Zabezpieczenie społeczne

dr Łukasz Wróblewski

Katedra Europeistyki

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

[e-mail]

Świadczenia rodzinne w Polsce

•

Świadczenia rodzinne (zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych)

–

13 instrumentów

• zasiłek rodzinny
• siedem dodatków do zasiłku rodzinnego

– z tytułu urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w czasie korzystania z urlopu

wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wychowywania dziecka w
rodzinie wielodzietnej, rozpoczęcia roku szkolnego, kształcenia i rehabilitacji dziecka
niepełnosprawnego, podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania

• trzy rodzaje świadczeń opiekuńczych

– zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne oraz specjalny zasiłek opiekuńczy

• dwa rodzaje zapomóg z tytułu urodzenia dziecka

– jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. becikowe
– zapomoga przyznawana przez gminy

» na podstawie uchwały RG ze środków własnych

• zasiłek dla opiekuna jako świadczenie będące realizacją wyroku Trybunału

Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r., sygn. akt TK akt K 27/13

– w związku z uznaniem za niekonstytucyjny art.11 ust.3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r.

o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw

» w kwocie 520 zł miesięcznie wraz z odsetkami

• (nowe) świadczenie rodzicielskie (od 2016 r.*, tzw. kosiniakowe)

•

Świadczenia (nie)rodzinne cd.

–

świadczenie wychowawcze – tzw. 500 plus

•
Kr
y

ter
ium

doc
hodowe

i j

eg

o

wa
lory

za

cj

a

(?

)

•
wa
runkie

m

wy
płat
y świa
dc

ze

ń

jest ni

epr

ze

kr

oc

ze

nie

ustalony

ch

pr

og

ów
doc
hodowy

ch

(c

o

do z

asa

dy

)

•
około 8 m

ld z
ł roc

znie

17 m

ld

zł

–

23 m

ld z
ł

r

ocz

ni

e

Zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku - kryteria

•

Zasiłek rodzinny

–

Okres zasiłkowy (12 miesięcy)

•

89,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia

•

118,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia

•

129,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia

–

Kryteria dostępu

•

rodzicom, opiekunom faktycznym, prawnym, osobie uczącej się (pełnoletniej, niepozostającej na utrzymaniu
rodziców – maks. do 24 r.ż. pod warunkiem kontynuowania nauki w szkole/sz. wyższej*)

•

na dziecko w wieku do 18 r.ż. lub do ukończenia nauki w szkole (nie dłużej, niż do 21 r.ż.) lub jeśli kontynuuje
naukę w szkole lub szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu
niepełnosprawności (maks. do 24 r.ż.)

–

Kryterium dochodowe

•

674zł lub 764 zł (na dziecko niepełnosprawne)

•

Dodatki do zasiłku rodzinnego

–

z tytułu urodzenia dziecka

•

jednorazowo 1 000 zł na każde urodzone dziecko

–

z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego

•

400 zł miesięcznie

– 24 miesięcy kalendarzowych
– 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym

podczas jednego porodu

– 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o

niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności

Zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku - kryteria

•

Dodatki do zasiłku rodzinnego cd.

–

z tytułu samotnego wychowywania dziecka

•

185 zł - 370 zł

– plus 80 zł - 160 zł (na dziecko niepełnosprawne)

–

z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej

•

90 zł miesięcznie na trzecie i każde następne dziecko w rodzinie

–

z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego

•

60 zł miesięcznie na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia

•

80 zł miesięcznie na dziecko powyżej 5 roku życia do ukończenia 24 roku życia

– do ukończenia 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności
– powyżej 16 roku życia do ukończenia 24 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o

znacznym stopniu niepełnosprawności

–

z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania

•

wypłacany przez 10 miesięcy

– 105 zł miesięcznie na dziecko

» w związku z zamieszkiwaniem w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadgimnazjalnej

lub szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki, a także szkoły
podstawowej lub gimnazjum w przypadku dziecka lub osoby uczącej się, legitymującej się orzeczeniem o
niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności

– 63 zł miesięcznie na dziecko

» w związku dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły, w

przypadku dojazdu do szkoły ponadgimnazjalnej, a także szkoły artystycznej, w której realizowany jest
obowiązek szkolny i obowiązek nauki w zakresie odpowiadającym nauce w szkole ponadgimnazjalnej

