwarunkowania i przeżycia. Taką perspektywę nazywamy antropocentryczną. Uznawano, iż rozum ludzki jest autonomiczny i zdolny do poznania świata. Humanizm przywiązywał również wagę do praw człowieka i skupiał się na uniwersalnych wartościach cnót oraz krytyce powszechnych wad. Humaniści głosili potrzebę kształtowania jednostki indywidualnej, silnej, świadomej swojej godności. Samo słowo humanizm pochodzi od łacińskiego humanitas - człowieczeństwo, ludzkość, homo - człowiek, humanus - ludzki. Określenia te wyznaczają skalę przepaści między starą a nową epoką. Życie człowieka i rzeczywistość ziemska zyskały wartość wbrew zakazom Kościoła, wbrew naukom kleru o marności świata, o potrzebie wyrzeczenia się cielesności i o pogardzie dla ludzkich spraw. Ruch ten przyniósł nie tylko nowy obraz człowieka i świata, ale także nowe spojrzenie na moralność, religię, nauki ścisłe, sztukę. Humanizm upominał się o człowieka, często uciśnionego, zapomnianego na dole drabiny feudalnej, pokrzywdzonego - jak np. o chłopa upominał się Mikołaj Rej, czy o wartość dziecka - Jan Kochanowski. Często łączy się definicję humanizmu z hasłem Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce

U ludzi Renesansu, którzy chcieli czerpać z życia samą jego esencję, którzy podkreślali godność i wartość tego, co doczesne, można również odnaleźć elementy tych dwu filozofii horacjańskich, zwłaszcza epikureizmu. Wobec przemijalności życia i krótkości dóbr doczesnych, winno się z życia czerpać samą esencję, w myśl zasady carpe diem. Zabawa, radość życia pozwalają choć na krótko zapomnieć o znikomości życia, stanowiąc o naszej chwilowej przyjemności. Stoicyzm, do którego również odwoływali się ludzie Renesansu, wyrażał się w przekonaniu, iż celem ludzkiego życia jest szczęście, czyli życie w zgodzie z cnotą, sumieniem, wewnętrznym spokojem, poczuciem wolności. Stan duszy nazywany cnotą polegał na harmonii ducha, której nie mogło zburzyć ani nagłe szczęście, ani nagłe nieszczęście.

Cechy dramatu szekspirowskiego

Dramaty tworzone przez Szekspira były na tyle nowatorskie, iż zyskały miano dramatów szekspirowskich. Do ich głównych cech zaliczamy:

• Naruszenie klasycznej reguły trzech jedności - miejsca, czasu i akcji, stosowanej w dramatach antycznych. Utwory rozgrywają się w wielu przestrzeniach, akcja trwa wiele lat, występują liczne wątki poboczne.

• Złamanie zasady decorum, czyli odpowiedniości stylów i środków wyrazu.

• Naruszenie wprowadzonej przez Sofoklesa zasady, w myśl której na scenie mogło przebywać jednocześnie nie więcej niż trzech aktorów. W dziełach Szekspira zdarzają się sceny zbiorowe.

• Występowanie scen krwawych, drastycznych, ukazanych bezpośrednio, a nie pośrednio, poprzez opis.

• Bohaterowie ulegają transformacjom, popadają w skrajne stany emocjonalne, mają bogate życie psychiczne.

• Występowanie sfery fantastycznej, ponadnaturalnej, upiorów, duchów, czarownic.

• Plastyczny język, pełen metafor, porównań, dialogów.

Czas powstania Makbeta można ustalić z pewnym przybliżeniem. Brakuje źródeł, które pozwoliłyby precyzyjnie określić, jak długo Szekspir pracował nad tą tragedią. Historycy literatury nie znają też ciągle innych faktów dotyczących osoby i twórczości słynnego dramaturga epoki elżbietańskiej. Na podstawie zapisanych w utworze sugestii i pewnych skojarzeń oraz wzmianek o nim i nawiązań w twórczości innych autorów za datę powstania Makbeta przyjmuje się rok 1602.

1. Zwycięstwo Dunkana w bitwie pod Forres dzięki męstwu Makbeta i Banka.
   2. Przepowiedzenie przyszłości Makbetowi (przyszłemu królowi Szkocji) i Bankowi (przyszłemu ojcu królewskiego rodu) przez trzy wiedźmy.
   3. Przybycie króla Dunkana do zamku Makbeta.
   4. Zabicie śpiącego Dunkana przez Makbeta, wspieranego na duchu przez Lady Makbet.
   5. Zrzucenie winy na strażników pokoju króla i ogłoszenie żałoby w państwie.
   6. Ucieczka następców tronu z obawy przed zamachami.
   7. Zlecenie zabójstwa Banka i Fleance'a, zakończone śmiercią Banka i ucieczką jego syna.
   8. Początki dziwnych zachowań i majaczeń Makbeta na uczcie w zamku.
   9. Kolejna przepowiednia wiedźm, dotycząca ośmiu królów Szkocji oraz końca Makbeta (poruszenie lasu Birnam, dziwny rycerz, nie narodzony z kobiety).
   10. Zamordowanie żony i dzieci Makdufa oraz zdobycie jego zamku przez króla Makbeta.
   11. Planowanie powrotu szkockich lordów i przywrócenia ojczyźnie prawowitego następcy oraz spokoju i bezpieczeństwa poddanych, dzięki pomocy króla Anglii.
   12. Choroba obłąkańcza Lady Makbet i śmierć królowej.
   13. Bitwa szkocko-angielska przed zamkiem Dunzynan.
   14. Śmierć Makbeta od miecza Makdufa, wydobytego przedwcześnie z łona matki - spełnienie się przepowiedni.
   15. Obwołanie Malkolma nowym królem Szkocji.

Makbet - postać tytułowa. Jest wasalem i bliskim krewnym króla Dunkana. Dowodzi wojskiem królewskim w wojnie szkocko-norweskiej. Jego zamek znajduje się w Inverness. Mąż Lady Makbet.
Na początku Makbet jest bohaterem wojennym. Wyróżnia się walecznością, wiernością królowi. Jego uczynki są sprawiedliwe, mężne i godne naśladowania. Jest szlachetnym rycerzem, ceniącym przyjaźń Banka i służbę u króla.
Kiedy dowiaduje się od wiedźm, że zostanie królem, rodzą się w nim niemoralne żądze - myśli o dokonaniu zbrodni na królu, aby przyspieszyć spełnienie się przepowiedni. Myśl o władzy, podsycana przez żonę, popycha Makbeta do zamordowania Dunkana. Wkrótce, jako król Szkocji, Makbet staje się tyranem. Rządzi bez skrupułów, zabija przyjaciela i rodzinę Makdufa - wiernego Dunkanowi lorda. Makbet ginie w walce z Makdufem, chcącym przywrócić tron prawowitemu następcy dawnego króla.

Lady Makbet - żona tytułowego bohatera. Kobieta ambitna, bezwzględna, opanowana. Ma ogromny wpływ na męża. W swej przebiegłości doskonale planuje zbrodnię i zacieranie jej śladów. Mimo swego uporu, pozornej twardości charakteru i braku sumienia - Lady Makbet popada w obłęd po dojściu Makbeta do władzy. Kobieta dzieli z mężem cierpkie owoce ich niemoralnych uczynków. Najprawdopodobniej popełnia samobójstwo.
Banko - przyjaciel Makbeta. Jest dowódcą wojsk Dunkana w wojnie szkocko-norweskiej. Podobnie jak Makbet, Banko zdobył sławę jako waleczny rycerz, dzięki któremu Szkocja wygrała z wrogiem. Postać szlachetna, prawdomówna, wierna ideałom, racjonalna. Czarownice przepowiadają mu, że zostanie ojcem królewskiego rodu. Banko przestrzega Makbeta przed złudnością przepowiedni wiedźm, próbuje logicznie analizować słowa wieszczek i zachowuje dystans do tych istot o niepewnych intencjach. Banko podchodzi do przepowiedni wiedźm zupełnie inaczej niż Makbet. To z jego ust wypłynie opis dziwnych wieszczek, przypominających kobiety, nienaturalnie zniekształcone [w. 133-142]. Jest on więc bacznym obserwatorem. Chce zbadać, czy zjawy są prawdziwe, czy też może zostały wywołane przez trujące rośliny, które obaj mężczyźni mogli wcześniej spożyć. Przyjaciel głównego bohatera zauważa, że nie należy ufać słowom niepewnych istot. Jest więc człowiekiem twardo stojącym na ziemi.

