25

Nr 146-147

Ochrona przeciwporażeniowa

dr inż. Lech DANIELSKI
dr inż. Janusz KONIECZNY
Instytut Energoelektryki
Politechnika Wrocławska

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

NA TERENIE BUDOWY I ROZBIÓRKI

1. Wstęp

W referacie przedstawiono wymagania dotyczące instalacji elektrycznych na terenie

budowy i rozbiórki zawarte w normie PN-HD 60364-7-704:2010, jak również najważniejsze
wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy urządzeniami elektrycznymi, w tym użytkowania
narzędzi o napędzie elektrycznym, na terenie budowy.

Podstawowym nośnikiem energii na terenie budów jest energia elektryczna. Na-

wet najmniejsze budowy są prowadzone z wykorzystaniem elektrycznych maszyn
budowlanych oraz elektronarzędzi. Warunki środowiskowe użytkowania urządzeń na
terenie budów są dość trudne. Praca prowadzona jest na wolnym powietrzu, w róż-
nych warunkach pogodowych, przy opadach deszczu, w upale, jak i w niskiej tempera-
turze. Szereg czynników zwiększających zagrożenie porażeniowe występuje na placach
budów ze szczególnym nasileniem. Są to przede wszystkim:

·

częste zmiany lokalizacji odbiorników i związane z tym zmiany konfiguracji
sieci rozdzielczej placu budowy,

·

częsty brak stałych dróg komunikacji i transportu maszyn, materiałów i ludzi,

·

zmniejszenie odporności organizmu ludzkiego na działanie prądu elektryczne-
go spowodowane warunkami środowiskowymi,

·

znaczący udział w stosowanych urządzeniach budowlanych urządzeń elektrycz-
nych ręcznych i przenośnych, przemieszczanych ręcznie podczas użytkowania,

·

niski poziom przygotowania pracowników w zakresie bezpiecznego użytkowa-
nia urządzeń elektrycznych,

·

zły stan techniczny urządzeń spowodowany ciężkimi warunkami eksploatacyj-
nymi oraz brakiem właściwej troski o należytą eksploatację, konserwację i fa-
chowe naprawy urządzeń,

·

brak właściwego nadzoru elektrycznego nad bezpieczeństwem użytkowania
urządzeń elektrycznych; problem dotyczy małych placów budów (np. budowy
domu jednorodzinnego), jak również dużych budów, prowadzonych metodami
uprzemysłowionymi.

Wszystkie te czynniki powodują, że na placach budów w Polsce, znacznie częściej

niż w przemyśle, zdarzają się śmiertelne wypadki porażeń prądem elektrycznym.

Nowa norma PN-HD 60364-7-704 „Instalacje elektryczne niskiego napięcia –

Część 7-704: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji – Instalacje
na terenie budowy i rozbiórki” [2] została opublikowana w języku polskim 15.06.2010 r.
i – podobnie jak wszystkie pozostałe normy PN-HD opublikowane do grudnia 2010 r.

26

Ochrona przeciwporażeniowa

w języku polskim – została powołana w załączniku do Rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 10.12.2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warun-
ków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U.
nr 239/2010, poz. 1587).

Norma dotyczy instalacji stałych lub ruchomych na terenie budowy i rozbiórki

w czasie prac budowlanych lub rozbiórkowych, takich jak:

·

budowa nowych obiektów budowlanych,

·

remontów, przebudowy, rozbudowy, rozbiórki istniejących obiektów budowla-
nych lub części obiektów budowlanych,

·

prace inżynieryjne,

·

roboty ziemne,

·

podobne prace.

Wymagania normy mają zastosowanie do:

·

instalacji stałych ograniczonych do zestawu obejmującego główną aparaturę
sterowniczą i główne urządzenia zabezpieczające,

·

instalacji odbiorczych powyższego zestawu obejmującego ruchome lub nadające
się do transportu urządzenia elektryczne jako części instalacji przewoźnych.

Uwaga: Miejsce, gdzie taki zestaw jest umieszczony uważa się za interfejs
między systemem zasilania i instalacjami placu budowy.

Wymagania normy nie mają zastosowania do:

·

instalacji objętych normą wieloczęściową IEC 60621, w których wyposażenie
ma podobne właściwości i jest stosowane w kopalniach odkrywkowych,

·

instalacji w obiektach administracyjnych na terenach budowy (biura, szatnie,
pomieszczenia konferencyjne, stołówki, restauracje, sypialnie, toalety itp.),
gdzie mają zastosowanie wymagania ogólne podane w częściach 1–6 normy
HD 60364.

Ochrona przeciwporażeniowa na placach budów musi spełniać wymagania ogól-

ne zawarte w normie PN-HD 60364-4-41 [1]. Wymagania szczegółowe zawarte
w arkuszu 704 normy [2] uzupełniają, modyfikują lub zastępują wymagania ogólne.

Na terenie budowy nie dopuszcza się stosowania ochrony w postaci przeszkód ani

przez umieszczenie poza zasięgiem ręki.

Obwody zasilające gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym do 32 A włącznie

oraz inne obwody zasilające narzędzia elektryczne o prądzie znamionowym do
32 A włącznie powinny być zabezpieczone przez:

·

urządzenia różnicowoprądowe o znamionowym prądzie różnicowym I nie-

Δn

przekraczającym 30 mA,

·

środek ochrony: bardzo niskie napięcie zasilające SELV i/lub PELV,

·

środek ochrony: separacja elektryczna indywidualna – każde gniazdo wtyczko-
we lub każde ręczne narzędzie elektryczne powinno być zasilane indywidualnie
z transformatora separacyjnego lub przez oddzielne uzwojenie transformatora.

