Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową

575

Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym
nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową

JOANNA SZEWCZYK, ANNA BAJON

Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 2 im. WAM – CSW w Łodzi,
kierownik: prof. dr hab. med. M. Brocki

Nursing care in perioperative period in patients with intenstinal
stomia exposure

Szewczyk J., Bajon A.

Departament of Chest Surgery, General and Oncologic Surgery,
University Hospital No 2, Medical University of Łódź

Despite of enormous advance in minimally invasive surgery which is
almost scarless nowadays, there is still very important emotional is-
sue for patients connected with each surgical procedure. One of the
most stressful surgical procedures for patients is the one which ends
up with stomia exposure.
The main objective of this article is to point out very the important
factor which leads to decrease the number of complications, speeds
up recovery and acceptation of the stomia by patients. This factor is
known as a professional nursing care. It consists of physical and
psychical preoperative preparation and postoperative care for pa-
tients. Special care in early postoperative 24h is crucial for preven-
ting from development of any complications. That is why the nursing
personnel is obliged to monitor vital signs very carefully.
Complex preparation and postoperative care leads to diminish si-
gnificantly the number of complications, facilitates cooperation with
patients and also influences the increase of sense of safety and trust
to medical personnel.
Patients with stomia who were under professional nursing staff su-
pervision achieve full recovery and higher quality of life considerably
earlier.

Key words: nursing care, stoma

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 575

Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym
nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową

Szewczyk J., Bajon A.

Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej
Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 2 im. WAM – CSW w Łodzi

Pomimo postępu medycznego, idącego w kierunku zmniejszenia in-
wazyjności zabiegów i ograniczenia stopnia okaleczenia pacjenta,
problem ogromnego stresu jaki przeżywa każdy człowiek poddany
leczeniu chirurgicznemu jest nadal aktualny i bardzo istotny dla wy-
niku całej terapii. Jednym z najbardziej stresogennych zabiegów jest
operacja, w wyniku której dochodzi do wyłonienia stomii jelitowej.
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie istotnego czynnika, wy-
miernie zmniejszającego ryzyko powikłań, przyspieszającego powrót do
zdrowia oraz akceptację stomii przez pacjenta, jakim jest profesjonalna
opieka pielęgniarska. Składa się na nią pełne przygotowanie chorego do
zabiegu, zarówno fizyczne jak i psychiczne oraz opieka pooperacyjna.
Szczególnie dokładny nadzór nad chorym w okresie pooperacyjnym ma
na celu zapobieżenie wczesnym powikłaniom, jak i zagrażającym życiu
zmianom stanu ogólnego, jakie mogą się rozwinąć w pierwszej dobie po
zabiegu. Zobowiązuje to pielęgniarkę do stałej, bardzo wnikliwej obser-
wacji i pielęgnacji chorego oraz kontroli wielu parametrów życiowych.
Kompleksowe przygotowanie i opieka pooperacyjna nad pacjentem
znacząco ogranicza ewentualność wystąpienia powikłań, ułatwia
współpracę z podopiecznym oraz zwiększa poczucie bezpieczeń-
stwa chorego i jego zaufanie do personelu medycznego.
Pacjenci z wyłonioną przetoką jelitową, którzy byli objęci wysokiej
jakości opieką pielęgniarską, szybciej dochodzą do pełnej sprawno-
ści oraz osiągają wyższą jakość życia.

Słowa kluczowe: opieka pielęgniarska, stomia jelitowa

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 155, 575

Rozwój medycyny daje możliwość skuteczniejszej walki z
chorobami, czego wynikiem jest wzrastająca ilość osób, któ-
rym ratuje się i przedłuża życie, ale równocześnie wymaga-
jących długotrwałej opieki i rehabilitacji.

Pomimo postępu medycznego, idącego w kierunku zmniej-

szenia inwazyjności zabiegów i ograniczenia stopnia okale-
czenia pacjenta, problem ogromnego stresu jaki przeżywa
każdy człowiek poddany leczeniu chirurgicznemu jest nadal
aktualny i bardzo ważny dla wyniku całej terapii. Każdy zabieg
operacyjny jest procedurą postrzeganą przez chorego jako
okaleczenie ciała, a niekiedy również pozostawiającą mniejszą
lub większą niepełnosprawność. Kojarzy się z bólem, obawą
przed znieczuleniem, uzależnieniem od innych i naruszeniem
intymności. Jest dla chorego wielką niewiadomą, a jeżeli do
tego dodamy strach przed rozwojem czy nawrotem choroby
mamy pełen obraz sytuacji w jakiej znalazł się pacjent, często
nagle bez możliwości oswojenia się z diagnozą.

