34

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2009

FIZYKOTERAPIA

W

ortopedii i medycynie sportowej
obserwuje się ostatnio coraz

większy rozwój metod elektrostymulacji
mięśni szkieletowych w zaniku prostym.
Zabiegom poddawane są mięśnie, w któ-
rych przy zachowanym i właściwym
unerwieniu doszło do zmniejszenia
masy i siły mięśniowej, głównie na sku-
tek długotrwałego unieruchomienia
w przypadku pacjentów po złamaniach
i innych urazach narządu ruchu lub
z bezczynności i braku pełnych obcią-
żeń treningowych na skutek kontuzji
u sportowców.

Mimo przeprowadzonych badań klinicz-

nych nie rozstrzygnięto dotąd ostatecznie,
jakie przebiegi prądu elektrycznego i inne
parametry zabiegowe są najbardziej efek-
tywne w przywracaniu lub dodatkowym
stymulowaniu sprawności mięśni u osób
czynnie uprawiających daną dyscyplinę
sportową.

Celem pracy była ocena wpływu elek-

trostymulacji prądami Kötza na przyrost
masy i siły mięśnia czworogłowego uda

W ortopedii i medycynie sportowej obserwuje się ostatnio coraz większy rozwój metod elektrostymulacji mięśni szkieletowych
w zaniku prostym. Zabiegom poddawane są mięśnie, w których przy zachowanym i właściwym unerwieniu doszło do zmniejsze-
nia masy i siły mięśniowej, głównie na skutek długotrwałego unieruchomienia w przypadku pacjentów po złamaniach i innych
urazach narządu ruchu lub z bezczynności i braku pełnych obciążeń treningowych na skutek kontuzji u sportowców.

Elektrostymulacja

prądami Kötza

mięśnia czworogłowego uda

oraz na funkcję stawu kolanowego u pił-
karzy nożnych.

Materiał i metody

Spośród 20 mężczyzn czynnie uprawiają-
cych piłkę nożną utworzono losowo dwie
grupy porównawcze A i B (kryterium włą-
czenia i wykluczenia – tabela 1, s. 36).

Grupę A stanowiło 10 zawodników w wie-

ku od 15 do 33 lat (średnio 23,1±6,9 lat).
Wzrost sportowców wahał się od 167
do 193 cm (średnio 180,8±8,5 cm). Masa cia-
ła wynosiła 62-83 kg (średnio 72,8±7,9 kg).
Wartość wskaźnika masy ciała (BMI)
wahała się od 19,1 do 25,6 kg/m

2

(średnio

22,2±2,2 kg/m

2

). Czas uprawiania dyscy-

pliny sportowej wynosił od 4,5 do 19,1 lat
(średnio 9,2±6,1 lat). Dziewięciu uczest-
ników badań było prawonożnych, a je-
den – lewonożny. Obwód uda w prawej
kończynie dolnej piłkarzy wahał się
od 51 do 61 cm (średnio 55,9±3,8 cm),
zaś w lewej wynosił 49-61 cm (średnio
55,3±4,1). Początkowy moment siły mięśnia
czworogłowego uda w prawej kończynie

dolnej wahał się od 80-200 Nm (średnio
157,3±35,5 Nm), natomiast w lewej wynosił
95-210 Nm (średnio 161,9±32,4 Nm).

Grupa B liczyła 10 zawodników w wie-

ku od 15 do 31 lat (średnio 22,8±6,1 lat).
Wzrost piłkarzy wahał się od 165 do 184
cm (średnio 177,4±5,7 cm). Masa ciała
wynosiła 64-90 kg (średnio 72,3±9,3 kg).
Wartość wskaźnika masy ciała (BMI)
wahała się od 19,2 do 27,8 kg/m

2

(średnio

23,1±3,1 kg/m

2

). Czas uprawiania dyscy-

pliny sportowej wynosił od 4,2 do 17,3 lat
(średnio 8,8±5,1 lat). Ośmiu uczestników ba-
dań było prawonożnych, a jeden – lewonoż-
ny. Obwód uda w prawej kończynie dolnej
piłkarzy wahał się od 51 do 62 cm (średnio
56,1±4,1 cm), zaś w lewej wynosił 51-62 cm
(średnio 55,6±4,7). Początkowy moment
siły mięśnia czworogłowego uda w pra-
wej kończynie dolnej wahał się od 80 do
210 Nm (średnio 145,5±34,8 Nm), natomiast
w lewej wynosił 100-180 Nm (średnio
138,5±23,3 Nm).