–

z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego

•

raz w roku 100 zł na każde

– uczące się dziecko od pierwszej klasy szkoły podstawowej do ostatniej klasy szkoły średniej
– na dziecko rozpoczynające roczne przygotowanie przedszkolne

Rodzaje świadczeń opiekuńczych

•

Zasiłek pielęgnacyjny

–

w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w
związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji

–

153,00 zł miesięcznie

–

przysługuje

•

niepełnosprawnemu dziecku

•

osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności

•

osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia

•

osobie, która ukończyła 75 lat

•

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (od 01.01.2013 r.)

–

800 zł (poprzednie 620 zł); od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. w kwocie 1.200 zł; od 1 stycznia 2016 r. w kwocie
1.300 zł z (art. 17 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych)

–

przysługuje

•

matce albo ojcu

•

opiekunowi faktycznemu dziecka

•

osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej

•

innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i
opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki

nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o
niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:

» konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie

ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co
dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji

–

świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała

•

nie później niż do ukończenia 18. roku życia

•

lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia

Rodzaje świadczeń opiekuńczych

•

Specjalny zasiłek opiekuńczy

– Próg dochodowy: 664 zł

• przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także

małżonkom, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej

– w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym

stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze
wskazaniami:

» konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze

znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności
stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia,
rehabilitacji i edukacji

Rodzaje świadczeń opiekuńczych

Jednorazowe becikowe

•

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. becikowe

– 1000 zł na jedno żywe dziecko
– Kryteria:

• od 2013 r. kryterium dochodowe (1922 zł netto)
• przebywanie pod opieką lekarza nie później, niż od 10 tyg. ciąży do dnia porodu (co

do zasady)

• przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu
• termin składania wniosku: 12 m-cy

Świadczenie rodzicielskie

•

Świadczenie rodzicielskie – „kosiniakowe”

–

Kryteria dostępu

•

Matka lub ojciec dziecka*

•

Opiekun faktyczny dziecka

•

Rodzina zastępcza (niezawodowa)

•

Osoba przysposabiająca dziecko

–

Okres: od 52 poprzez 65, 67, 69 do 71 tygodni w zależności od liczby urodzonych
dzieci w jednym porodzie

–

Wysokość: 1000 zł netto miesięcznie (wlicza się do dochodu przy ubieganiu się o
świadczenia z systemu wsparcia rodziny)

–

Zbieg uprawnień do świadczeń tj. św. rodzicielskie, pielęgnacyjne, specjalny zasiłek
opiekuńczy, dodatek do zasiłku rodzinnego z art. 10, zasiłek dla opiekuna – należy
wybrać jedno z ww. świadczeń

•

Jednocześnie wprowadzono minimalny zasiłek macierzyński =
1000 zł

Dla tych, którzy nie otrzymują
zasiłku macierzyńskiego:

bezrobotna matka lub rodzice
(niezależnie od zarejestrowania
w PUP)

lub matka/rodzice pracująca na
umowę o dzieło lub umowę
zlecenia (co do zasady)

lub niepracująca
studentka/student

Świadczenie wychowawcze

•

Świadczenie wychowawcze, tzw. 500 plus

– Kryteria dostępu

• Matka, ojciec dziecka
• Opiekun faktyczny dziecka
• Opiekun prawny dziecka

– Okres: do ukończenia 18. r.ż. przez dziecko
– W wysokości 500 zł na drugie i kolejne dziecko w rodzinie oraz na pierwsze dziecko,

gdy dochód/os. nie przekracza 800 zł lub 1200 zł (jeśli w rodzinie jest dziecko
niepełnosprawne)

„Złotówka za złotówkę”

•

Świadczenia rodzinne – tzw. „złotówka za złotówkę”

– świadczenia rodzinne po przekroczeniu dochodu kwalifikującego do otrzymania wsparcia zostaną

obniżone proporcjonalnie do kwoty, o którą próg dochodowy został przekroczony

– dotyczy świadczeń rodzinnych i dodatków do świadczeń z tytułu

• samotnej opieki nad dzieckiem, urlopu wychowawczego, wychowywania dziecka w

rodzinie wielodzietnej, kształcenie i rehabilitacji niepełnosprawnego dziecka, rozpoczęcia
roku szkolnego, nauki dziecka poza miejscem zamieszkania, becikowego.

