Zmiany skórne wywołane przez promienie słoneczne 

 

Dr med. M. Wyględowska-Kania,  

Dr med. E. Krauze 

 

Katedra i Klinika Dermatologii ŚAM w Katowicach 

Kierownik: dr hab. med. L. Brzezińska-Wcisło 

 

 

 

W powstawaniu zjawisk zależnych od światła najistotniejszą rolę odgrywają promienie 

zawarte w docierającym na Ziemię promieniowaniu słonecznym, jednak w wyzwalaniu zmian 

chorobowych mają również udział promienie emitowane przez sztuczne źródła światła. Słońce 

ma nie tylko działanie niekorzystne, działa również korzystnie, gdyż wytwarzana w naskórku 

melanina ma znaczenie ochronne, a syntetyzowana w tkance podskórnej witamina D3 spełnia 

ważne funkcje w ustroju człowieka. Główną rolę w patofizjologii zmian posłonecznych przypisuje 

się promieniom ultrafioletowym (UV). Wpływ promieni pozafioletowych na skórę zależy od 

długości fal: promienie UVB o długości fali 290-320 nm mają najsilniejsze działanie 

rumieniotwórcze, promienie UVA o długości fali 320-400 nm mają znacznie mniejsze działanie 

rumieniotwórcze natomiast nasilają melanogenezę w efekcie czego powodują bardziej 

intensywne i długotrwałe przebarwienia skóry. Opalanie jest następstwem uczynniania 

melanosomów produkujących barwnik melaninę odkładający się w warstwie podstawnej 

naskórka. 

Spośród sztucznych źródeł światła mogących wywołać lub zaostrzyć procesy chorobowe, 

największe znaczenie mają służące do oświetlania pomieszczeń lampy jarzeniowe, lampy 

kwarcowe używane w lecznictwie oraz lampy bakteriobójcze stosowane do dezynfekcji 

pomieszczeń laboratoryjnych i szpitalnych. 

 

Normalna, zdrowa skóra chroni się w pewnym stopniu przed uszkodzeniami  wywołanymi 

przez światło przy pomocy różnych mechanizmów. Martwe komórki warstwy rogowej naskórka 

odbijają część światła i absorbują go bez szkody dla skóry. Skóra biała odbija zaledwie 5% 

padających prostopadle promieni, pozostałe 95% jest absorbowane, wtórnie  rozpraszane 

i odbijane w głębszych warstwach skóry. Płaszcz lipidowy na powierzchni warstwy rogowej 

 

2

absorbuje światło słoneczne na całej jego szerokości jednak proces ten ma niewielkie 

znaczenie. 

 Wrażliwość na słońce warunkuje kilka czynników do których należą: kolor włosów, oczu, 

piegi, kolor skóry zimą. Określają one zdolność do opalania i w efekcie stopień ochrony przed 

słońcem. Najgwałtowniej reaguje skóra ludzi o jasnej karnacji, zielonych oczach i rudoblond 

włosach. Nawet po krótkotrwałym opalaniu mogą pojawić się objawy poparzenia. Do grupy tej 

zaliczamy około 15% populacji. Ludzie o ciemnej karnacji i ciemnych włosach dysponują 

znacznie lepszą ochroną naturalną. 

 Grupę schorzeń, w których występuje nadwrażliwość na promienie nadfioletowe (UV) 

światła słonecznego określamy mianem fotodermatoz. Schorzenia te można uszeregować 

w następujący sposób: 

I. 

Nabyte fotodermatozy do których zaliczamy: - wielopostaciowe osutki świetlne 

- pokrzywkę słoneczną 

 - przewlekłe zmiany posłoneczne. 

II. 

Fotodermatozy uwarunkowane genetycznie z zaburzeniami metabolicznymi 

 (skóra pergaminowa i barwnikowa, porfirie). 

III. 

Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne zależne od czynników zewnętrznych (leki, 

środki chemiczne). 

IV. Dermatozy 

gdzie 

światło słoneczne jest czynnikiem zaostrzającym lub wyzwalającym 

(np. toczeń rumieniowaty). 

I. Wielopostaciowe osutki świetlne 

 Czynnikami 

wywołującymi są głównie długie promienie nadfioletowe widma słonecznego 

UVA. Schorzenie jest stosunkowo częste, zmiany są ograniczone do okolic odsłoniętych. 

Osutki pojawiają się w dzieciństwie, nawracają stale w okresie wiosennym. Zmiany skórne 

mają charakter wielopostaciowy, obok wykwitów rumieniowych stwierdza się grudki 

i pęcherzyki mogące przypominać wyprysk, świerzbiączkę a także opryszczkę. W leczeniu 

stwierdza się poprawę po zastosowaniu środków przeciwmalarycznych, beta karotenu 

a także PUVA terapii. 