Wszyscy uczestnicy badań byli za-

wodnikami Parafialnego Uczniowskiego

Wspomaganie treningu sportowego u piłkarzy nożnych

Streszczenie
Celem pracy była ocena wpływu elek-
trostymulacji prądami Kötza na przyrost
masy i siły mięśnia czworogłowego
uda oraz na funkcję stawu kolanowego
u piłkarzy nożnych. Spośród 20 męż-
czyzn czynnie uprawiających piłkę
nożną utworzono losowo dwie grupy
porównawcze A i B. Wszyscy uczestnicy
badań trzy razy w tygodniu brali udział
w takich samych treningach. Dodatkowo
w dniach wolnych od zajęć sportowych
zawodnicy z grupy A zostali poddani
zabiegom elektrostymulacji prądami
Kötza na mięsień czworogłowy uda.
W celu oceny efektów elektrostymulacji
przeprowadzono obiektywne badania:
pomiary obwodu uda, badanie tensome-

tryczne podczas ruchu prostowania stawu
kolanowego oraz ocenę diagnostyczną
kolana za pomocą testu wahadła. Po za-
kończeniu badań stwierdzono, że elek-
trostymulacja prądami Kötza korzystnie
wpływa na przyrost masy i siły mięśnia
czworogłowego uda bez zaburzeń funkcji
stawu kolanowego.

Słowa kluczowe

: elektrostymulacja

mięśni, tensometria, goniometryczny
test wahadła

Summary
The aim of this study was the evaluation
of the impact of electrical stimulation
by Kots on mass and strength of the qu-
adriceps femoris muscle and knee function

of the soccer players. Twenty men were
at a random divided into two groups A and
B. All individuals three times a week went
in the same for training settings. Addi-
tionally, in free days players from group
A were applied by electrical stimulation
by Kots on quadriceps femoris. The ob-
jective diagnostic methods: measurement
of muscle circumference, tensometry,
goniometric pendulum test were used.
After assessment noticed that electrical
stimulation by Kots is effective in mass
and strength progression of quadriceps
femoris and is safety without influence
on function of the knee joint.

Key words

: muscle electrical stimulation,

tensometry, goniometric pendulum test

35

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2009

FIZYKOTERAPIA

Katolickiego Klubu Sportowego „Chrzci-
ciel” w Tychach, który obecnie jest
na szczeblu rozgrywek klasy B.

Badania zostały rozpoczęte w drugiej po-

łowie okresu przygotowawczego do rundy
jesiennej sezonu 2007/2008 i trwały pięć
tygodni. Obie grupy uczestniczyły trzy razy
w tygodniu w takich samych treningach
(poniedziałek, środa i piątek – tabela 2).
Czas pojedynczego treningu wynosił
1,5 godziny. W okresie badań uczestnicy nie
wykonywali żadnych ćwiczeń siłowych ani
innych elementów treningowych mogących
wpłynąć na uzyskane rezultaty.