•

Cel: „Polityka rodzinna powinna zachęcać do pracy, a nie do niej zniechęcać. Rodzice muszą mieć
gwarancję, że gdy rozpoczną pracę, z dnia na dzień nie stracą wsparcia finansowego państwa„

Władysław Kosiniak-Kamysz, minister pracy i polityki społecznej

Polityka rodzinna w Polsce - wybrane problemy

•

Uwarunkowania dzietności w Polsce

–

współczynnik dzietności w 2013 r. 1,26 (w 1990 r. 2,0; dla zastępowalności pokoleń powinien wynosić 2,1)

–

struktura ludności (starzejące się społeczeństwo, więcej osób po 80. r.ż., mniej dzieci)

–

emigracja ludzi młodych (pod koniec 2014 r. za granicą przebywało 2 mln 320 tys. Polaków)

–

dostępność lekarzy pediatrów (np. woj. opolskie – ponad połowa lekarzy pediatrów przekroczyła wiek emerytalny)

–

wydatki na instrumenty wsparcia rodzin porównywalne do wydatków na obronność (?)

–

brak definicji polityki rodzinnej

–

ujęcie polityki rodzinnej w sposób selektywny i abstrakcyjny

–

rozproszenie wydatków powoduje niemożność oszacowania całkowitej kwoty wydatków

–

brakuje kompleksowego dokumentu, który wyznaczałby długofalową politykę na rzecz rodziny: cele strategiczne,
priorytety, horyzont czasowy oraz wskaźniki

–

dominuje polityka ad hoc (doraźna) i rozproszona (różne resorty)

–

MRPiPS ma wąskie kompetencje i brak koordynacji działań

–

wydatkowanie kasowe (w ramach ustalonych limitów budżetowych)

–

instrumenty mają charakter wsparcia socjalnego, głównie rodzin wielodzietnych

–

niskie zaufanie obywateli, które może wynikać z niewiedzy oraz z nietrwałości i braku spójności wprowadzanych
instrumentów

–

urodzenia odłożone (mieszkania, warunki bytowe, niepewna przyszłość, wysokie koszty wychowania, bezpłodność)

–

brak waloryzacji progów dochodowych i kwoty wolnej

–

niewłaściwa statystyka publiczna

–

aktualne działania – jakie?

•

Możliwe rozwiązania problemu niskiej dzietności w Polsce

–

przyzakładowe żłobki i przedszkola (ulga w podatku dochodowym)

–

zniwelowanie luki mieszkaniowej

•

dostępność mieszkań socjalnych i społecznych, czynszowych , „kredytowych” – rynek wtórny i pierwotny

–

dostępność pracy i elastyczność rynku pracy

•

Work – life balance

–

powołanie pełnomocnika rządu ds. rodziny

–

ulgi podatkowe dla osób fizycznych

–

kwota wolna od podatku

–

waloryzacja świadczeń i progu dochodowego

–

wprowadzenie zasady jednostka pieniężna za jednostkę pieniężną

–

wprowadzenie zasady testu rodzinnego

–

wsparcie rodzin 2+1 oraz rodzin stanowiących rezerwę prokreacyjną

–

obniżenie VAT na określone dobra, np.

•

odzieży i dodatków odzieżowych dla niemowląt oraz obuwia dziecięcego: (7%) 8% - 23%

•

część artykułów spożywczych, farmaceutyków (w tym farmaceutyków dla dzieci) oraz dostawa fotelików do
przewozu dzieci w samochodach : 8% (zamiast 5%)

•

wózki dziecięce i ich części, gry i zabawki, odzież i dodatki odzieżowe dla niemowląt, obuwie dziecięce,
kosmetyki dla niemowląt, przybory szkolne opodatkowane: 23%

–

poprawa ochrony zdrowia, w tym profilaktyka stomatologiczna i psychologiczna

–

rezygnacja z niektórych podatków sektorowych

–

…

Polityka rodzinna w Polsce - możliwe rozwiązania