STOMIA

Jednym z najbardziej stresogennych zabiegów jest opera-
cja, w wyniku której dochodzi do wyłonienia stomii jelitowej.

Określenie stomia pochodzi z języka łacińskiego i oznacza
usta, otwór lub przetokę. Jest to celowo wykonane połącze-
nie światła narządu jamistego z powierzchnią skóry lub bło-
ny śluzowej. Stomia jelitowa powstaje poprzez wyprowadze-
nie zachowanego końca jelita przez cięcie w powłokach
brzusznych na zewnątrz jamy brzusznej, wywinięcie błony
śluzowej jelita i przyszycie jej do skóry.

WSKAZANIA DO WYŁONIENIA STOMII

Decyzja o wyłonieniu stomii zależy przede wszystkim od scho-
rzenia podstawowego, jego lokalizacji i zajęcia struktur są-
siednich, ale także od stopnia przygotowania jelita, stanu
ogólnego pacjenta oraz umiejętności i sprawności zespołu
operującego.

Wskazaniami do wyłonienia przetoki w trybie pilnym są

najczęściej :
– mechaniczny uraz jamy brzusznej (np. postrzał, ugodze-

nie nożem, wypadek komunikacyjny);

– ostra niedrożność jelita grubego (najczęściej nowotworowa);
– rozlane kałowe zapalenie otrzewnej w wyniku perforacji

jelita.

J. Szewczyk, A. Bajon

576

Natomiast planowymi przyczynami wytworzenia stomii są:

– nowotwór jelita grubego;
– zapalne nieswoiste choroby jelit (wrzodziejące zapalenie

jelita grubego, choroba Leśniewskiego-Crohn'a);

– mnoga rodzinna polipowatość jelita grubego;
– powikłania choroby uchyłkowej okrężnicy [1, 4, 6, 8].

Bardzo istotnym czynnikiem wymiernie zmniejszającym

ryzyko powikłań, przyspieszającym powrót do zdrowia oraz
akceptację stomii przez pacjenta, jest pełne przygotowanie
chorego do zabiegu, zarówno fizyczne jak i psychiczne oraz
profesjonalna opieka pooperacyjna. Ogromną rolę w tym pro-
cesie odgrywa praca pielęgniarki z chorym, mająca na celu
zmniejszenie stresu i zapobieganie powikłaniom pooperacyj-
nym.

OPIEKA PRZEDOPERACYJNA

Okres przedoperacyjny jest dla pacjenta czasem niezwykle
obciążającym go psychicznie i fizycznie poprzez napięcie
związane z postępowaniem diagnostycznym, oczekiwaniem
na wyniki badań, ostateczną diagnozę i decyzję o rodzaju
zabiegu. Dlatego bardzo ważne jest przygotowanie nie tylko
fizyczne ale również psychiczne pacjenta. Rozpoczyna się
ono z chwilą poinformowania chorego o konieczności ope-
racji i polega głównie na wyjaśnieniu wszelkich nurtujących
chorego wątpliwości i udzieleniu mu wsparcia emocjonal-
nego.

Pielęgniarka zwykle jest osobą, u której chory szuka opar-

cia, możliwości wypowiedzenia swoich obaw oraz pomocy w
przygotowaniu się do samoopieki i samopielęgnacji. Najważ-
niejsze w przygotowaniu psychicznym jest poznanie i zrozu-
mienie problemów i obaw pacjenta, holistyczne, zindywidu-
alizowane traktowanie go oraz zapewnienie poczucia bez-
pieczeństwa. Pomoc może polegać również na wskazaniu i
ułatwieniu kontaktu z osobami kompetentnymi w wyjaśnia-
niu niezrozumiałych kwestii.

Pielęgniarki są osobami, z którymi pacjent ma najczęst-

szy i najbliższy kontakt, dlatego też od ich postawy i profe-
sjonalizmu w dużej mierze zależy nastawienie podopiecz-
nych do procesu terapeutycznego i jego powodzenie [2, 6,
9, 12, 13].

Przygotowanie fizyczne jest uzależnione od rodzaju i try-

bu (planowy, ze wskazań pilnych) zabiegu oraz stanu ogól-
nego pacjenta, a zwraca się w nim uwagę na sześć podsta-
wowych elementów, które pozwolą zmniejszyć ryzyko powi-
kłań:
– naukę ćwiczeń oddechowych;
– wyjaśnienie znaczenia jak najwcześniejszej aktywizacji

ruchowej po zabiegu dla uniknięcia powikłań zakrzepo-
wo-zatorowych;

– przygotowanie przewodu pokarmowego wedle przyjętych

w danej placówce zasad;

– wyznaczenie optymalnego miejsca wyłonienia stomii;
– zadbanie o higienę całego ciała pacjenta;
– przygotowanie pola operacyjnego.

Jeżeli naukę ćwiczeń oddechowych rozpocznie się przed

zabiegiem, pacjent będzie wiedział czego się spodziewać,
co ułatwi rehabilitację w okresie pooperacyjnym. Świadomy
chory będzie narażony na mniejszy stres i chętniej będzie
współpracował z personelem medycznym. Ważne jest aby
pokazać choremu, omówić i przećwiczyć z nim oddychanie
torem piersiowym (dla zmniejszenia dolegliwości bólowych
po operacji), efektywne odksztuszanie wydzieliny oraz ase-
kurowanie miejsca cięcia przez ucisk dłonią. Wyjaśnić nale-
ży również znaczenie i celowość stosowania oklepywania
klatki piersiowej i wykonywania inhalacji, dla zapobiegania
powikłaniom oddechowym.

Ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych może być

zmniejszone przez zademonstrowanie i nauczenie pacjenta
ćwiczeń izometrycznych oraz ćwiczeń czynnych kończyn,
które pacjent może wykonywać po zabiegu, jeszcze w obrę-

bie łóżka oraz zachęcanie do jak najwcześniejszej aktywiza-
cji ruchowej. Drugim elementem profilaktyki choroby zakrze-
powej jest zastosowanie terapii kompresyjnej (pończochy
przeciwżylakowe, bandaż elastyczny) i podawanie heparyn
drobnocząsteczkowych na zlecenie lekarskie [11, 12, 15].

Oczyszczenie przewodu pokarmowego chorego odbywa

się zgodnie z przyjętym w każdym ośrodku schematem. Na-
leży jednak zawsze uwzględnić wiek pacjenta, jego stan ogól-
ny, zawansowanie choroby podstawowej oraz zdiagnozowa-
ne choroby współistniejące. Najczęściej przygotowanie od-
bywa się w przeddzień zabiegu poprzez mechaniczne oczysz-
czanie jelita grubego środkami osmotycznie czynnymi, które
zawierają glikol polietylenowy (PEG) lub sole sodowe fosfo-
ranów. Są to preparaty niewchłaniane ze światła przewodu
pokarmowego, co łącznie z dużą objętością wody podawa-
nej z nimi (3-4 litry), daje to efekt wypłukania mas kałowych z
jelita i dokładne jego oczyszczenie.

Istnieją przeciwwskazania do zastosowania tej metody,

takie jak: nadwrażliwość na składniki preparatu, ciężki stan
ogólny pacjenta, ciężka niewydolność krążenia, odwodnie-
nie, zaawansowany rozrost nowotworowy, niedrożność lub
znaczne zwężenie jelita, nadwrażliwość błony śluzowej oraz
nadmierne jej ścieńczenie lub krwawienia.

W takich przypadkach stosuje się dłuższe, kilkudniowe

przygotowanie, które polega na stosowaniu diety płynnej
ubogoresztkowej i wykonywaniu 2-3 krotnie w ciągu doby
oczyszczających wlewów doodbytniczych.

Jednocześnie powszechnie stosuje się przed zabiegiem

profilaktyczną antybiotykoterapię (doustnie lub dożylnie),
celem zmniejszenia flory bakteryjnej jelita grubego, która
może stać się przyczyną wystąpienia zakażenia śródopera-
cyjnego [5, 7].