Dodatkowo w dniach wolnych od zajęć

sportowych (wtorek, czwartek, sobota)
zawodnicy z grupy A zostali poddani za-
biegom elektrostymulacji prądami Kötza
na mięsień czworogłowy uda. Do stymulacji
wykorzystano generator prądowy o za-
silaniu sieciowym Ionoson 500. Zabiegi
prowadzono na prawej i lewej kończynie
trzy razy w tygodniu, raz dziennie, o stałej,
popołudniowej porze. Elektrostymulacje
wykonywano standardową metodą dwu-
elektrodową – elektrody z gumy węglowej
układano w okolicach przyczepu początko-
wego i końcowego mięśnia czworogłowego
uda. Czas pojedynczego zabiegu wynosił
20 minut. W trakcie pięciu pierwszych
zabiegów zastosowano przerywany prąd
zmienny o częstotliwości podstawowej
75 Hz i częstotliwości nośnej 2500 Hz.
Czas trwania pakietu impulsów wynosił
1 s, a przerwa między kolejnymi pakietami
impulsów trwała 4 s. Pojedynczy pakiet
składał się z pięćdziesięciu impulsów
o prostokątnym kształcie i narastającej
amplitudzie oraz czasie trwania 10 ms.
Czas przerwy pomiędzy poszczególnymi
impulsami w pakiecie wynosił również
10 ms. W kolejnych dziesięciu elektrosty-
mulacjach wykorzystano identyczne para-
metry zabiegowe, wydłużając jedynie czas
przerwy pomiędzy kolejnymi pakietami
impulsów z 4 s do 5 s. Zmianę wykonano
w celu utrzymania jak najskuteczniejszej
pracy mięśniowej. Stosowano natężenie
w zakresie od 20 do 70 mA. W sumie
u sportowców wykonano 15 zabiegów.

W celu oceny efektów elektrostymulacji

przeprowadzono obiektywne badania:
pomiary obwodu uda, badanie tensome-
tryczne podczas ruchu prostowania stawu
kolanowego oraz ocenę diagnostyczną
kolana za pomocą testu wahadła. Wszystkie
pomiary wykonano dwukrotnie, przed
rozpoczęciem i w ostatnim dniu badań.

Ocenę zmian w obwodach wykonano

przy użyciu taśmy krawieckiej (pomiar
w najszerszym miejscu uda). Do badania
momentu siły mięśnia czworogłowego
wykorzystywano urządzenie pomiarowe
UPR-01, zaopatrzone w tensometryczny
przetwornik momentu siły wbudowany
w obrotowy wałek. Z jednej strony wałka
znajdowała się tarcza z podziałką kątową,

a z drugiej – gniazdko do podłączenia
przewodu elektrycznego momentomierza.
Na końcu wałka umocowana była na stałe
dźwignia oporowa służąca do pomiarów
z obciążnikami. Momentomierz elektronicz-
ny służył do współpracy z przetwornikiem
tensometrycznym i mierzył maksymalną
wartość momentu siły otrzymanego w cza-
sie pomiaru. Do badania czynności stawu
kolanowego wykorzystano goniometryczny
test wahadła, który służył do oceny ruchu
wahadłowego mechanicznego układu jed-
noprzegubowego w wybranej płaszczyźnie.
Pozwalał on na wyznaczenie czasowej
funkcji zmiany kąta  zawartego pomiędzy
ramionami przegubu oraz pomiar obiektyw-
nych parametrów ruchu: liczby wahań (n),
całkowitego czasu wahań (t) oraz okresu
wahań (T) – definiowanego jako stosunek
t i n, logarytmicznego dekrementu tłumie-
nia () – definiowanego tu jako logarytm
naturalny ze stosunku drugiej i czwartej
amplitudy lokalnej oraz współczynnika
tłumienia () – definiowanego jako stosunek

 i T. Liczba wahań i czas wahań określały
swobodę ruchu, a okres i parametry tłumie-
nia – zakres ruchomości stawu kolanowego.
Goniometryczny test wahadła składał się
z urządzenia peryferyjnego współpracu-
jącego z komputerem osobistym. W skład
urządzenia peryferyjnego wchodził cyrkiel
goniometryczny i układ interfejsu – prze-
twornika do współpracy z komputerem.
Cyrkiel goniometryczny składał się z dwu
cienkich metalowych ramion, połączonych
ze sobą przegubowo. Ruch cyrkla w prze-
gubie był przenoszony na miniaturowy
optoelektroniczny przetwornik typu C3A
27 4096 GE 01. Położenie wałka przetwor-
nika było odczytywane za pomocą układu
optycznego i tarczy kodowej, które pozwa-
lały (z rozdzielczością 12 bitów na obrót)
na zakodowanie położenia kątowego wałka
w zakresie od 0° do 360° z dokładnością
do 0,088°. Sygnał podawany był do inter-
fejsu. Oprogramowanie pozwalało na od-
czytanie 100 położeń ruchomego cyrkla
goniometrycznego w ciągu 1 s i zapisanie
w odpowiednim miejscu programu.

