3.02.2012

OCHRONA PRZYRODY – to zarówno idea jak i forma aktywności człowieka, mająca na celu obronę i
zachowanie dla przyszłych pokoleń poszczególnych elementów przyrody, a także procesów w niej
zachodzących.

Zakres:
- ochrona przyrody żywej
- ochrona przyrody nieożywionej

Cel:
Odpowiedź na pytanie: co chcemy chronić?
- ochrona stanu zastanego (to, co jest i to, co sprawia, że tak jest)
- ochrona zachodzącego procesu

Najpierw cel

potem wybór metody

Metody realizacji celu:

w zależności od ingerencji człowieka:

- ochrona bierna

- ochrona czynna (aktywna)

w zależności od przedmiotu ochrony:

- ochrona gatunku (np. gatunki objęte ochroną prawną)

- ochrona obiektu (np. pomnik przyrody, jaskinia, głaz narzutowy)

- ochrona obszarowa (np. parki narodowe, rezerwaty, użytki ekologiczne)

Historia:



najpierw: aspekt religijny, estetyczny, praktyczny



potem: aspekt konserwatorski, biocenotyczny

Obszary chronione na świecie – różne cele ochrony, różny reżim ochrony.

Obszar chroniony – obszar lądu (lub morza) specjalnie desygnowany do ochrony i utrzymania różnorodności
biologicznej, a także związanych z nim zasobów naturalnych i kulturowych, zagospodarowany na podstawach
prawnych lub w inny skuteczny sposób.

Wyróżniamy 6 podstawowych kategorii:
I. Ścisły Rezerwat Przyrody – Obszar Dzikiej Przyrody
Ia. Ścisły Rezerwat Przyrody
Ib. Obszar Dzikiej Przyrody
II. Park Narodowy
III. Pomnik Przyrody
IV. Obszar Zagospodarowanych Siedlisk – gatunków
V. Krajobraz Chroniony – Chronione Wybrzeże Morskie
VI. Obszar Chroniony Zagospodarowanych Zasobów

17.02.2012

PARKI NARODOWE W POLSCE
Park narodowy – to obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi,
przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na
którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Wszelkie działania na terenie parku
podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami.

Cel: nadrzędnym celem parku jest poznanie, zachowanie całych ekosystemów danego terenu wraz z
warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych elementów rodzimej przyrody.

Tworzenie parku narodowego.
Park tworzony jest rozporządzeniem Rady Ministrów, która określa nazwę parku, obszary wchodzące w jego
skład, obszary tworzące otulinę oraz ograniczenia i nakazy. Utworzenie, powiększenie, zmniejszenie lub
likwidacja parku narodowego może nastąpić tylko po uzgodnieniu z jednostki samorządu terytorialnego, na
których obszarze działania podejmuje się zmiany.

Oprócz ochrony przyrody w parkach narodowych realizowane są zadania:

a)

naukowe – unikalne tereny, pod względem przyrodniczym są doskonałym warsztatem badawczym
dla specjalistów z różnych dziedzin. Badania kompleksowe prowadzone na obszarach chronionych od
kilkudziesięciu lat pozwalają wyciągać szereg uogólnień m.in. na temat sukcesji.

b)

dydaktyczne – tworzy się muzea przyrodnicze, wyznacza ścieżki dydaktyczne, utrzymuje zagrody
pokazowe zwierząt, wydaje broszury, foldery i kalendarze.
(edukacja nieformalna – „pozaoświatowa")

c)

turystyczno-wypoczynkowe – udostępniane są obiekty i urządzenia turystyczne, trasy wędrówek
pieszych, rowerowych i spływów kajakowych oraz określone miejsca wypoczynku.

d)

sportowe – na terenie parków lokalizowane są trasy wyczynowe, nartostrady, stadiony.

e)

kulturowo-historyczne – opieka nad miejscami historycznymi i pamięci narodowej, protegowanie
regionalnego budownictwa, strojów i obrzędów, organizowanie imprez kulturalnych np. wystaw,
plenerów, konkursów.

W POLSCE – 23 PARKI NARODOWE:

1.

