dr Lucyna Słupek,

dr Roman Bartoszcze

MEDIA NA ŚWIECIE

Program zajęć prowadzonych na różnych poziomach kształcenia w Uniwersytecie Jagiellońskim - studia
dzienne, zaoczne, podyplomowe i licencjackie.

Program opracowano dla następującego wymiaru godzin - 30 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń (ilość
godzin dydaktycznych jest różna w zależności od formy kształcenia).

I. CEL ZAJĘĆ:

Dziennikarz w swojej pracy korzysta z wielu różnych źródeł informacji. Jeżeli jednym z nich jest agencja
prasowa, gazeta, stacja radiowa czy telewizyjna to nie wystarczy zdobycie informacji, dla jej właściwego
wykorzystania niezbędna jest wiedza pozwalająca ocenić wiarygodność i rzetelność źródła, znajomość zasad
kierujących działaniem danego środka przekazu.

Celem zajęć z przedmiotu Media na świecie jest, w ogólnym ujęciu, zapoznanie studentów z warunkami
działania prasy, radia i telewizji w zróżnicowanych systemach politycznych. Charakterystyka mediów
uwzględnia perspektywę historyczną, czynniki socjologiczne, kulturowe i ekonomiczne, gdyż tylko takie ujęcie
gwarantuje pełne i wyczerpujące naświetlenie sytuacji środków masowego przekazu w świecie. Istotnym
elementem, decydującym o funkcjonowaniu mediów, są przepisy prawne, a zwłaszcza regulacje określające
zakres wolności prasy, radia i telewizji; uwzględnia się tutaj zarówno wewnętrzne, krajowe normy prawne, jak i
dokumenty międzynarodowe.

Ważnym zagadnieniem, wprowadzającym do zajęć Media na świeciei, jest ukazanie proporcji i dysproporcji
rozwoju środków masowego komunikowania w świecie, a więc dokonanie statystycznej charakterystyki
mediów, z uwzględnieniem najważniejszych czynników politycznych, ekonomicznych, cywilizacyjnych i
kulturowych decydujących o kondycji i poziomie rozwoju środków komunikowania w poszczególnych krajów.

W ramach wykładu omówione są również najważniejsze tendencje w rozwoju mediów w ciągu ostatnich
dziesięcioleci. Takie procesy jak koncentracja, transnacjonalizacja, globalizacja, regionalizacja,
indywidualizacja, deregulacja oraz demonopolizacja zostaną przedstawione z odwołaniem się do konkretnych
przykładów.

Mówiąc o prasie, radiu i telewizji w różnych państwach świata nie sposób pominąć problematyki nowych
technologii i technik komunikowania, które w istotny sposób wpływają na kształt mediów, zmieniając ich
funkcje, sposób i zakres działania. Nowe media to kategoria, która stanowi szczególnie ważną i dynamiczną
sferę rzeczywistości komunikacyjnej.

Program przedmiotu Media na świecie składa się z dwóch części - teoretycznej i faktograficznej. W trakcie
pierwszej części zajęć analizowane są procesy globalne i przemiany we współczesnych systemach medialnych.
Druga część poświęcona jest omówieniu najważniejszych instytucji prasowych, radiowych i telewizyjnych w
wybranych krajach i regionach świata.

II. SZCZEGÓŁOWY PROGRAM ZAJĘĆ Z PRZEDMIOTU MEDIA NA ŚWIECIE.

A) CZĘŚĆ TEORETYCZNA.

1. Ogólna sytuacja środków komunikowania masowego w świecie.

- liczba gazet i czasopism, ich nakłady, zużycie papieru, nasycenie prasą, rozmieszczenie w poszczególnych
regionach świata;

- liczba odbiorników radiowych i telewizyjnych, liczba stacji i rozgłośni, wskaźniki nasycenia 1000
mieszkańców, różnice między regionami;

- międzynarodowy przepływ informacji i największe agencje informacyjne.