Pokrzywka świetlna 

 Jest 

rzadką odmianą pokrzywki w której już kilka minut po naświetlaniu występują 

w miejscach odsłoniętych bąble pokrzywkowe utrzymujące się kilka godzin. Schorzenie to 

częściej dotyczy kobiet i ma charakter przewlekły. 

Leczenie polega na stosowaniu dużych dawek preparatów przeciwhistaminowych. 

 

3

Przewlekłe zmiany posłoneczne 

 

Obraz kliniczny charakteryzuje się obecnością zmian wypryskowych nie tylko 

w miejscach eksponowanych na działanie promieni słonecznych, ale także w osłoniętych. 

Przebieg jest wybitnie przewlekły, może dojść do erytrodermii, powstania zmian głębszych, 

naciekowych przypominających klinicznie i histopatologicznie rozrosty limforeticularne. 

W przypadkach o lżejszym przebiegu dobre efekty daje stosowanie beta karotenu, natomiast 

cięższe stany wymagają stosowania immunosupresji. 

II. Skóra pergaminowa i barwnikowa 

 

Jest schorzeniem uwarunkowanym dziedzicznie, związanym z defektem endonukleazy, 

enzymu odpowiedzialnego za naprawę DNA uszkodzonego przez promienie UV. 

W miejscach odsłoniętych stwierdza się obecność piegów, plam barwnikowych, 

soczewicowych, odbarwień, zaników i teleangiktazji, co nadaje skórze pstry wygląd. 

Na podłożu tych  zmian już w dzieciństwie dochodzi do rozwoju licznych nowotworów typu 

brodawczaków, raków kolczystokomórkowych, mięsaków, czerniaków, co jest przyczyną 

zgonów pacjentów przed ukończeniem 20-tego roku życia. 

Leczenie polega na ochronie przed słońcem i ewentualnym stosowaniu retinoidów 

aromatycznych w celu zapobiegnięcia wystąpieniu nowotworów. 

Porfirie 

 Schorzenia 

związane z zaburzeniami metabolizmu piroli, którym towarzyszy 

nadwrażliwość na światło słoneczne. Wyróżnia się porfirię szpikową i wątrobową, w której 

nadwrażliwość na światło nie odgrywa roli. 

Porfiria szpikowa jest genetycznie uwarunkowana zaburzeniem syntezy hemoglobiny 

w erytrocytach. Wyróżniamy tu porfirię erytropoetyczną wrodzoną charakteryzującą się 

występowaniem na częściach odsłoniętych krwotocznych pęcherzy pozostawiających 

nierówne, zagłębione i szpecące blizny. Zmiany dotyczą twarzy, małżowin usznych, rąk, 

i w przypadkach przewlekłych mogą wytwarzać zmiany twardzinopodobne. 

Charakterystyczne jest również czerwone zabarwienie zębów wskutek odkładania się 

porforyn. 

Druga postać, protoporfiria erytroetyczna charakteryzuje się różnopostaciowością zmian, 

często są to pęcherzyki i pęcherze z pępkowatym zagłębieniem ustępujące 

z pozostawieniem drobnych, wgłębionych blizenek. 

W leczeniu poprawę można uzyskać po wielomiesięcznym stosowaniu beta karotenu. 

 

4

III. Odczyny fototoksyczne 

 Czynnikami 

wywołującymi mogą być rośliny, leki, środki chemiczne działające 

zewnętrznie lub stosowane doustnie np.: sulfonamidy, tetracykliny, leki hipotensyjne, 

przeciwpadaczkowe, zewnętrznie – furokumaryny, dziegcie i barwniki. 

Odczyny fotoalergiczne są odczynami immunologicznymi związanymi z przeciwciałami 

krążącymi lub nadwrażliwością późną. Mogą być wywołane przez sulfonamidy, chlorotiazid, 

trankwilizery. Ze środków stosowanych zewnętrznie fotoalergenami mogą być leki lub 

kosmetyki. 

Wymienione powyżej schorzenia nie są jedynymi zmianami związanymi z negatywnym 

wpływem  promieniowania słonecznego. 

Słońce ma ogromny wpływ na proces starzenia się skóry. Charakterystyczne dla starzenia 

słonecznego skóry są grubsze zmarszczki, pobruzdowania oraz niewystępowanie 

ścieńczenia skóry która może być wręcz pogrubiała. Starzenie się skóry pod wpływem 

długotrwałego działania promieni słonecznych wykazuje różnice w stosunku do normalnego 

starzenia się skóry związanego z wiekiem. Skóra starcza charakteryzuje się nadmiernym 

rogowaceniem, suchością, ścieńczeniem, przebarwieniami, odbarwieniami, 

pobruzdowaniem oraz wzmożoną urażalnością. W tak zmienionej skórze w miejscach 

szczególnie eksponowanych na słońce dochodzi do powstawania stanów 

przednowotworowych do których należą rogowacenie starcze lub słoneczne, róg skórny oraz 

omówiona wcześniej  skóra pergaminowa i barwnikowa. 