Babiogórski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1954r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Małopolskie

- rejon geograficzny:

Beskidy Zachodnie

•

Powierzchnia:

ok. 3 400 ha

•

Zalesienie:

ok. 95%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 30%

•

Charakterystyczne:

- najwyższy szczyt: Babia Góra – 1725 m n.p.m.
- kilka pięter klimatycznych
- piętrowy układ roślinności:

1) Regiel dolny (700-1150 m n.p.m.)

2) Regiel górny (1150-1350 m n.p.m.)

3) Piętro kosodrzewiny (1350-1650 m n.p.m.)

4) Piętro alpejskie (1650-1725 m n.p.m.)

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu

2.

Białowieski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1947r. (1932)

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podlaskie

- rejon geograficzny:

Nizina Północna

•

Powierzchnia:

ok. 10 500 ha

•

Zalesienie:

ok. 92%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 55%

•

Charakterystyczne:

- najstarszy PN w Polsce
- największy obszar naturalny (bez ingerencji) w Europie
- 2 strefy lasów?
- ogromna mozaikowatość siedlisk
- gatunki występujące w Polsce tylko w BPN
- obszar ochrony ścisłej - w widłach rzek: Hwoźnej i Narewki
- ponad 1500 drzew pomnikowych

•

Zagrożenia:

lokalne zanieczyszczenia powietrza i wód (brak oczyszczalni)

3.

Biebrzański Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1993r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podlaskie

- rejon geograficzny:

Nizina Północnopodlaska

•

Powierzchnia:

ok. 60 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 25%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 8%

•

Charakterystyczne:

- największy PN w Polsce
- Biebrza – rzeka o charakterze naturalnym
- 3 części Biebrzy: Basen Północny, Środkowy i Południowy
- skrócony okres wegetacyjny: 192 dni
- ponad 50 zbiorowisk roślinnych
- duża różnorodność i stopień naturalności szaty roślinnej
- strefowy układ roślinności

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenie wód (brak oczyszczalni ścieków, chemizacja)
obniżenie poziomu wód -> sukcesja roślinna, zarastanie łąk
- jeden z najmniej zagrożonych PN w Polsce

4.

Bieszczadzki Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1973r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podkarpackie

- rejon geograficzny:

Beskidy Lesiste

•

Powierzchnia:

ok. 29 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 85%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 65%

•

Charakterystyczne:

- najwyższy szczyt: Tarnica (1346 m n.p.m.)
- dorzecze górnego Sanu
- 3 strefy klimatyczno-roślinne:

1)

Pogórze (do 500 m n.p.m.)

2)

Regiel dolny (500-1150 m n.p.m.)

3)

Połoniny (powyżej 1150 m n.p.m.)

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu
zanieczyszczenia wód
- jeden z najmniej zagrożonych PN w Polsce

5.

Drawieński Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1990r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Zachodniopomorskie

- rejon geograficzny:

Pojezierze Południowopomorskie

•

Powierzchnia:

ok. 11 300

•

Zalesienie:

ok. 84%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 3%

•

Charakterystyczne:

- rzeki z jeziorami zajmują 10% powierzchni
- rzeka: Drawa i Płociczna (jedne z najczystszych w kraju)
- największe jezioro: Ostrowiec
- ok. 30 gatunków ryb

•

Zagrożenia:

kształt litery V – utrudnia działania ochronne
zanieczyszczenia wód

6.

Gorczański Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1981r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Małopolskie

- rejon geograficzny:

Beskidy Zachodnie

•

Powierzchnia:

ok. 7 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 94%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 50%

•

Charakterystyczne:

- najwyższy szczyt: Jaworzyna Kamienicka (1288 m n.p.m.)
- 3 piętra klimatyczne

1) Umiarkowanie ciepłe (do 750 m n.p.m.)
2) Umiarkowanie chłodne (750-1100 m n.p.m.)
3) Chłodne (powyżej 1100 m n.p.m.)

- regiel dolny i górny

•

Zagrożenia:

prywatne polany (zagrożenie pożarowe podczas wypalania)
zanieczyszczenia powietrza
stan zdrowotny lasów
kłusownictwo i kradzieże

7.