Zajęcia te wprowadzają studentów w problematykę komunikowania światowego. Ich celem jest ukazanie
nierówności w rozwoju środków masowego przekazu w poszczególnych regionach świata, uświadomienie
przyczyn tych dysproporcji oraz konsekwencji, zarówno w wymiarze lokalnym, jak i międzynarodowym.
Podział świata na centra i peryferia komunikacyjne, niezrównoważony przepływ informacji, komunikacyjne
przeciwstawienie Północy i Południa, oraz wskazanie na przyczyny podziałów współczesnych i historycznych
(Wschód-Zachód) to kolejny aspekt zajęć. Ważnym elementem jest także przedstawienie różnego zakresu
wykorzystania poszczególnych środków masowego przekazu w różnych regionach i kulturach.

2. PRAWNE WARUNKI DZIAŁANIA MEDIÓW WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE.

1) normy prawa międzynarodowego:

a) dokumenty ONZ - Powszechna deklaracja praw człowieka, Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i
politycznych wraz z Protokołem fakultatywnym, Konstytucja UNESCO i inne porozumienia zawarte w ramach
systemu Narodów Zjednoczonych, ze szczególnym uwzględnieniem dokumentów rezolucji i deklaracji
Zgromadzenia Ogólnego ONZ i UNESCO, działalność i znaczenie Komitetu Praw Człowieka ONZ;

b) dokumenty regionalne - Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Karta nowej
Europy, dokumenty spotkań w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE, działalność Organizacji Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie (OBWE);

- Statut Rady Europy, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, protokoły uzupełniające
do konwencji, orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i decyzje Europejskiej Komisji Praw
Człowieka;

- Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej wraz z późniejszymi zmianami, Jednolity akt
europejski, Traktat o Unii Europejskiej, rozporządzenia, deklaracje, dyrektywy i decyzje organów Wspólnot
Europejskich, decyzje Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości;

- Amerykański pakt praw człowieka; dokumenty ruchu krajów niezaangażowanych i ich znaczenie;

2) doktryny prasowe - liberalna koncepcja prasy vs. autorytarna doktryna prasowa z uwzględnieniem ich
ewolucji historycznej i zastosowania we współczesnym świecie (np. koncepcja totalitarna prasy czy społecznej
odpowiedzialności); założenia filozoficzne i konsekwencje dla mediów z uwzględnieniem funkcji
przypisywanych mediom;

3) instytucje samoregulacji środowiska dziennikarskiego i kodeksy etyczne; ich rola i znaczenie;

4) zakres wolności wypowiedzi we współczesnym świecie w poszczególnych regionach z uwzględnieniem
prawnych i pozaprawnych środków kontroli wolności prasy.

Radio i telewizja satelitarne, coraz częściej także prasa, stają się współcześnie środkami komunikowania
międzynarodowego, swobodnie przekraczają granice, docierając do odbiorców reprezentujących różne kultury,
systemy wartości, poglądy itd. Stąd też są one przedmiotem regulacji prawnych i deklaracji przyjmowanych
przez różne organizacje międzynarodowe. Z drugiej strony dokonujące się w wielu regionach świata procesy
integracyjne coraz częściej obejmują obok sfery politycznej, militarnej, ekonomicznej i socjalnej, także
dziedzinę komunikowania, dla której tworzy się nowe normy i zasady działania umożliwiające wymianę i
współpracę państw danego regionu oraz swobodny przepływ informacji. Przyjmowane przez kraj prawne
zobowiązania międzynarodowe i regionalne powinny znaleźć wyraz w wewnętrznym systemie regulacji
prawnych i wzajemnie się uzupełniać. Dlatego też konieczne jest naświetlenie ram prawnych normujących
działanie środków masowego przekazu w danym kraju, z dwóch punktów widzenia: wewnętrznego
(państwowego) i międzynarodowego. Szczególna uwagę poświęca się w tym miejscu zagadnieniom wolności
prasy, radia i telewizji, bowiem zakres tej wolności w najistotniejszy sposób definiuje system środków
masowego przekazu danego kraju i stanowi punkt wyjścia dla dalszej charakterystyki. Odwołujemy się tutaj do
klasycznych doktryn prasowych, przypominając ich podstawy filozoficzne i założenia teoretyczne. Wspomina
się przy tej okazji również o organizacjach dziennikarskich i ich kodeksach etycznych jako elemencie
regulującym działalność mediów.