2. Zakres normy PN-HD 60364-7-704:2010 [2]

3. Ochrona przed porażeniem elektrycznym

27

Ochrona przeciwporażeniowa

Nr 146-147

Przy zastosowaniu środka ochrony – samoczynne wyłączenie zasilania:

·

wymaga się, aby obwody zasilające gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym
przekraczającym 32 A były zabezpieczone przez urządzenia różnicowoprądo-
we o znamionowym prądzie różnicowym I nieprzekraczającym 500 mA,

Δn

·

w przypadku stosowania zespołów prądotwórczych przewoźnych dopuszcza
się pominięcie stosowania urządzeń monitorujących izolację.

Przy zastosowaniu środka ochrony – separacja elektryczna:

·

należy zapewnić, aby części czynne separowanego obwodu nie były połączone
z żadnym punktem innego obwodu ani z ziemią, ani z przewodem ochronnym,

·

rozmieszczenie obwodów separowanych zapewniało izolację podstawową mię-
dzy tymi obwodami.

Odbiorniki energii elektrycznej powinny być zasilane z rozdzielnic terenów budo-

wy (ACS), wykonanych zgodnie z normą PN-EN 60439-4:2008 „Rozdzielnice i ste-
rownice niskonapięciowe. Część 4: Wymagania dotyczące zestawów przeznaczonych
do instalowania na terenach budów (ACS) [3]. Każda z rozdzielnic powinna być wy-
posażona w:

·

urządzenia zabezpieczające przed prądem przetężeniowym,

·

urządzenia zapewniające ochronę przy uszkodzeniu,

·

gniazda wtyczkowe, jeśli są wymagane.

Wtyczki i gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym przekraczającym 16 A powin-

ny spełniać wymagania wg normy EN 60349-4:2002. Gniazda wtyczkowe o prądzie
znamionowym nieprzekraczającym 16 A mogą być używane zgodnie z odpowiednimi
normami krajowymi.

Przewody giętkie powinny być typu H07 RN-F lub im równoważne, odporne na

ścieranie i wodę.

Uwaga: oznaczenie przewodu wg normy PN-HD 361 S3:2002/A1:2007:
H – przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych,
07 – napięcie znamionowe 450/750 V,
R – izolacja żyły z gumy naturalnej albo etylenowo-propylenowej lub równo-

ważnego syntetycznego plastomeru do pracy ciągłej w temperaturze 60°C,

N – niemetalowa powłoka zewnętrzna z polichloroprenu lub z materiału równo-

ważnego,

F – żyła giętka do przewodów giętkich, klasa giętkości 5 wg HD 383.
W celu uniknięcia uszkodzenia nie zaleca się układania przewodów w miejscach

przejść lub przejazdów. Tam, gdzie jest to konieczne, powinna być zastosowana
specjalna ochrona przed uszkodzeniami mechanicznymi i przed możliwością styku
z częściami budowli.

Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę układanych i zawieszanych prze-

wodów przed uszkodzeniami mechanicznymi powodowanymi czynnikami środowisko-
wymi i prowadzonymi pracami budowlanymi.

4. Wybór i montaż urządzeń

4.1.Postanowienia ogólne

4.2.Oprzewodowanie

Ochrona przeciwporażeniowa

28

4.3.Aparatura rozdzielcza i sterownicza

5. Zasilanie placów budów energią elektryczną [wg 5]

5.1.Doprowadzenie energii elektrycznej do placu budowy

5.2.Strefy ochronne na placach budów

Każdy zestaw ACS (Assemblies for Construction Sites) instalowany na terenie

budowy powinien zawierać urządzenia do przyłączania i odizolowania doprowa-
dzonego zasilania.

Urządzenia do izolacyjnego odłączania powinny mieć zabezpieczenie ich pozycji

otwarcia za pomocą kłódki lub umieszczenia w zamykanej obudowie. Zasilanie
bezpieczeństwa i rezerwowe powinny być przyłączone za pomocą urządzeń zesta-
wionych w sposób uniemożliwiający połączenie ze sobą różnych źródeł zasilania.

Zgodnie z rozpowszechnionymi i stosowanymi dotychczas w Polsce „Wytycz-

nymi projektowania i montażu nowoczesnych instalacji i urządzeń elektrycznych na
placach budowy” [5] opracowanymi przez COBR „Elektromontaż” zasilanie placu
budowy powinno być wykonane na podstawie dokładnej inwentaryzacji zagospo-
darowania i uzbrojenia terenu. Ze względów techniczno-ekonomicznych oraz wymo-
gów bezpieczeństwa najkorzystniejsze jest zasilanie placu budowy ze stałych stacji
elektroenergetycznych. Stacje te powinny być zbudowane i oddane do użytku przed
rozpoczęciem budowy. Jeżeli takie rozwiązanie nie jest możliwe, wówczas należy
zasilać plac budowy z przewoźnej stacji elektroenergetycznej przeznaczonej specjal-
nie do tego celu. W przypadku braku możliwości zasilania placu budowy z własnej
stacji można korzystać z zasilania linią niskiego napięcia, z sieci energetyki zawodo-
wej lub przemysłowej.

Zasilanie placu budowy z zespołów prądotwórczych powinno być ograniczone do

zasilania rezerwowego lub w wyjątkowych sytuacjach, przy braku zasilania z sieci
elektroenergetycznej albo tylko w pierwszym okresie budowy, do czasu zbudowania
układu zasilania elektroenergetycznego. Źródła zasilania rezerwowego powinny być
tak zainstalowane, aby niemożliwe było połączenie ze sobą różnych źródeł zasilania.

