UKD 624.131:001.4:003.62

POLSKI KOMITET

NORMALIZACJI,

MIAR I JAKOŚCI

P O L S K A N O R M A

PN-86

B-02480

Grunty budowlane

Określenia, symbole, podział i opis gruntów

Zamiast:

PN-74/B-02480

Grupa katalogowa

0730

Building soils

Nomenclature, symbols, classification

and description of soils

Sols de construction

Nomenclature, symbols, classification

et description de sols

Ńňđ

îčňĺëüíűĺ ăđóíňű

Íŕçâŕíč˙, ńčěáîëű, ęëŕńńčôčęŕöč˙ č îďčńü

ăđ

óíňîâ

1. WSTĘP

1.1. Przedmiot normy. Przedmiotem normy są nazwy, symbole i określenia oraz podział i opis gruntów budowlanych.

1.2. Zakres stosowania normy. Normę należy stosować przy projektowaniu, wykonywaniu i odbiorze robót z zakresu
wszystkich rodzajów budownictwa naziemnego i podziemnego oraz budownictwa wodnego, a także we wszystkich
przypadkach badań gruntów i podłoża gruntowego dla potrzeb budownictwa.
Norma nie ma zastosowania dla gruntów rozpatrywanych jako surowiec do produkcji materiałów budowlanych (np.
kruszyw do betonów, cementu, wyrobów ceramiki budowlanej itp.); dotyczy to również gruntów wymieszanych z
dodatkami (np. spoiwa) zmieniającymi ich właściwości mechaniczne.

2. NAZWY, SYMBOLE I OKREŚLENIA

2.1. grunt budowlany - część skorupy ziemskiej mogąca współdziałać z obiektem budowlanym, stanowiąca jego
element lub służąca jako tworzywo do wykonywania z niego budowli ziemnych; w dalszej części normy pod pojęciem
"grunt" rozumie się "grunt budowlany".
Nazwą gruntów określa się również samą fazę stałą (szkielet mineralny i organiczny) gruntów.

2.2. grunt naturalny - grunt, którego szkielet powstał w wyniku procesów geologicznych na terenie Polski.
Frakcję iłową tworzą w przeważającej mierze minerały ilaste, tzn. uwodnione glinokrzemiany warstwowe.
W składzie frakcji piaskowej przeważają minerały twarde, z przewagą ziaren kwarcu.

2.3. grunt antropogeniczny - grunt nasypowy utworzony z produktów gospodarczej lub przemysłowej działalności
człowieka (odpady komunalne, pyły dymnicowe, odpady poflotacyjne itp.) w wysypiskach, zwałowiskach, budowlach
ziemnych itp.
Podany w rozdz. 3 podział gruntów nie dotyczy gruntów antropogenicznych, z wyjątkiem 3.16.
Grunty te wymagają w każdym przypadku indywidualnej oceny ich budowlanej przydatności, w tym również oceny
trwałości struktury, uwzględniającej również, np. wpływ zachodzących procesów chemicznych.

2.4. grunt rodzimy - grunt powstały w miejscu zalegania w wyniku procesów geologicznych (wietrzenie, sedymentacja
w środowisku wodnym itp.); grunty rodzime są zawsze gruntami naturalnymi.
Rozróżnia się następujące grunty rodzime:
- skaliste,
- nieskaliste mineralne,
- nieskaliste organiczne.

2.5. grunt nasypowy - grunt naturalny lub antropogeniczny powstały w wyniku działalności człowieka, np. w

Strona 1

wysypiskach, zwałowiskach, zbiornikach osadowych, budowlach ziemnych itp.

2.6. grunt skalisty - grunt rodzimy, lity lub spękany o nieprzesuniętych blokach (najmniejszy wymiar bloku > 10 cm),
którego próbki nie wykazują zmian objętości ani nie rozpadają się (rozmakają) pod działaniem wody destylowanej i
mają wytrzymałość na ściskanie R

c

> 0,2 MPa.

2.7. grunt nieskalisty - grunt rodzimy lub autogeniczny nie spełniający warunków wg 2.6.

2.8. grunt mineralny - grunt rodzimy, w którym zawartość części organicznych I

om

(wg załącznika 1 lp. 33) jest równa

lub mniejsza niż 2%.

2.9. grunt organiczny - grunt rodzimy, w którym zawartość części organicznych I

om

jest większa niż 2%.

2.10. grunt spoisty - nieskalisty grunt mineralny lub organiczny, wykazujący wartość wskaźnika plastyczności I

p

> 1%

lub wykazujący w stanie wysuszonym stałość kształtu bryłek przy naprężeniach > 0,01 MPa; minimalny wymiar bryłek
nie może być przy tym mniejszy niż 10-krotna wartość maksymalnej średnicy ziaren. W stanie wilgotnym grunty
spoiste wykazują cechę plastyczności.

2.11. grunt niespoisty (sypki) - nieskalisty grunt mineralny lub organiczny nie spełniający warunków podanych w 2.10.

2.12. grunt jednorodny - grunt spoisty, którego całą objętość pobranej próbki zaliczyć można do jednego rodzaju wg
3.13.

2.13. grunt niejednorodny - grunt nie spełniający warunku podanego w 2.12; pojęcie gruntu niejednorodnego odnosi
się jedynie do gruntów spoistych i spoistych z przewarstwieniami gruntów niespoistych.
Szczególnym przypadkiem gruntów niejednorodnych są grunty warstwowe o widocznych cechach sedymentacji, w
których występują równoległe warstwy (laminacje) różnych gruntów.
Obecność pojedynczych kamieni lub konkrecji (np. wapiennych, pirytowych itp.) nie stanowi cechy niejednorodności;
przy opisie gruntów (rozdz. 4) traktowane są one jako domieszki.