Kampinoski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1959r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Mazowieckie

- rejon geograficzny:

Nizina Środkowomazowiecka

•

Powierzchnia:

ok. 38 500 ha

•

Zalesienie:

ok. 73%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 12%

•

Charakterystyczne:

- park wyizolowany
- wydmy śródlądowe
- duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych
- jeden z najbardziej suchych rejonów Polski – małe opady

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza i wód
zagrożenia komunalne
zagrożenia komunikacyjne
zagrożenia bilansu wodnego
zły stan zdrowotny lasów
dzikie budownictwo
szkodnictwo leśne
brak oczyszczalni ścieków
gospodarka rolna
- jeden z najbardziej zagrożonych Parków Narodowych

8.

Karkonoski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1959r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Dolnośląskie

- rejon geograficzny:

Sudety Zachodnie

•

Powierzchnia:

ok. 5 600 ha

•

Zalesienie:

ok. 72%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 30%

•

Charakterystyczne:

- najwyższy szczyt: Śnieżka (1602 m n.p.m.)
- 6 cyrków polodowcowych
(Cyrk lodowcowy – nieckowate zagłębienie otoczone z trzech stron
stromymi zboczami, a z czwartej wygładzonym progiem skalnym.
Cyrk powstaje w wyniku erozyjnej działalności lodowca górskiego.)
- ostańce skalne
- wodospady (np. Kamieńczyka)
- piętrowy układ roślinności

1) Regiel dolny (500 – 1000 m n.p.m.)

2) Regiel górny (1000 – 1250 m n.p.m.)

3) Piętro subalpejskie (1250 – 1450 m n.p.m.)

4) Piętro alpejskie (powyżej 1450 m n.p.m.)

•

Zagrożenia:

turystyka
zanieczyszczenia powietrza i wód
zagrożenie bilansu wodnego
- najbardziej zagrożony Park Narodowy w Polsce

9.

Magurski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1995r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podkarpackie

- rejon geograficzny:

Karpaty Środkowe

•

Powierzchnia:

ok. 19 500

•

Zalesienie:

ok. 93%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 12%

•

Charakterystyczne:

- najwyższy szczyt: Wątkowa (847 m n.p.m.)
- największa rzeka: Wisłoka

•

Zagrożenia:

erozja gleb
powodzie

10.

Narwiański Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1996r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podlaskie

- rejon geograficzny:

Nizina Północnopodlaska

•

Powierzchnia:

ok. 7 300 ha

•

Zalesienie:

ok. 1,3 %

•

Obszar ochrony ścisłej:

0

•

Charakterystyczne:

- rzeka Narew
- rozległe zabagnione dno doliny i otaczające ją wzniesienia
- bogata awifauna (183 gatunki)

•

Zagrożenia:

obniżenie poziomu wody

11.

Ojcowski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1956r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Małopolskie

- rejon geograficzny:

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

•

Powierzchnia:

ok. 2 100 ha

•

Zalesienie:

ok. 70%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 12%

•

Charakterystyczne:

- najmniejszy PN w Polsce
- dorzecza Prądnika i Sąspówki
- jary krasowe: Dolina Prądnika i Sąspowska – prostopadłe skalne
zbocza i płaskie dno
- skały wapienne, skaliste doliny rzeczne
- liczne jaskinie (ok.210, największa - Łokietka) – tworzą się wskutek
działalności krasowej wód
- liczne źródła krasowe (ok.50), zasilające potoki
- 15 gatunków nietoperzy (z 22 występujących w Polsce)
-skrócenie pośrednich pór roku (szarugi wiosennej i jesiennej)

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza z dawnych lat
zanieczyszczenia wód (brak oczyszczalni ścieków)
zagrożenia dla bilansu wodnego
nadmierna turystyka
grunty obcej własności utrudniające działania ochronne
zagrożenia komunikacyjne
dzikie budownictwo
- jeden z najbardziej zagrożonych Parków Narodowych

12.

Park Narodowy „Bory Tucholskie”

•

Rok utworzenia:

1996r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Pomorskie

- rejon geograficzny:

Pojezierze Wschodniopomorskie

•

Powierzchnia:

ok. 4 600 ha

•

Zalesienie:

ok. 85%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 7%

•

Charakterystyczne:

- wydmy śródlądowe
- rzeka: Brda
- 21 jezior – 11% powierzchni (największe: Ostrowite)

•

Zagrożenia:

duży ruch turystyczny
niedostatecznie oczyszczane ścieki

13.