Dunkan - król Szkocji. Władca sprawiedliwy, mężny, doceniający starania poddanych w walce dla ojczyzny. Nagradza Makbeta tytułami w zamian za bohaterstwo na polu bitwy. Zdrajców ojczyzny karze śmiercią (przykład tana Kawdoru). Dunkan nie podejrzewa przemiany swego krewnego, Makbeta, i zatrzymuje się w Inverness, nieświadomy zasadzki na swe życie. Ginie z rąk Makbeta.
Makduf - lord szkocki. Postać wierna królowi Dunkanowi, jeden z pierwszych panów, który podejrzewa zdradę Makbeta. Jest zmuszony uciekać do Anglii i opuścić żonę i dzieci w swej posiadłości w Fajf. Jako niemowlę został wyjęty przez lekarzy z łona matki, zanim upłynęło dziewięć miesięcy. Fakt ten będzie przedmiotem jednej z wróżb, dotyczących śmierci Makbeta. Makduf zabije głównego bohatera w bitwie pod Dunzynan.
Lady Makduf - żona Makdufa. Dobra matka i wierna mężowi gospodyni, która nie rozumie polityki, nie miesza się w sprawy męża. Kobieta racjonalna, łatwowierna, nie rozumiejąca głębszych słów synka, który rozumie decyzję ojca i niebezpieczną sytuację polityczną w państwie. Lady Makduf, wahająca się, czy wierzyć przestrodze, nie zdąży uciec przed zbójcami i zginie wraz z dziećmi.
Malkolm i Donalbein - synowie króla Dunkana. Nie kierują się żądzą władzy, ale stosują raczej uniki w polityce, stawiając na wartość ich życia. Po morderstwie Dunkana podejrzewają spisek także przeciw sobie i uciekają z kraju. Z daleka obserwują tyrańskie rządy Makbeta. Gdy znajdują pomoc króla Anglii, ruszają przywrócić w ich ojczyźnie ład i spokój. Malkolm, jako starszy, przejmuje władzę. Zaprasza poddanych na koronację do Skony.

Makbet jest bohaterem tragicznym, ponieważ znajduje się w sercu konfliktu, z którego nie sposób wyjść bez ofiary, bez straty i porażki. Chodzi o konflikt pomiędzy losem a wartościami. Makbet poznaje los, czyli przyszłe, nieuchronne wydarzenia. Ale droga, którą główny bohater ma dążyć, aby ów los się spełnił - jest drogą niemoralną, drogą wbrew wartościom. Makbet dokonuje morderstwa na królu, własnym kuzynie i przyjacielu; człowieku, który Makbetowi ufał i który go doceniał. Tragizm tej decyzji wiąże się ze świadomością bohatera, ze zdawaniem sobie sprawy, kogo zabija, jakiemu człowiekowi odbiera życie. Ponadto Makbet, zaraz po przebiciu Dunkana sztyletami, zaczyna tracić zmysły. Jego życie staje się nieustannym lękiem o władzę i lękiem przed karą. Makbet widzi zjawy - jak duch Banka - boi się własnego cienia, plącze się ciągle we wróżbach czarownic. Bohater popada w obsesję i rozpacz. Choć z drugiej strony zbrodnia odbija się i na nim - Makbet staje się bezwzględny, zimny, nieczuły. Tragizm samego Makbeta polega również na bolesnym zdaniu sobie sprawy z własnej klęski, na paraliżującym odkryciu własnego błędu. Błąd Makbeta to zawierzenie źle zinterpretowanym wróżbom wiedźm, to zaślepienie żądzą władzy, które nie pozwoliło trzeźwo ocenić dwuznacznych słów.
Ze zbrodnią wiąże się postać Lady Makbet. Choroba i ostateczna śmierć żony zdają się wpisywać w karę za morderstwa i tyranię. Makbet traci jedyną podporę, jaką miał w żonie. Na koniec bohater tragiczny ginie. Wydaje się, że jego śmierć jest w pewnym sensie żałosna, ponieważ Makbet do końca ufa przepowiedniom, nie może uwierzyć, że istnieje człowiek nie narodzony z kobiety - jak mówiły wieszczki. Makbet jest do ostatniej chwili życia zaślepiony losem i dosłownym znaczeniem przepowiedni. Nie myśli logicznie, nie potrafi nabrać dystansu, skruszyć serca, przyznać się do winy. Umiera w fałszu i obłudzie. Nie przyjmuje do wiadomości, że prawda wyjdzie na jaw, że los zakończy się dla niego okrutnie. Ta naiwność Makbeta pogłębia rozmiar jego tragedii.

Makbet dochodzi do władzy drogą zbrodni i kłamstwa. Najpierw wiedźmy przepowiadają mu królewską przyszłość. Wtedy budzą się w bohaterze myśli o morderstwie króla Dunkana. Kiedy zwierza się żonie o dziwnym spotkaniu wieszczek na wrzosowisku, Lady Makbet utwierdza męża w postanowieniu.
Okazja do zabicia króla nadchodzi nagle, gdyż jeszcze tej samej nocy Dunkan chce się zatrzymać w zamku Makbeta. Makbet wraz z żoną usypiają strażników królewskiej komnaty, główny bohater osobiście przebija króla Dunkana sztyletami. Żona rozmazuje krew na ubraniach uśpionych stróży. Rano Makbet zabija strażników na oczach innych panów szkockich, po to, aby zatrzeć ślady zbrodni. Szkoci nie chcą jednak uwierzyć w winę żołnierzy i raczej skłaniają się ku podejrzeniom spisku. Synowie Dunkana uciekają z kraju.
Makbet, jako jedyny bliski krewny Dunkana, mężny bohater wojen i wierny sługa królewski, zostaje koronowany na króla Szkocji. Jego rządy stają się jednak obsesyjną walką o zachowanie tronu i niewyjawienie prawdy o śmierci Dunkana. Makbet wie, że jego przyjaciel, Banko, jest jedynym świadkiem przepowiedni. Co więcej, wiedźmy wywróżyły Bankowi zapoczątkowanie królewskiego rodu. Makbet widzi wiec teraz w dawnym przyjacielu wroga, zagrażającego tronowi i władzy Makbeta. Główny bohater wynajmuje szajkę zbójów, aby napadli na powóz Banka i jego syna, Fleance'a. Banko ginie.Kolejną zbrodnią, która popełnia Makbet jest zamordowanie rodziny Makdufa. To przesądza o rychłym upadku króla. Lordowie, przebywający na dworze angielskim, gdzie król jest nie tylko prawy, sprawiedliwy, mądry, ale też uzdrawia i znajduje czas dla najmniejszych poddanych - postanawiają obalić Makbeta-tyrana. Król ginie w walce z Makdufem.

Lady Makbet jest postacią tragiczną, a jednocześnie autentyczną psychologicznie. Na początku jawi się jako kobieta demoniczna. O tym, jak ciemne są jej myśli, jak nikczemne pobudki i motywy działania, dowiadujemy się z monologu bohaterki po przeczytaniu przez nią listu od męża, jeszcze w I akcie sztuki.