Małe place budów powinny być zasilane z szafek złączowo-pomiarowych budo-

wanych na granicy posesji, które docelowo będą służyły do zasilania budowanego
obiektu (np. domu jednorodzinnego). W takim wypadku rozdzielnica budowlana
powinna być zasilana z szafki pomiarowej.

Jednym z największych zagrożeń na placach budów są znajdujące się na nich lub

w ich pobliżu napowietrzne linie elektroenergetyczne, których ze względów tech-
niczno-ekonomicznych nie można usunąć lub zastąpić liniami kablowymi. W takiej
sytuacji podczas obsługi urządzeń budowlanych, które mogą zbliżyć się do przewo-
dów linii, wymagana jest szczególna ostrożność i przestrzeganie zasad pracy w pobli-
żu stref niebezpiecznych. Wymaga to również nadzoru wykonywanych prac przez
kierownictwo budowy.

Zgodnie z „Wytycznymi” [5] w zasilaniu i rozdziale energii elektrycznej na placu

budowy należy wyodrębnić 4 strefy ochronne, które różnią się głównie wyposaże-
niem w urządzenia elektryczne, funkcją i zastosowaną ochroną przeciwporażeniową.
Zgodnie z tymi wytycznymi plac budowy podzielony został na cztery strefy.

29

Ochrona przeciwporażeniowa

Nr 146-147

Strefa I

Strefa II

Strefa III

Strefa IV

5.3.1. Uwagi ogólne

Jest to strefa zasilania placu budowy. W strefie tej znajduje się linia zasilająca oraz

stacja transformatorowo-rozdzielcza lub, w wypadku zasilania z sieci niskiego napię-
cia, główna rozdzielnica zasilająca plac budowy. Strefa ta powinna być wydzielona,
a w wypadku zasilania linią napowietrzną o napięciu ponad 1 kV usytuowana na gra-
nicy terenu placu budowy. Ogrodzenie strefy I powinno mieć wysokość co najmniej
2 m i być oznaczone odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi. Ogrodzenie strefy na-
leży traktować jako ograniczenie dostępu do niej osób nieupoważnionych.

Strefa ta obejmuje linie rozdzielcze placu budowy: napowietrzne, kablowe lub

wykonane przewodami oponowymi. Na placach budów nie należy stosować linii na-
powietrznych z przewodami gołymi. Aby zmniejszyć zagrożenie porażeniowe, należy
dążyć do jak najszerszego stosowania przewodów izolowanych, kabli podwieszanych
i przewodów oponowych. W instalacjach stałych, jeżeli przekroje przewodów opono-
wych są niewystarczające, dopuszcza się stosowanie kabli polwinitowych prowadzo-
nych napowietrznie na podporach.

Linie rozdzielcze na placach budów powinny być prowadzone możliwie najkrótszy-

mi trasami, z jak najmniejszą liczbą skrzyżowań z trasami transportowymi. W miej-
scach skrzyżowań linie powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi
(np. przez ułożenie w rurach zagłębionych w ziemi) lub zawieszone na wysokości nie
utrudniającej transportu czy też ruchu maszyn budowlanych.

Ze względu na specyfikę placu budowy, w miarę postępu prac budowlanych, często

zachodzi potrzeba przemieszczenia rozdzielnic budowlanych zasilających urządze-
nia odbiorcze, a tym samym przemieszczenia linii zasilających. Dlatego też kable
stosowane na placach budów nie mogą być układane na stałe. W praktyce układa się je
na kozłach, podporach, zawiesza na uchwytach, wieszakach lub kładzie się bezpośred-
nio na ziemi. Częste przemieszczanie kabli powoduje narażenie ich powłok na uszko-
dzenie, a nawet zerwanie żył.

Strefa III obejmuje rozdzielnice budowlane, dźwignicowe oraz przystawki po-

miarowe.

Strefa IV obejmuje wszystkie urządzenia odbiorcze stosowane na placu budowy.

Jak już wcześniej wspomniano, ochrona przeciwporażeniowa na placach budów

musi spełniać wymagania ogólne zawarte w normie PN-HD 603644-41 [1]. Wy-
magania szczegółowe zawarte w arkuszu 704 normy [2] uzupełniają, modyfikują lub
zastępują wymagania ogólne.

Części obiektów budowlanych, w których prowadzone są roboty takie jak roz-

budowa, remont kapitalny lub rozbiórka traktowane są jako place budowy, w których
prace są związane ze stosowaniem instalacji tymczasowych. Dotychczas uważano, że

5.3.Ochrona przeciwporażeniowa na placach budów [5]

30

Ochrona przeciwporażeniowa

ze względu na warunki środowiskowe występujące na placach budów dopuszczalne
długotrwale napięcie dotykowe

powinno wynosić 25 V a.c. lub 60 V d.c [7].

Wszystkie urządzenia elektryczne stosowane na placach budów w dowolnej stre-

fie ochronnej powinny być wyposażone zarówno w ochronę przed dotykiem bez-
pośrednim, jak i w ochronę przed dotykiem pośrednim. Sieci elektroenergetyczne
stosowane na placach budów powinny zawierać oddzielny przewód ochronny PE.
Zalecane jest stosowanie sieci o układzie TN-S. W miejscu rozdzielenia przewodu
PEN sieci zasilającej na dwa oddzielne przewody N i PE (przy rozdzielnicy głównej
zasilającej teren budowy) powinno być wykonane uziemienie dodatkowe RB o re-
zystancji nie większej niż 30 Ω. Zaleca się wielokrotne uziemianie przewodów
ochronnych instalacji elektroenergetycznej.