2.14. grunt pęczniejący - grunt wykazujący pod wpływem wody ciśnienie pęcznienia P

c

(wg załącznika 1, lp. 53) nie

mniejsze niż 10 kPa (0,1 kG/cm

2

); kryterium orientacyjnym gruntów pęczniejących jest warunek

(1)

2.15. grunt zapadowy - grunt o strukturze nietrwałej ulegającej zmianie pod wpływem zawilgocenia, bez zmiany
działającego obciążenia, spełniający warunek

(2)

Kryterium orientacyjnym dla naturalnych gruntów zapadowych są warunki:

a)

(3)

b)

(4)

Wszystkie grunty zalegające poniżej zwierciadła wód gruntowych, z uwzględnieniem zmian jego położenia, uważa się
za grunty o strukturze trwałej, tzn. za grunty niezapadowe.

2.16. frakcje uziarnienia gruntów nieskalistych - wg. tabl. 1.

Tablica 1

Strona 2

Nazwa frakcji

Symbol procentowej zawartości

frakcji w masie szkieletu gruntowego

Zakres średnic zastępczych

d, mm

Kamienista

f

k

d > 40

Ż

wirowa

f

ż

40 ≥ d > 2

Piaskowa

f

p

2 ≥ d > 0,05

Pyłowa

f

π

0,05 ≥ d > 0,002

Iłowa

f

i

0,002 ≥ d

Zawartość frakcji iłowej i pyłowej oznacza się metodą areometryczną wg PN-75/B-04481.
Jako elementarne, składniki szkieletu mineralnego gruntów uważa się te składniki, które w warunkach badania wg
PN-75/B-04481 zachowują swe wymiary i masę; rozróżnia się przy tym:
- cząstki gruntowe spełniające warunek d ≤ 0,05 mm,
- ziarna piaskowe: 0,05 < d ≤ 2 mm,
- ziarna żwirowe 2 < d ≤ 40 mm,
- kamienie d > 40 mm.
Przy klasyfikacji gruntów spoistych stosuje się "zredukowane" zawartości frakcji (odpowiednio f'

p

, f'

π

, f '

i

) obliczone wg

wzorów:

(5)

(6)

(7)

Podział uziarnienia gruntów na poszczególne frakcje przedstawia rys. 1.

Strona 3

Rys. 1

Rys. 2

2.17. Pozostałe nazwy, symbole i określenia - wg załącznika 1.

2.18. Symbole pochodzenia geologicznego gruntów - wg załącznika 2 oraz instrukcji

1)

.

3. PODZIAŁ GRUNTÓW

Strona 4

3.1. Podział gruntów budowlanych (wg 2.1) podano na rys. 2.

3.2. Podstawowy podział gruntów
- grunty naturalne wg 2.2,
- grunty antropogeniczne wg 2.3.

3.3. Podział gruntów naturalnych
a) grunty rodzime wg 2.4,
- skaliste wg 2.6,
- nieskaliste wg 2.7,
- mineralne wg 2.8,
- organiczne wg 2.9.
b) grunty nasypowe wg 2.5,
- mineralne wg 2.8,
- organiczne wg 2.9.

3.4. Podział gruntów skalistych

3.4.1. Podział gruntów skalistych ze względu na wytrzymałość - wg tabl. 2.

Tablica 2

Nazwa gruntu

Symbol

Wytrzymałość na ściskanie

1)

Skalisty twardy

ST

R

c

> 5 MPa

Skalisty miękki

SM

R

c

≤ 5 MPa

1)

Wg załącznika 1 lp. 58, wartości R

c

dotyczą próbek niespękanych, o wilgotności naturalnej (nie poddanych

suszeniu).

3.4.2. Podział gruntów skalistych ze względu na spękanie - wg tabl. 3.

Tablica 3

Nazwa gruntu

Symbol dodatkowy

Określenie

Skała lita

Li

brak widocznych spękań (szczeliny o szerokości nie
większej niż 0,1 mm)

Skała mało spękana

Ms

szczeliny występują nie gęściej niż co 1 m i mają
szerokość nie większą niż 1 mm

Skała średnio spękana

Ss

szczeliny występują gęściej niż co 1 m i mają
szerokość nie większą niż 1 mm, lub szczeliny
występują nie gęściej niż 1 m, lecz mają szerokość
większą niż 1 mm

Skała bardzo spękana

Bs

szczeliny występują gęściej niż co 1 m i mają
szerokość większą niż 1 mm

3.4.3. Wymagania dodatkowe. W przypadku budownictwa wodnego podany podział gruntów skalistych należy, w
zależności od potrzeb uzupełnić uwzględniając:
- wodoprzepuszczalność,
- wpływ wody i jej przepływu na właściwości gruntów skalistych.

Strona 5

3.5. Podział gruntów nieskalistych mineralnych ze względu na uziarnienie - wg tabl. 4.

Tablica 4

Nazwa gruntu

Symbol

Uziarnienie

1)

Kamienisty

K

d

50

> 40 mm

Gruboziarnisty

wg 3.8

d

50

≤ 40 mm oraz

d

90

> 2 mm

Drobnoziarnisty

wg 3.10, 3.13

d

90

≤ 2 mm

1)

Wg załącznika 1, lp. 31.

3.6. Podział rodzimych gruntów organicznych. Stosuje się podział następujący:
a) grunty próchniczne, H - grunty nieskaliste, w których zawartość części organicznych (I

om

> 2%; załącznik 1 lp. 33)

jest wynikiem wegetacji roślinnej oraz obecności mikroflory i mikrofauny,
b) namuły, Nm - grunty powstałe na skutek osadzania się substancji mineralnych i organicznych w środowisku
wodnym; rozróżnia się:
- namuły piaszczyste, Nmp, mające właściwości gruntu niespoistego,
- namuły gliniaste, Nmg, odpowiadające gruntom spoistym,
c) gytie, Gy - namuły z zawartością węglanu wapnia > 5%, który może wiązać szkielet gruntu, nadając mu charakter
gruntu skalistego o niskiej wartości R

c

,

d) torfy T - grunty powstałe z obumarłych i podlegających stopniowej karbonizacji części roślin; torfy cechuje na ogół
wartość I

om

> 30%,

e) węgle brunatne WB i kamienne WK - grunty skaliste, powstałe na skutek silnej karbonizacji substancji roślinnych.