Zadziwia przenikliwość Lady i jej zdolność do dokładnego rozeznania się w sytuacji. W liście Makbet nie wspomina o swoich rozterkach moralnych, towarzyszących mu od pierwszych przecież chwil dramatu. Makbet pisze w liście, że dzieli się ze swą towarzyszką wielkich dni radością, jaka płynie z poznania przyszłych wydarzeń. Lady Makbet od razu wie, co oznaczają słowa wiedźm. Lady Makbet zdaje sobie sprawę z podwójności znaczenia przepowiedni. Z jednej strony jest to kuszenie wielkim zwycięstwem i szczytem ludzkich marzeń, a z drugiej strony - niebezpieczeństwo cierpienia moralnego, zniszczenie ludzkich odruchów wrażliwości, wejście na ścieżkę nikczemności i zła Macierzyństwo to troskliwość, dobroć, miłość budująca nowe życie. Dziecko budzi w człowieku, a zwłaszcza w kobiecie, ciepło, wrażliwość, delikatność. Lady Makbet sprzeciwia się temu naturalnemu prawu. Nie chce mieć dziecka, nie chce czuć pięknych emocji, związanych z byciem matką. Lady przywołuje ciemność, aby odtąd ta rządziła jej sercem. Bohaterka tragedii Szekspira szuka pomocy wśród tajemnych, diabelskich sił, które wyzwolą w jej sercu kłamstwo, hardość, umiejętność gry, odwagę do zabijania, siłę do podtrzymywania męża, który z pewnością okaże się bardziej ludzki niż Lady. Kobieta postanawia sobie, ze będzie umarła dla świata, jeśli tylko dokona zbrodni. Lady Makbet wzywa piekielne ciemności, aby w nich nie mogła widzieć rany, którą zada, aby w takim szatańskim mroku Bóg nie wypatrzył jej okropnych czynów. Scena ta ma charakter symboliczny. Przyzywanie ciemności i najczarniejszych ludzkich instynktów mają dodać odwagi zbrodniarce, mają ją też usprawiedliwić lub ukryć przed jasnością dnia i prawdy. Bohaterka oszukuje siebie już w tym momencie przeczuwania, że wszystko się uda tylko dzięki nocy. Pojęcie zbrodni jest w świecie Szekspira wykroczeniem przeciw prawu naturalnemu i przyzwoitości moralnej. Niesienie śmierci na wojnie nie jest naznaczone złem. Lady Makbet jest na początku silna, dodaje odwagi mężowi, który niejednokrotnie już walczył na polu bitwy, któremu nie obca była śmierć zadana innym lub śmierć grożąca jemu samemu. Ale Makbet czuje różnicę w sytuacjach. Zamach na życie króla - przyjaciela i krewnego pozbawi Makbeta szacunku dworu, szacunku do samego siebie. Przenikliwość kobieca każe Lady Makbet przygotować plan przekonania męża do zrealizowania wróżby za wszelką cenę. W noc zabójstwa Dunkana następuje scena rozmowy małżonków. W scenie tej Szekspir zawarł wizerunek kobiety strasznej, bezwzględnej zbrodniarki, o sercu zimnym, twardym, wciąż o cechach demonicznych. Warto jednak zwrócić uwagę, że Lady nigdy nie mówi „dla mnie”, „ja będę wielka, szczęśliwa”. Cała uwaga Lady Makbet, skupiona na dokonaniu zbrodni i odsunięciu jakichkolwiek podejrzeń od siebie i od męża, obejmuje los obojga. Mimo że aktywność kobiety dotyczy zła, świadczy o jej miłości do Makbeta. Lady od początku czuje się współodpowiedzialna za zbrodnię. Namawia męża dlatego, że kocha go, i pragnie dla niego najlepszego - zdobycia władzy. Lady Makbet widzi siebie u boku męża, nie ponad nim, nie zamiast niego. Jest to rys tragizmu w charakterze tej postaci .Kiedy Makbet decyduje się zabić Banka i Fleance'a, Lady Makbet stwierdza, że obaj są tylko z ciała i krwi. Nie wydaje się, że kobieta ma na myśli kolejne morderstwo, choć i tak można jej słowa zinterpretować. Do tej pory Lady Makbet jawi się jako kobieta demoniczna, zdolna do wszystkiego. Ale i w niej zaczynają budzić się dziwne stany. Uświadomienie swego własnego zaślepienia złem musi nastąpić prędzej czy później. Lady zaczyna cierpieć do tego stopnia, ze doktor stwierdza u niej chorobę duszy, nie tylko ciała. Choroba zbrodniarki jest wyrazem tragizmu tej postaci. Kiedy wcześniej Lady była pewna, że to mąż ulegnie ludzkim uczuciom, że ona będzie jedyna, która go podźwignie z tej słabości - kobieta nie myślała, że cierpienie zbrodniarki jest tak wielkie. Okazuje się, że serce Lady Makbet nie skamieniało. Dźwiga ogromne brzemię grzechu: podwójne, bo bohaterka świadomie przejęła też odpowiedzialność za zbrodnie męża. W świetle tej sceny wcześniejsze podżeganie Makbeta do zbrodni, wytykanie mu słabości - są czynnościami wynikającymi z wewnętrznej walki Lady Makbet. Okazuje się, że kobieta nie była pozbawiona wątpliwości, strachu, niepewności. Każdy jej akt był przemyślany i był owocem starannie zagłuszonego sumienia. Być może obowiązkowość wobec męża dyktowała kobiecie przyjęcie postawy przeciwnej do zachowania Makbeta. Gdy ten tracił nerwy, patrzył obłąkanym wzrokiem, miał sparaliżowane ręce, chciał się wycofać - w Lady Makbet rósł zapał i żądza. Marazm Makbeta potęgował w jego żonie aktywność. Teraz Lady Makbet doświadcza nawrotu wyrzutów sumienia. Obudziły się w niej uczucia, które z taką mocą chciała przecież wyrzucić ze swego serca, ze swojego życia. Pamięć zbrodni jest na tyle żywa, że nie pozwala kobiecie usnąć spokojnie. ostatniej scenie tragedii do komnaty Makbeta, przygotowującego się do bitwy, przychodzi sługa z wiadomością: „Królowa zmarła”. Kobieta silna, zacięta, ambitna, bezwzględna, z drugiej strony - kochająca męża i dotknięta karą sumienia - ulega teraz słabości. Prawdopodobnie zabija się. Nie widzi innej drogi jak tylko samobójstwo. Śmierć bohaterki jest wynikiem rozpaczy, nie wyrażonego słowami bólu.

Najważniejszym tematem Makbeta jest zło w świecie i w człowieku. Problem ten ukazany został przez Szekspira w sposób wieloaspektowy. Zło ujawnia się w działaniu na dwóch płaszczyznach: realistycznej i fantastycznej. W pierwszej sferze znajdują się ludzie, którzy są prowokowani do dokonywania zła przez fantastyczne wiedźmy i postać Hekate. Wiedźmy jako personifikacje zła
Zło, które jest zauważalne od pierwszego momentu tragedii Szekspira, maskuje się pod postaciami czarownic, jakichś ponadnaturalnych istot. Dlaczego są złe? Pojawiają się wraz z nastrojem grozy, wywołują negatywne uczucia - niepokoją zarówno bohaterów, jak i widza. Czarownice same mówią o swych niecnych zamiarach wobec ludzi, co sprawdza się w toku akcji dramatu. Wiedźmy mają wpływ na los człowieka. Z kart dramatu wiadomo, że czarownice kierują człowiekiem zawsze w tę ciemną stronę. Kuszą, nękają obietnicą szczęścia, która doprowadza bohatera do absolutnej klęski. Gdy odkrywa on pozór tej obietnicy, złudność słów wieszczek, jest już za późno. W scenie czarów nad kotłem czarownice przywołują siły nieczyste, które mają przepowiedzieć Makbetowi przyszłość. W tragedii Szekspira postacie wiedźm i Hekate są jedynym ucieleśnieniem zła. Te postacie wraz ze złowieszczą, groźną scenerią, mają świadczyć o obecności zła w świecie poza sceną. W końcu XVI wieku istniał jeszcze problem kobiet palonych na stosie za kontakty z Szatanem. Dziś zjawy w teatrze, nawet jeśli ich rolą jest pogrążenie bohatera w moralnej otchłani, odbieramy w kategoriach baśniowych figur lub też jako zobrazowanie myśli bohatera, czyli element jego psychiki. W XVII-wiecznym dramacie było inaczej. Postaci, wcielające siły zła na scenie, miały charakter symboliczny, działały na wyobraźnię, służyły wprowadzeniu i podkreśleniu problemu, poruszanego przez dramaturga. W tym wypadku zjawy są narzędziem do analizy zła w świecie.