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim powinna być zapewniona przez stosowanie

izolowania części czynnych oraz obudów i osłon o stopniu ochrony co najmniej IP 44.

Ochronę przed dotykiem pośrednim powinno zapewniać samoczynne wyłączenie

zasilania. Urządzenia wyłączające dopływ energii do placu budowy powinny być
przystosowane do uniemożliwienia niezamierzonego załączenia np. przez zastosowanie
kłódki lub umieszczenie w zamykanej obudowie. W głównej rozdzielnicy zasilającej
zaleca się umieszczenie wyłącznika różnicowoprądowego selektywnego o znamio-
nowym różnicowym prądzie zadziałania nie większym niż 500 mA, chroniącego całą
instalację elektroenergetyczną niskiego napięcia placu budowy wraz z urządzeniami
odbiorczymi. Wyłącznik ten, oprócz funkcji urządzenia wyłączającego w ochronie
przed dotykiem pośrednim linii rozdzielczych strefy II i obudów rozdzielnic strefy III,
jest rezerwowym urządzeniem wyłączającym w ochronie przed dotykiem pośrednim
urządzeń strefy IV. Pełni ponadto ważną funkcję urządzenia wyłączającego w ochro-
nie przed pożarami powodowanymi przez prądy doziemne występujące w instalacji
elektroenergetycznej placu budowy.

Kable i przewody elektroenergetyczne eksploatowane w strefie II placu budowy

powinny mieć zapewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim przez izolowanie
części czynnych. Izolacja kabli i przewodów powinna być dostosowana do zagrożeń
środowiskowych wynikających z warunków pracy i chroniona w szczególności przed
uszkodzeniami mechanicznymi. W razie uszkodzenia wolno je naprawiać tylko w spo-
sób dozwolony, zgodny z wymaganiami normy. Należy podkreślić, że niedopuszczalne
są naprawy bez sprawdzenia, czy w efekcie naprawy wykonano izolację o parame-
trach nie gorszych, niż parametry uzyskane przez producenta kabla czy przewodu.

Urządzeniem wyłączającym w ochronie przed zwarciami doziemnymi powinien

być, opisany uprzednio, średnioczuły (I ≤ 500 mA) wyłącznik różnicowoprądowy

Δn

umieszczony w strefie I.

(Wymóg nie zamieszczony w nowej normie: Jeżeli w strefie II stosowane są

jakiekolwiek urządzenia rozdzielcze I klasy ochronności (np. skrzynki rozgałęźne), to
muszą one być ochronione przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie
zasilania, przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotykowym U = 25 V a.c. i do-

L

puszczalnym czasie trwania zwarcia 0,2 s [7]).

U

L

5.3.2. Ochrona przeciwporażeniowa w strefie I

5.3.3. Ochrona przeciwporażeniowa w strefie II

31

Ochrona przeciwporażeniowa

Nr 146-147

5.3.4. Ochrona przeciwporażeniowa w strefie III

5.3.5. Ochrona przeciwporażeniowa w strefie IV

Użytkowane w strefie III rozdzielnice budowlane, dźwignicowe i przystawki pomia-

rowe powinny mieć zapewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim powinna być zapewniona przez obudowy

i osłony o stopniu ochrony co najmniej IP 44 [41]. Zaleca się budowę tych rozdzielnic
zgodnie z wymaganiami dla urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równo-
ważnej. Obudowy i osłony urządzeń rozdzielczych nie powinny dać się usunąć
(otworzyć) bez użycia narzędzi lub klucza. Powinny być dostosowane do warunków
środowiskowych, a w szczególności być odporne na temperaturę, wilgoć i uszkodze-
nia mechaniczne.

(Wymóg nie zamieszczony w nowej normie: W przypadku stosowania ochrony

przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania, wyłączenie
powinno nastąpić w czasie do 0,2 s, a dopuszczalne długotrwale napięcie dotykowe
U wynosi 25 V napięcia przemiennego [7]).

L

Odbiorniki elektryczne powinny być zasilane z rozdzielnic budowlanych (zesta-

wów rozdzielczych) wyposażonych w:

·

urządzenia zabezpieczające przed prądem przetężeniowym,

·

środki techniczne ochrony przed dotykiem pośrednim,

·

gniazda wtyczkowe służące do przyłączania urządzeń odbiorczych (które po-
winny być zainstalowane wewnątrz rozdzielnic lub na ich zewnętrznych ścia-
nach albo obudowach).

Rys. 1. Przykładowy schemat układu zasilania placu budowy energią elektryczną

I

0,5 A

I

0,03 A

3

4

3

N
L

I

0,5 A

S

D

L1

PE

PE

N

L3

L2

N

L

PEN

R

Gniazda 3-faz.

63 A

Gniazda 1-faz.

lub 3-faz.

I

n

≤

32

Zasilanie

następnych

rozdzielnic

kW h

R

B

3

D

D

≤

≤

Wszystkie urządzenia odbiorcze użytkowane w strefie IV powinny mieć za-

pewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim. Ochrona przed doty-

32

Ochrona przeciwporażeniowa

kiem bezpośrednim powinna być realizowana przez izolowanie części czynnych oraz
przez obudowy i osłony o stopniu ochrony co najmniej IP 44. Przewody ruchome
zasilające urządzenia odbiorcze powinny mieć izolację dostosowaną do warunków
środowiskowych (zalecane jest stosowanie przewodów oponowych). Należy w czasie
eksploatacji zwracać uwagę na ochronę tych przewodów przed uszkodzeniem mecha-
nicznym izolacji.