3.7. Podział gruntów kamienistych ze względu na miejsce występowania względem skały macierzystej - wg
tabl. 5.

Tablica 5

Nazwa gruntu

Symbol

Uziarnienie

1)

Charakterystyka geologiczna

Zwietrzelina

KW

f '

i

≤ 2%

grunt występuje w miejscu wietrzenia skały w
stanie nienaruszonym

Zwietrzelina gliniasta

KWg

f '

i

> 2%

Rumosz

KR

f '

i

≤ 2%

grunt występuje poza miejscem wietrzenia skały
pierwotnej, lecz nie podlegał procesom
transportu i osadzeniu w wodzie

Rumosz gliniasty

KRg

f '

i

> 2%

Otoczaki

KO

-

grunt osadzony w wodzie

1)

Wg 2.16.

Klasyfikację rumoszy zaleca się uzupełniać podaniem genezy gruntu (np. gołoborza, piargi, zwietrzeliny zboczowe,
koluwia itd).

3.8. Podział gruntów gruboziarnistych ze względu na uziarnienie - wg tabl. 6.

Tablica 6

Strona 6

Nazwa gruntu

Symbol

Uziarnienie

1)

Ż

wir

Ż

f '

i

≤ 2%

f

k

+ f

ż

> 50%

Ż

wir gliniasty

Ż

g

f '

i

> 2%

Pospółka

Po

f '

i

≤ 2%

50% ≥ f

k

+ f

ż

> 10%

Pospółka gliniasta

Pog

f

'i

> 2%

1)

Wg p. 2.16.

3.9. Podział gruntów drobnoziarnistych ze względu na spoistość - wg tabl. 7.

Tablica 7

Rodzaj gruntu

Symbol

Wskaźnik plastyczności

1)

Niespoisty

ns

I

p

≤ 1%

Spoisty:

mało spoisty

ms

1% < I

p

≤ 10%

średnio spoisty

ss

10% < I

p

≤ 20%

zwięzło spoisty

zs

20% < I

p

≤ 30%

bardzo spoisty

bs

30% < I

p

1)

Wg załącznika 1 lp. 44.

3.10. Podział gruntów drobnoziarnistych niespoistych ze względu na uziarnienie - wg tabl. 8.

Tablica 8

Nazwa gruntu

Symbol

Uziarnienie

Piasek gruby

Pr

zawartość ziaren o średnicy większej niż 0,5 mm wynosi więcej niż
50% (d

50

> 0,5 mm)

1)

Piasek średni

Ps

zawartość ziaren o średnicy większej niż 0,5 mm wynosi nie więcej
niż 50%, lecz zawartość ziaren o średnicy większej niż 0,25 mm
wynosi więcej niż 50% (0,5 mm ≥ d

50

> 0,25 mm)

1)

Piasek drobny

Pd

zawartość ziaren o średnicy mniejszej niż 0,25 mm wynosi więcej
niż 50% (d

50

≤ 0,25 mm)

1)

Piasek pylasty

Pπ

f '

p

= 68 ÷ 90%

2)

f '

π

= 10 ÷ 30%

f '

i

= 0 ÷ 2%

1)

Wg załącznika 1 lp. 31.

2)

Wg p. 2.16.

3.11. Podział gruntów drobnoziarnistych niespoistych ze względu na zagęszczenie - wg tabl. 9.

Strona 7

Tablica 9

Stan gruntu

Symbol

Stopień zagęszczenia

1)

Luźny

ln

I

D

≤ 0,33

Ś

rednio zagęszczony

szg

0,33 < I

D

≤ 0,67

Zagęszczony

zg

0,67 < I

D

≤ 0,80

Bardzo zagęszczony

bzg

I

D

> 0,80

1)

Wg załącznika 1 lp. 51.

Ze względu na niską dokładność oznaczeń stopnia zagęszczenia I

D

jako miarę zagęszczenia gruntów na

głębokościach z > 1,0 m można przyjmować wartości N

k

(załącznik 1 lp. 77) wg danych tabl. 10.

Tablica 10

Stan gruntu

Symbol

Miarodajne wartości N

k

dla sond

SL

(N

10

)

SC

(N

20

)

SPT

(N

30

)

Luźny

ln

≤ 5

≤ 3

≤ 3

Ś

rednio zagęszczony

szg

5 < N

10

≤ 22

3 < N

20

≤ 13

3 < N

30

≤ 20

Zagęszczony

zg

22 < N

10

≤ 50 13 < N

20

≤ 30 20 < N

30

≤ 40

Bardzo zagęszczony

bzg

> 50

> 30

> 40

Podane wartości N

k

dotyczą piasków o wskaźniku różnorodności uziarnienia U < 3 (załącznik 1 lp. 32).

3.12. Podział gruntów niespoistych ze względu na wilgotność - wg tabl. 11.

Tablica 11

Rodzaj gruntu

Symbol

Stopień wilgotności

1)

Suchy

su

S

r

= 0

Mało wilgotny

mw

0 ≤ S

r

≤ 0,4

Wilgotny

w

0,4 < S

r

≤ 0,8

Nawodniony

nw

0,8 < S

r

≤ 1

1)

Wg załącznika 1 lp. 37.

Każdy grunt niespoisty zalegający poniżej zwierciadła wód gruntowych można uważać za nawodniony bez
wykonywania oznaczań S

r

.

Każdy grunt niespoisty zawilgocony kapilarnie, którego próbka nie odsącza grawitacyjnie wody, można uważać za
"mało wilgotny", bez wykonywania oznaczań.

Strona 8

3.13. Podział gruntów spoistych ze względu na uziarnienie - wg tabl. 12.
Klasyfikacja dotyczy gruntów makroskopowo jednorodnych; w przypadku gdy w objętości badanej próbki wyróżnić
można metodami wg

PN-74/B-04452

dwa lub więcej rodzajów gruntów, należy każdy z rodzajów zaklasyfikować

oddzielnie.