Park Narodowy Gór Stołowych

•

Rok utworzenia:

1993r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Dolnośląskie

- rejon geograficzny:

Sudety Środkowe

•

Powierzchnia:

ok. 6 300 ha

•

Zalesienie:

ok. 90%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 7%

•

Charakterystyczne:

- góry płytowe: podstawa i szczyt: piaskowiec, środek: margle
- najwyższy szczyt: Szczeliniec (919 m n.p.m.)
- granica zlewisk Morza Bałtyckiego i Północnego

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu

14.

Park Narodowy „Ujście Warty”

•

Rok utworzenia:

2001r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Lubuskie

- rejon geograficzny:

Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka

•

Powierzchnia:

ok. 8 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 1%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 8%

•

Charakterystyczne:

- najmłodszy Park Narodowy w Polsce
- rzeka: Warta – duże wahania poziomu wody
- ochrona biotopów z dużą ilością ptaków wodnych i błotnych
- rezerwat Słońsk objęty Konwencją Ramarską

•

Zagrożenia:

wtórna sukcesja nieużytkowanych łąk i pastwisk

15.

Pieniński Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1954r. (1932)

•

Lokalizacja:
- województwo:

Małopolskie

- rejon geograficzny:

Obniżenie Orawsko-Podhalańskie

•

Powierzchnia:

ok. 2 300 ha

•

Zalesienie:

ok. 70%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 30%

•

Charakterystyczne:

- Pieniny Właściwe, w których jest zlokalizowany Park dzielą

się na: Pieniny Czorsztyńskie, Masyw Trzech Koron, Pieninki
- najwyższy szczyt: Nowa Góra (903 m n.p.m.)
- pod względem klimatycznym jest to zacisze podgórskie
- główna rzeka: Dunajec
- bogactwo gatunków
- park transgraniczny

•

Zagrożenia:

szlaki komunikacyjne i energetyczne
turystyka
zapora wodna w Czorsztynie (zmiana stosunków wodnych)

16.

Poleski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1990r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Lubelskie

- rejon geograficzny:

Polesie Zachodnie

•

Powierzchnia:

ok. 9 800 ha

•

Zalesienie:

ok. 50%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 1%

•

Charakterystyczne:

- równiny torfowe
- guzy i wzniesienia kredowe (najwyższy: Guz Andrzejowa)
- ozy i kemy pochodzenia lodowcowego
(Oz - wąski wał zbudowany z piasków i żwirów naniesionych przez
wody płynące szczelinami wewnątrzlodowcowymi.
Kem - pagórek o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów,
zbudowany z piasków i żwirów, który powstał w otwartej szczelinie w
czasie zatrzymania lądolodu)
- unikalna w skali europejskiej tundra i lasotundra

•

Zagrożenia:

źle poprowadzone melioracje
przemysł wydobywczy
turystyka
rolnictwo
- park mało zagrożony

17.

Roztoczański Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1974r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Lubelskie

- rejon geograficzny:

Wyżyna Lubelska

•

Powierzchnia:

ok. 8 500 ha

•

Zalesienie:

ok. 95%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 1%

•

Charakterystyczne:

- rzeka: Wieprz
- ostoja konika polskiego

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza i wód
trasy komunikacyjne

18.

Słowiński Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1967r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Pomorskie

- rejon geograficzny:

Pobrzeże Koszalińskie

•

Powierzchnia:

ok. 21 500 ha

•

Zalesienie:

ok. 30%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 30%

•

Charakterystyczne:

- jeden z dwóch nadmorskich PN w Polsce
-wydmy (wysokość: od kilkunastu do 25m, niektóre ruchome)
- największa wydma: Czołpińska (ok. 500 ha)
- jeziora: Łebsko i Gardno

•

Zagrożenia:

turystyka (przyspiesza przesuwanie się wydm)
abrazja – niszczenie brzegów mórz i oceanów przez fale, prądy wody i
niesiony przez nie materiał skalny

19.

Świętokrzyski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1950r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Świętokrzyskie

- rejon geograficzny:

Wyżyna Kielecka

•

Powierzchnia:

ok. 7 600 ha

•

Zalesienie:

ok. 95%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 22%

•

Charakterystyczne:

- Góry Świętokrzyskie – najstarsze w Polsce
- najwyższy szczyt: Łysica (612 m n.p.m.)
- brak zbiorników wodnych

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza
szkodnictwo leśne (kłusownictwo, kradzieże, wywóz kamieni)

20.