3. PRZEOBRAŻENIA WSPÓŁCZESNYCH MEDIÓW - GŁÓWNE TENDENCJE.

Głównym tematem tych zajęć jest analiza przyczyn i następstw procesów demonopolizacji i deregulacji w
niektórych regionach świata. Szczególną uwagę poświęca się przemianom jakie dokonały się w Europie.
Przedstawia się przyczyny, które zdecydowały o tym, że pierwsze organizacje radiowe, a później telewizyjne
miały charakter instytucji państwowych lub publicznych. Monopol ten w został przełamany dopiero w ostatnich
czasach i doprowadziło to do powstania systemów mieszanych - publiczno-komercyjnych, w których dziś
dominuje sektor prywatny. Jakie są tego konsekwencje? Czy telewizja publiczna przetrwa? Jak zmienia się
oferta programowa itp. To tylko niektóre zagadnienia i pytania tej części zajęć. Motywem przewodnim rozważań
z tego zakresu są konsekwencje procesu komercjalizacji i prywatyzacji mediów:

a) radio i telewizja publiczna - zasady oraz istota działania, zadania radia i telewizji publicznej, zmiana modelu i
oferty programowej w rezultacie zmian na rynku radiowo-telewizyjnym; zasady finansowania, oferta
programowa, zasięg i ocena widzów;

b) radio i telewizja komercyjna - dynamika zmian na świecie, rozwój telewizji satelitarnej, jej oferta
programowa i zasięg;

c) prasa prestiżowa, popularna i sensacyjna - cechy poszczególnych typów prasy, zasady działania, treść i forma
każdego typu prasy;

d) fragmentacja odbiorców i jej następstwa dla efektów odbioru mediów masowych.

4) EKONOMICZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA MEDIÓW WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE.

Procesy koncentracji mediów trwają i pogłębiają się od końca ubiegłego stulecia, przybierając coraz to nowe
formy, obejmując coraz więcej krajów. Cechą czasów współczesnych jest powstawanie ponadnarodowych
koncernów medialnych, obejmujących swym działaniem nie kilka krajów ale całe kontynenty. Rodzą się pytania
o konsekwencję takich przemian oraz ewentualne zagrożenia a także korzyści. Na ile zasadne jest mówienie, w
związku z koncentracja mediów, o uniformizacji, homogenizacji kultury czy utracie tożsamości kulturowej.

W trakcie zajęć zwracana jest szczególna uwaga na procesy koncentracji we współczesnych środkach masowego
przekazu. Analizowane są następujące kwestie:

- koncentracja jako następstwo demonopolizacji i deregulacji rynku;

- rodzaje koncentracji: pionowa, pozioma i mieszana;

- konsekwencje procesów koncentracji - problem monopolizacji;

- międzynarodowy wymiar koncentracji - globalizacja, transnacjonalizacja, koncerny ponadnarodowe w prasie i
telewizji

- charakterystyka wybranych, największych koncernów multinarodowych np. koncern Murdocha, Bertelsmanna,
CLT, Disney, Time-Warner etc.

5) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU WOBEC WYZWAŃ NOWYCH TECHNOLOGII
KOMUNIKACYJNYCH.

W tej części zajęć podejmuje się próbę odpowiedzi na pytanie jaki jest wpływ nowych technik na tradycyjne
środki komunikowania jak i tworzenie nowych sposobów porozumiewania się. Sam termin „nowe media" jest
przedmiotem analizy - czy „nowe media" to rzeczywistość, i jeśli tak, to w jakim stopniu, czy też iluzja.
Tematem rozważań jest też sytuacja radia i telewizji w dobie transformacji technologicznej:

- rozwój telewizji kablowej, satelitarnej, interaktywnej i wysokiej rozdzielczości; videotext i teletext;

- Internet i pojawienie się prasy, radia i telewizji w Internecie; multimedia;

- elektronizacja, komputeryzacja i digitalizacja przekazów masowych;

Osobnym zagadnieniem są konsekwencje społeczne zmian technologicznych, a przede wszystkim fragmentacja
audytorium i tworzenie się społeczeństwa informacyjnego.