Tablica 12

Nazwa rodzaju gruntu

Symbol

Zawartość frakcji

1)

, %

f '

p

f '

π

f '

i

1

2

3

4

5

Piasek gliniasty

Pg

60 ÷ 98

0 ÷ 30

2 ÷ 10

Pył piaszczysty

πp

30 ÷ 70

30 ÷ 70

0 ÷ 10

Pył

π

0 ÷ 30

60 ÷ 100

0 ÷ 10

Glina piaszczysta

Gp

50 ÷ 90

0 ÷ 30

10 ÷ 20

Glina

G

30 ÷ 60

30 ÷ 60

10 ÷ 20

Glina pylasta

G π

0 ÷ 30

30 ÷ 90

10 ÷ 20

Glina piaszczysta zwięzła

Gpz

50 ÷ 80

0 ÷ 30

20 ÷ 30

Glina zwięzła

Gz

20 ÷ 50

20 ÷ 50

20 ÷ 30

Glina pylasta zwięzła

Gπz

0 ÷ 30

50 ÷ 80

20 ÷ 30

Ił piaszczysty

Ip

50 ÷ 70

0 ÷ 20

30 ÷ 50

Ił

I

0 ÷ 50

0 ÷ 50

30 ÷ 100

Ił pylasty

Iπ

0 ÷ 20

50 ÷ 70

30 ÷ 50

1)

Wg p. 2.16.

Podział gruntów spoistych przedstawiony jest na rys. 3 i 4.
Jeśli zawartość frakcji odpowiada na rys. 3 i 4 granicom między polami odpowiadającymi poszczególnym rodzajom
gruntów (wynosi np. f '

i

= 10%, 20% lub 30%), to wówczas:

- w przypadku, gdy aktywność A > 1, rozpatrywany grunt zaliczany jest do grupy położonej na rys. 3 i 4 bardziej na
prawo lub do położonej wyżej,
- w przypadku, gdy A < 1 dany grunt zalicza się do grupy położonej niżej lub bardziej na lewo: np. przy f '

p

= 30% oraz

f '

i

= 15% przy A > 1 grunt klasyfikujemy jako "glinę pylastą", zaś przy A < 1 jako "glinę". Aktywność - wg załącznika 1

lp. 45.

Strona 9

Rys. 3

3.14. Uzupełniająca klasyfikacja gruntów spoistych

3.14.1. Zasady klasyfikacji. Podstawą klasyfikacji są następujące właściwości gruntów:
- całkowita powierzchnia właściwa S

t

(załącznik 1 lp. 46) oznaczana metodą sorpcji błękitu metylenowego

1)

,

Zawartość frakcji o ziarnach d > 0,25 mm oraz d > 0,074 lub 0,071 mm, oznaczana metodą na mokro wg
PN-75/B-04481.

Rys. 4

Oznaczanie wskaźnika konsystencji I

C

(załącznik 1 lp. 49) pozwala dodatkowo na podział wg aktywności (p. 3.14.3).

Omawianej klasyfikacji nie należy stosować w przypadkach, gdy zawartość frakcji d > 2 mm przekracza 10%.

Strona 10

Podstawową klasyfikacją gruntów spoistych pozostaje klasyfikacja podana w tabl. 12 oraz przedstawiona na rys. 3 i 4;
klasyfikacja wg 3.14, po jej pełnym wdrożeniu, przyjęta będzie za klasyfikację podstawową przy następnej nowelizacji
niniejszej normy.

3.14.2. Podział podstawowy. Podział gruntów wg zasad wymienionych w 3.14.1, przedstawiony został w tabl. 13.
Podane w tabl. 13 kol. 4 i 5 zawartości frakcji odnoszą się do sumy frakcji piaskowej, pyłowej i iłowej; w przypadkach
rozbieżności wnioskowania na podstawie danych kol. 4 i 5 jako miarodajne przyjmuje się dane kol. 5.
Klasyfikacje gruntów spoistych wg tabl. 12 i 13 oparte są na odmiennych zasadach, co powoduje, że dla określonych
gruntów nazwy klasyfikacyjne nie zawsze mogą być jednakowe: z powyższych względów nazwy wg nowej klasyfikacji
należy oznaczać przez dodanie symbolu N.
Grunty wg tabl. 13 lp. 1 ÷ 3 określa się jako mało spoiste (N).
Grunty wg tabl. 13 lp. 4 ÷ 6 określa się jako średnio spoiste (N).
Grunty wg tabl. 13 lp. 7 ÷ 9 określa się jako zwięzło spoiste (N).
Grunty wg tabl. 13 lp. 10 ÷ 12 określa się jako bardzo spoiste (N).

Tablica 13

Lp.

Nazwa klasyfikacyjna

Powierzchnia

właściwa

gruntów

(S

t

); m

2

/g

Zakres zawartości frakcji, %

d > 0,25 mm

d > 0,074 mm

lub d > 0,071 mm

1

2

3

4

5

1

Piaski gliniaste (N)

≤ 30

≥ 5

35,1

2

Pyły piaszczyste (N)

< 5

20,1 ÷ 35

3

Pyły (N)

< 5

≤ 20

4

Gliny piaszczyste (N)

30,1 ÷ 65

-

≥ 35,1

5

Gliny (N)

-

20,1 ÷ 35

6

Gliny pylaste (N)

-

≤ 20

7

Gliny piaszczyste zwięzłe (N)

65,1 ÷ 100

-

≥ 30,1

8

Gliny zwięzłe (N)

-

10,1 ÷ 30

9

Gliny pylaste zwięzłe (N)

-

≤ 10

10

Iły piaszczyste (N)

≥ 100,1

> 5

-

11

Iły (N)

1,1 ÷ 5

-

12

Iły pylaste (N)

≤ 1

-

3.14.3. Dodatkowy podział gruntów wg aktywności. Dla gruntów spełniających warunek S

t

> 20 m

2

/g wprowadza

się dodatkowy podział wg aktywności, za miarę której przyjmuje się wartość wskaźnika A

s

, przy czym

(8)

Objaśnienia symboli S

t

oraz I

C

podane są w załączniku 1 lp. 46 i 49; wartość I

C

przyjmuje się w gramach wody na 100

g suchej masy gruntu.
Stosuje się następujący podział gruntów:
- grunty o A

s

< 3,0 określa się jako "mało aktywne" (symbol MA),

- grunty spełniające warunek: 3,0 ≤ A

s

≤ 5,5 określa się jako "przeciętnie aktywne" (symbol PA),

- grunty o A

s

> 5,5 określa się jako "bardzo aktywne" (symbol BA).