Władza jest w Makbecie celem, który chce osiągnąć wielu ludzi. Makbet oraz Lady Makbet dążą do władzy w sposób obsesyjny. Okazuje się, że władza jest marzeniem obojga. Wydaje się ona jedynym warunkiem szczęścia małżonków. Władzę szanuje całe społeczeństwo i zdaje sobie sprawę zarówno z odpowiedzialności, jaka spoczywa na władcy, z jego obowiązków wobec ludu, jak też z przywilejów rządzącego. Dobry władca jest warunkiem spokoju, zadowolenia, dobrobytu i bezpieczeństwa w państwie. Każdy interesuje się tym, co się dzieje na dworze królewskim. Lordowie pilnują praw, panujących między władcą a poddanymi. Dzięki wiernej służbie królowi, oni sami dążą do władzy nad mniejszymi grupami. Władza świadczy też o kraju na zewnątrz, na arenie międzynarodowej. Tron daje zatem wielką siłę. Sposób, w jaki Szekspir omawia problem władzy, pokazuje, jak trudnym zagadnieniem jest władza nie tylko w średniowiecznym zhierarchizowanym świecie, ale także w rozumieniu uniwersalistycznym. Władza okazuje się być niebezpieczna. To przez nią tak trudno Makbetowi o wyznaczenie granicy między dobrem a złem, a później - o postawienie granicy w popełnianiu zbrodni. Ponieważ Makbet pozwolił złu opanować swoje serce, dzięki medium władzy, przekazuje to zło na zewnątrz. Bohater staje się wręcz niepohamowany w wyrządzaniu zła, w doprowadzaniu otaczającego świata do upadku. Okazuje się, że wystarczy mała iskierka sił nadnaturalnych, aby spowodować w człowieku lawinę nienawiści, bezmyślności, żądz różnego rodzaju. Wtedy upadek jest nieunikniony.W tragedii Szekspira przedstawione są dwa typy władców, dwie różne drogi, jakimi można sprawować władzę. Pierwszy typ realizuje Makbet - władca-tyran, makiaweliczny despota. Określenie „makiaweliczny” wzięło się od nazwiska renesansowego myśliciela Machiavellego, który w swoim dziele pt. Książę opisał władcę absolutnego, który może stosować wszystkie metody, nawet niemoralne, w imię zasady „cel uświęca środki”. Drugi typ charakteryzują postawy: króla Dunkana, Malkolma, angielskiego króla - Edwarda oraz wodza angielskich wojsk - Siwarda. Makbeta jako władcę charakteryzują zarówno jego poczynania zanim zasiadł na tronie, jak też okres jego panowania w Szkocji. Motywy dojścia Makbeta do władzy zapowiadają jednocześnie późniejsze metody rządzenia. Bohater kieruje się ślepą ambicją, żądzą władzy, próżnością. Jego pociąg do władzy jest podsycany zarówno przez żonę, którą kierują również niskie pobudki i brak skrupułów, jak również przez przepowiednie wiedźm Dla Lady Makbet osiągnięcie przez męża tronu stanowi warunek spełnienia się zarówno Makbeta, jak i jej samej - jako kobiety z wyższego stanu, żony sławnego rycerza, a przyszłego króla. Ambicja Lady Makbet urasta do rangi obsesji, gdy kobieta dowiaduje się o myślach samego Makbeta o tronie, a także o przepowiedni. Lady zdaje się uważać, że nakłanianie męża do zdobycia władzy, torowanie Makbetowi drogi do tronu - są obowiązkami kobiety jako wiernej i kochającej żony. Dążenie do władzy jest realizacją marzeń nie tylko Makbeta, ale także jego żony. Bohater nie potrafi oprzeć się także zapowiedziom czarownic, które wyrażają jego skryte, podświadome namiętności i marzenia. Makbet nie zastanawia się nad pochodzeniem wiedźm. To, że mogą one współdziałać z Szatanem, z siłami nieczystymi, jest dla bohatera nieważne. W taki sposób człowiek - wcześniej prawy, szlachetny, honorowy, rycerski - staje się bezwzględnym władcą, przekraczającym w swych metodach jakiekolwiek normy moralne. Pozostaje również kwestia, na ile Makbet realizuje w swym bestialstwie własne pobudki, a na ile podlega rzeczywiście działaniu losu czy też sił wyższych. Czy zamordowanie przyjaciela i niewinnej rodziny w celu zabezpieczenia sobie stanowiska, czy zabicie strażników w celu zatarcia śladów zbrodni - są aktami świadomego wyboru bohatera, czy też były to zdarzenia wpisane od początku w historię Makbeta? Warto zwrócić uwagę na ten tragiczny rys postaci Makbeta-władcy.Panowanie Makbeta lordowie określają jako okrutne, tyrańskie, niesprawiedliwe. Po śmierci Makbeta padają nawet słowa, że należy pojmać nędznych popleczników tego zmarłego rzeźnika i jego sztańskiej żony. Przez Makbeta wierny dawnemu królowi Makduf musi opuścić kraj, oskarżony o zdradę. Makbet nasyła na opuszczoną rodzinę Makdufa zbójców, którzy mordują niewinną kobietę, Lady Makduf, wraz z dziećmi. Skala zbrodni Makbeta jest wielka. Król sam żyje w zakłamaniu i sieje zło i kłamstwo w swoim państwie. Władca nie kieruje się ani zdrowym rozsądkiem, który kazałby nie stwarzać sobie wrogów, nie rodzić podejrzeń. Makbet-król nie poważa nawet praw boskich, tego, że mógłby być ukarany za grzechy. Ten typ władcy jest typem tragicznym. Mimo obiecującego początku królowania, spełnienia marzeń i kuszącej niegdyś przepowiedni - władca-tyran zostaje zabity w walce. Drugim rodzajem sprawowania władzy jest traktowanie tytułu królewskiego jako służby społeczeństwu - ten typ władcy reprezentuje Dunkan. Mimo że w ówczesnej Europie (XI wiek) tron był dziedziczony, król mógł mieć poczucie reprezentowania narodu. Dunkan był władcą sprawiedliwym, praworządnym, rozsądnym, dążył do uzyskania pokoju i utrzymania bezpieczeństwa w państwie szkockim. Koniec jego rządów przypadał na okres wojen szkocko-norweskich, nie należał więc do spokojnych. Pomimo tego Dunkan jest darzony szacunkiem narodu. Lordowie i panowie szkoccy wspierają działania władcy (dopiero Makbet podzieli tę warstwę społeczną i podburzy przeciw sobie). Dunkan docenia swoich wiernych poddanych. Kiedy Makbet jako dowódca wojsk zasłynął bohaterstwem, król Dunkan od razu go nagrodził tytułem tana Kawdoru i Glamis. Władca nie szczędził też pochwał Bankowi, drugiemu z dowódców dzięki któremu bitwę zwyciężyli Szkoci. Dunkan rozumie też siłę złego przykładu w kraju. Kiedy jeden z poddanych, dawny tan Kawdoru, potajemnie dążył do ugody z wrogiem, Dunkan ukarał go wyrokiem śmierci, jak każdego innego zdrajcę. Jest to więc model władcy sprawiedliwego i dbającego o poważny wizerunek Szkocji zarówno wewnątrz kraju, jak i poza jego granicami.Podobny do Dunkana styl rządzenia królestwem zapowiada Malkolm, jego syn. W ostatniej scenie tragedii Szekspira, to z ust Malkolma padają słowa o przywróceniu w państwie spokoju, bezpieczeństwa. Wygnani niesłusznie przyjaciele władcy mają powrócić, a wierni słudzy ojczyzny, dzięki którym tyrania została obalona, zyskują tytuły hrabiów. Malkolm powołuje się na koniec na pomoc Boga. Prezentuje zupełnie inny model władcy niż Makbet, który nie szanował wartości religijnych.O tym, że władza nie musi oznaczać absolutnego panowania nad ludzkim życiem i śmiercią, nie musi trwożyć poddanych i powodować zatargi w państwie - świadczy też przykład króla Anglii. W scenie rozmowy lordów na zamku angielskim opisany jest król, który uzdrawia poddanych, kiedy ani lekarze, ani kapłani nie mogą już pomóc w ich chorobach. Jest to wzór władcy-opiekuna i pasterza narodu. Kolejny typ kontrastujący z tytułowym Makbetem.Te aspekty władzy omówione są w dziele Szekspira szczegółowo i w powiązaniu z innymi ważnymi problemami, poruszanymi w sztuce. Władza zawiera kontekst polityczny, moralny, etyczny. Oczywistym wnioskiem wydaje się stwierdzenie, że władza nie jest dana każdemu człowiekowi. Być może wiele zależy od charakteru tego, któremu władza przypada w udziale. Makbet i jego żona okazują się zbyt wrażliwi, zbyt zagłębieni w problemy natury egzystencjalnej, w rozważanie samych siebie. Ich serca, z pozoru harde, bezwzględne, nieczułe - nie wytrzymują ciężaru winy za zbrodnie. Oboje bohaterów dotyka obłąkanie. Władza ma destrukcyjny wpływ na pozytywne cechy ich charakterów. Natomiast w przypadku innych postaci - nieskomplikowanych psychologicznie, niezagubionych w sobie, racjonalnych i konsekwentnych, jak Dunkan czy Malkolm - władza rozwija takie cechy osobowości jak męstwo, sprawiedliwość, zdecydowanie, szlachetność.

Kolejnym ważnym problemem, który porusza Szekspir w Makbecie, jest zagadnienie ludzkiego losu, problem zależności między fatum a wyborami człowieka.Jeśli wiedźmy mają uosabiać los (w oryginale nazywają się one Weird Sisters, czyli Siostry Rządzące Losem) albo ogólnie jakieś siły wyższe, wpływające na życie człowieka, to w świecie Szekspira los ów jest z góry dany człowiekowi, z góry zaplanowany.Los w świecie Szekspira jest okrutny. Przypomina prymitywne, ludowe przekonania, że całe zło, które spotyka człowieka, jest karą; że odpowiedzialność za czyny ponosi rodzina, ród, dynastia - na zasadzie klątwy, zmazy, z której nie da się oczyścić. Jeśli wiedźmy są wysłanniczkami losu, a na podstawie późniejszych wydarzeń można przypuszczać, że są sługami nieczystych mocy szatańskich, oznaczałoby to, że światem kierują potęgi zła. Wpierw dają one człowiekowi siłę, zaskakują go pięknem, pokazują szerokie możliwości i wprawiają w stan dumy. Tak jak było z Makbetem, który po swym zwycięstwie musiał czuć się wspaniale, pomimo okropieństwa krwawego mordu (nawet z racji żołnierskiego obowiązku - od Lady Makbet dowiemy się potem, że był on człowiekiem szlachetnego serca - stąd też słowa „ponury dzień”), czy mimo zaskoczenia własnymi możliwościami (tu właśnie chyba pozór: Makbet mówi o „pięknym dniu”, lecz nie zdaje sobie sprawy, że może był manipulowany przez niesamowite, pozaziemskie siły). Dlatego też, kiedy ukazują się przed dwoma wojownikami zjawy, trzy znajome już widzom wiedźmy, i przepowiadają bohaterom przyszłość, wtedy Makbet przyjmuje ich słowa do swego serca w sposób bezkrytyczny, od razu wierzy, że istoty faktycznie mówią o przyszłych wydarzeniach. Nie podważa istnienia wieszczek, nie zastanawia go ich pochodzenie. Natychmiast pragnie dowiedzieć się więcej o swojej przyszłości. Umysł i serce Makbeta zdają się być gruntem już przygotowanym na działanie sił czarownic. Nierozstrzygniętym w dramacie Szekspira problemem pozostaje zależność między wolną wolą bohatera a przepowiednią wiedźm. Czy zbrodnie Makbeta są wynikiem jego własnych decyzji, czy są już z góry zaplanowane przez fatum, które uosabiają wiedźmy? Nie da się odpowiedzieć jednoznacznie na to pytanie, ale na pewno przepowiednia w żaden sposób nie usprawiedliwia Makbeta, nie umniejsza ciężaru jego winy. Można też zastanawiać się nad tym, na ile wiedźmy są uosobieniem fatum - może to tylko wewnętrzny głos w duszy Makbeta, głos kuszący go do popełnienia straszliwych zbrodni, ale mimo wszystko głos jego własny?...