Na podstawie pomiarów otrzymanych

przed i po zakończeniu badań w grupach
A i B obliczono przyrosty procentowe
następujących wskaźników:
• pomiar obwodu uda,
• moment siły mięśnia czworogłowego

uda,
Przyrosty procentowe wskaźników

określonych powyżej obliczono według
następującego wzoru:

X% = (X1-X2)/X1 x 100%

gdzie:
X1 – wartość wielkości a lub b zmierzona
przed badaniem,
X2 – wartość wielkości a lub b zmierzona
po badaniu.

36

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2009

FIZYKOTERAPIA

Przed

leczeniem

Po leczeniu

p

λ – prawa kończyna

0,53

0,51

> 0,05

β – prawa kończyna [s

-1

]

0,52

0,51

> 0,05

n – prawa kończyna

4,33

4,33

> 0,05

t – prawa kończyna [s]

4,31

4,33

> 0,05

T – prawa kończyna [s]

1,01

1,01

> 0,05

λ – lewa kończyna

0,49

0,46

> 0,05

β – lewa kończyna [s

-1

]

0,50

0,50

> 0,05

n – lewa kończyna

4,36

4,36

> 0,05

t – lewa kończyna [s]

4,48

4,47

> 0,05

T – lewa kończyna [s]

1,01

1,02

> 0,05

Przed

leczeniem

Po leczeniu

p

λ – prawa kończyna

0,55

0,54

> 0,05

β – prawa kończyna [s

-1

]

0,58

0,56

> 0,05

n – prawa kończyna

3,98

3,98

> 0,05

t – prawa kończyna [s]

3,76

3,75

> 0,05

T – prawa kończyna [s]

0,95

0,96

> 0,05

λ – lewa kończyna

0,55

0,46

> 0,05

β – lewa kończyna [s

-1

]

0,53

0,52

> 0,05

n – lewa kończyna

4,33

4,35

> 0,05

t – lewa kończyna [s]

3,98

3,97

> 0,05

T – lewa kończyna [s]

0,97

0,99

> 0,05

Do oceny jednorodności cech charak-

teryzujących badanych w obu grupach
zastosowano test chi-kwadrat w wersji
NW. Dla porównania uzyskanych wyni-
ków wykorzystano nieparametryczny
test kolejności par Wilcoxona dla zmien-
nych zależnych oraz nieparametryczny
test U-Manna-Whitneya dla zmiennych
niezależnych.

Wyniki

Grupy porównawcze były jednorodne pod
względem wszystkich cech charakteryzu-
jących zawodników.

W obu grupach stwierdzono nie-

istotne statystycznie (p > 0,05) zmiany
w obwodach mięśniowych, przy czym
w grupie A zaobserwowano korzystny
przyrost, natomiast w grupie B zanoto-
wano spadek obwodu uda. W grupie A
średni obwód uda po stymulacji wzrósł
z 55,9 do 56,2 cm (0,55%) dla kończyny pra-
wej oraz z 55,3 do 55,8 cm (0,71%) dla koń-

czyny lewej. W grupie B średni obwód uda
zmniejszył się z 56,1 do 55,5 cm (-0,84%)
dla nogi prawej i z 55,6 do 55,5 cm (-0,91%)
dla nogi lewej.

W obu grupach otrzymano przyrost

średniego momentu siły mięśnia czwo-
rogłowego uda, lecz tylko w grupie A
był on znamienny statystycznie. W tej
grupie średni moment siły po sty-
mulacji wzrósł z 157,3 do 201,3 Nm
(p = 0,005) dla kończyny prawej oraz
z 161,9 do 205,3 Nm (p = 0,007) dla kończy-
ny lewej. W grupie B średni moment siły
wzrósł z 145,55 do 157,6 Nm (p > 0,05) dla
nogi prawej i z 138,5 144,7 Nm (p > 0,05)
dla nogi lewej. Porównanie przyrostów
procentowych pomiędzy dwiema grupa-
mi również wskazało istotną przewagę
(p = 0,03) grupy A (30,03% dla kończyny
prawej i 32,21% dla kończyny lewej)
w stosunku do grupy kontrolnej (6,02%
dla kończyny prawej i 10,21% dla koń-
czyny lewej).