Metody: wykład, dyskusja, referaty, lektura i analiza zawartości wybranych tytułów prasowych, analiza
porównawcza oferty programowej wybranych stacji telewizyjnych

B) CZĘŚĆ FAKTOGRAFICZNA

W czasie zajęć realizowanych w tej części programu przedstawiane są ogólne cechy jak i specyficzne warunki
działania mediów w poszczególnych krajach i regionach świata. Systemy mediów w wymienionych niżej
krajach i regionach omawiane są według podobnego schematu. W trakcie zajęć prezentowane są najważniejsze
gazety i czasopisma danego regionu, ze szczególnym naciskiem na rynek dzienników i tygodników. W każdym
przypadku przedstawiane są najważniejsze podmioty komunikowania masowego - koncerny prasowe, agencje

informacyjne oraz nadawcy radiowi i telewizyjni. Powiązania międzynarodowe analizowane są z
uwzględnieniem ogólnych, scharakteryzowanych wyżej tendencji i procesów z dziedziny komunikowania
masowego na świecie. Prezentacja poszczególnych systemów medialnych uwzględnia ponadto następujące
elementy: prawne ramy funkcjonowania prasy, radia i telewizji na danym obszarze, strukturę rynku medialnego,
znaczenie poszczególnych środków przekazu, wpływ norm międzynarodowych na wewnętrzne regulacje prawne
dotyczące mediów oraz elementy historii najważniejszych tytułów i rozgłośni radiowych i telewizyjnych.

Czasowy wymiar zajęć nie pozwala na wyczerpujące omówienie wszystkich rynków medialnych na świecie,
stąd też konieczne jest dokonanie wyboru, a jeszcze wcześniej ustalenie kryterium doboru. W naszym przypadku
przedmiotem wykładu są kraje, które mają najbardziej rozbudowane systemy komunikowania masowego oraz
odgrywają szczególną rolę w międzynarodowym i regionalnym życiu politycznym społecznym i kulturalnym,
stanowią tym samym centra informacyjne świata lub regionu. Zakłada się bowiem, iż z prasy, materiałów
radiowych i telewizyjnych pochodzących właśnie z tych centrów informacyjnych będą w przyszłości korzystać
studenci dziennikarstwa. Cytując zagraniczną prasę powinni wiedzieć jaki charakter ma źródło, z którego
korzystają i na które ewentualnie będą się powoływać. Poszczególne zajęcia poświęcone są następującym
krajom i regionom świata:

1. Stany Zjednoczone.

Po krótkiej historycznej prezentacji rozwoju mediów w USA analizowane są warunki prawne działania prasy z
uwzględnieniem orzeczeń Sądu Najwyższego USA; przedstawiane są najważniejsze cechy rynku prasowego
gazet codziennych i magazynów; omawiane są największe i najbardziej wpływowe dzienniki w poszczególnych
regionach USA - New York Times,Washington Post, Wall Street Journal, Baltimore Sun, Miami Herald, Atlanta
Constitution, Louisville Courier Journal, Los Angeles Times, Portland Oregonian, Chicago Tribune, Boston
Globe, Christian Science Monitor i USA Today; wśród tygodników omawiane są przede wszystkim magazyny
informacyjne Time, Newsweek i US News & World Report oraz magazyny specjalistyczne dla poszczególnych
kręgów odbiorców - prasa kobieca, hobbystyczna, magazyny plotkarskie, wpływowe magazyny elitarne (New
Yorker, Nation i National Review). Osobnym zagadnieniem jest rozwój radia i telewizji - wpływ agend
federalnych poczynając od 1927 roku gdy utworzono Federal Radio Commission, a potem 1934, gdy utworzono
Federal Communication Commission aż do roli Federal Trade Commission; formowanie się sieci krajowych -
American Broadcasting Corporation, Columbia Broadcasting System i National Broadcasting Corporation;
znaczenie i zasięg telewizji publicznej; powstanie i rozwój Fox TV oraz rola i znaczenie Cable News Network;
rozwój stacji kablowych i najwięksi wydawcy.

2. Wielka Brytania

Tradycje niezależności prasy brytyjskiej; najstarsze tytuły i ich ewolucja; tworzenie się prasy popularnej i
sensacyjnej; charakterystyka gazet niedzielnych to zagadnienia początkowe. Następnie analizowany jest
współczesny rynek brytyjski: prasa prestiżowa -The Times, The Independent, Daily Telegraph, Financial
Times i The Guardian oraz Sunday Times, Independent on Sunday, Sunday Telegraph, The Observer; prasa
popularna Daily Mail i Daily Express oraz Sunday Mail i Sunday Express; prasa sensacyjna - The Sun, Daily
Mirror i Daily Star orazThe News of the World, Sunday Mirror i The People; cechy rynku magazynów;
największe koncerny prasowe - News International (Rupert Murdoch), Pearson, Associated Newspaper czy
Mirror Group.