Tatrzański Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1954r. (1947)

•

Lokalizacja:
- województwo:

Małopolskie

- rejon geograficzny:

Obniżenie Orawsko-Podhalańskie

•

Powierzchnia:

ok. 21 100 ha

•

Zalesienie:

ok. 70%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 60%

•

Charakterystyczne:

- park transgraniczny
- Tatry – jedyne góry w Polsce o charakterze alpejskim
- dzielą się na Tatry Wysokie (skały krystaliczne), Zachodnie (skały
krystaliczne i osadowe) i Zakopiańskie (skały osadowe)
- najwyższy szczyt: Rysy (2499 m n.p.m.)
- wiele jaskiń (największa: Jaskinia Wielka Śnieżna)
- klimat wysokogórski strefy umiarkowanej: gwałtowna zmienność
stanów pogody, częste inwersje temperatury, nagłe spadki ciśnienia,
lokalny wiatr: halny
- bogactwo wywierzysk, mokradeł, strumieni, potoków, jezior
- największe jeziora (zwane stawami): Morskie Oko, Wielki Staw
Polski

- 5 pięter roślinności:

1) regiel dolny (do 1250 m n.p.m.)

2) regiel górny (1250-1550 m n.p.m.)

3) karpackie zarośla kosówki (1550-1800 m n.p.m.)

4) piętro hal (1800-2300 m n.p.m.)

5) piętro turniowe (powyżej 2300 m n.p.m.)

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia powietrza i wód
turystyka
rozbudowa bazy związanej z uprawianiem sportów zimowych
szkodnictwo leśne (kłusownictwo)

21.

Wielkopolski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1957r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Wielkopolskie

- rejon geograficzny:

Pojezierze Wielkopolskie

•

Powierzchnia:

ok. 7 500 ha

•

Zalesienie:

ok. 60%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 34%

•

Charakterystyczne:

- najdłuższy w Polsce oz (37km): Bukowo-Mosiński
- rzeka: Warta
- wiele jezior, m.in.: Góreckie, Witobelskie, Dymaczewskie

•

Zagrożenia:

niekontrolowana turystyka
silna presja mieszkańców (30 tys. osób wokół parku)
szkodliwe oddziaływania przemysłu
gospodarka rolna
nielegalne budownictwo rekreacyjne
zanieczyszczenia wód
szkodnictwo leśne
- jeden z najbardziej zagrożonych PN w Polsce

22.

Wigierski Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1989r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Podlaskie

- rejon geograficzny:

Pojezierze Litewskie

•

Powierzchnia:

15 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 63%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 4%

•

Charakterystyczne:

- liczne wzniesienia moreny czołowej, ozy, kemy
- 42 jeziora – największe: Wigry, Pierty
- 6 rzek, m.in.: Czarna Hańcza, Kamionka
- małe śródleśne dystroficzne jeziora, zwane sucharami

•

Zagrożenia:

zanieczyszczenia wód (brak oczyszczalni ścieków)
zagrożenia komunalne i komunikacyjne
dzikie budownictwo
gospodarka rolna
grunty obcej własności utrudniające działania ochronne

23.

Woliński Park Narodowy

•

Rok utworzenia:

1960r.

•

Lokalizacja:
- województwo:

Zachodniopomorskie

- rejon geograficzny:

Pobrzeże Szczecińskie

•

Powierzchnia:

ok. 11 000 ha

•

Zalesienie:

ok. 40%

•

Obszar ochrony ścisłej:

ok. 5%

•

Charakterystyczne:

- Park obejmuje część wyspy Wolin, wybrzeża klifowe nad

Morzem Bałtyckim i Zalewem Szczecińskim, wody

przybrzeżne Bałtyku i wschodnią część rozlewiska delty Świny
- Wolińska Morena Czołowa
- pagórki ozowe (najwyższy: Grzywacz – 115m n.p.m.)
- wybrzeże klifowe – najwyższe wybrzeże morskie w Polsce
- klify są podmywane przez fale, osuszane, wywiewane przez wiatr,
spłukiwane przez deszcze – rocznie cofają się o 0,8 m
- wsteczna delta Świny – powstaje, gdy spiętrzone północnymi
wiatrami wody Zatoki Pomorskiej wlewane są z powrotem do Zalewu
Szczecińskiego
- na wyspie dominują jeziora rynnowe, m.in. Czajcze
- foka szara, morświn