Bardzo ważnym elementem przygotowania pacjenta do

zabiegu jest wyznaczenie optymalnego miejsca wyłonienia
stomii. Jej prawidłowa lokalizacja determinuje możliwość
późniejszej pielęgnacji i zaopatrzenia w sprzęt stomijny, a co
za tym idzie, w znaczący sposób ułatwi życie pacjenta i pod-
niesie jego jakość. Lekarz i doświadczona pielęgniarka w przed-
dzień zabiegu oznaczają najlepsze miejsce dla przetoki nie-
zmywalnym tuszem (mazakiem) na brzuchu chorego. Pacjent
powinien przy tym przyjąć pozycję stojącą, siedzącą, kuczną
i leżącą, aby sprawdzić, czy w każdej z nich miejsce przetoki
będzie dla niego widoczne i łatwo dostępne.

Dodatkowo należy uwzględnić:

– sprawność ruchową i sensoryczną chorego;
– wiek;
– wykonywany zawód;
– aktywność fizyczną;
– preferowany sposób ubierania;
– wszelkie zniekształcenia na powierzchni skóry.

Stomia powinna być wyłoniona na możliwie jak najbar-

dziej gładkiej, mało owłosionej powierzchni brzucha. Nie może
utrudniać poruszania się i wykonywania czynności dnia co-
dziennego. Miejsce stomii bezwzględnie musi być dobrze
widoczne dla pacjenta. Jednocześnie przetoka nie powinna
znajdować się bliżej niż 4-5 cm od szwu pooperacyjnego oraz
w pobliżu wystających kolców biodrowych, dużych fałdów
skórnych, blizn, zmian popromiennych czy innych zniekształ-
ceń, które mogłyby utrudnić prawidłowe zaopatrzenie sprzę-
tem stomijnym. U kobiet zwraca się uwagę na przeszkadza-
jący w pielęgnacji duży lub obwisły biust.

Pielęgniarka powinna udostępnić sprzęt stomijny jaki bę-

dzie stosowany po zabiegu, założyć go pacjentowi, aby mógł
on spróbować wykonać różne czynności celem sprawdzenia
prawidłowości wyznaczonego miejsca stomii i ewentualnej
korekty.

Nawet jeżeli chory jest operowany nieplanowo w ramach

„ostrego dyżuru” należy podjąć próbę wyznaczenia miejsca
stomii przed zabiegiem, ponieważ na bloku operacyjnym, gdy
pacjent jest znieczulony i ułożony na stole operacyjnym, zwiot-
czenie mięśni utrudnia prawidłową ocenę trafności lokaliza-
cji przetoki [1, 5, 7].

Opieka pielęgniarska w okresie okołooperacyjnym nad pacjentem z wyłonioną stomią jelitową

577

W dniu operacji pielęgniarka przygotowuje skórę brzucha

pacjenta. Obecnie preferowaną metodą usuwania owłosie-
nia z okolicy pola operacyjnego jest strzyżenie przy użyciu
strzygarki chirurgicznej z wymiennymi końcówkami. Można
również użyć kremów depilacyjnych, ale istnieje ryzyko wy-
stąpienia reakcji uczuleniowej. Najmniej polecane jest trady-
cyjne golenie, ze względu na możliwość powstawania mikro-
urazów skóry, co w przypadku ich zakażenia zwiększa ryzy-
ko zakażenia planowanego cięcia chirurgicznego. Dlatego
też najkorzystniej jeśli odbywa się to 1-2 godziny przed za-
biegiem [2].

OPIEKA POOPERACYJNA

Kiedy kończy się zabieg, pacjent zostaje przewieziony na salę
wybudzeń znajdującą się przy bloku operacyjnym lub na od-
cinek pooperacyjny oddziału chirurgicznego. Pielęgniarka
sprawdza tożsamość chorego, przejmuje dokumentację me-
dyczną wraz ze zaleceniami chirurga i anestezjologa.