Osobnym zagadnieniem jest brytyjski rynek telewizyjny, gdzie szczególna uwaga położona jest na powstanie i
rozwój BBC, analizowana jest Karta Królewska i zasady działania tego nadawcy; rozwój telewizji komercyjnej i
jej cechy przedstawiane są w ujęciu historycznym poczynając od utworzenia stacji komercyjnych do
Broadcasting Act z 1990 roku wraz z jego konsekwencjami.

3. Francja i kraje Beneluksu.

Podobnie jak w innych krajach omawiany jest rynek dzienników i czasopism, z ukazaniem zasadniczych różnic
między Francją a innymi krajami europejskimi; przedstawiane są zarówno największe pod względem nakładu
ogólnokrajowe dzienniki francuskie jak i najbardziej znane dzienniki paryskie. Szczególne miejsce zajmuje
historia i współczesność dziennika Le Monde. Poza tym omawiane są Le Figaro, Liberation, France-Soir i Le
Matin. Na rynku czasopism najwięcej miejsca poświęca się magazynom informacyjnym (Le Point, L'Evenement
du jeudi, Le Nouvel Observateur) oraz ilustrowanym (Paris Match). System radiowy i telewizyjny
przedstawiony jest zarówno od strony prawnej (przede wszystkim instytucje nadzorcze i ich ewolucja) jak i
konsekwencji prywatyzacji i deregulacji systemu.

W przypadku krajów Beneluksu szczególna uwaga położona jest na historię, rozwój i ofertę programową
luksemburskiego koncernu Compagnie Luxembourgoise de Telediffusion. W przypadku Belgii oraz Holandii, ze
względu na specyficzną sytuację polityczną i społeczną, szczególna uwaga zwrócona jest na rolę telewizji i
przemiany zachodzące w tej sferze. Wspomniane są także największe i najważniejsze dzienniki oraz koncerny w
obu tych krajach.

4. Niemcy, Austria i Szwajcaria.

Główny nacisk położony jest na rynek niemiecki z odniesieniami do powiązań, szczególnie w przypadku Austrii
z koncernami niemieckimi. Ze względu na znaczenie Niemiec to im poświęca się najwięcej uwagi. Omawiane są
cech charakterystyczne niemieckiego rynku prasowego oraz najwięksi nadawcy radiowi i telewizyjni.
Prezentowane są takie tytuły jak Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Die Welt i Frankfurter
Rundschau. Osobno omawiany jest Bild i jego cechy. Bogaty rynek czasopism przedstawiony jest z
uwzględnieniem wielkości nakładu w poszczególnych grupach jak i najbardziej wpływowych magazynów (Der
Spiegel, Focus, Die Zeit). Szczególna uwaga położona jest na niemieckie koncerny prasowe i ich zagraniczne
inwestycje. Rozwój telewizji komercyjnej stanowi następny element tych zajęć, a przedstawiany jest na tle
ogólnych tendencji światowych - komercjalizacji, deregulacji, zmian w telewizji publicznej, rosnącej oferty
programów telewizji satelitarnej. W przypadku Austrii i Szwajcarii wskazuje się na pewne charakterystyczne
cechy rynku prasowego i omawia się tylko dzienniki prestiżowe. Większa uwaga położona jest na rynki radiowe
i telewizyjne tych krajów, a szczególnie różnice z innymi krajami Europy.

