Dzieje myśli o sztuce wykład 05.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/poprzecka040305.html

1 z 2

2008-03-21 10:33

przedmiot: Dzieje myśli o sztuce - wykład

prowadzący: prof. Poprzęcka data: 05.03.2004 aktualizacja: 21.03.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

2. Myśl o sztuce na północ od Alp
We Włoszech wypracowywano teoretyczne podstawy sztuki jako nauki, miało to służyć zmianie
pojmowania sztuki, a przez to zmianie pozycji artysty - taki był cel całej refleksji o sztuce. W tym
okresie kształtował się ideał artysty-uczonego, następowała całkowita zmiana w pojmowaniu sztuki,
wyzwalanie jej z zakwalifikowania do rękodzieła. Od lat 30. XV w wielu artystów pisało prace,
przedstawiało sztukę jako wiedzę opartą na humanistyce i matematyce. Działo się tak tylko we
Włoszech - na północ od Alp kwitła ówcześnie sztuka późnośredniowieczna, daleka od takich refleksji.

Albrecht Dürer, 1471-1528
Kolejny bardzo ważny artysta - praktyk i teoretyk. Był silnie zakorzeniony w lokalnej tradycji, kładącej
nacisk na warsztatową sprawność malarstwa. Już jako uznany artysta odbył podróż do Włoch - został
zaskoczony zupełnie odmienną od północno europejskiej pozycją artysty w społeczeństwie, zbliżoną
szlachcicowi. Podziwiał sztukę włoską, jej doskonałość, rozumiał że wynikała ona z podstaw
teoretycznych. Postanowił przeszczepić cały teoretyczny dorobek włoski (szczególnie znajomość
perspektywy i anatomii) na grunt niemiecki. Mówił, że artyści z północy rosną jak nieprzycinane
drzewo. Umiał pogodzić sprawność warsztatową sztuki północnej i podstawy teoretyczne włoskie.
Pozostawił kilka pism - Traktat ............. młodego malarza (pisany w celach dydaktycznych, nie było to
samo teoretyzowanie jak w innych pracach), instrukcja dla młodych artystów, dotycząca perspektywy i
anatomii. W 1525 r wydał Pouczenie o mierzeniu - przeniesienie na grunt północny wiedzy o
perspektywie - forma podręcznikowa, łatwo przyswajalna dzięki jego ilustracjom, dzieło zawierało
także praktyczne informacje o sposobach wykreślania perspektywy. W 1528 r wydał Cztery księgi o
proporcjach ludzkich.
Ponieważ prace te nie były jednym dziełem, lecz serią wydawaną w czasie, widoczne są zmiany
podejścia, niekonsekwencje - z czasem odrzucił ściśle rygorystyczne zasady włoskie. Zamiast jednej
idealnej proporcji ciała ludzkiego podał po 13 dla kobiet i mężczyzn - efektem była relatywizacja, choć
Dürer nie rezygnował z obiektywizowania zasad. Widział jednak, że sztuczne zasady włoskie, oparte
głównie na rzeźbie, są niewystarczające przy różnorodności typów ludzkich.
Ekskurs teoretyczny - część teoretyczna. Widoczne są zmiany w czasie - narastanie relatywizmu,
sceptycyzmu, spowodowane zaprzeczeniem wiary w ludzkie poznanie (poznanie ludzkie jest ślepe) -
inaczej niż u Leonarda, który w nie wierzył.
Dürer zajmował się też kwestiami dotyczącymi zagadnień omawianych głównie przez filozofów - np.
czym jest piękno (uważał, że jedynym pięknem jest Bóg). Także inne jego poglądy były nie do
wyobrażenia we Włoszech - głosił że kilka kresek może być więcej warte niż obraz powstały pracą rąk
(zupełne novum). Moc twórczą określał mianem Gewalt? (moc, siła) - jest ona niezależna od włożonej
pracy, efektem nie wiadomo czego, nie zależy od staranności itd.
Dürer wątpił, czy sztuka i wiedza prowadzą do Boga.

3. Paragone
Spór o pierwszeństwo sztuk w okresie renesansu, ówcześnie bardzo ważny, z dzisiejszej perspektywy
wydaje się nieistotny. Ma jednak genezę antyczną (spór między rzeźbą i działalnością intelektualną).
Problem odżył w XVI w we Włoszech pod postacią sporu o relacje pomiędzy malarstwem i rzeźbą oraz
malarstwem i poezją - które z nich było pierwsze, które ma większą rolę.

malarstwo i poezja
Odrodzenie po antyku przejęło zakorzenienie w teorii retorycznej mającej na celu przekonanie
przeciwnika, odnoszono to do sztuki, rozważano która ze sztuk jest bardziej perswazyjna,
przekonywująca. Najbardziej sugestywne teksty dotyczące prymatu wzroku pisał Leonardo - wysoko
go cenił, uważał, że oko jest gwarantem iż to obraz najsilniej przenika do zmysłów. Obraz przemawia
najlepiej i najskuteczniej (np. ludzie bardziej modlą się do obrazu Boga niż do słowa Bóg). Oko jest
najszlachetniejszym ze zmysłów, dlatego obraz, który do niego przemawia jest najważniejszym
medium.
Spór ten miał na celu wprowadzić malarstwo w krąg sztuk wyzwolonych i od razu postawić je
pomiędzy nimi wysoko.

malarstwo i rzeźba

Dzieje myśli o sztuce wykład 05.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/poprzecka040305.html

2 z 2

2008-03-21 10:33

Spór o wiele bardziej interesujący, Leonardo zajmował się także nim - jego poglądy były zabarwione
wielką niechęcią do Michała Anioła: uważał, że rzeźba nie jest nauką, jest sztuką niższą, rzemiosłem.
Malarstwo nie wymaga fizycznego trudu, jest zdolne do większej iluzji (ukazuje 3D w 2D), wymaga
większego wysiłku umysłowego. Dowodził też, że choć rzeźba jest trwalsza od malarstwa, to tylko
zaleta materiału, a nie dzieła - nie jest to kwestia artystyczna.
Zaś zwolennicy rzeźby podkreślali jej wieloaspektowość - można ją obserwować z wielu stron, obraz
tylko z jednej.
Ten spór, który rozbijał solidarność artystów, bardzo ich zapładniał - w prawie każdym ówczesnym
tekście są do niego nawiązania. Apogeum sporu miało miejsce 1546 r, gdy znany i ceniony humanista
Benedetto V......... do kilkunastu wybitnych artystów włoskich rozesłał ankietę dot. prymatu. Ówcześni
manierystyczni artyści udzielili obszernych odpowiedzi, spór inspirował także dzieła artystyczne.
Zakończył go Michał Anioł - stwierdził, że malarstwo i rzeźba oprócz techniki są tym samym, dążą do
tego samego.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz