Woda - rola w organizmie
Stanowi podstawowy składnik wszystkich komórek, tkanek oraz płynów ustrojowych.

Woda spełnia funkcje w:

 układzie krążenia
 układzie oddechowym
 układzie pokarmowym
 układzie wydalniczym
 kontroli temperatury ciała

Prawa rządzące równowagą wodno-elektrolitową
Równowagą wodno-elektrolitową rządzą trzy prawa:
1. prawo elektroobojętności płynów ustrojowych – wszystkie płyny ustrojowe we
wszystkich przestrzeniach wodnych są elektrycznie obojętne, tzn. suma ładunków ujemnych
jest równa sumie ładunków dodatnich w danym płynie ustrojowym;
2. prawo izoosmolarności płynów ustrojowych – ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych
wszystkich przestrzeni wodnych jest jednakowe;
3. prawo izojonii – dążnośd ustroju do utrzymywania stałego stężenia jonów, w tym również
jonów wodorowych.

Funkcje wody:

 niezbędna do zachowania odpowiedniej objętości i ciśnienia krwi,
 jako główny składnik krwi, transportuje niezbędne składniki odżywcze i tlen do

wszystkich komórek,

 odgrywa rolę w oczyszczaniu organizmu ze szkodliwych produktów przemiany materii

(mocz i pot),

 bierze udział w regulacji temperatury ciała - w wyniku pocenia organizm pozbywa się

nadmiaru ciepła,

 współpracuje z enzymami trawiennymi w procesie trawienia i pozwala na lepsze

przyswojenie składników odżywczych przez organizm,

 nawilża stawy, gałki oczne, ułatwia przełykanie kęsów pożywienia, jest

amortyzatorem dla układu nerwowego oraz uczestniczy w przenoszeniu dźwięku
przez ucho środkowe,

 utrzymuje odpowiednie nawilżenie płuc.
 jedną z przyczyn starzenia się organizmu jest obniżanie zdolności substancji

koloidalnych, zwłaszcza białka , które powinny wiązad większe ilości wody.

 woda jest najważniejszym środowiskiem, w którym zachodzą liczne reakcje

chemiczne i procesy fizykochemiczne (asymilacja, dysymilacja, osmoza, dyfuzja i inne),
które tworzą fundament życia.

 organizm reguluje zawartośd wody w każdym organie i w każdej tkance.
 niezmiennośd środowiska wewnętrznego organizmu, między innymi określona

zawartośd wody, jest jednym z głównych warunków normalnej czynności
życiodajnych przemian.

Procentowa zawartośd wody w tkankach ustrojowych

 tkanka beztłuszczowa 75%
 płuca 80%
 kości 25%
 tkanka tłuszczowa 10-20%

Procentowa zawartośd wody w cieczach i wydzielinach

 żółd 86%
 chłonka 98%
 pot 99,0-99,5%

U niemowlęcia woda stanowi 75% - 80% ogólnej masy ciała. Zapotrzebowanie na wodę w
przeliczeniu na 1 kg masy ciała jest większe u dzieci aniżeli u dorosłych.
Należy kontrolowad ilości wody, którą dostaje maluch, ponieważ odwodnienie może byd
niebezpieczne dla jego zdrowia, a nawet życia.

Charakterystyka przestrzeni wodnych w organizmie

Na

-

CL

-

, HCO

3-

4,5

19,0

1,5

naczynia krwionośne (osocze)

płyny otaczające komórki
światło przewodu
pokarmowego, jamy ciała, ciecz
wodnista oka,
płyn mózgowo-rdzeniowy

Zewnątrzkomórko- wa

Śródnaczyniowa


Pozanaczyniowa
Międzykomórkowa
Transkomórkowa

K

+

, Mg

2+

PO

4

2-

białczany

35,0

Komórki

Wewnątrzkomórko-wa

Główne jony

Masa

ciała%

Lokalizacja

Przestrzeo

Bilans wody u dorosłego człowieka o umiarkowanej aktywności fizycznej

Woda metaboliczna
Na każde 100 kcal wytworzone ze składników pożywienia powstaje 14 cm3 wody
100g białka tworzy 41,3g wody
100g tłuszczu tworzy 107,1g wody
100g węglowodanów tworzy 56,0g wody

Zapotrzebowanie na wodę
Minimalna ilośd wody, jaka zabezpiecza potrzeby i zapobiega występowaniu zmian
patologicznych, szacowana jest na 800-1000 cm/dobę.
Maksymalna ilośd wody nie powinna przekraczad możliwości wydalniczych nerek. Przyjmuje
się, że osoba dorosła na każdy 1 kg masy ciała potrzebuje około 30 cm3 wody na dobę lub 1
cm3 wody na 1 kcal spożywanego pokarmu.
Przy dużej aktywności fizycznej, a także przy zwiększonej temperaturze otoczenia lub
przebywaniu na dużych wysokościach straty wody są większe – należy zwiększyd podaż
płynów (często konieczne jest dodatkowe podanie elektrolitów).
Ilośd płynów przyjmowana przez osoby dorosłe powinna wynosid przeciętnie około 2 litrów
dziennie - 8-10 szklanek rozłożonych do wypicia równomiernie w ciągu całego dnia.
Należy przy tym zaznaczyd, że przynajmniej połowa tej ilości płynów powinna byd
dostarczona w postaci wody mineralnej, stołowej.
Spożywanie produktów z dużą zawartością soli kuchennej sprzyja utrzymywaniu się wody w
organizmie.
Spożycie produktów z dużą zawartością soli potasu i wapnia, odwrotnie – wyprowadza wodę.
W przypadku odwodnienia organizmu, należy zwiększyd ilośd spożywanych produktów
zawierających sód, natomiast zmniejszyd zawierających wapo i potas.

100

2800

razem

100

2800

Razem

53,6
19,6
21,4

5,4

1500

550
600
150

nerki (mocz)
płuca
skóra
przewód
pokarmowy (kał)

35,7
53,6
10,7

1000
1500

300

Pożywienie stałe
Napoje
Procesy

metaboliczne

%

cm

3

%

cm

3

Ilośd

Drogi wydalania

Ilośd

Źródło wody

Zapotrzebowanie na wodę
Do stanów chorobowych, w których należy zwrócid uwagę na odpowiednią podaż płynów,
zalicza się:

• gorączkę,
• biegunkę,
• wymioty,
• zaburzenia pracy nerek
• cukrzycę.

Źródło wody dla organizmu
Źródłem wody dla organizmu człowieka są przede wszystkim przyjmowane płyny.Napoje, a
zwłaszcza wody mineralne, soki z wyciśniętych owoców i warzyw, herbata i kawa pokrywają
średnio około 62% przyjmowanej dziennie wody.
Owoce i warzywa stanowią drugie co do ważności źródło wody dla organizmu, gdyż
pokrywają około 18-20% objętości wody przyjmowanej w ciągu dnia.
Nie każdy owoc zawiera tę samą ilośd wody, ale np. liście sałaty zawierają jej 95%, podobnie
jak ogórek, a arbuz aż 99%.
Źródłem wody dla organizmu jest również pieczywo, produkty zbożowe pokrywające około
8% zapotrzebowania na wodę.

Terminy związane z objętością i stężeniem płynów ustrojowych

 Odwodnienie, przewodnienie: stany wiążące się ze zmianą objętości ECV
 Osmolarnośd: liczba cząsteczek danej substancji zawarta w jednym litrze roztworu
 Osmolalnośd: liczba cząsteczek w 1 kg wody
 Osmotycznośd: stężenie osmotyczne w przestrzni zewnątrzkomórkowej, po ustaleniu

się w niej nowego stanu równowagi

 Osmoza: decyduje o rozmieszczeniu wody w przestrzeniach ECV i ICV

Osmolalnośd - jest miarą ciśnienia osmotycznego, które płyn wywiera na błony biologiczne.
Jeżeli dwa roztwory wywierają takie samo ciśnienie osmotyczne, nazywane są roztworami
izotonicznymi.
W systemie biologicznym osmolalnośd wpływa na kierunek, w którym płyn przechodzi z
jednej strony błony na drugą.
Na przykład w jelicie zachodzi zawsze dwukierunkowe przemieszczanie się płynów.
Jeden, zwany absorpcją, związany jest z przechodzeniem płynu ze światła jelita do komórek
jelitowych, a następnie do krwi.
Drugi, z krwi, poprzez komórki jelitowe, do światła jelita nazwany został sekrecją.
Ustrój broni stałej osmolalności płynów ustrojowych
Osmolalnośd płynów ustrojowych - ok. 290 mOsm/kg H2O
Osmolalności osocza w warunkach spoczynkowych wynosi 275-295 mOsm/kg wody.

Regulacja przyjmowania wody
Przyjmowanie wody podlega kontroli złożonego zespołu struktur ośrodkowego układu nerw.
zw. mechanizmem pragnienia.
Zasadniczym czynnikiem aktywującym mechanizm pragnienia jest odwodnienie komórek
wywołane utratą wody z ustroju lub wprowadzenie substancji osmotycznie czynnych.
Prowadzi to do pobudzenia osmoreceptorów ośrodkowych, znajdujących się w przedniej
części podwzgórza oraz w polu przedwzrokowym.
Następnym etapem jest uaktywnienie ośrodków bocznej części podwzgórza, kierujących
aktem ruchowym przyjmowania wody, i pojawienie się reakcji picia.
Wrażliwośd mechanizmu pragnienia na bodźce osmotyczne jest podwyższana przez
angiotensynę, aldosteron i wazopresynę w niskich stężeniach.
W wysokich stężeniach wazopresyna podwyższa próg pragnienia. Podobne działanie
wywierają aminy katecholowe.
Aktywnośd mechanizmu pragnienia jest także modyfikowana przez zmiany objętości
przestrzeni pozakomórkowej, a zwłaszcza krwi krążącej. Powiększenie objętości krwi bez
zmiany jej ciśnienia osmotycznego hamuje pragnienie za pośrednictwem receptorów
objętościowych znajdujących się głównie w przedsionkach serca.

Regulacja gospodarki wodnej (hormonalna)
Układ renina-angiotensyna-aldosteron - wchłanianie zwrotne sodu
Wazopresyna – wzrost resorpcji wody w kanalikach nerkowych i powrót do osocza

Czynniki zwiększające wydzielanie wazopresyny:

 zagęszczenie płynu w przestrzeni wewnątrzkomórkowej,
 zmniejszenie objętości osocza,
 ból, stres,
 wysiłek fizyczny,
 wymioty,
 nikotyna.

Czynniki zmniejszające wydzielanie wazopresyny:

 rozcieoczenie osocza przez przyjęcie wody

Skutki niedoborów wody

• zmniejszenie objętości osocza
• wzrost stężenia sodu w osoczu
• wzrost osmolalności
• odwodnienie wewnątrzkomórkowe (pragnienie, brak śliny, wysychanie jamy ustnej,

brak apetytu, osłabienie)

• zmniejszone wydalanie moczu

Skutki nadmiaru wody

• zwiększenie objętości i oniżenie osmolalności osocza
• przejście wody do przestrzeni wewnątrzkomórkowej
• obrzęk
• uszkodzenie komórek obniżenie ciśnienia krwi
• obniżenie wskaźnika hematokrytowego