PODATNIK W ROZUMIENIU USTAWY O PODATKU VAT

Rozdział 1

Zgodnie z art. 5 ustawy o podatku od towarów i usług, podatnikami tego podatku

są osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz

osoby fizyczne, mające swą siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski, o ile

wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek wymienione w ustawie czynności.

Ważne są okoliczności podejmowanych przez podatnika działań, albowiem opodatkowaniu

podlegają jedynie czynności podjęte z zamiarem ich częstego wykonywania i

powtarzania. Co ciekawe opodatkowaniu podlegają także czynności wykonane

jednorazowo np. jednorazowa sprzedaż rzeczy nabytej w tym właśnie celu. Tak więc o

częstotliwości decyduje zamiar podatnika i okoliczności towarzyszące wykonywaniu danej

czynności. Małe znaczenie ma tu powtarzalność samej czynności.

1

Ustawowe ukształtowanie podmiotowego zakresu podatku wyklucza z grona

podatników osoby wykonujące czynności podlegające opodatkowaniu w ramach stosunku

pracy, stosunku służbowego, umowy zlecenia itp., dlatego iż osoby te wykonują owe

czynności we własnym imieniu ale na rachunek innego podmiotu. Ustawa nie wyklucza

natomiast z grona podatników maklerów, agentów, komisantów-są oni podatnikami w

zakresie własnej prowizji uzyskanej z tytułu pośrednictwa wykonywania czynności i

zawierania umów.

2

Oprócz podatników mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium

Polski ustawodawca do grona podatników zalicza również podmioty „ zagraniczne” , czyli

mające swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania za granicą, jeżeli określone w ustawie

czynności wykonują osobiście lub przy wykorzystaniu urządzeń lub zakładów

prowadzących działalność usługową, handlową lub produkcyjną na terytorium naszego

kraju. O zaklasyfikowaniu ich do grona podatników decyduje w tym wypadku miejsce

wykonywanych czynności podlegających opodatkowaniu.

3

Specyficzne zasady opodatkowania dotyczą podmiotów sprowadzających towary z

zagranicy, na których ciąży obowiązek zapłaty cła. Dotyczy to również towarów

zwolnionych z cła na podstawie odrębnych przepisów a także towarów na których cło

zostało zawieszone. Podatek VAT płacą na granicy wszystkie podmioty importujące

1

Polskie Prawo Finansowe, pod red. nauk. E. Ruśkowskiego, Warszawa 1998

2

art. 16 Ustawy z dnia 8.01.93r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. nr. 11, poz.

50)

towar, bez względu na póżniejsze przeznaczenie towaru-własne lub handlowe potrzeby.

Przy opodatkowaniu towarów importowanych bez znaczenia jest częstotliwość

sprowadzanych towarów oraz fakt czy podatnik importujący towar jest w kraju zwolniony

podmiotowo z podatku od towarów i usług.

Ruśkowski słusznie zauważa, że o ile podatnikiem VAT jest zazwyczaj osoba

dokonująca sprzedaży lub usługi, to w przypadku wykorzystywania usług pochodzących z

importu podatkiem obciążony jest usługobiorca.

4

Opodatkowanie usługodawcy w kraju

wynika z braku możliwości opodatkowania podmiotu zagranicznego, świadczącego na

terenie RP swe usługi. Chodzi tu bowiem o usługi o charakterze niematerialnym, np.

doradztwo prawne, finansowe, których nie można wykryć czy ujawnić poprzez kontrolę

graniczną. Na równi z importem usług traktowane są usługi turystyki wyjazdowej.

5

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż podatnikami VAT są wszystkie podmioty

wykonujące czynności podlegające opodatkowaniu w rozumieniu artykułu 2 ustawy, bez

względu na to, czy owe czynności są wykonywane z zachowaniem warunków formalnych

określonych w przepisach prawa. Oznacza to że podatnikiem jest również osoba

wykonująca czynności w ramach działalności prowadzonej bez stosownego zezwolenia,

nie wpisana do ewidencji działalności gospodarczej, nie zarejestrowana w urzędzie

skarbowym przed dokonaniem pierwszej czynności, nie posiadająca numeru identyfikacji

podatkowej.

6

Jedyną cechą różniącą w.w podatników od podatników dokonujących

określonych czynności z zachowaniem wszelkich wymogów formalnych, jest brak

możliwości korzystania z wielu uprawnień, ulg i udogodnień.

Rozdział 2

Podmioty obciążone podatkiem od wartości dodanej są jedną grupą, natomiast w

drugiej znajdują się te, których dotyczą zwolnienia od VAT. Istotne jest jednak że nawet

w przypadku zwolnienia, podmioty te formalnie pozostają nadal podatnikami , ponieważ

zobowiązane są do prowadzenia ewidencji oraz ewentualnej rejestracji w urzędzie

skarbowym. W pewnych okolicznościach sam zainteresowany może decydować o

zakwalifikowaniu go do jednej lub drugiej grupy.