Strona 11

3.15. Podział gruntów spoistych ze względu na stan gruntu - wg tabl. 14.
Klasyfikacja dotyczy gruntów makroskopowo jednorodnych; w przypadku gdy w objętości badanej próbki wyróżnić
można metodami wg

PN-74/B-04452

dwa lub więcej rodzajów gruntów, należy każdy z rodzajów zaklasyfikować

oddzielnie.

Tablica 14

Stan gruntu

Symbol

Stopień plastyczności

1)

Wilgotność gruntu w

stosunku do granic

konsystencji

2)

Zwarty
Półzwarty

zw

pzw

I

L

< 0

I

L

≤ 0

w ≤ w

s

w

s

< w ≤ w

p

Twardoplastyczny
Plastyczny
Miękkoplastyczny

tpl

pl

mpl

0 < I

L

≤ 0,25

0,25 < I

L

≤ 0,50

0,50 < I

L

≤ 1,00

w

p

< w ≤ w

L

Płynny

pł

1,00 < I

L

w

L

< w

1)

Wg załącznika 1 lp. 48.

2)

Wg załącznika 1 lp. 34, 40, 42, 43.

3.16. Podział gruntów nasypowych ze względu na przydatność dla budownictwa - wg tabl. 15.

Tablica 15

Rodzaj gruntu

Symbol

Właściwości

Nasyp budowlany

nB

nasyp, którego rodzaj i stan odpowiadają
wymaganiom budowli ziemnych lub podłoża pod
budowle

Nasyp nie odpowiadający
wymaganiom budowlanym

nN

nasyp nie spełniający warunku jw.

Podział dotyczy zarówno gruntów naturalnych, jak i antropogenicznych.
Kryterium podziału stanowią właściwości nasypu, nie zaś sposób jego wykonania.

4. OPIS GRUNTÓW

Opis gruntów na mapach i przekrojach geotechnicznych obejmuje:
a) określenie rodzaju gruntów przez podanie odpowiedniego symbolu, zgodnie z danymi tabl. 2, 3, 4, 6, 8, 12, 15,
b) określenie stanu gruntów, przy czym:
- stan niespoistych gruntów drobnoziarnistych określa wartość I

D

lub N

K

, zgodnie z danymi tabl. 9, 10 oraz wilgotność

wg 3.12 lub odpowiednie symbole,
- stan gruntów spoistych określa się przez podanie wartości I

L

lub odpowiedniego symbolu, zgodnie z danymi tabl. 14.

Jeżeli w gruntach drobnoziarnistych (np. w glinach) występują pojedyncze kamienie lub ziarna, uważa się je za
domieszkę i klasyfikuje grunty według ich zasadniczego uziarnienia przy d < 2,0 mm; grunty takie opisuje się
dodatkowym określeniem "domieszka kamieni" - Gp (+K) lub "domieszka ziaren żwirowych" - Gp (+Ż).
Grunty drobno uwarstwione opisuje się, dając znak równoległości między symbolem przeważającego gruntu, a
symbolem przewarstwień, np. iły warstwowe opisać można symbolem I

π

|| π (ił pylasty przewarstwiony pyłem).

Grunty próchnicze (3.5) opisuje się symbolem gruntu z dodaniem litery H (humus), np. piasek drobny próchniczy
określa się symbolem PdH.
Opis gruntów kamienistych należy uzupełnić odpowiednimi symbolami wg tabl. 5.
W wymaganych przypadkach należy też podawać symbol pochodzenia geologicznego, zgodnie z załącznikiem 2.

Strona 12

Grunty antropogeniczne (2.3) opisuje się podając ich rodzaj (np. gruz ceglany, odpady poflotacyjne przemysłu
miedziowego itp.).
Jeśli odpady komunalne lub przemysłowe stanowią w gruntach nasypowych (2.5) domieszkę nie zmieniającą ich
właściwości mechanicznych, to grunty takie opisuje się tak, jak grunty naturalne z dodaniem symbolu wg tabl. 1 oraz z
dodaniem rodzaju domieszek; np. nasyp nN z gliny piaszczystej z domieszką gruzu ceglanego określa się symbolem
nN (Gp + gruz ceglany). Zaleca się nazwy domieszek uzupełnić orientacyjną ich zawartością w procentach, np. nN
(Gp + 10% gruzu ceglanego).

KONIEC

ZAŁĄCZNIK 1

NAZWY, SYMBOLE I OKREŚLENIA DOTYCZĄCE CECH GRUNTÓW

Lp.

Nazwa

Symbol

Jednostka

Określenie

1

2

3

4

5

1

Masa szkieletu gruntowego

m

s

kg

g

masa próbki gruntu wysuszonej w temperaturze
105 ÷ 110°C do stałej masy

2

Masa wody w porach gruntu

m

p

kg

g

masa wody usuniętej z próbki gruntu przez jej
suszenie do stałej masy przy temperaturze
105 ÷ 110°C

3

Masa gruntu w stanie
wilgotnym

m

m

kg

g

masa próbki gruntu z określoną np. naturalną
wilgotnością

4

Objętość gruntu

V

m

3

cm

3

całkowita objętość próbki gruntu

5

Objętość szkieletu
gruntowego

V

s

m

3

cm

3

objętość w próbce cząstek stałych

6

Objętość porów gruntu

V

p

m

3

cm

3

V

p

= V - V

s

7

Objętość wody w porach
gruntu

V

w

m

3

cm

3

8

Porowatość

n

l

n = V

p

: V = e : (1 + e)