Najczęściej, bo aż w 95% na podłożu zmian przednowotworowych powstaje nabłoniak 

podstawnokomórkowy. Umiejscawia się głównie w okolicach odsłoniętych, cechuje się 

niewielką, miejscową złośliwością i powolnym, wieloletnim wzrostem.  

Drugim co do częstości występowania jest rak kolczystokomórkowy, który cechuje się 

znacznie większą złośliwością, skłonnością do naciekającego wzrostu i powstawania 

przerzutów do węzłów chłonnych. Raki skóry, jeśli są wcześnie wykryte i leczone to są 

uleczalne w około 90%. Na uwagę również zasługuje fakt, że raki skóry dotyczą osób 

w coraz młodszym wieku. Większość przypadków raka można byłoby uniknąć gdyby młodzi 

ludzie wystrzegali się nadmiernej ekspozycji ciała na działanie promieni słonecznych. 

Na szczególną uwagę zasługują znamiona barwnikowe zwiększające ryzyko zachorowania 

na czerniaka złośliwego. W ostatnim czasie wprowadzono termin „Zespoły znamion 

dysplastycznych”. Zespół ten charakteryzuje się obecnością znamion barwnikowych 

występujących u kilku lub wielu członków rodziny, znamiona są liczne, o większych 

wymiarach, mają nieregularne obrysy i niejednolite zabarwienie, płaskie lub nierównomiernie 

 

5

wyniosłe w części środkowej, o powierzchni jakby wybrukowanej. Pojawienie się obwódki 

zapalnej, powiększenie się znamienia lub jego rozpad mogą wskazywać na objawy 

zezłośliwienia. 

 

Czerniak to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów skóry dający wczesne przerzuty. 

Rozróżniamy cztery główne typy czerniaka w zależności od zmian z jakich powstają oraz 

sposobu szerzenia się nowotworu: 

I. Czerniak 

wychodzący z plamy soczewicowej (5-20% przypadków) jest częstszy 

u osób w starszym wieku, umiejscowiony głównie na twarzy a objawem 

zezłośliwienia jest powstanie wyczuwalnych guzków. 

II. Czerniak 

szerzący się powierzchownie (60-70% przypadków) wywodzący się na ogół 

ze znamion barwnikowych występuje w wieku średnim, zajmuje okolice zarówno 

odsłonięte jak i osłonięte, rozwój jest powolny, wielomiesięczny lub nawet kilkuletni. 

Objawem rozwoju czerniaka jest powiększenie, zmiana zabarwienia znamienia oraz 

pojawienie się obwódki zapalnej i skłonności do rozpadu. 

III. 

Czerniak guzkowy - postać o najcięższym przebiegu (10-30% przypadków), 

wywodząca się ze znamion lub skóry zdrowej. Ma charakter szybko powiększającego 

się guzka z cechami rozpadu, bardzo szybki przebieg a lokalizuje się często na 

głowie, karku i plecach. 

IV. 

Czerniak umiejscowiony na kończynach (około 5% przypadków) cechuje się 

zajmowaniem okolic około i podpaznokciowych, dłoni i  stóp. 

Dlatego profilaktyka znamion barwnikowych odgrywa kolosalną rolę polegającą na 

stałej, dokładnej kontroli w odstępach 3-12 miesięcy w zależności od ustalonego stopnia 

ryzyka rozwoju czerniaka. Znamiona budzące niepokój, powiększające się, 

zlokalizowane w miejscach narażonych na drażnienie mechaniczne powinny być 

usuwane chirurgicznie z marginesem zdrowej skóry. I to, co jest najistotniejsze, chorzy ci 

powinni kategorycznie unikać nasłonecznienia. 

Wszyscy wiemy jaki pozytywny wpływ na zdrowie i życie człowieka ma słońce, 

jest ono niezbędne dla wzmocnienia systemu odpornościowego człowieka, pobudza 

organizm do działania, jednak niestety na skutek często niewiedzy i bezmyślności 

korzystamy z tego dobrodziejstwa natury w sposób niewłaściwy. Należy pamiętać, 

że wszelka przesada jest szkodliwa.  Słońce działa na cały nasz organizm pozytywnie, 

gdy zachowujemy umiar, negatywnie zaś, gdy przesadzamy z opalaniem. Słońca 

uniknąć się nie da, trzeba tylko sensownie umieć się przed nim zabezpieczyć.