•

Zagrożenia:

> czynniki przemysłowe (zanieczyszczenia, linie komunikacyjne i

energetyczne)

> czynniki społeczno-ekonomiczne (turystyka, rybołówstwo,

pozyskiwanie trzciny)

> czynniki przyrodnicze (sukcesja wtórna, przemiany

zbiorowisk kserotermicznych)

> rozwijające się aglomeracje Świnoujście-Międzyzdroje

16.03.2012

POMNIKI PRZYRODY

Idea tworzenia pomników – Niemcy XVIII/XIX wiek.

Pomnikami przyrody mogą być pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o
szczególnej wartości naukowej, kulturowe, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się
indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy
gatunków rodzimych lub obcych, źródła wodospady, wywierzyska (silne źródliska na obszarze krasowym),
skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Zabrania się niszczyć, uszkadzać lub przekształcać pomniki przyrody. Nie wolno także niszczyć tablic
informacyjnych, zaśmiecać otoczenia pomnika, oraz lokalizować w strefie ochronnej budynków lub urządzeń
technologicznych. Za zgodą wojewódzkiego konserwatora przyrody wolno sędziwe, pamiątkowe drzewa
konserwować, plombować, spinać obejmami, podpierać, itd. W chwili obecnej szereg mniej lub bardziej
wyspecjalizowanych firm wykonuje usługi z zakresu konserwacji drzew.

STANOWISKO DOMKUMENTACYJNE

Stanowiskami dokumentacyjnymi przyrody nieożywionej są niewyodrębniające się na powierzchni, lub
możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem geologicznym, miejsca występowania formacji
geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz
z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych lub
podziemnych.
Do tej formy ochrony można także zaliczyć miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.
(również związane z działalnością antropogeniczną – np. kopalnia soli w Wieliczce)

UŻYTEK EKOLOGICZNY

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla
zachowania różnorodności biologicznej, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne,
kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie
skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin,
zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Użytki ekologiczne, choć są zróżnicowane pod względem wielkości, to jednak powinny być uwzględniane w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY

Są to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego, zasługujące na ochronę ze względu na ich walory
widokowe lub estetyczne. Mogą to być np. pałace lub inne zabudowania otoczone parkiem o szczególnych
walorach krajobrazowych albo przykłady harmonijnego układu ekologicznego.

Ustanowienie:
- pomnika przyrody,
- stanowiska dokumentacyjnego,
- użytku ekologicznego,
- zespołu przyrodniczo-krajobrazowego
następuje w drodze uchwały Rady Gminy.

REZERWAT PRZYRODY

Rezerwat przyrody nazywany obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy,
ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i

składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi
kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Rezerwat powołuje wojewoda rozporządzeniem, określając jego nazwę, położenie lub przebieg granicy i
otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu, a także sprawującego
nadzór nad rezerwatem.

Rodzaje rezerwatów przyrody: leśny, wodny, stepowy, słonorośl owy, faunistyczny, florystyczny,
torfowiskowy, przyrody nieożywionej, krajobrazowy.

Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:

1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń
służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody;
2) rybactwa, z wyjątkiem obszarów ustalonych w planie ochrony albo w zadaniach ochronnych;
3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i
form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor,
gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;
4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych
ustanowionych dla rezerwatu przyrody;
5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów;
6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów
przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;
7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody;
8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt,
minerałów i bursztynu;
9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;
10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem
miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający
obszar za rezerwat przyrody;
11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie
ochrony;
12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;
13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez
dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
14) amatorskiego połowu ryb, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych;
15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras
narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ
uznający obszar za rezerwat przyrody;
16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w
planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan
ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas;
17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora
parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach
będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w
rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody,
udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i
innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego;
20) zakłócania ciszy;
21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych,
pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego,
a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;

23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie
przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody;
24) prowadzenia badań naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie
przyrody - bez zgody organu uznającego obszar za rezerwat przyrody;
25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw
środowiska;
26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;
27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku
narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody organu uznającego obszar za rezerwat przyrody.
2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą:

1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych;
2) likwidacji nagłych zagrożeń oraz wykonywania czynności nieujętych w planie ochrony lub zadaniach
ochronnych, za zgodą organu ustanawiającego plan ochrony lub zadania ochronne;
3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym;
4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki
organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu
cywilnego.