9

Wskaźnik porowatości

e

l

e = V

p

: V

s

= n : (1 - n) = ρ

s

: ρ

d

- 1

10 Wskaźnik porowatości

naturalnej

e

n

l

jak lp. 9 lecz dla gruntu w stanie naturalnym

11 Wskaźnik porowatości przy

najgęstszym ułożeniu
(maksymalnym
zagęszczeniu) ziaren
(cząsteczek)

e

min

l

e

min

= ρ

s

: ρ

d max

- 1

12 Wskaźnik porowatości przy

najluźniejszym ułożeniu
ziaren (cząsteczek)

e

max

l

e

max

= ρ

s

: ρ

d min

- 1

13 Wskaźnik porowatości na

granicy płynności (wg
Wasilewa, poz. 32)

l

Strona 13

14 Gęstość objętościowa gruntu

ρ

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

ρ = m

m

: V = (m

s

+ m

w

) : (V

s

+ V

p

)

15 Gęstość wody w porach

gruntu

ρ

w

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

ρ

w

= m

w

: V

w

16 Gęstość właściwa szkieletu

gruntowego

ρ

s

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

ρ

s

= m

s

: V

s

17 Gęstość objętościowa

szkieletu gruntowego

ρ

d

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

ρ

d

= m

s

: V

18 Gęstość objętościowa przy

całkowitym nasyceniu porów
wodą

ρ

sr

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

ρ

sr

= (V

s

.

ρ

s

+ V

p

.

ρ

w

) : V

19 Maksymalna gęstość

objętościowa szkieletu
gruntowego

ρ

max

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

maksymalna gęstość objętościowa szkieletu po jego
zagęszczeniu w określonych warunkach przy
wilgotności optymalnej wg lp. 39

20 Gęstość nasypowa szkieletu

przy najgęstszym ułożeniu
(maksymalnym
zagęszczeniu) ziaren i cząstek

ρ

d max

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

gęstość nasypową stosuje się tylko do gruntów
niespoistych (sypkich); oznaczanie wg PN-75/B-04481

21 Gęstość nasypowa szkieletu

przy najluźniejszym ułożeniu
ziaren i cząstek

ρ

d min

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

22 Naturalna gęstość

objętościowa gruntu

ρ

n

t

.

m

-3

g

.

cm

-3

jak lp. 14, lecz dla gruntu w stanie naturalnym

23 Ciężar objętościowy gruntu

γ

kN

.

m

-3

γ = ρ

.

g

24 Ciężar właściwy wody w

porach gruntu

γ

ω

kN

.

m

-3

γ

ω

= ρ

ω

.

g

25 Ciężar właściwy szkieletu

gruntowego

γ

s

kN

.

m

-3

γ

s

= ρ

s

.

g

26 Ciężar objętościowy szkieletu

gruntowego

γ

d

kN

.

m

-3

γ

d

= ρ

d

.

g = γ

s

: (1 + e)

27 Ciężar objętościowy gruntu

przy całkowitym nasyceniu
porów wodą

γ

sr

kN

.

m

-3

γ

sr

= (γ

d

+ γ

ω

)

.

n

28 Ciężar objętościowy gruntu z

uwzględnieniem wyporu wody

γ '

kN

.

m

-3

γ ' = γ

sr

- γ

ω

29 Maksymalny ciężar

objętościowy szkieletu
gruntowego

γ

d max

kN

.

m

-3

γ

ds

= ρ

d max

.

g

maksymalny ciężar objętościowy szkieletu po jego
zagęszczeniu w określonych warunkach przy
wilgotności optymalnej wg PN-75/B-04481

30 Średnica zastępcza ziarna

(cząstki)

d

mm

ś

rednice zastępcze ziarn (cząstek) oznacza się wg

PN-75-/B-04481

31 Średnica zastępcza, poniżej

której w gruncie zawarty jest
x % masy

d

x

mm

-

32 Wskaźnik różnoziarnistości

(niejednorodności uziarnienia)

U

l

U = d

60

: d

10

Strona 14

33 Zawartość części

organicznych

I

om

l

stosunek masy domieszek organicznych zawartych w
próbce gruntu do masy szkieletu gruntu oznaczony
określonymi metodami

34 Wilgotność

w

l

w = m

w

: m

s

; w przypadku gruntów niespoistych

pojęcie wilgotności nie obejmuje wody grawitacyjnej

35 Wilgotność naturalna

w

n

l

-

36 Wilgotność w stanie

całkowitego nasycenia porów
gruntu wodą

w

r

l

w

r

= (ρ

w

: ρ

d

) - (ρ

w

: ρ

s

)

37 Stopień wilgotności

S

r

l

S

r

= w : w

r

; S

r

≤ 1

38 Stopień konsystencji

I

K

l

I

K

= (w

L

- w) : (w

L

- w

p

)

I

K

= 1 - I

L

39 Wilgotność optymalna

w

opt

l

wilgotność odpowiadająca maksymalnej gęstości
objętościowej szkieletu po jego zagęszczeniu wg
PN-75/B-04481

40 Granica płynności wg

Casagrande'a

w

L

l

wilgotność na granicy pomiędzy konsystencją płynną i
plastyczną gruntów spoistych; oznaczanie
przeprowadza się wg PN-75/B-04481

41 Granica płynności wg

Wasilewa

l

42 Granica plastyczności

w

p

-

wilgotność na granicy pomiędzy konsystencją
plastyczną i zwartą gruntów spoistych; oznaczenie w

p

przeprowadza się wg PN-75/B-04481

43 Granica skurczalności

w

s

l

wilgotność na granicy pomiędzy stanem półzwartym i
zwartym gruntów spoistych, oznaczana wg
PN-75/B-04481

44 Wskaźnik plastyczności

l
l

45 Aktywność wg Skemptona

A

l

iloraz wskaźnika plastyczności I

p

i zawartości w

gruncie cząstek o średnicy zastępczej d ≤ 0,002 mm;
A = I

p

: f

i

46 Powierzchnia właściwa

całkowita

S

t

m

2

/g

suma powierzchni cząstek i ziaren gruntowych
odniesiona do 1 g suchej masy, oznaczona w
określony sposób; jeśli nie zaznaczono inaczej to
przyjmuje się, że wartość S

t

oznaczona jest metodą

sorpcji błękitu metylowego

47 Powierzchnia właściwa

zewnętrzna

S

c

m

2

/g

jw., lecz z pominięciem powierzchni
międzypakietowych minerałów ilastych

48 Stopień plastyczności

I

L

l

I

L

= (w - w

p

) : (w

L

- w

p

)

w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się
oznaczanie wartości I

L

na podstawie empirycznych

zależności I

L

= f(w, I

C

)