Powodem wyodrębnienia z grona wszystkich podatników VAT kategorii podmiotów

zwolnionych jest dążenie do uniknięcia opodatkowania drobnych podmiotów

3

art.5, pkt.1, ust.4

4

Płacony przez usługobiorcę podatek jest podatkiem należnym a nie naliczonym( nie podlega zmniejszeniu na

podstawie art. 19 ustawy). Podatek jest traktowany jako koszt uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym.

5

Polskie prawo finansowe...

6

m.in. wyrok NSA z dnia 20.01.95r. (III SA 868/94 ), „ Monitor Podatkowy” 1995, nr.8

gospodarczych. Zamierzeniem ustawodawcy było uniknięcie nakładania na niektóre

podmioty zbyt czasochłonnych i kosztownych czynności. Zwolnienia podmiotowe, bo o

nich mowa, dotyczą wyłącznie podatku od towarów i usług, nie odnoszą się do podatku

akcyzowego normowanego przez tę samą ustawę. Zwolnień nie stosuje się do importu

towarów oraz oddziałów osób prawnych, które na mocy decyzji urzędu skarbowego stały

się samodzielnymi podatnikami VAT.

Od podatku, na mocy ustawy zwolnieni są podatnicy, u których wartość sprzedaży

towarów, a także wartość exportu towarów i usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim

roku podatkowym 80.000 zł. Jeżeli limit ten zostanie przekroczony, to zwolnienie traci

moc, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad ustanowioną przez ustawodawcę

kwotę.

7

Podatnicy w.w mogą jednak zrezygnować ze zwolnienia pod warunkiem

zawiadomienia o tym zamiarze właściwego urzędu skarbowego przed początkiem

miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia.

Od podatku zwolnieni są też podatnicy opłacający podatek dochodowy w formie

zryczałtowanej w zakresie objętej tą formą opodatkowania. Dotyczy to jednak tylko

formy karty podatkowej i nie obejmuje innych form zryczałtowania. Podmioty opłacające

podatek dochodowy w formie zryczałtowanej mogą jednak stać się podatnikami VAT. Ma

to miejsce wówczas gdy exportują one towary i usługi. W takiej sytuacji stosuje się

stawkę 0%, co umożliwia zwrot z budżetu państwa podatku naliczonego przez

dostawców.

Ostatni rodzaj zwolnień podmiotowych przysługuje zakładom pracy chronionej, w

rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Mogą oni wybrać zwolnienie od podatku bez względu na wartość sprzedaży towarów, pod

warunkiem złożenia przez podatnika pisemnego oświadczenia we właściwym urzędzie

skarbowym

8

, oraz pod warunkiem spełnienia warunków formalnych przewidzianych w

przepisach szczegółowych. Ulg o których mowa w tym akapicie nie stosuje się do

podatników sprzedających wyroby akcyzowe oraz do podmiotów u których występują

zaległości w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Ponadto jeżeli zwolniony

od podatku jako zakład pracy chronionej nie spełnia określonych w przepisach warunków,

urząd skarbowy może zastosować wobec niego sankcję polegającą na określeniu wartości

sprzedaży w drodze oszacowania i ustaleniu podatku przy zastosowaniu podstawowej

składki 22%, bez prawa obniżenia podatku należnego.

Warto zaznaczyć, że podmioty zwolnione podmiotowo od VAT, nie mają prawa do

potrącenia podatku zapłaconego przy nabyciu towarów i usług. Wyjątkiem są tu

opłacający podatek dochodowy w formie ryczałtu i prowadzący odpowiednią ewidencję,

którzy to dokonując exportu uzyskają zwrot podatku zapłaconego przy zakupach.

7

Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, oprac. J. Głuchowski, Warszawa 1995

8

Dz. U. 93. 11. 50- tekst jednolity

Rozdział 3

Podstawowym obowiązkiem podatnika, jaki nakłada na niego ustawa jest

obowiązek rejestracji. Rejestr podatników VAT umożliwia bowiem administracji skarbowej

sprawne zarządzanie. Rejestracja polega na wypełnieniu formularza zgłoszenia

rejestracyjnego. Warto przypomnieć, o czym była już mowa, że zaniedbanie

zarejestrowania nie zwalnia podmiotów wykonujących określonych ustawowo czynności z

obowiązku zapłaty podatku. Jednak tylko podatnicy zarejestrowani mają prawo do

zwrotów pośrednich i bezpośrednich. Podatnik nie zarejestrowany nie przestaje być

podatnikiem, traci tylko te uprawnienia ( ustawa nie przewiduje innych sankcji ). Urząd

skarbowy potwierdza fakt zgłoszenia i nadaje podatnikowi numer identyfikacji

podatkowej, którym podatnik ma obowiązek posługiwać się we wszystkich sprawach

związanych z VAT i umieszczać ten numer na wystawianych fakturach i ofertach. Jeżeli

podatnik ma zamiar zaprzestać wykonywania określonych ustawowo czynności, ma

obowiązek zawiadomić o tym fakcie właściwy urząd skarbowy który wykreśli podatnika z

rejestru.