Ochrona przed dotykiem pośrednim powinna być realizowana przez:
·

dla obwodów zasilających gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym do 32 A
lub narzędzia ręczne o prądzie do 32 A – samoczynne wyłączenie zasilania
przez wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy,

·

separację elektryczną indywidualną (jeden odbiornik przyłączony do jednego
uzwojenia transformatora separacyjnego),

·

zasilanie napięciem bardzo niskim (SELV, PELV).

Przykładowy schemat układu zasilania energią elektryczną placu budowy przedsta-

wiono na rysunku 1. Wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej w poszczegól-
nych strefach placu budowy zestawiono w tablicy 1.

Tablica 1. Wymagany sposób realizacji ochrony przeciwporażeniowej na placach budowy [5]

Strefa

ochronna

Rodzaj

urządzenia

Równoczesna

ochrona przed

dotykiem

bezpośrednim

i pośrednim

Ochrona przed dotykiem

bezpośrednim

Ochrona przed dotykiem

pośrednim

I

1. Stacje transformato-

rowe

2. Agregaty prądo-

twórcze

3. Przyłącza
4. Tablice rozdzielcze

(zasilające)

1. Izolacja podstawowa
2. Obudowy i osłony o stop-

niu ochrony co najmniej
IP44

Samoczynne wyłączenie
zasilania w czasie:
-

do 5 s – dla urządzeń
stacjonarnych

-

zależnym od napięcia zasila-
jącego – dla urządzeń
ręcznych

Obsługa tylko przez osoby uprawnione

II

Linie napowietrzne
wykonane:
-

przewodami izo-
lowanymi

-

przewodami opono-
wymi

-

kablami podwiesza-
nymi

Izolacja podstawowa

Samoczynne wyłączenie
zasilania przez zwłoczny
wyłącznik RCD w czasie
zależnym od napięcia za-
silającego jak dla urzą-
dzeń ręcznych

Rozdzielnice:
-

budowlane

-

dźwignicowe

-

przystawki pomia-
rowe

Samoczynne wyłączenie
zasilania przez zwłoczny
wyłącznik RCD w czasie
zależnym od napięcia
zasilającego jak dla
urządzeń ręcznych

Obsługa tylko przez osoby uprawnione

1. Izolacja podstawowa
2. Obudowy i osłony o stop-

niu ochrony co najmniej
IP44

III

Obsługa tylko przez osoby uprawnione i przeszkolone

1. Samoczynne wyłączenie

zasilania przez wysoko-
czuły wyłącznik RCD

2. Separacja elektryczna
3. Urządzenie II klasy

ochronności

Obsługa przez osoby przeszkolone i niewykwalifikowane

IV

Urządzenia:
-

budowlane,

-

oświetleniowe ręcz-
ne i przenoszone
ręcznie w czasie
użytkowania

1. Izolacja podstawowa
2. Obudowy i osłony o stop-

niu ochrony co najmniej
IP44

3. Wysokoczuły wyłącznik

RCD

Stosowanie obwo-
dów o napięciu
bardzo niskim
SELV lub PELV

33

Ochrona przeciwporażeniowa

Nr 146-147

5.4. Eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych na placach budów [6]

6. Zasady eksploatacji narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym

6.1.Zasady eksploatacji według wycofanych starych norm PN-85/E-08400

Prace związane z podłączaniem, sprawdzaniem, konserwacją i naprawą instalacji

i urządzeń elektrycznych na placach budów mogą być wykonywane tylko przez osoby
posiadające odpowiednie uprawnienia.

Stanowiska pracy, składowiska wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń

budowlanych nie mogą być sytuowane bezpośrednio pod napowietrznymi liniami
elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewo-
dów, mniejszej niż:

·

3 m – dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV,

·

5 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV do 15 kV włącznie,

·

10 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV do 30 kV włącznie,

·

15 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV do 110 kV włącznie,

·

30 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.

W czasie robót budowlanych z zastosowaniem żurawi lub urządzeń załadowczo-

-wyładowczych powyżej przedstawione odległości mierzone są do najdalej wysunię-
tego punktu urządzenia wraz z ładunkiem. Żurawie samojezdne, koparki i inne
urządzenia ruchome, które mogą zbliżyć się na niebezpieczną odległość do napo-
wietrznych lub kablowych linii elektroenergetycznych powinny być wyposażone
w sygnalizatory napięcia.

Rozdzielnice budowlane na terenie budowy powinny być zabezpieczone przed

dostępem osób nieupoważnionych i usytuowane w odległości nie większej niż 50 m
od odbiorników energii. Połączenia przewodów elektrycznych z urządzeniami me-
chanicznymi należy wykonywać w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób obsłu-
gujących urządzenia. Przewody przyłączeniowe należy zabezpieczać przed uszko-
dzeniami mechanicznymi.

Okresowej kontroli stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych pod względem

bezpieczeństwa należy dokonywać co najmniej raz w miesiącu, natomiast kontroli
stanu i oporności izolacji tych urządzeń – co najmniej dwa razy w roku, a ponadto:

·

przed uruchomieniem urządzenia po zmianach i naprawach części elektrycz-
nych lub mechanicznych,

·

przed uruchomieniem urządzenia, które było nieczynne przez ponad miesiąc,

·

przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.

W przypadku zastosowania wyłączników różnicowoprądowych należy spraw-

dzać ich działanie każdorazowo przed przystąpieniem do pracy. Kopie zapisu pomia-
rów skuteczności zabezpieczenia przed porażeniem prądem elektrycznym powinny
znajdować się u kierownika budowy. Wszelkie naprawy i przeglądy urządzeń elek-
trycznych powinny być odnotowane w książce konserwacji urządzeń.