49 Wskaźnik konsystencji

I

C

l

wilgotność pasty gruntowej oznaczana w
znormalizowanych warunkach

50 Wskaźnik zagęszczenia

I

s

l

I

s

= ρ

d

: ρ

ds

(I

s

stosuje się tylko do gruntów sztucznie

zagęszczonych)

Strona 15

51 Stopień zagęszczenia

I

D

l

(I

D

stosuje się tylko do gruntów niespoistych)

52 Stopień zagęszczenia

zmodyfikowany

I

DM

l

53 Ciśnienie pęcznienia gruntów

spoistych

P

C

kPa

jednostkowe obciążenie normalne, jakie należy
przyłożyć na powierzchnię próbki gruntu w edometrze,
gdy znajduje się ona w kontakcie z wodą, aby jej
zmiany wysokości (pęcznienie) były równe zeru

54 Wskaźnik osiadania

zapadowego

i

mp

l

i

mp

= (h' - h'') : h

o

w którym: h' - wysokość próbki nienaruszonej po
stabilizacji odkształceń przy naprężaniu całkowitym σ

zt

odpowiadającym ciężarowi gruntu i budowli przed
nasyceniem wodą, h'' - wysokość tej próbki przy tym
samym naprężeniu, ale po całkowitym nasyceniu, h

o

-

wysokość tej próbki po stabilizacji odkształceń przy
naprężeniu pierwotnym σ

zy

odpowiadającym ciężarowi

gruntu na rozpatrywanej głębokości; oznaczenie i

mp

przeprowadza się w warunkach jednoosiowego
(edometrycznego) stanu odkształcenia

55 Pierwotna wysokość próbki

gruntu

h

cm

-

56 Zmiana wysokości próbki

∆h

cm

przy zmniejszaniu się wysokości próbki ∆h przyjmuje
się dodatnie

57 Względne odkształcenie

liniowe

ε

l

przyjmuje się dodatnie przy ściskaniu; kierunek
odkształceń oznacza się odpowiednimi indeksami

58 Wytrzymałość na ściskanie

R

ε

Mpa

kPa

największe obciążenie jednostkowe przyjmowane
przez próbkę gruntu przy jednoosiowym ściskaniu
próbki lub wartości obciążenia jednostkowego
odpowiadająca określonej wartości ε

59 Naprężenie normalne

σ

kPa

naprężenie normalne ściskające przyjmuje się jako
dodatnie; kierunek naprężeń normalnych oznacza się
odpowiednimi indeksami

60 Ciśnienie wody w porach

(ciśnienie porowe)

u

kPa

ciśnienie w wodzie zawartej w porach gruntu

61 Efektywne naprężenie

normalne

σ '

kPa

σ ' = σ - u

62 Naprężenie styczne

τ

kPa

-

63 Wytrzymałość na ścinanie

τ

f

kPa

największe naprężenie ścinające przejmowane przez
próbkę gruntu w idealnej płaszczyźnie w danych
warunkach; przekroczenie wytrzymałości na ścinanie
prowadzi do zniszczenia gruntu w tej idealnej
płaszczyźnie

Strona 16

64 Spójność

c

u

kPa

c

u

i Φ

u

stosuje się, gdy stan naprężeń określa się

naprężeniem normalnym σ; wtedy
τ

f

= c

u

+ σ tg Φ

u

65 Kąt tarcia wewnętrznego

Φ

u

r

stopnie

66 Spójność efektywna

c'

kPa

c' i Φ' stosuje się, gdy stan naprężeń określa się
efektywnym naprężeniem normalnym σ'; wtedy
τ

f

= c' + σ' tg Φ

67 Efektywny kąt tarcia

wewnętrznego

Φ '

r

stopnie

68 Współczynnik filtracji

k

cm

.

s

-1

prędkość filtracji wody w gruncie przy gradiencie
hydraulicznym i = 1 oraz przy temperaturze t = 10°C;
prędkość filtracji przy temperaturze t ≠ 10°C wyróżnia
się indeksem, który odpowiada tej temperaturze w °C,
np. "k

20

" dla t = +20°C

69 Gradient hydrauliczny

i

l

strata naporu hydraulicznego (δh) odniesiona do drogi
filtracji σs; i = δh; δs

70 Kapilarność czynna -

wysokość na jaką w
warunkach badania podnosi
się woda w gruncie na skutek
działania sił kapilarnych,
liczona od poziomu
swobodnego jej zwierciadła

H

Kc

m

cm

dotyczy tylko gruntów niespoistych

71 Kapilarność bierna wysokość

jw. na jakiej utrzymuje się
woda w gruncie przy
stopniowym obniżaniu jej
zwierciadła

H

Kb

m

jw.: wielkość zależna od metody pomiaru

72 Presjometryczny moduł

ś

ciśliwości

E

p

MPa

kPa

moduł ściśliwości oznaczany metodą presjometryczną

73 Osiadanie elementu

pomiarowego (płyta, świder
talerzowy itp.)

s

m

cm

przemieszczenie pionowe w wyniku obciążenia

74 Graniczne obciążenie

q

gr

MPa

w tym przypadku wielkość wyznaczana na podstawie
wyników próbnych obciążeń

75 Jednostkowy, graniczny opór

wciskania stożka sondy
wciskanej

q

c

MPa

kPa

wielkość obliczana na podstawie wyników badań
podłoża sondą wciskaną

76 Jednostkowy, graniczny opór

tarcia na pobocznicy tulei
końcówki sondy jw.