Celem opieki pooperacyjnej jest przede wszystkim:

– utrzymywanie homeostazy organizmu pacjenta;
– wczesne rozpoznanie i leczenie stanów zagrażających

życiu chorego;

– zapewnienie skutecznej analgezji pozabiegowej;
– wczesne rozpoznawanie i leczenie ostrych powikłań po-

operacyjnych – chirurgicznych i anestezjologicznych.
W bezpośrednim okresie po zabiegu, stan pacjenta może

ulegać poważnym, często zagrażającym życiu zmianom.
Zobowiązuje to pielęgniarkę do stałej i bardzo dokładnej ob-
serwacji chorego oraz kontroli wielu parametrów i dokumen-
towanie ich w karcie obserwacyjnej/stanu ciężkiego w spo-
sób przejrzysty i czytelny dla pozostałych członków zespołu
terapeutycznego.

W obserwacji należy uwzględnić nw dane kliniczne obra-

zujące stan chorego:
– kontrola stanu świadomości – prowadzona systematycz-

nie w celu oceny stopnia wybudzenia, możliwości poro-
zumienia się z chorym, jego reakcji na bodźce zewnętrz-
ne;

– pomiar ciśnienia i tętna – jako podstawowych parame-

trów życiowych, których zmiany są najczęściej pierwszy-
mi objawami powikłań po zabiegu (np.: krwawienia). Pod-
czas pierwszych dwóch godzin mierzy się je co 15-30
minut, a następnie, co 1-3 godziny, w zależności od prze-
biegu operacji, stanu ogólnego pacjenta i zleceń lekar-
skich;

– kontrola częstości oddechów – pielęgniarka ocenia ich

częstość i głębokość, ponieważ przyspieszenie, zwolnie-
nie lub spłycenie oddechu może świadczyć o narastają-
cych zaburzeniach krążeniowo-oddechowych, wzroście
temperatury lub silnych dolegliwościach bólowych;

– ocena zabarwienia skóry i błon śluzowych – zblednięcie,

zasinienie lub przedłużony powrót kapilarny mogą być
objawem niedotlenienia lub hypowolemii;

– kontrola diurezy – przeważnie po operacjach na jelicie

grubym, pacjenci mają założony cewnik Foley'a do pę-
cherza moczowego, co umożliwia dokładną kontrolę ilo-
ści wydalanego moczu i ocenę jego jakości (kolor, do-
mieszka krwi);

– pomiar temperatury ciała – szczególnie niepokojący jest

wzrost ucieplenia ciała, ponieważ może to świadczyć o
powikłaniach anestezjologicznych lub infekcyjnych [3, 10].
Do zadań pielęgniarki w opiece nad chorym bezpośred-

nio po zabiegu wyłonienia stomii jelitowej należy również:
– obserwacja rany pooperacyjnej i utrzymanie prawidłowej

jej higieny – należy kontrolować szczelność szwów oraz
ilość i jakość wydzieliny sączącej się do opatrunku. W
miarę potrzeby materiał opatrunkowy powinien być zmie-
niany, a wszelkie dreny wyprowadzone na zewnątrz przez
powłoki ciała, a także sonda żołądkowa, zgodnie z zale-
ceniami lekarskim zabezpieczone np. przez przedłużenie

do zbiorników. Takie postępowanie umożliwia dokładną
ocenę ilości i rodzaju treści przez nie wypływającej;

– częsta kontrola stomii – tuż po zabiegu najlepiej używać

przezroczystych worków, co pozwoli obserwować kolor,
kształt i wydzielinę ze stomii, aby wcześnie zauważyć
ewentualne powikłania (obrzęk, niedokrwienie, wciągnię-
cie lub wypadnięcie stomii). Przetoka powinna być zabez-
pieczona workiem jeszcze na stole operacyjnym żeby nie
dopuścić do infekowania rany pooperacyjnej i uchronić
pacjenta przed nagłym zalaniem się treścią jelitową, co
może być dla niego szokujące;

– walka z bólem pooperacyjnym – bardzo ważne jest syste-

matyczne podawanie zleconych środków przeciwbólo-
wych, tak aby utrzymać stały i skuteczny poziom analge-
zji dający choremu pełny komfortu psychofizycznego. Ni-
gdy nie wolno dopuszczać do takiego nasilenia bólu, aby
był on trudny do opanowania;

– zapewnienie przyjaznej atmosfery – należy dbać o spo-

kój i ciszę, odpowiednią temperaturę otoczenia (nie do-
puścić, ani do wychłodzenia, ani do przegrzania pacjen-
ta), czystość pościeli, zmieniając ją gdy zostanie zanie-
czyszczona lub przepocona;