PARK KRAJOBRAZOWY

To obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe.
Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartości w warunkach
zrównoważonego rozwoju.

Powstaje na drodze uchwały sejmiku województwa.

Dyrektor parku powoływany jest przez wojewodę.

W Polsce - 122 parki krajobrazowe

Funkcje parków krajobrazowych (poza ochronnymi):
- promocja
- edukacja ekologiczna
- turystyka
- informacja
- działalność wydawnicza


OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

Obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach,
wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, lub z
racji pełnionej funkcji korytarzy ekologicznych.
Obszary chronionego krajobrazu powołuje sejmik województwa.


STREFY OCHRONNE WOKÓŁ GNIAZD PTAKÓW SZPONIASTYCH

W takich strefach zabrania się:
- przebywania osób z wyjątkiem właściciela lub osób sprawujących nadzór nad strefą,
- wycinania drzew lub krzewów bez zezwolenia wojewody,

- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą ochrony poszczególnych
gatunków,
- wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji.


PROGRAM NATURA 2000

To sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem tych obszarów jest ochrona cennych pod
względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej.

W skład Europejskiej Sieci Natura 2000 wchodzą dwa rodzaje obszarów:
• Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w
sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. "Siedliskowej",
• Specjalne Obszary Ochrony Ptaków (OSO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w
sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej".

Podstawowymi aktami prawnymi, leżącymi u podstaw sieci „NATURA 2000” są dyrektywy Rady Europy: o
ochronie dziko żyjących ptaków (Dyrektywa Ptasia) i o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej
fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa).

Celem Dyrektywy Ptasiej jest ochrona i zachowanie wszystkich populacji ptaków występujących w stanie
dzikim, prawne uregulowanie zasad handlu i pozyskiwanie ptaków łownych, a także przeciwdziałanie
niedopuszczalnym metodom ich chwytania i zabijania. Stanowi ona podstawę do wytypowania ostoi ptaków,
określanych jako Obszary Specjalnej Ochrony. Natomiast Dyrektywa Siedliskowa ma na celu zachowanie
szczególnie cennych i utworzenie sieci obszarów ochronnych, tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony dla
ochrony naturalnych typów siedlisk i siedlisk gatunków oraz utworzenie systemów ochrony gatunków, z
wyjątkiem ptaków, których ochronę reguluje Dyrektywa Ptasia.


LEŚNE KOMPLEKSY PROMOCYJNE
(nie jest to forma ochrony przyrody)

Celem jest proekologiczna gospodarka leśna.
Prowadzi się prace badawcze i doświadczalnictwo w celu wyciągnięcia wniosków na temat możliwości i
warunków upowszechniania zasad ekorozwoju na całym obszarze Lasów Państwowych.


LASY OCHRONNE

Za lasy szczególnie chronione, zwane dalej "lasami ochronnymi", mogą być uznane lasy, które:
1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują usuwanie się ziemi, obrywanie się
skał lub lawin,
2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w zlewni oraz na
obszarach wododziałów,
3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków,
4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu,
5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie
gatunkowej,
6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa Państwa,
7) są położone:

a.

w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast
liczących ponad 50 tys. mieszkańców,

b.

w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk,

c.

w strefie górnej granicy lasów.

MIĘDZYNARODOWE AKTY PRAWNE

- prawo twarde – dyrektywy

- prawo miękkie – konwencje (kraj przystępuje dobrowolnie)

1.

KONWENCJA O OBSZARACH WODNO-BŁOTNYCH MAJĄCYCH ZNACZENIE MIĘDZYNARODOWE,
ZWŁASZCZA JAKO ŚRODOWISKO ŻYCIOWE PTACTWA WODNEGO
tzw. konwencja ramarska

Rok:

1971r.

Miejsce: Ramsar (Iran)
Cel:

ochrona obszarów wodno-błotnych, zwłaszcza tych o znaczeniu międzynarodowym, przez
wspieranie ich utrzymywania, racjonalnego użytkowania, współpracę międzynarodową i
tworzenie rezerwatów.