5. Europa Południowa - Włochy, Hiszpania, Portugalia i Grecja.

Punktem wyjścia są ogólne wskaźniki stopnia nasycenia prasą, odbiornikami radiowo-telewizyjnymi i stacjami
nadawczymi, które pozwalają ocenić i wykazać różnice między tym regionem a innymi krajami europejskimi.
Przedstawiane są cechy charakterystyczne rynku medialnego w każdym kraju, a najwięcej uwagi poświęca się
Włochom. W tym przypadku prezentowane są najważniejsze dzienniki krajowe i regionalne (La
Repubblica, Corriere della Sera, La Stampa, Il Giornale oraz prasa sportowa), omówiony jest rynek czasopism.
Osobną kwestią jest rozwój komercyjnych stacji radiowych i telewizyjnych we Włoszech, który prezentowany
jest w świetle wydarzeń historycznych i politycznych uwarunkowań tego procesu wraz z aktami prawnymi
normującymi obecnie tą sferę. Postać i działalność Silvio Berlusconiego na rynku mediów, zarówno we
Włoszech jak i w innych krajach, jest prezentowana w szerszy sposób. Analizowane są także konsekwencje
komercjalizacji rynku mediów elektronicznych dla telewizji publicznej RAI, a szczególnie zmiana oferty
programowej. W przypadku pozostałych krajów basenu Morza Śródziemnego nacisk położony jest na zmiany
jakie nastąpiły po demokratyzacji systemu politycznego i ogólne zasady działania mediów w nowych
demokracjach zachodnioeuropejskich. W przypadku tych krajów prezentowane są ogólne cechy każdego rynku,
które pozwalają przedstawić wnioski o specyfice każdego z nich oraz prasa prestiżowa, mająca największe
znaczenie w danym kraju.

6. Skandynawia.

Porównanie wskaźników nasycenia mediami krajów tego regionu i wskaźników światowych, Europy i innych
krajów pozwala wyciągnąć pierwsze wnioski o cechach charakterystycznych skandynawskich systemów
medialnych. Prezentuje się podobieństwa i różnice między tymi krajami, zarówno od strony prawnej, jak i
politycznej oraz ekonomicznej. Wśród ogólnych cech systemów medialnych tych krajów wyjątkowy nacisk
położony jest na różne systemy subwencji dla prasy, jakie istnieją w Skandynawii; podkreślona jest różnica
między Danią a innymi państwami tego obszaru. Zwraca się też uwagę na rynek radiowy i telewizyjny w tych
krajach, a zachodzące przemiany analizowane są na tle zmian obserwowanych w innych krajach europejskich, ze
szczególnym uwzględnieniem przyczyn i konsekwencji opóźnienia procesu komercjalizacji systemu w stosunku
do innych państw. Podobnie jak w przypadku innych regionów omawiane są najważniejsze dzienniki, cechy
specyficzne rynku prasowego i proces koncentracji w każdym kraju.

7. Europa Środkowa i Wschodnia.

Punktem wyjścia są przemiany polityczne w tym regionie świata i ich konsekwencje dla systemów medialnych.
Prezentowana jest zmiana modelu i organizacji sfery komunikowania masowego oraz rozwój niezależnych
mediów; oceniany jest stopień wolności środków masowego przekazu w poszczególnych krajach i wskazywane
są ewentualne metody kontroli stosowane przez władze państwowe w niektórych krajach (Białoruś, Słowacja,
Serbia). Ten najbliższy nam geograficznie region, po przejściu transformacji politycznej, przechodzi także okres
przeobrażenia się rynków mediów. Efektem tego jest powstanie prywatnych, komercyjnych stacji radiowych i
telewizyjnych, niezależnych wydawnictw prasowych, zmiana profilu telewizji państwowej itd. Nie we
wszystkich krajach tego regionu zmiany mają taki sam zasięg i dynamikę. Powiązania mediów i polityki są
jeszcze bardzo silne w tym regionie, co przy braku utrwalonej tradycji niezależnych, bezstronnych mediów
powoduje, że w niektórych państwach podejmowane są próby powstrzymania procesu demokratyzacji mediów.
Szczególna uwaga zwrócona jest na inwestycje zagraniczne w mediach poszczególnych krajów i konsekwencje
tego procesu. Poza ogólnymi tendencjami w przemianach mediów całego tego obszaru przedstawiana jest
sytuacja mediów w wybranych krajach - Rosja, Czechy, Węgry.