W Makbecie Szeksipra tytułowy bohater ma dokonać wyboru pomiędzy drogą zbrodni w celu zdobycia tronu, a pozostaniem dawnym Makbetem - królewskim sługą i rycerzem. Tragizm tego konfliktu polega na tym, że Makbet jest z jednej strony kuszony przepowiednią oraz dążeniami Lady Makbet, a z drugiej - ma świadomość, że zdobycie tronu było jego osobistym marzeniem. Którakolwiek z możliwości rodzi niestety ofiary: zaprzepaszczenie szansy dla siebie samego, utracenie miłości żony, utracenie szczęścia osobistego i małżeńskiego. Poza tym niezależnie od tego, czy Makbetem kieruje los, dążenia żony, czy też jego własny wybór - z realizacją planów bohatera wiąże się utrata moralności, godności ludzkiej, szacunku wśród szkockiej szlachty i w ogóle w oczach innych ludzi. Ofiara Makbeta jest wielka, ponieważ najpierw jego żona traci zmysły i życie, a potem sam Makbet, król-tyran, ginie z rąk Makdufa. Tragiczna śmierć głównego bohatera jest śmiercią żałosną - bohater przeszedł metamorfozę z człowieka prawego i odważnego w człowieka bojącego się panicznie, rozchwianego, obciążonego ogromną winą. Mimo świadomości klęski Makbet do ostatnich chwil tkwi naiwnie w przekonaniu o usprawiedliwieniu jego czynów przez los, o konieczności realizowania takiej drogi do tronu i takich metod rządzenia.

Makbet jako tragedia szekspirowska posiada następujące cechy:
1. Opozycyjność wobec tragedii klasycznej, czyli zarówno wzorów antycznych (Ajschylos, Sofokles, Eurypides - Grecja, Liwiusz, Seneka - Rzym), typowej tragedii renesansowej (którą realizuje np. Jan Kochanowski w Odprawie posłów greckich), czy też francuskiej tragedii klasycystycznej XVII w. (P. Corneille, J. Racine).
2. Odrzucenie rygorów kompozycyjnych - zasady trzech jedności: miejsca, czasu i akcji; w Makbecie akcja rozgrywa się w kilku zamkach szkockich, na dworze angielskim, w lesie, na wrzosowisku; czas akcji obejmuje kilka lat panowania Makbeta; występuje też wielowątkowość: m.in. wątek Makbeta, wątek Lady Makbet, wątek wiedźm i Hekate, wątek Makdufa i jego rodziny.
3. Wprowadzenie luźnej, epizodycznej konstrukcji fabuły; w Makbecie jest to wprowadzanie scen-epizodów po to, aby wyjaśnić sytuację, zwrócić uwagę na nowe szczegóły, nadać elementom sztuki charakteru realistycznego, np. epizody, w których pojawiają się wiedźmy, rozmowa Starca i Rossa o śmierci Dunkana, dialog Malkolma i Makdufa na zamku w Anglii.
4. Łączenie pierwiastków tragicznych i komicznych, wzniosłości i rubaszności (obalenie dawnego decorum); jedną ze słynniejszych scen, dowodzących, że Szekspir miał poczucie humoru jest moment otwierania bram przez Odźwiernego w Akcie II, kiedy nad ranem przybywają do Inverness Makduf i Lennox - jest to moment tuż po zamordowaniu Dunkana, ale przy bramie rozgrywa się scena komiczna. Odźwierny śmiesznie się gramoli przy bramie, jest zaspany, gada niby złośliwie, co za diabeł przy bramie, opowiada o śmiesznych paradoksach w świecie (kto i za co się dostał do piekła lub nieba dzięki sprytnym fortelom lub zabawnym sytuacjom). Wreszcie przemądrzały Odźwierny tłumaczy Makdufowi, co wywołuje alkohol w człowieku: czerwony nos, senność i siusianie. Na koniec stróż rozkosznie przyznaje, że rzeczywiście sam popił poprzedniej nocy, skoro wszyscy w zamku świętowali.
5. Konkretyzacja psychologiczna: bohater nie jest monolitem, czyli reprezentantem albo dobra, albo zła; postaci są bardziej autentyczne przez przeżywanie wewnętrznych wyborów między biegunami moralności; np. Makbet przechodzi przemianę wewnętrzną, kiedy z bohatera prawego, szlachetnego, odważnego - pod wpływem obrania drogi przestępstw i kłamstw - staje się człowiekiem tchórzliwym, załamanym, niespokojnym, wytrąconym z równowagi, gwałtownikiem (czytaj więcej w artykule Problematyka psychologiczna „Makbeta”).

6. Wprowadzenie do poetyki elementów mowy potocznej, bohaterowie z różnych stanów i profesji mówią różnymi językami; uwiarygodnienie. W Makbecie jednym z bardziej wyraźnych przykładów takich scen jest scena 3. aktu II, w której różnica w mowie Makdufa i prostego Odźwiernego jest uderzająca. Szekspir wprowadza bohaterów: 1) zarówno dostojnych, z wyższych sfer, mówiących pięknym językiem, często metaforą (jak Makbet), 2) ponadto bohaterów fantastycznych, których mowa ma cechy zaklęcia, piosenki, przewrotnego symbolu (jak wiedźmy i Hekate) oraz 3) bohaterów z niższych warstw (jak rubaszny Odźwierny).

„Dekameron” jako wyraz renesansowego humanizmu
W nowelach Boccaccia odzwierciedla się renesansowa dążność do prezentacji życia we wszystkich jego objawach, zgodnie z hasłem „Nic co ludzkie nie jest mi obce”. Boccaccio pokazuje różne aspekty życia ludzkiego: tragiczne, smutne, zdumiewające i niezwykłe, poważne, humorystyczne, erotyczne, nawet frywolne. Wszystkie wydarzenia ukazywane są przy tym ze znawstwem ludzkiej psychiki, charakterów i obyczajów, co świadczy o iście renesansowym zainteresowaniu człowiekiem i wszystkim, co jest związane z jego działalnością na tym świecie.

Centralnym tematem Sonetów do Laury Petrarki jest miłość oraz ambiwalentne, drobiazgowo analizowane, uczucia jej towarzyszące. Na wstępie należy zaznaczyć, że poeta nadał opisywanym przeżyciom walor autentyczności. Choć tak naprawdę nie wiadomo, kim była Laura, czy rzeczywiście tak się nazywała, czy w ogóle istniała, to konsekwencja, z jaką poeta przez kilkadziesiąt lat kierował utwory w jej kierunku, sprawia, że opisywane uczucia, zdarzenia wydają się prawdziwe Obraz miłości w tym utworze jest niezwykle istotny z perspektywy historyczno-literackiej, gdyż kładzie on podwaliny pod europejską lirykę miłosną. Petrarka w Sonetach do Laury kreuje obraz miłości wyidealizowanej. Głównym przedmiotem idealizacji stała się oczywiście Laura, która jest nie tylko wybranką serca poety, ale również symbolem literackiego natchnienia. Młoda kobieta zobaczona kiedyś przypadkiem w kościele (motyw miłości od pierwszego wejrzenia!) opisywana w wierszach Petrarki została zaopatrzona w kilka cech, które na stałe zagościły w literaturze europejskiej, jako atrybuty idealnej kochanki: złote włosy rozwiązane na wietrze, białe czoło, błyszczące oczy…

M. Rej

Krótka rozprawa….