Specjalną grupą eksploatowanych na placach budów urządzeń elektrycznych są

narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym, które najczęściej są urządzeniami II klasy
ochronności. Budowa ich powinna odpowiadać wymaganiom zawartym w normie
PN-EN 60745-1:2006 [3], która zastąpiła normę PN-85/E-08400-01 Narzędzia ręcz-
ne o napędzie elektrycznym. Postanowienia ogólne.

34

Ochrona przeciwporażeniowa

Bez zastąpienia zostały wycofane również pozostałe, dotychczas obowiązujące

normy dotyczące elektronarzędzi, między innymi:

·

PN-85/E-08400-02 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeń-
stwo użytkowania. Ogólne wymagania i badania.

·

PN-85/E-08400-03 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Program badań.

·

PN-85/E-08400-10 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Badania kontrol-
ne w czasie eksploatacji.

Według tych norm (PN-85/E-08400) elektronarzędzia, w zależności od sposobu

pracy danym elektronarzędziem, dzielono na:

·

elektronarzędzia I kategorii użytkowania – eksploatowane dorywczo, kilku-
krotnie w ciągu jednej zmiany i zwracane do wypożyczalni po pracy,

·

elektronarzędzia II kategorii użytkowania – eksploatowane często w ciągu jed-
nej zmiany i nie zwracane do wypożyczalni,

·

elektronarzędzia III kategorii użytkowania – eksploatowane w sposób ciągły na
więcej niż jednej zmianie, zainstalowane na stałe np. w linii produkcyjnej lub
montażowej.

Bezpieczną pracę przy posługiwaniu się elektronarzędziami powinny zapewniać,

wykonywane zgodnie z normą, badania bieżące i okresowe.

Badania bieżące należało wykonywać każdorazowo przed wydaniem elektronarzę-

dzia do eksploatacji i po jego zwrocie do wypożyczalni oraz, w przypadku elektro-
narzędzi zaliczanych do II i III kategorii użytkowania, przed rozpoczęciem pracy na
danej zmianie.

Badania okresowe należało wykonywać nie rzadziej niż:
·

co 6 miesięcy dla elektronarzędzi I kategorii użytkowania,

·

co 4 miesiące dla elektronarzędzi II kategorii użytkowania,

·

co 2 miesiące dla elektronarzędzi III kategorii użytkowania

lub po każdej sytuacji mogącej mieć wpływ na bezpieczne użytkowanie elektronarzę-
dzia (np. po upadku, zawilgoceniu itp.).

Tablica 2. Badania kontrolne elektronarzędzi

Lp.

Badanie

Zakres badań

bieżących

okresowych

1.

Oględziny zewnętrzne

+

+

2.

Demontaż i oględziny wewnętrzne

–

+

3.

Pomiar rezystancji izolacji

–

+

4.

Sprawdzenie biegu jałowego

+

+

Znak „+” oznacza badanie, które należy wykonać, znak „–” oznacza badanie, którego się nie wykonuje.

Podane w normie terminy badań należało skrócić o połowę dla elektronarzędzi

użytkowanych w warunkach zwiększonego niebezpieczeństwa uszkodzenia mecha-
nicznego, eksploatowanych w pomieszczeniach zapylonych, zawilgoconych itp.
W ramach badań elektronarzędzi należało wykonywać badania określone w tablicy 2.

35

Ochrona przeciwporażeniowa

Nr 146-147

Elektronarzędzie przeznaczone do użytkowania w normalnych warunkach powin-

no być sprawdzone w temperaturze otoczenia 20 ± 5 °C. Przed wykonywaniem badań
okresowych narzędzie powinno być umieszczone w pomieszczeniu badań na co naj-
mniej 4 godziny. Badania wykonuje się przy zasilaniu napięciem o parametrach zna-
mionowych.

W ramach oględzin zewnętrznych i wewnętrznych szczególną uwagę należy zwrócić

na stan obudowy i rękojeści narzędzia, stan przewodu zasilającego, wtyczki, elementów
sterujących, stan połączeń elementów wewnętrznych, komutatora, szczotek itp.

Wynik badań należy uznać za dodatni, jeżeli elektronarzędzie przejdzie z wyni-

kiem pozytywnym wszystkie próby przewidziane dla danego rodzaju badań.

Głównym problemem z bezpiecznym użytkowaniem elektronarzędzi jest brak

ustalonego sposobu oznaczenia na narzędziach dopuszczalnego okresu ich użytkowania
(terminu następnych badań okresowych). Z tego powodu nagminne jest użytkowanie
elektronarzędzi przez okresy znacznie dłuższe od dopuszczonych przez normę.

Elektronarzędzia eksploatowane na placach budów należy zaliczyć do II kategorii

użytkowania. Są one eksploatowane na ogół w sposób ciągły bez zwracania do wy-
pożyczalni, a często, szczególnie na małych budowach, są prywatną własnością użytko-
wnika. Warunki użytkowania elektronarzędzi na placach budów są szczególnie trud-
ne, trudniejsze niż w warunkach przemysłowych. Niestety, badania elektronarzędzi
użytkowanych na placach budów są wykonywane niezmiernie rzadko.

Nowa norma PN-EN 60745-1:2006 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym.