2.

KONWENCJA O OCHRONIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I PRZYRODNICZEGO
tzw. konwencja paryska

Rok:

1972r.

Miejsce: Paryż
Cel:

ochrona szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o szczególnych i
uniwersalnych wartościach. Kulturowe – np. budowle pomnikowe, obiekty architektoniczne.
Przyrodnicze – np. cenne formacje przyrodnicze, niektóre parki narodowe.

3.

KONWENCJA O MIĘDZYNARODWYM HANDLU DZIKIMI ZWIERZĘTAMI I ROŚLINAMI GATUNKÓW
ZAGROŻONYCH WYGINIĘCIEM
tzw. konwencja waszyngtońska

Rok:

1973r.

Miejsce: Waszyngton
Cel:

zakaz komercyjnego handlu gatunkami uznanymi za wymierające i w skali globu skrajnie
zagrożone, a także ograniczenie handlu gatunkami potencjalnie zagrożonymi.

4.

KONWENCJA O OCHRONIE WĘDROWNYCH GATUNKÓW DZIKICH ZWIERZĄT
tzw. konwencja bońska

Rok:

1979r.

Miejsce: Bonn (Niemcy)
Cel:

Konwencja zobowiązuje uczestniczące kraje do ochrony wymierających gatunków
wędrownych na podstawie własnych aktów prawnych. (Gatunek wędrowny – populacje
gatunków, których przedstawiciele okresowo przekraczają granice jurysdykcji państwowych.)

5.

KONWENCJA O OCHRONIE DZIKIEJ FLORY I FAUNY EUROPEJSKIEJ ORAZ ICH SIEDLISK NATURALNYCH
tzw. konwencja berneńska

Rok:

1979r.

Miejsce: Berno (Szwajcaria)
Cel:

ochrona wybranych gatunków osiadłych i wędrownych oraz ich środowisk. (Szczególnie
gatunki endemiczne i zanikające). Ma duże znaczenie dla gadów, płazów, ssaków i roślin,
które nie są objęte innymi porozumieniami międzynarodowymi

6.

KONWENCJA O RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

Rok:

1992r.

Miejsce: Rio de Janeiro
Cel:

przestrzeganie ochrony różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym i
biocenotycznym.

7.

DYREKTYWA PTASIA

Rok:

1979r.

Przyjęta: przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą
Cel:

ochrona dziko żyjących ptaków i zachowanie najważniejszych siedlisk awifauny.

Na podstawie tej dyrektywy jest realizowany program Natura 2000

8.

DYREKTYWA SIEDLISKOWA

Rok:

1992r.

Przyjęta: przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą
Cel:

promowanie działań sprzyjających zachowaniu różnorodności biologicznej i procesów
przyrodniczych w systemach naturalnych i półnaturalnych.

Na podstawie tej dyrektywy jest realizowany program Natura 2000

OCHRONA SZATY ROŚLINNEJ


Ochrona flory to ochrona określonych gatunków roślin.

Ochrona roślinności to ochrona określonych zbiorowisk roślinnych.

Z punktu widzenia ochrony przyrody w lasach można wyróżnić:
- ochronę leśnej szaty roślinnej,
- ochronę nieleśnej szaty roślinnej.

OCHRONA IN SITU SZATY ROŚLINNEJ
(- ochrona gatunku chronionego, realizowana w jego naturalnym środowisku życia przez zachowanie
niezmienionych warunków środowiskowych)



METAPLANTACJA – zabieg ochronny polegający na przenoszeniu roślin zagrożonych ze stanowisk
naturalnych na stanowiska zastępcze, które mają właściwe dla danego gatunku warunki siedliskowe.
Przesadza się część osobników, bądź wszystkie, gdy np. budowana jest autostrada.
Metaplantację wykonuje się na odległość kilku-kilkunastu kilometrów od stanowiska naturalnego.



WZBOGACENIE POPULACJI GATUNKU ZAGROŻONEGO – polega na zbiorze nasion ze stanowisk
naturalnych, a następnie wysianiu ich i przesadzeniu do doniczek. Następnie sadzonki sadzi się w
odpowiednio wybranych miejscach (właściwe warunki siedliskowe, wilgotność,wrażliwość na światło)