Utwór Reja jest analizą typów społecznych ówczesnej Polski, a więc: szlachty (Pan), duchowieństwa (Pleban) i warstwy chłopskiej (Wójt). Trzonem opowieści jest konflikt klasowy; różnice w pojmowaniu świata pomiędzy przedstawicielami poszczególnych grup. Z uwagi na doskonałe umiejętności obserwacyjne Reja, które potrafił wyrazić za pomocą obrazowego, żywego języka, Krótka rozprawa... stanowi świetny dokument ówczesnego życia zbiorowego i sytuacji w kraju. Co więcej sytuacja ta opisana jest z trzech perspektyw: stanu szlacheckiego (przez Pana), stanu chłopskiego (przez Wójta) oraz duchowieństwa (którego przedstawicielem jest Pleban). Są to, obok króla, magnaterii, rycerstwa i mieszczaństwa, warstwy społeczne, będące kontynuacją średniowiecznego systemu feudalnego. Utwór opiera się na wyliczeniu wad i błędów w obrębie każdej z grup społecznych. Jest to tez przyczyna konfliktu wewnątrz państwa, co w konsekwencji może prowadzić do upadku całego kraju. Chłopi są nadmiernie obciążani świadczeniami na rzecz feudałów (duchowieństwo i stan szlachecki łącznie). Od dziesięciny uzależnia się ich zbawienie, są wyzyskiwani, nie daje się im żadnych praw - choćby do sprawiedliwych sądów, nie szanuje się pracy chłopa w państwie. Wójt zdaje się być nieokrzesanym, zacofanym, głupim chłopem, nie rozumiejącym ważnych spraw państwowych i dyplomatycznych układów między Panem a Plebanem. Ale to nieprawda. Przedstawiciel stanu chłopskiego wyróżnia się życiową, ludową mądrością. W prostych słowach doskonale potrafi oddać atmosferę w wyższych klasach. Wójt doskonale rozumie położenie swojego stanu na tle pozostałych i broni chłopów, wiedząc, że przecież gdyby nie prosty lud, nie byłoby ani żywności, ani dziesięciny, ani siły roboczej. Wójt ubolewa nad tym, że jego stan jest zastraszany i spychany na pobocze wszelkich rozmów publicznych. Utwór Reja jest w wielu kwestiach obroną polskiego chłopa.Sam poeta jest szlachcicem. Nie przeszkadza mu to jednak w krytycznej ocenie postępowania polskiej szlachty. Rej zarzuca temu stanowi zaniedbywanie spraw państwowych. Główne przykłady błędów szlachty to kłótnie podczas sejmów i przekupstwo. Sam Rej wielokrotnie brał udział w sejmikach i doskonale znał stan szlachecki od strony kulis. W Krótkiej rozprawie... okazuje się, że o przekupności posłów i braku dyscypliny podczas obrad wiedzą wszyscy, łącznie z chłopstwem. Przyczynia się to większej demoralizacji Polaków. Wójt narzeka także na sądownictwo, stronniczość urzędników państwowych. Krytykuje pospolite ruszenie oraz zaniedbanie skarbu państwowego. Równie poważne są argumenty chłopstwa przeciwko klerowi. Krótka rozprawa.... nie jest bezpodstawnych antykatolickim wystąpieniem Reja-kalwina. Autor wkłada w usta chłopa żywe przykłady zaniedbywania obowiązków religijnych w Kościele, materializacji życia. Opowiedziane są sceny m.in. wizyty po kolędzie, odprawiania mszy czy odpustu. Chłop martwi się nawet czy jego lud dostąpi zbawienia, skoro słudzy Boży aż tak lekceważą obowiązki, a samą łaskę Bożą uzależniają od wysokości dziesięciny. Dialog zawiera również oskarżenie o niski poziom umysłowy kleru i celowe utrzymywanie chłopów w ciemnocie i zacofaniu. Taki obraz Rzeczypospolitej XVI wieku staje się przyczyną osierocenia ojczyzny, o czym mowa jest w końcowych fragmentach Krótkiej rozprawy...., kiedy dochodzi do głosu personifikacja Polski.

W Żywocie człowieka poczciwego Rej nakreślił wzorzec szlachcica-ziemianina, człowieka uczciwego, żyjącego wedle przyjętych zasad. Reguły życia oparte są na radości, którą człowiek czerpie z wykonywania codziennych obowiązków, na zgodzie z przykazaniami Bożymi i harmonią przyrody, na spokoju własnego sumienia, cokolwiek człowiek czyni. Szczęście osobiste jest w zasięgu ręki, ponieważ człowiek, z pomocą Bożą, odpiera pokusy i wątpliwości - jedyne, co przeszkadza, co plami ludzki charakter i obciąża sumienie.Człowiek rodzi się jak czysta tablica, na której każde późniejsze doświadczenie jest zapisane i które kształtuje osobowość i charakter. Poczciwy szlachcic wychowywany jest w duchu religijnym, uczy się zawsze wybierać dobro, szanować wolność i niezależność. Każde dziecko powinno wyrabiać swoją sprawność fizyczną, która czasem jest ważniejsza od nauk ścisłych. W życiu nie można skupić się na żołnierskich wędrówkach po sławę i bogactwa, ani na dworskich intrygach, ani na wypełnianiu obowiązków obywatelskich, chociaż cnoty rycerskie są jak najbardziej potrzebne i pożyteczne.Umiejętności towarzyskie, czyli poczucie humoru, kultura osobista, znajomość zasad dyskusji i zawierania znajomości - są bardzo ważne w całym ludzkim życiu. O tym, jak człowieka postrzegają inni, decydują jego zachowania społeczne, umiejętności praktyczne (snycerstwo, malarstwo, złotnictwo i in.), a nie teoretyczne wywody. Szlachcic powinien być uczynny i zaradny, powinien zjednywać sobie przyjaciół, szanować innych.Szlachcic ma poddanych chłopów. Nie wolno mu używać przemocy wobec nich. Pracę rolnika należy szanować, tak jak jego równe prawa, mimo niższego stanu społecznego.Człowiek powinien kierować się naturalnym porządkiem równowagi, czyli wszystkim z wymienionych sfer życia oddać odpowiedni moment swojej ziemskiej wędrówki. Ale najważniejsze, najbardziej czasochłonne i pochłaniające umysł i zdolności człowieka, jest właśnie życie ziemiańskie: szlacheckie i rodzinne

. Szlachcic dba o siebie i swoją rodzinę. Jest odpowiedzialny i opiekuńczy. Życie ziemiańskie rozwija w człowieku cechy szlachetne i doskonali go w mądrości. Uczciwe, spokojne życie na wsi, pełnienie roli ojca, męża, gospodarza, dobrego sąsiada - wszystko to zbliża człowieka do szczęścia i nie pozwala bać się nieuchronnej śmierci. Tak jak mijają pory roku, tak i życie szlachcica powinno podlegać uporządkowanemu trwaniu.Szlachcic szanuje przyrodę, z radością serca patrzy na rozwijające się rośliny, na dorastające pociechy, mijające lata życia. Nie stroni od rozrywek , które dają odpoczynek i powiększają radość, kształtując znów cnoty towarzyskie.

Arkadia, czyli kraina, gdzie żyje się doskonale, w pełnej harmonii z otoczeniem, bez trosk, bólu, krzywd - taki świat marzył się człowiekowi od zawsze. Według wielu religii człowiek żył kiedyś w Arkadii, ale utracił ją przez swoje niegodziwe czyny. Renesansowi twórcy nie zapominają o tej antycznej krainie. W epoce skupienia się na sprawach ludzkich Arkadia nabiera nowego wymiaru. Rej widzi taką szczęśliwą krainę w stanie szlacheckim i na ojczystej wsi. Ziemiański dworek, opisywany przez pisarza w Żywocie człowieka poczciwego, jest miejscem, gdzie człowiek zdobywa wszelkie potrzebne do życia i po śmierci cnoty, gdzie spełnia się i dochodzi do szczęścia, gdzie realizuje renesansowe ideały harmonii z naturą. Przyroda jest piękna, dobra i służy człowiekowi. Wraz z mijającymi porami roku i naprzemiennym odradzaniem się i obumieraniem życia w naturze - zmieniają się czynności ludzkieko życia na wsi. Wstawaniem, kładzeniem się spać rządzi Słońce. Życiem roślin, zwierząt i ludzi kieruje aura: ciepła, zimna, deszczowa, słoneczna, letnia czy jesienna. W naturze widać hierarchię, tak samo też u ludzi - są panowie i chłopi. W przyrodzie stworzenia pracują: rozwijają się, budują gniazda, żywią się - tak samo i ludzie pracują dla siebie i rodzin, troszczą się o dom, karmią się plonami ziemi. Wieś Reja pełna jest rozrywek - od obserwacji przyrody, przez ciche rodzinne

życie, posługę poselską, aż do rozmów i biesiad towarzyskich. Panuje w tej Arkadii równowaga i zgoda między wszystkimi jej elementami. W przeciwieństwie do miasta, na wsi można poczuć się bliżej nieba.