8. Japonia i Azja.

Charakterystykę rynków azjatyckich rozpoczyna przedstawienie podstawowych wskaźników ilustrujących
rozwój prasy, radia i telewizji w tym regionie. Głównym celem jest tutaj wykazanie dysproporcji pomiędzy
krajami kontynentu azjatyckiego, gdzie z jednej strony mamy Koreę Północną, zamkniętą cywilizacyjnie, o
ubogim i niezbadanym systemie komunikowania, a z drugiej z Japonię i Australię, kraje dysponujące
nowoczesnymi technologami komunikacyjnymi, bogate w środki masowego przekazu. Nie sposób tutaj pominąć
Chin z ich specyficzną polityką informacyjną i wyjątkowym rynkiem prasowym. Najwięcej uwagi poświęca się
Japonii, która stanowi potęgę komunikacyjną regionu Azji i Pacyfiku, zarówno w sensie technologicznym jak i
bogactwa i różnorodności środków masowego przekazu. Omawiając japoński rynek prasowy szczególna uwaga
położona jest na dzienniki z ich bardzo wysokimi nakładami (np. Asahi Shimbun, Yomiuiri Shimbun).
Przedstawia się także historię i znaczenie telewizji publicznej (NHK) oraz rozwijający się prywatny sektor radia
i telewizji. Przy prezentowaniu systemu komunikowania w Australii i Indii omawia się przede wszystkim
dzienniki prestiżowe, a w przypadku Australii przypomina się procesy koncentracji związane z działalnością
Murdocha, zarówno w tym kraju jak i w całym regionie (m.in. Star TV).

9. Bliski Wschód i Afryka.

Afryka jest najuboższym w środki masowego przekazu regionem świata, przez co rozumiemy, że jest to
kontynent o najniższych wskaźnikach nasycenia prasą, radiem i telewizją. Jest to równocześnie region

olbrzymich kontrastów, bo znajdziemy tam takie kraje jak Izrael, RPA czy Egipt, które posiadają rozbudowane
systemy komunikowania oraz takie, gdzie prawie w ogóle nie wydaje się prasy, a z radia i telewizji korzystają
niemal wyłącznie mieszkańcy ośrodków miejskich. Omawiając sytuacją mediów w Afryce nasza uwaga
koncentruje się na krajach będących centrami informacyjnymi tego regionu. Jednocześnie wskazywane są
podstawowe czynniki kulturowe, ekonomiczne i polityczne wpływające na sposoby komunikowania, działalność
środków masowego przekazu, ze szczególnym uwzględnieniem takich problemów jak wielojęzyczność, wysoki
stopień analfabetyzmu, braki w oświacie itp. Wskazana będzie odmienność poszczególnych regionów (Afryka
Północna, Afryka Środkowa, Bliski Wschód) oraz rola mediów w poszczególnych systemach społecznych i
politycznych.

10. Ameryka Południowa i Północna.

W związku z tym, że Stany Zjednoczone stanowią osobny temat, omawiana jest przede wszystkim system
mediów w Kanadzie, z uwzględnieniem specyfiki jej poszczególnych regionów. Prezentując sytuację
kanadyjskiej telewizji publicznej zwraca się uwagę, że działa ona w warunkach silnej konkurencji ze strony
amerykańskiej telewizji komercyjnej. Generalnie sytuacja środkach masowego przekazu w całym regionie
przedstawiana jest z uwzględnieniem wpływu, bo taki niewątpliwie istnieje, koncernów i kultury amerykańskiej
na funkcjonowanie mediów w poszczególnych krajach. Spośród krajów Ameryki Południowej najwięcej czasu
poświęca się Brazylii i Argentynie; omawia się największe koncerny i ich działalność zarówno w regionie jak i
krajach europejskich (przede wszystkim koncern O Globo). W związku z niezbyt stabilną sytuacją polityczną w
wielu krajach istotnym zagadnieniem jest stopień wolności prasy w poszczególnych krajach, wskazuje się na
metody działania władz państwowych i sposoby kontroli mediów w systemach autorytarnych.

LITERATURA:

R. Bartoszcze, Prasa, radio i telewizja w krajach Unii Europejskiej, Kraków, 1997.

J. Adamowski, B. Golka, E. Stasiak-Jazukiewicz, Wybrane zagraniczne systemy informacji masowej, Warszawa,
1997.

K. Doktorowicz, Europejska telewizja publiczna. Zmiana modelu w Europie Zachodniej, Katowice, 1995.

T. Płonkowski, Amerykańska koncepcja społecznej odpowiedzialności dziennikarzy, Warszawa, 1995.

R. Bartoszcze, Gwarancje wolności wypowiedzi w Europie Zachodniej, Kraków, 1995.

-, Prasa jako kontrola władzy. Polityka informacyjna w Polsce na tle doświadczeń w Europie, Presspublica,
1993.