– wygodne i bezpieczne ułożenie chorego – szczególnie w

pierwszych godzinach po operacji pacjenta należy ułożyć
w pozycji półwysokiej co zapewni mu lepszą wentylację
płuc, zmniejszy napięcie powłok brzusznych (działanie
przeciwbólowe) oraz zapobiegnie zachłyśnięciu się przy
ewentualnych wymiotach;

– ścisłe wykonywanie zleceń lekarskich : płyno- i farmako-

terapię, tlenoterapię, pobieranie materiału na oznaczone
badania;

– aktywne reagowanie na skargi i prośby pacjenta;
– wczesna aktywizacja pacjenta – przez pomoc w zmianie

pozycji ciała, sadzanie, prowadzenie ćwiczeń oddecho-
wych wraz z oklepywaniem klatki piersiowej, wykonywa-
niem inhalacji i pomocą w odkrztuszaniu wydzieliny z drze-
wa oskrzelowego;

– pomoc przy wszelkich zabiegach higienicznych lub ich

wykonywanie w zależności od stopnia sprawności rucho-
wej, stanu ogólnego i samopoczucia chorego

– dokładne i czytelne prowadzenie obowiązującej dokumen-

tacji medycznej [3, 10, 14].
W kolejnych dniach po zabiegu pielęgniarka także kon-

troluje parametry życiowe, stan rany pooperacyjnej, rodzaj
wydzieliny z wyprowadzonych drenów oraz wygląd stomii.
Czynności te wykonywane są z mniejszą częstotliwością (3-
4 razy w ciągu doby) na tyle jednak często aby nie przeoczyć
niepokojących objawów i nie dopuścić do rozwinięcia się
powikłań. Do zadań pielęgniarki należy też asystowanie przy
zmianie opatrunków i usuwaniu drenów oraz pielęgnacja
wyłonionej stomii [3, 10].

Bardzo ważną rolę w odzyskaniu sprawności i zdolności

do samopielęgnacji i samoopieki przez pacjenta ma prowa-
dzona od pierwszych dni rehabilitacja, zarówno fizyczna,
psychiczna jak i społeczna. Duża część tych zadań realizo-
wana jest przez pielęgniarki. Ich działania mają na celu za-
pobieganie powikłaniom pooperacyjnym, leczenie już powsta-
łych i przywrócenie pacjentowi sprawności sprzed zabiegu w
stopniu możliwie największym.

Szczególną uwagę zwraca się w tym okresie na zapo-

bieganie powikłaniom oddechowym i krążeniowym. Stop-
niowo intensyfikowane ćwiczenia muszą być dostosowane
do możliwości chorego, a o kolejnych etapach rehabilitacji
decyduje lekarz. Początkowo pacjent jest sadzany w łóżku
z opuszczonymi nogami, wykonywane są inhalacje i okle-
pywanie klatki piersiowej. Prowadzona jest gimnastyka od-
dechowa, głównie torem piersiowym dla ograniczenia dole-
gliwości bólowych.

W ramach profilaktyki choroby zakrzepowej należy jak

najszybciej pionizować pacjenta, poczynając od sadzania,
stawiania przy łóżku i chodzenia, z początku pod opieką pie-
lęgniarki lub fizjoterapeuty, a następnie samodzielnie [3, 14].

J. Szewczyk, A. Bajon

578

PODSUMOWANIE

Każdy operowany pacjent, bojąc się bólu. będzie unikał ruchu.
Dlatego rolą pielęgniarki jest systematyczna podaż zleconych
środków przeciwbólowych, zachęcanie do ćwiczeń, wyjaśnia-
nie ich celu i znaczenia dla szybszego powrotu do zdrowia.

Obecność pielęgniarki przy chorym działa na niego mobili-

zująco i daje poczucie bezpieczeństwa. Pokonywanie kolej-
nych ograniczeń spowodowanych przez chorobę i sam za-
bieg poprawia stan psychiczny pacjenta, rozbudza nadzieję i
owocuje pozytywnym nastawieniem do procesu leczenia.