Szymonowic w Żeńcach daje realistyczny obraz życia chłopów na wsi w XVI wieku. Przedstawia typową sytuację, pracę podczas żniw pod nadzorem urzędnika. Opis trudu chłopskiego życia autor włożył w usta dwóch bohaterek - Pietruchy i Oluchny, które są jednocześnie uczestniczkami wydarzeń, ich obserwatorkami oraz komentatorkami Oluchna posługując się tu aforyzmem („Głodnemu, jako żywo, syty nie wygodzi”), zwraca uwagę na przepaść miedzy pracującymi przy żniwach, a zarządcą, ich praca i sytuacja życiowa jest zupełnie inna. Nie ma co się spodziewać zrozumienia i współczucia od starosty, który nie zaznał nigdy tak ciężkiego losu. Chłopi zmuszeni byli pracować od rana do nocy bez wytchnienia, nieludzkość i sprzeczność z naturą takiego wymiaru godzin zostaje podkreślone przez porównanie czasu pracy chłopa do czasu przejścia słońca przez niebo Utwór kończy się tak długo oczekiwanym przez rozmówczynie obiadem. Jednak sposób, w jaki starosta zwołuje pracowników na posiłek nie pozwala zapomnieć, że czas wytchnienia będzie krótki, tu również pobrzmiewa ton groźby charakterystyczny dla szlacheckiego urzędnika

Dworzanin polski to dzieło parenetyczne napisane w formie tzw. zwierciadła (łac. speculum), w którym został przedstawiony wizerunek idealnego dworzanina oraz „dwornej pani”. Do najważniejszych kategorii eksponowanych w utworze Górnickiego należą elegancja, wdzięk, wytworność oraz kultura osobista. Ideał dworzanina, wyłaniający się z wypowiedziach współrozmówców, posiada cechy głęboko zakorzenione w kulturze, były one prezentowane już w starożytności przez takich autorów jak Platon czy Arystoteles

Pieśń jako gatunek
Według słownika terminów literackich Stanisława Jaworskiego pieśń jest to gatunek liryczny, którego wywodzi się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Cechuje ją uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów. Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Pieśń należy do gatunku liryki, swymi korzeniami sięga do tradycji Antyku. Pierwotnie był to utwór o charakterze melicznym, a więc przeznaczony do śpiewania przy akompaniamencie muzyki. Z czasem pieśń zaczęła funkcjonować jako samodzielny utwór literacki. Początkowo w takim ujęciu pieśń uprawiał Horacy, który swoje utwory nazywał carmina. Pieśni są zróżnicowane pod względem tematycznym. Wyróżniamy pieśni patriotyczne, pochwalne, żałobne, biesiadne, historyczne, religijne, erotyczne, filozoficzno - refleksyjne.
Pieśni Kochanowskiego - pieśni ładu i Fortuny
O ile Fraszki Kochanowskiego można uznać za intymny pamiętnik samego poety, o tyle Pieśni stanowią jego oficjalny program poetycki i filozoficzny, który tworzony był przez ponad dwadzieścia lat i wzorowany na antycznym twórcy lirycznym - Horacym. Od swego mistrza zaczerpnął Kochanowski zarówno nazwę, jak i formę gatunkową swoich pieśni. Cała filozofia życiowa poety pochodzi od Horacego i jego twórczości.
Główną bohaterką Pieśni Kochanowskiego jest Fortuna - rzymska bogini zmienności losu (to jej imię pada w przysłowiu "Fortuna kołem się toczy"). Humaniści doby Renesansu marzyli o świecie, w którym dominującą pozycję zajmuje rozum. Jednak sami doskonale zdawali sobie sprawę z faktu, iż często ludzkim życiem rządzi przypadek. Taki porządek rzeczy był przyczyną powstawania wielu pytań, na które odpowiedzi dostarczyła dopiero filozofia stoicka, według której to właśnie mędrzec - filozof ma zachować spokój. Bez względu na to, jak toczą się jego losy, czy sprzyja mu szczęście, czy też doświadcza on nieszczęścia, ma zachować harmonię ducha. Ten wewnętrzny ład i spokój starożytni określali mianem cnoty

W Pieśniach Kochanowskiego świat ludzkich spraw jest chaotyczny, nieuporządkowany i niepewny. Dlatego też człowiek powinien być stałym punktem w niestabilnym świecie. Inne spojrzenie na okrucieństwa Fortuny dostarczała filozofia epikurejska. Głosiła ona, iż skoro kolejny dzień jest niepewny, a człowiek i tak umrze, należy korzystać z przyjemności tego świata. Stąd też zaczerpnął Kochanowski hasło „chwytaj dzień” (łac. carpe diem), pochodzące od Horacego, a wykorzystane przez Kochnowskiego w wielu utworach.
Dla humanisty prawdziwą nieśmiertelnością była dopiero pośmiertna sława. Dawcami i źródłem owego wiecznego życia byli właśnie poeci, wśród których należy wymienić Kochanowskiego. Był świadom wielkości dzieł, które tworzył. Być może właśnie dzięki temu są one po dziś dzień wspaniałymi utworami, które przemawiają także do człowieka dwudziestego pierwszego wieku.

Fraszki Jana Kochanowskiego ukazują portret człowieka renesansu, wszechstronnie wykształconego i potrafiącego w trafny sposób dostosować rodzaj humoru do sytuacji. Można je podzielić na trzy grupy: do pierwszej zaliczyć należy tematykę żartobliwą, przedstawiającą ówczesne sposoby spędzania wolnego czasu -zabawy i biesiady. Drugą grupę tworzą utwory o tematyce miłosnej, zarówno erotyki jak i dzieła skierowane do przyjaciół poety. Ostatnia, trzecia grupa, to dzieła refleksyjno - filozoficzne. Właśnie w nich autor mówi na temat życia człowieka, o jego sensie. Ponadto Fraszki prezentują sposób życia w szesnastowiecznej Polsce. Pokazany on został poprzez przedstawienie ludzkich zachowań, jak również wad czy słabości, które to Kochanowski w sposób niejednokrotnie żartobliwy opisuje. Fraszki są zbiorem utworów wyjątkowych również pod względem różnorodności odwołań stylistycznych. Odnaleźć w nich możemy nawiązania do epigramatów, utworów biesiadnych, sonetów, erotyków, obrazów obyczajowych. Z satyry zaczerpnięte zostały sceny z życia dworskiego, z dramatu dialogi bohaterów, komizm wprowadzony został przez wykorzystanie wszystkich rodzajów humoru: komizmu sytuacyjnego, postaci, słownego. Zastosowana została także ironia i autoironia. Jednak za każdym razem komizm użyty był z umiarem i kulturą. Z liryki zaś zaczerpnięta została tematyka refleksyjna.Na uwagę zasługuje specyfika języka używanego przez Kochanowskiego. W erotykach był on wyrafinowany, w utworach satyrycznych stosuje specjalnie dopasowane do nich słownictwo. Fraszki cechuje oprócz specyfiki języka, różnorodność pod względem budowy. Autor prezentuje nam zarówno utwory krótkie, dwuwersowe, jak również formy bardziej rozbudowane z wprowadzonymi dialogami. Poeta w swoich utworach wprowadza różną narrację: na przykład w utworze Na lipę będzie nim drzewo, zaś w Na dom w Czarnolesie narratora utożsamić możemy z samym autorem. Do najczęściej stosowanych przez Kochanowskiego w fraszkach środków stylistycznych zaliczyć możemy epitety, personifikacje, porównania, wyrazy bliskoznaczne, czyli synonimy, peryfrazy, czyli omówienia, ponadto poeta stosuje apostrofę, wykrzyknienia, anaforę.
Co odnajdujemy we fraszkach Kochanowskiego?

• Satyrę na obyczaje panujące na dworach (O doktorze Hiszpanie, O kapelanie, Do Mikołaja Firleja)

• Kpinę z ludzkich wad i słabości - dewocję (Na Nabożną) oraz chciwość (O kaznodziei)Refleksję filozoficzną (O żywocie ludzkim),

• Erotykę połączoną z żartobliwym ujęciem tematu (Do Hanny),

• Deklarację ideowo-artystyczną złożoną przez autora (Na swoje księgi, Do fraszek)

• Wątki autobiograficzne (Do gór i lasów)

• Motyw przychylnej człowiekowi przyrody (Na lipę)