J. Keane, Media a demokracja, Londyn, 1992.

J. Olędzki, Międzynarodowy obieg informacji Warszawa, 1992.

-, Vademecum dziennikarstwa BBC,

-, Imperium informacji, PAP, Warszawa, 1990.

-, Potentaci mass mediów, PAP, Warszawa, 1989.

T. Goban-Klas, Prasa lokalna i środowiskowa w Stanach Zjednoczonych, Wrocław 1989.

L. Garlicki, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław, 1982.

B. Golka, Prasa, radio i telewizja w świecie, Warszawa, 1980.

Konwencja o telewizji ponad granicami, „Zeszyty Prasoznawcze", 1-2/1993.

Konwencja o prawach człowieka i podstawowych wolnościach wraz z protokołami uzupełniającymi.

Międzynarodowy pakt praw człowieka i obywatela.

Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy 1003 z 1 lipca 1993, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-
4/1994.

L. Słupek, BBC w nowej erze radiowo-telewizyjnej, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1994.

-, Ośrodki regionalne telewizji publicznych, „Aktualności Telewizyjne", 1/1994.

Z. Oniszczuk, Największe koncerny medialne świata, „Zeszyty Prasoznawcze", 1-2/1993.

Z. Oniszczuk, Przemiany w mediach austriackich, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1993.

L.P. Jewsiejewa, Media w Rosji, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1993.

V. Holina, O systemie środków komunikacji masowej w Słowacji, „Zeszyty Prasoznawcze", 1-2/1993.

E. Alfandari, Przemiany w mediach bułgarskich, „Zeszyty Prasoznawcze", 1-2/1993.

J. Becker, Między cenzurowaną a skomercjonalizowaną opinią publiczną w systemowej przemianie Europy
Wschodniej, „Zeszyty Prasoznawcze" 1-2/1993.

R. Wojdan-Jaskulska, Jego emisyjność. Berlusconiego droga do władzy, „Aktualności Telewizyjne", 5/ 1994.

R. Wojdan-Jaskulska, Chaos we włoskim eterze trwa, „Aktualności Radiowo-Telewizyjne", 1-2/1993.

R. Wojdan-Jaskulska, Konsekwencje włoskiego prawa, „Aktualności Radiowo-Telewizyjne", 3/1992.

R. Filas, Przemiany mediów skandynawskich w latach osiemdziesiątych, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1992.

J. Mond, A. Kwiatkowska-Viatteau, Zmiany w sytuacji mediów w krajach komunistycznych i
postkomunistycznych, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1992.

A. Gromek, K. Schonball, Prasa lokalna w Niemczech, „Zeszyty Prasoznawcze" 1-2/1992.

-, Media w postkomunistycznych krajach Europy Środkowej, „Zeszyty Prasoznawcze", 3-4/1991.

V. Mosco, Pięć mitów deregulacji, „Przekazy i Opinie", 3/1991.

I. Kowol, Gazety lokalne w strukturze prasy RFN, „Zeszyty Prasoznawcze", 2/1987.

B. Dzieciuchowicz, Prasa w Wielkiej Brytanii, „Zeszyty Prasoznawcze", 3/1987

K. Jakubowicz, Deregulacja i komercjalizacja radia i telewizji w Europie Zachodniej, „Przekazy i Opinie", 3 -
4/1987.

-,Koncepcja służby publicznej radia i telewizji brytyjskiej, „Przekazy i Opinie" 3-4/1987.

K. Jakubowicz, Decentralizacja radia i telewizji w Europie Zachodniej, „Przekazy i Opinie" 3-4/1985.

J. Raszkowski, Radio i telewizja w RFN - polityczne uwarunkowania modelu, „Przekazy i Opinie"2/1983.

M. Mrozowski, Radio i telewizja w Holandii, „Przekazy i Opinie", 2/1983.

Najnowsze pozycje:

Dorota Piontek, Europejski ład komunikacyjny, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu AM w Poznaniu, Poznań
1997.

Stanisław Jędrzejewski, Radio Renesans: Od monopolu do konkurencji. AKT: Warszawa 1997