Kompleksowe przygotowanie i opieka pooperacyjna nad

pacjentem znacząco ogranicza ewentualność wystąpienia
powikłań, ułatwia współpracę z podopiecznym oraz zwięk-
sza poczucie bezpieczeństwa chorego i jego zaufanie do
personelu medycznego.

Pacjenci z wyłonioną przetoką jelitową, którzy byli objęci

wysokiej jakości opieką pielęgniarską, szybciej dochodzą do
pełnej sprawności oraz osiągają wyższą jakość życia.

PIŚMIENNICTWO

1. Bielecki K., Dziki A., Szczepkowski M. i wsp.: Stomia – Poradnik dla pa-

cjentów, pielęgniarek i lekarzy. POL – ILKO, Poznań 1993.

2. Ciuruś M.: Przygotowanie pacjenta do planowego zabiegu operacyjne-

go. (w) Ciuruś M.: Pielęgniarstwo operacyjne, Wydawnictwo „Makmed”,
Lublin, 2007, 249-259.

3. Cwajda J., Szewczyk M. T., Cierzniakowska K.: Postępowanie pielęgniar-

skie wobec chorego po zabiegu operacyjnym wyłonienia stomii jelitowej.
(w) Szewczyk M. T., Ślusarz R.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo
Medyczne „Borgis”, Warszawa, 2006, 61-69.

4. Cwajda J., Szewczyk M. T., Cierzniakowska K. i wsp.: Edukacja jako

element procesu adaptacji chorych ze stomią jelitową. Wydawnictwo
Naukowe Akademii Medycznej w Poznaniu, Pielęgniarstwo Polskie,
1(19)/2005, 109-114.

5. Czajka H., Rusak B.: Pielęgnacja chorego ze stomią. Pielęgniarka i Po-

łożna, 2/2005, 18-23.

6. Głuszek S.: Adaptacja chorego ze stomią do nowej sytuacji zdrowotnej.

Proktologia, 2003, numer specjalny, 37-41.

7. Herman R.M., Nowakowski M.: Chirurgia jelita grubego i odbytu. (w)

Szmidt J., Gruca Z., Krawczyk M. i wsp. (red): Podstawy chirurgii (tom II),
Medycyna Praktyczna, Kraków, 2004, 735-823.

8. Jawień A., Banaszkiewicz Z.: Choroby jelita grubego. (w) Jawień A., Ję-

drzejczyk W., Kasprzak H. A. i wsp. (red): Wybrane zagadnienia z chirur-
gii, Akademia Medyczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 1996.

9. Kapała W.: Przygotowanie chorego do zabiegu operacyjnego. (w) Kapała

W.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2006, 17-24.

10. Kapała W.: Opieka pielęgniarska i ocena stanu chorego bezpośrednio po

zabiegu operacyjnym. (w) Kapała W.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydaw-
nictwo Czelej, Lublin, 2006, 31-35.

11. Kopczyńska E., Zaniewski M.: Przygotowanie do operacji. (w) Majewski

E., Zaniewski M. (red): Pielęgniarstwo chirurgiczne (część I), Śląska Aka-
demia Medyczna, 2003, 45-51.

12. Kózka M., Bielecki K.: Model opieki nad pacjentem ze stomią. Proktolo-

gia, 3(02)/2002, Vol. 3, 302-304.

13. Nowacki K.: Psychologiczne problemy chirurgii. Biuletyn OIPiP w Łodzi,

4/2007, 17-19.

14. Rutowski R., Mraz M.: Rehabilitacja w chirurgii jamy brzusznej. (w) Woź-

niewski M., Kołodziej J. (red): Rehabilitacja w chirurgii, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006, 154-181.

15. Szewczyk M.T., Cwajda J.: Postępowanie pielęgniarskie wobec chorego

przed zabiegiem operacyjnym wyłonienia stomii jelitowej. (w) Szewczyk
M. T., Ślusarz R.: Pielęgniarstwo w chirurgii, Wydawnictwo Medyczne
„Borgis”, Warszawa, 2006, 53-59.

Adres do korespondencji: mgr Joanna Szewczyk, USK nr 2 im. WAM-CSW,
Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej, Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, 90-
549 Łódź, ul. Żeromskiego 113, tel: [phone], fax.: [phone], e-mail:
[e-mail]