Bezpieczeństwo użytkowania – Część 1: Wymagania ogólne (w katalogu polskich
norm jest już zamieszczona jej kolejna, najnowsza wersja z roku 2009 w języku
angielskim) poświęcała dużą uwagę bezpieczeństwu użytkowania narzędzi. Poniżej
przedstawiono najważniejsze wymagania zwarte w tej normie.

a) Na miejscu pracy należy utrzymywać porządek i dobre oświetlenie. Nieporządek

i złe oświetlenie przyczyniają się do wypadków.

b) Nie należy pracować elektronarzędziem w atmosferach wybuchowych, jakie two-

rzą ciecze łatwopalne, gazy lub pyły. Elektronarzędzie wytwarza iskry, które mo-
gą zapalić pył lub opary.

c) Nie należy dopuszczać dzieci i obserwatorów do miejsca pracy elektronarzędzia.

Rozproszenie uwagi może spowodować utratę kontroli nad elektronarzędziem.

a) Wtyczki elektronarzędzi muszą pasować do gniazdek. Nigdy, w żaden sposób nie

należy przerabiać wtyczki. Nie należy używać żadnych łączy pośrednich w przy-
padku elektronarzędzi mających przewód ochronny. Brak przeróbek we wtycz-
kach i gniazdkach zmniejsza ryzyko porażenia prądem elektrycznym.

b) Należy unikać dotykania powierzchni uziemionych, takich jak rury, grzejniki,

piecyki elektryczne, chłodziarki. W przypadku dotknięcia części uziemionych
rośnie ryzyko porażenia prądem elektrycznym.

c) Nie należy narażać elektronarzędzi na działanie deszczu lub warunków wilgot-

nych. W przypadku przedostania się do wnętrza elektronarzędzia wody rośnie ry-
zyko porażenia prądem elektrycznym.

6.2.Zasady użytkowania elektronarzędzi wg normy PN-EN 60745-1:2006 [4]

Miejsce pracy

Bezpieczeństwo elektryczne

Ochrona przeciwporażeniowa

36

d) Nie należy nadwerężać przewodów przyłączeniowych. Nigdy nie należy używać

przewodu przyłączeniowego do przenoszenia, ciągnięcia lub wyłączania elektro-
narzędzia z gniazdka. Należy trzymać przewód przyłączeniowy z dala od źródeł
ciepła, olejów, ostrych krawędzi lub ruchomych części. Uszkodzone przewody
przyłączeniowe zwiększają ryzyko porażenia prądem elektrycznym.

e) Gdy elektronarzędzie pracuje na wolnym powietrzu, to przewody przyłączeniowe

należy przedłużać przedłużaczami przeznaczonymi do pracy na wolnym powietrzu.

a) Należy być przewidującym, obserwować co się robi i zachować zdrowy rozsądek

podczas pracy elektronarzędziem. Nie należy pracować elektronarzędziem, gdy
jest się zmęczonym lub pod wpływem alkoholu, lekarstw albo narkotyków. Chwi-
la nieuwagi może spowodować poważne osobiste obrażenia.

b) Należy stosować wyposażenie ochronne. Należy zawsze zakładać okulary ochron-

ne. Używanie w odpowiednich warunkach wyposażenia ochronnego takiego, jak
maska przeciwpyłowa, obuwie antypoślizgowe, kask lub ochronniki słuchu zmniej-
sza ryzyko osobistych obrażeń.

c) Należy unikać przypadkowego rozruchu elektronarzędzia. Przed włożeniem wtycz-

ki do gniazdka należy upewnić się, że wyłącznik elektronarzędzia jest wyłączony.
Przenoszenie elektronarzędzia z palcem na wyłączniku lub załączanie go za po-
mocą wtyczki przy załączonym wyłączniku może być przyczyną wypadku.

d) Przed uruchomieniem elektronarzędzia należy usunąć wszystkie klucze nastaw-

cze. Pozostawienie klucza w obracającej się części elektronarzędzia może spowo-
dować osobiste obrażenia.

e) Nie należy przeceniać swoich możliwości. Należy cały czas stać pewnie i w równo-

wadze. Umożliwi to lepszą kontrolę nad elektronarzędziem w sytuacjach nieprze-
widywalnych.

f) Należy odpowiednio się ubierać, nie należy nosić luźnego ubrania lub biżuterii.

Należy utrzymywać swoje włosy, ubranie i rękawiczki z dala od części rucho-
mych. Luźne ubrania, biżuteria lub długie włosy mogą zostać zaczepione przez
części ruchome.

g) Jeżeli urządzenia są przystosowane do przyłączenia zewnętrznego odciągu pyłu

i pochłaniacza pyłu, należy upewnić się, że są one prawidłowo przyłączone i użyte.
Użycie tych urządzeń może zredukować zagrożenia zależne od zapylenia.

a) Nie należy elektronarzędzia przeciążać. Należy stosować narzędzie odpowiednie

do wykonywanej pracy. Właściwe elektronarzędzie umożliwi lepsze i bezpiecz-
niejsze wykonanie pracy przy obciążeniu, na jakie zostało zaprojektowane.

b) Nie należy używać elektronarzędzia z uszkodzonym wyłącznikiem. Każde elektro-

narzędzie, którego nie można załączać lub wyłączać za pomocą łącznika jest
niebezpieczne i musi zostać naprawione.

c) Przed wykonaniem każdej nastawy, wymiany części lub magazynowaniem należy

odłączać wtyczkę ze źródła zasilania elektronarzędzia. Takie zapobiegawcze środki
bezpieczeństwa redukują ryzyko przypadkowego rozruchu elektronarzędzia.