f

s

MPa

kPa

wielkość obliczona na podstawie wyników badań
podłoża sondą wciskaną

77 Liczba uderzeń młota sondy

niezbędna dla uzyskania
wpędu równego k, cm

N

K

l

wartość k wg PN-75/B-04452 równe 10, 20 lub 30

78 Dynamiczny opór sondowania

q

d

MPa

kPa

graniczny opór gruntu pod stożkiem sondy wbijanej:
wielkość obliczana na podstawie N

k

oraz parametrów

sondy

Strona 17

79 Moduł pierwotnego

(ogólnego) odkształcenia
gruntu

E

o

MPa

kPa

E

o

= dσ ' : dε

o

: w jednoosiowym stanie naprężeń w

warunkach umownej konsolidacji gruntu jest to
stosunek przyrostu efektywnego naprężenia
normalnego (+dσ') do przyrostu całkowitego
odkształcenia względnego (+dε

0

mierzonego w

kierunku działania σ'

80 Współczynnik Poissona

ν

l

-

81 Moduł podatności gruntu

E

s

MPa

kPa

oznaczenie E

s

przeprowadza się w podłożu gruntowym

"in situ" w określonych warunkach

82 Moduł wtórnego

(sprężystego) odkształcenia
gruntu

E

MPa

kPa

E = dσ' : dε czyli w przypadku jak w lp. 79 jest to
stosunek przyrostu efektywnego naprężenia
normalnego (+dσ') do przyrostu względnego,
sprężystego (odwracalnego) odkształcenia (+dε)
mierzonego w kierunku działania σ '

83 Edometryczny moduł

ś

ciśliwości pierwotnej

(ogólnej)

M

o

MPa

kPa

jak w lp. 79 lecz w jednoosiowym (edometrycznym)
stanie odkształceń: M = dσ' : dε

o

84 Edometryczny moduł

ś

ciśliwości wtórnej

(sprężystej)

M

MPa

kPa

jak w lp. 81 lecz w jednoosiowym (edometrycznym)
stanie odkształceń:
M = dσ' : dε

85 Wskaźnik skonsolidowania

gruntu

β

l

β = E

o

: E = M

o

: M

86 Współczynnik materiałowy

γ

m

l

wielkość charakteryzująca jednorodność gruntów
danej warstwy geotechnicznej obliczona wg

PN-81/B-03020

W przypadku lp. 33, 34, 35, 36, 39, 40, 41, 43 i 44 wprowadza się równolegle miano: g/100 g (gramy wody na
100 g suchej masy gruntu).

ZAŁĄCZNIK 2

SYMBOLE POCHODZENIA GEOLOGICZNEGO GRUNTÓW

Okres - system Epoka - oddział

Symbole

1

2

3

4

Czwartorzęd

Holocen

Q

Qh

Pleistocen

Qp

Trzeciorzęd

Pliocen

Trz

Pl

Miocen

M

Oligocen

Ol

Eocen

E

Paleocen

P

Strona 18

W przypadku gruntów czwartorzędowych, skonsolidowanych działaniem lodowca, odpowiednie symbole uzupełniać
należy przez dodanie "Ko".
W przypadku występowania gruntów jednej genezy i litologii, lecz należących do różnych okresów glacjalnych, cykli
sedymentacyjnych lub facji, należy uzupełniać symbole wskaźnikami 1, 2, 3 itd., zaczynając od gruntów najstarszych.
Pozostałe nazwy i symbole należy przyjmować zgodnie z PN-78/G-09010.

INFORMACJE DODATKOWE

1. Instytucja opracowująca normę - Instytut Techniki Budowlanej. 00-950 Warszawa, ul. Filtrowa 1.
2. Normy i dokumenty związane

PN-81/B-03020

Grunty budowlane. Posadowienie bezpośrednie budowli

PN-75/B-04481 Grunty budowlane. Badania laboratoryjne

PN-74/B-04452

Grunty budowlane. Badania polowe

PN-76/M-94000 Sita i siatki. Sita tkane ogólnego przeznaczenia o oczkach kwadratowych
Instrukcja w sprawie opracowania i wydania szczegółowej mapy geologicznej Polski - załącznik do Zarządzania
Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 20 marca 1957 r.
3. Autor projektu normy - prof. dr hab. Antoni M. Piaskowski
4. Nowa metoda określania rodzaju gruntów spoistych (informacje dodatkowe do p. 3.14 normy). Podstawy nowej
klasyfikacji omówione zostały w nr 7-8 "Inżynierii i Budownictwa" z roku 1985, a metodyka oznaczania powierzchni
właściwej przedstawiona została w nr 3 "Archiwum Hydrotechniki" z roku 1984.
Zarówno oznaczanie powierzchni właściwej S

t

, jak i wskaźnika konsystencji I

C

, omówione zostały w projekcie

nowelizacji normy PN-75/B-04481 opracowanym w ITB.
Wskaźnik konsystencji I

C

(Załącznik 1, lp. 49) równy jest wilgotności pasty gruntowej, w którą stożkowa końcówka (kąt

30° ±5') penetrometru pod działaniem siły 0,98 N (100 G) pogrąża się przy swobodnym spadku na głębokość równą
14,0 mm; wartości I

C

oznacza się metodą interpolacji, podobnie jak wartości granicy płynności w

L

W przypadku braku sit o oczkach 0,074 mm dopuszcza się stosowanie sit o oczkach 0,071 mm, zgodnie z
PN-76/M-94000.
Znajomość wartości wskaźnika I

C

oraz wilgotności gruntów pozwala w określonych przypadkach na obliczanie

wartości stopnia plastyczności I

L

(Załącznik 1, lp. 48) bez potrzeby oznaczania granic płynności (w

L

) oraz

plastyczności (w

P

). Nowy system klasyfikacji pozwala również na rezygnację z wykonywania analiz areometrycznych;

jego zaletami są:
- znaczne uproszczenie identyfikacyjne badań gruntów,
- całkowite pominięcie badań pracochłonnych (analiza areometryczna) lub trudnych do normalizacji (oznaczania w

L

oraz w

P

),

- stosunkowo znaczna dokładność oznaczań oraz mały wpływ czynników instrumentalnych i subiektywnych.

Strona 19