Podatnicy obowiązani są składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe dla

podatku od towarów i usług za okresy miesięczne do 25 dnia miesiąca następującego po

miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Podatkiem do zapłacenia jest wedle

ustawy, nie licząc przypadków szczególnych, różnica pomiędzy podatkiem należnym(

stanowiącym iloczyn kwoty obrotu i właściwej stawki ) a podatkiem naliczonym(

stanowiącym sumę kwot podatku zawartego w fakturach potwierdzających zakupy

podatnika ). Podatnik na każdym szczeblu obrotu ma więc prawo do odliczeń kwot

podatku zawartych w zakupach związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą

9

.

Kwotę podatku naliczonego stanowi także, w przypadku importu- suma kwot podatku

wynikających z dokumentu celnego, oraz kwota podatku należnego od importu usług, z

wyjątkiem podatku od usług turystyki wyjazdowej, usług związanych ze sprzedażą

zwolnioną od podatku oraz związanych z czynnościami nie wymienionymi w art. 2

ustawy

10

.

W przypadku gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym

wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo, z zastrzeżeniem przepisów

szczegółowych, do obniżenia o tę różnicę podatku należnego za następne okresy. Różnica

ta podlega zwrotowi, jeśli całość lub część sprzedaży towarów opodatkowanych jest

9

Polskie prawo finansowe...

10

art. 19 ust.2a; art. 2 ustawy; Dz. U. 93.11.50

stawką niższą niż 22% tj. stawką obniżoną 7% lub preferencyjną 0%. Podatnik ma prawo

domagać się zwrotu omówionych różnic pieniężnych w terminie 15 i 25 dni od złożenia

wniosku, a w przypadku opieszałości urzędu skarbowego ma prawo do określonych w

przepisach odsetek. Uprawnienia te nie dotyczą podatników którzy zalegają z zapłatą

podatków stanowiących dochód budżetu państwa. W tym przypadku kwota zwrotu

różnicy podlega z urzędu zaliczeniu na zaległe zobowiązania podatkowe.

Kolejną wynikającą z ustawy powinnością jest zobowiązanie podatników bez

wezwania do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia

miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, na

rachunek właściwego urzędu skarbowego. Nie dotyczy to podatników importujących

towary i opłacających podatek VAT na granicy, w rozumieniu art. 11

11

. Jedynie w

przypadku, gdy obliczenie podatku, a co za tym idzie zapłacona kwota jest

nieprawidłowe, organ podatkowy koryguje je w formie decyzji podatkowej. Nie ma

natomiast możliwości do wyrażenia zgody na korektę złożonej deklaracji

12

.

Podatnicy sprzedający towary i świadczący usługi są zobowiązani, z

uwzględnieniem przepisów szczegółowych, do prowadzenia ewidencji obrotu i kwot

podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących. Podmioty naruszające ten

obowiązek tracą prawo do obniżenia podatku należnego. Podatnicy w związku z

prowadzoną działalnością są zobowiązani do wystawiania faktur stwierdzających i

potwierdzających sprzedaż towarów, jej datę, cenę jednostkową bez podatku, wartość

sprzedaży, kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy.

Zakończenie

Podatek od towarów i usług, zwany podatkiem VAT sprawia często wiele

problemów najbardziej zainteresowanym czyli podatnikom. Dzieje się tak z uwagi na

występujące różnice w strukturze i zasadach samego podatku w porównaniu do wcześniej

znanych podatków dochodowych. Duże kłopoty wywołuje brak w podatku od towarów i

usług instytucji zeznania rocznego a co za tym idzie konieczność rozliczania go w cyklach

miesięcznych. Praca ta miała stanowić właśnie o samych zainteresowanych, intencją

moją było wskazanie występujących różnic, wypunktowanie praw i obowiązków

podatników i przejrzyste uszeregowanie najważniejszych założeń ustawodawcy

odnoszących się ściśle do podmiotów podatku. Stąd pozwoliłem sobie na pominięcie

11

Dz. U. 93.11.50

12

wyrok NSA z dnia 29.03.96r. ( III SA 31/95 ), „Monitor Podatkowy” 1996, nr. 7

niektórych przepisów ustawy, często fundamentalnych w swojej treści, ale odnoszących

się jedynie pośrednio do syntetycznie ujętego tematu pracy.

Literatura

1. Ustawa z dnia 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku

akcyzowym ( Dz. U. nr. 11, poz. 50, z póżniejszymi zmianami );

2. Polskie prawo finansowe, pod redakcją E. Ruśkowskiego, Wydawnictwo KiK,

Warszawa 2000;

3. I. Zubrzycki, Leksykon VAT 2000, Oficyna Wydawnicza UNIMEX,Wrocław 2000;

4. Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, oprac. J. Głuchowski,

Warszawa 1995;

5. Podatki praktycznie nr. 3, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1993;

6. Zbiór Orzecznictwa NSA w zakresie podatku VAT, Izba Skarbowa, Toruń 2000;

7. Podatki- Zbiór Ujednoliconych Przepisów, Wydawnictwo Drągowski S.A. ,

Warszawa 2000.