Bezpieczeństwo osobiste

Użytkowanie i troska o elektronarzędzie

Ochrona przeciwporażeniowa

37

Nr 146-147

d) Nie należy pozwalać osobom niezaznajomionym z elektronarzędziem lub niniej-

szą instrukcją na pracę z elektronarzędziem. Elektronarzędzia są niebezpieczne
w rękach nieprzeszkolonych użytkowników.

e) Elektronarzędzie należy doglądać. Należy sprawdzać prostoliniowość lub moco-

wanie części ruchomych, pęknięcia części i wszystkie inne czynniki, które mogą
mieć wpływ na pracę elektronarzędzia. Przyczyną wielu wypadków jest niefacho-
wy sposób konserwacji elektronarzędzia.

f) Narzędzia tnące powinny być naostrzone i czyste. Odpowiednie utrzymywanie

ostrych krawędzi narzędzi tnących zmniejsza prawdopodobieństwo zakleszczenia
i ułatwia obsługę.

g) Elektronarzędzia, wyposażenia i narzędzia robocze itp. należy używać zgodnie

z przeznaczeniem i niniejszą instrukcją, biorąc pod uwagę warunki i rodzaj pracy
do wykonania. Używanie elektronarzędzia w sposób, do jakiego nie jest przewi-
dziane, może spowodować niebezpieczne sytuacje.

Naprawę elektronarzędzia należy zlecać wyłącznie osobie wykwalifikowanej,

wykorzystując wyłącznie oryginalne części zamienne. Zapewni się przez to dalsze
bezpieczeństwo elektronarzędzia.

W instrukcji przygotowania elektronarzędzia do użytkowania powinny być podane:

1. Sposób ustawienia lub zamocowania elektronarzędzia w stabilnej pozycji,

jeżeli jest ono przystosowane do współpracy ze stojakiem.

2. Sposób montażu.
3. Sposób przyłączenia do sieci zasilającej, rodzaj przewodu, bezpiecznika, typ

gniazdka oraz wymagania dotyczące uziemienia.

4. Ilustrowany opis działania.
5. Ograniczenia dotyczące warunków otoczenia.
6. Spis zawartości.

W instrukcji użytkowania elektronarzędzia powinny być podane:

1. Sposób ustawienia i sprawdzenia.
2. Sposób wymiany narzędzia.
3. Sposób mocowania obrabianego przedmiotu.
4. Graniczne wymiary obrabianego przedmiotu.
5. Ogólna instrukcja użytkowania.

W zakresie konserwacji i napraw powinny być podane:

1. Sposób regularnego czyszczenia, konserwacji i smarowania.
2. Informacje dotyczące napraw u producenta lub w autoryzowanym serwisie,

lista adresów.

3. Wykaz części dopuszczonych do wymiany przez użytkownika.
4. Informacje dotyczące narzędzi specjalnych, które mogą być potrzebne.
5. Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu X, kiedy wy-

maga się wymiany przewodu przyłączeniowego na specjalnie przygotowany:
jeżeli przewód przyłączeniowy zasilający elektronarzędzie jest uszkodzony, to
musi zostać zastąpiony gotowym przewodem przyłączeniowym dostępnym
w sieci serwisu.

Naprawa elektronarzędzi

38

Ochrona przeciwporażeniowa

5. Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu Y: w przypadku

konieczności wymiany przewodu przyłączeniowego zasilającego, powinien
wykonać to producent lub autoryzowany serwis, w celu uniknięcia zagrożenia
bezpieczeństwa.

6. Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu Z: przewód

przyłączeniowy zasilający elektronarzędzie nie może być wymieniony i narzę-
dzie należy złomować.

Uwaga: Zgodnie z definicjami zawartymi w normie wyróżnia się:
a) przyłączenie typu X – jest to taki sposób przyłączenia przewodu przyłączenio-

wego zasilającego, że może on być łatwo wymieniony bez pomocy specjalnego
narzędzia przewidzianego przez producenta. Przewód zasilający może być prze-
wodem specjalnie przygotowanym i dostępnym jedynie u producenta lub w jego
autoryzowanym serwisie. W skład specjalnie przygotowanego przewodu przyłą-
czeniowego może wchodzić również część narzędzia.

b) przyłączenie typu Y – jest to taki sposób przyłączenia przewodu przyłączenio-

wego zasilającego, że każda jego wymiana może być dokonana przez producenta
w jego punkcie serwisowym lub przez odpowiednio wykwalifikowaną osobę.
Przyłączenie przewodu typu Y może być realizowane z zastosowaniem zwykłego
giętkiego przewodu przyłączeniowego albo z zastosowaniem przewodu przyłą-
czeniowego specjalnego.

c) przyłączenie typu Z – jest to taki sposób przyłączenia przewodu przyłączenio-

wego zasilającego, że nie istnieje możliwość jego wymiany bez wyłamania lub
uszkodzenia urządzenia.

[1] PN-HD 60364-4-41:2009. Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 41:

Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycz-
nym.

[2] PN-HD 60364-7-704:2010. Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-704:

Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie
budowy i rozbiórki.

[3] PN-EN 60439-4:2008 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe. Część 4: Wy-

magania dotyczące zestawów przeznaczonych do instalowania na terenach budów
(ACS).

[4] PN-EN 60745-1:2006 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeń-

stwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne. (2009 – oryg.).

[5] COBR „Elektromontaż”. Wytyczne projektowania i montażu nowoczesnych insta-

lacji i urządzeń elektrycznych na placach budowy. Warszawa 1995.

[6] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpie-

czeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Dz. U. 2003,
nr 47, poz. 401.

[7] PN-IEC 364-4-481:1994. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-

na zapewniająca bezpieczeństwo. Dobór środków ochrony w zależności od wpły-
wów zewnętrznych – Wybór środków ochrony przeciwporażeniowej w zależności
od wpływów zewnętrznych (norma obowiązująca do 1.02.2009 r. zastąpiona przez
PN-HD 60364-4-4:2009).

7. Literatura