Treny zostały poświęcone zmarłej córce poety - Urszuli. Wydano je w 1580 roku.
W Trenach, które Kochanowski napisał po śmierci córeczki - Urszulki, renesansowy obraz świata i humanistyczna filozofia poety stały się tylko pustymi słowami, sformułowaniami, z których sam Kochanowski drwi. Są to bowiem te prawdy filozoficzne, które przez całe życie opiewał, którym się poświęcił, a które w obliczu życiowego dramatu nie dają pocieszenia i nic nie znaczą. Czarnoleski cykl Trenów, w odróżnieniu od tendencji starożytnych, by utwory tego typu poświęcać wybitnym postaciom - bohaterom, królom, wielkim filozofom, zadedykowany został małemu dziecku. Również styl, który stosuje w utworach poeta, nie jest klasyczny - wszechobecny zdaje się być niepokój, nerwowe poszukiwanie właściwych słów, niejasność części użytych sformułowań i zwrotów. W porównaniu z tradycyjną, antyczną tradycją tworzenia trenów, następuje odwrócenie ról: bohaterką poezji nie jest Urszula, na pierwszy plan wysuwa się bowiem ból ojca po starcie dziecka.W Trenach runęła misternie tworzona w Pieśniach i we Fraszkach stoicka filozofia poety. Została z niej tylko podszyta ironią pochwała mądrości. Autor zdaje się podchodzić do świata bezkompromisowo. Przestaje wierzyć, iż światem, w którym umierają dzieci, w którym jest tyle łez i cierpienia, może rządzić dobry Bóg, którego opiewał w Pieśniach. W tym kontekście humanistyczne dążenie do zdobywania wiedzy i służenia „poczciwej sławie” wydaje się być groteskową pogonią za marą, ułudą. Mędrca może bowiem w każdej chwili spotkać to samo, co głupca, śmierć zrównuje wszystkich w cierpieniu. W Trenie XI poeta wykrzykuje: Treny są więc poetyckim zapisem doświadczenia bólu, płaczu, cierpienia i śmierci. Kochanowski, co widać w cyklu trenów, nie umiał do końca odrzucić klasycznego, humanistycznego sposobu patrzenia na rzeczywistość. Starał się jednak pogłębić swoje rozumienie ludzkiego losu, historii, zerwać z doktryną stoików, które wydała mu się bezduszną. Zaczął również przezwyciężać rozpacz po śmierci córki. Dopuścił do siebie Boga, pozwolił się pocieszyć. Treny są ciągiem dramatycznych pytań, na które pada mało odpowiedzi. Kochanowski nie wie, co dzieje się z jego ukochanymi, którzy zmarli. Nie wie, czy są nieśmiertelni, nie wie, co po nim zostanie. Stale pyta i szuka najlepszych odpowiedzi. Humanizm, jaki bije z cyklu kochanowskich trenów, jest trudny. Poeta stara się jednak uratować rozumną harmonię, jaka rządzi światem, nie dopuszczając do siebie najczarniejszych myśli i destrukcyjnych filozofii. Poeta dochodzi jednak do finalnego wniosku, iż Bóg, los, fortuna i historia bawią się człowiekiem, nie patrząc na jego uczucia i marzenia, a mądrość, którą tak wielbił, jest wartością pozorną, bowiem nie chroni przed nieszczęściem i nie ocala przed śmiercią.
Treny jako cykl
Cykl trenów bejmuje 19 utworów. Ów zespół tekstów, które łączy postać bohaterki literackiej. Jest nią Urszulka, zaś podmiotem jest autor - czyli Kochanowski.
Treny napisane zostały w sposób gradacyjny - czyli stopniowany. (łac. gradus - stopień). Gradacji podlegają uczucia, przeżycia i oceny. Najbardziej dramatyczny charakter mają treny ze środka cyklu, tj. IX, X i XI.
Klasyczna budowa trenu
Treny antyczne budowane były według określonego schematu tematycznego. Następowały po sobie:

• Pochwała cnót zmarłego;

• Ubolewanie nad wielkością straty;

• Żal po śmierci;

• Pocieszenie;

• Pouczenie.

W schemat ten wpisuje się cały cykl utworów Kochanowskiego. Dziewiętnaście trenów tworzy całość, w której można odnaleźć poszczególne, klasyczne elementy. I tak dwa pierwsze treny są wypowiedzią bólu po śmierci dziecka. Kolejne to wyraz rozpaczy, narastania cierpienia, które są kulminację znajduje w trenach IX i X, stanowiących apogeum w dawkowaniu czytelnikowi rozpaczy. Są wyrazem buntu przeciwko Mądrości, Bogu, kolejom losu. Poeta wątpi w nich w sens życia, istnienie Boga, jego dobroć. Kolejne Treny to już powolne ukojenie rozpaczy, pogodzenie z losem i historią. Dramat Odprawa posłów greckich Kochanowskiego jest przede wszystkim dramatem politycznym. Intencją autora było przestawienie państwa, które poprzez zepsucie moralne samo doprowadza do swojego upadku. Podstawowa teza utworu jest więc następująca: sytuacja polityczna i los państwa zależą przede wszystkim od moralności jego poddanych. W treści możemy odnaleźć fragmenty świadczące o takich intencjach autora:
1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.
2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.
3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem.
4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.
5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu.
6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.Kochanowski przyporządkowuje poszczególnym postaciom dramatu pewne racje, przekonania polityczne. Postaci mniej reprezentują samych siebie, a bardziej pewne cechy społeczne. Dzięki temu przedstawione przez autora w dramacie wydarzenia można potraktować jako model państwa (społeczeństwa), którego przyszłość zależy od starcia przeciwnych sił.Jakie role społeczne przypisane są konkretnym postaciom? Aleksander symbolizuje prywatę, Antenor - polityczną mądrość, szlachetność. Priam - słabość i niezdecydowanie króla, który ulega wpływom większości. Kasandra i Chór pełnią w dramacie rolę komentatorów. Co ciekawe, chór składa się nie z trojańskich starców (jak to bywało w dramacie antycznym), ale z panien. W ten sposób Kochanowski chciał zapewne pokazać powiązania Chóru z osobą Kasandry - byłaby ona wtedy jego reprezentantem. Jeśli chodzi o wymowę polityczną Odprawy, Kasandra pełni tu rolę bardzo znaczącą. Ona jedyna zdaje sobie sprawę z moralnego upadku państwa, z konsekwencji podejmowanych niesłusznych decyzji. Jest nosicielką podstawowej idei dramatu - patriotyczno-obywatelskiej przestrogi.Kochanowski umieścił swoich bohaterów w sytuacji decydującej: mają oni wybrać wojnę lub pokój. Kwestie wojenne nie są tu jednak tematem głównym, ale jedynie sytuacją, w której sprawdza się wartość moralna społeczeństwa. Na tym polu Trojańczycy wypadają bardzo negatywnie. Są przykładem społeczeństwa, które mogło uniknąć nieszczęścia, ale nie udało mu się to ze względu na upadek moralny. Kochanowski w swoim dramacie chciał pokazać, jak giną państwa, w których nad poczuciem sprawiedliwości górę bierze prywata, interes jednostki

Argumenty Antenora:

• Podkreśla, że Parys złamał prawo gościnności. Był gościem Menelaosa i powinien okazać wdzięczność za miłe przyjęcie.

• Dzięki oddaniu Heleny będzie można uniknąć wojny, którą zapowiadają Grecy. Za małżeństwo Aleksandra z Heleną Trojanie mogą zapłacić własną krwią. Wojna może przynieść im zgubę.

• Parys dba jedynie o własny interes, próbuje przekupić radę trojańską, mającą wpływ na decyzję o oddaniu Heleny.

• Człowiek, który ma na względzie jedynie własne dobro, nie jest człowiekiem prawym.

• Podkreśla, że jest przyjacielem Parysa, ale w imię przyjaźni nie może odstąpić od słusznej racji.

Argumenty Aleksandra (Parysa):

• Helena została Parysowi obiecana jako nagroda za rozstrzygnięcie sporu o jabłko "dla najpiękniejszej" (przypomnij sobie mit trojański).

• Troja wiele wycierpiała od Greków, wcześniej porwano Medeę, siostrę Priama, a ciotkę Aleksandra; jeśli pozostaje jeszcze przy życiu, jest zapewne w greckiej niewoli. Jest więc okazja, by odpłacić Grekom za ich niegodziwość.

Trojańczycy:
• Aleksander (Parys)
Syn króla Troi, Priama. Człowiek, który nie jest w stanie opanować własnych namiętności i zrezygnować z osobistych pragnień i planów. Aby zatrzymać przy sobie Helenę, doprowadza do wojny, gubiąc Troję. Mimo to nie jest przez Kochanowskiego oceniony do końca negatywnie

• Antenor
Rozsądny, doświadczony, rozważny żołnierz. W swoim postępowaniu kieruje się przede wszystkim dobrem ojczyzny. Próbuje nie doprowadzić do konfliktu z Grekami, niestety jego starania spełzają na niczym.

• Priam
Król Troi, człowiek prawy i o dobrym sercu, mimo to słaby, bo niepotrafiący sprzeciwić się złym postępkom własnego syna i idący za głosem większości.

• Kasandra
Córka Priama, nieszczęśliwa prorokini, próbująca ocalić Troję od zagłady. Ostrzega króla przed wojną z Grekami, on jednak nie wierzy jej słowom.

Grecy:
• Helena
Żona króla Sparty, Menelaosa. Postać kontrowersyjna, nie da się jednoznacznie negatywnie bądź pozytywnie ocenić jej postępowania. Nie została przez Aleksandra uprowadzona wbrew swojej woli, ma wyrzuty sumienia z powodu opuszczenia męża.

• Ulisses, Menelaos
Bohaterowie uosabiający prawość i rozsądek. Nie chcieli wojny z Troją, nie mają jednak zamiaru odstąpić od domagania się swoich praw do Heleny.

---