Po zakończeniu badań w obu grupach

nie zaobserwowano żadnych zmian
w mierzonych wskaźnikach za pomocą
testu wahadła (tabela 3 i 4).

Dyskusja

Z przeprowadzonego badania wynika,
że elektrostymulacja prądami Kötza ko-
rzystnie wpływa na przyrost masy i siły
mięśnia czworogłowego uda i co niezwy-
kle istotne – bez zaburzeń funkcji stawu
kolanowego.

Uzyskane przez nas zmiany (choć nie-

istotne statystycznie) w masie mięśniowej
uda u piłkarzy nożnych wykazały, że pod
wpływem zabiegów przy użyciu prądu,
pomimo braku ćwiczeń siłowych i oporo-
wych, można skutecznie zatrzymać zanik
mięśniowy, a nawet osiągnąć niewielki
przyrost. U zawodników z grupy kontrolnej
obserwowano spadek masy mięśniowej
uda. Nasze badanie wykazało także zna-
czący wzrost siły mięśnia czworogłowego

Tabela 3. Wyniki testu wahadła w grupie A

Tabela 4. Wyniki testu wahadła w grupie B

Kryterium włączenia

Kryterium wykluczenia

mężczyzna grający w piłkę nożną powyżej 3 lat

brak poważnej kontuzji w okresie ostatnich 2 lat

kobieta

staż treningu poniżej 3 lat

przebyte złamanie w okresie ostatnich 2 lat

nawracające skręcenia stawu skokowego i kolanowego

przebyte uszkodzenie więzadeł krzyżowych

zerwanie ścięgien

korzystanie z ćwiczeń siłowych w dniach wolnych od treningu

Poniedziałek

Trening bramkarski dla bramkarzy oraz technika specjalna dla pozostałych zawodników w pierwszej części. W drugiej części

treningu elementy techniki specjalnej, zakończonej uderzeniami piłki na bramkę. W części końcowej – doskonalenie zadań

taktycznych w małych grach.

Środa

Trening o charakterze wytrzymałości ogólnej, pod postacią zajęć aerobowych (bieg 5 x 10 minut – dla każdego indywidualne tempo

utrzymujące poziom HR w granicach 160 uderzeń na minutę), bieg 60-100 m z obciążeniem submaksymalnym, bieg wahadłowy,

bieg z elementami skoczności i koordynacji zakończony uderzeniem na bramkę. Na zakończenie trwający 20 minut stretching

indywidualny lub w parach.

Piątek

Trening z elementami taktyki w różnych formach, zakończony uderzeniami na bramkę. W drugiej części gra kontrolna – od 30 do 45 minut.

Tabela 1. Kryteria włączenia i wykluczenia

Tabela 2. Tygodniowy plan treningowy

37

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2009

FIZYKOTERAPIA

po elektrostymulacjach, znamiennie
większy niż w grupie kontrolnej.

Nie sposób pominąć również faktu,

że zmiany dotyczące masy i siły mięśniowej
w grupie A nie wpłynęły na przeciążenie
i pogorszenie funkcji stawu kolanowego.
Z obiektywnych pomiarów wykonanych
przy użyciu testu wahadła wynika,
że elektrostymulacja prądami Kötza jest
bezpieczna i nie zaburza biomechaniki
kolana.

Zastosowana przez nas elektrostymulacja

według Kötza okazała się bardzo skutecz-
nym i przydatnym zabiegiem, co zostało
zweryfikowane obiektywnymi metodami
pomiarowymi. W piśmiennictwie można
znaleźć przykłady wykorzystania prądu
elektrycznego u sportowców w celu pobu-
dzania masy i siły mięśniowej. Dotychczas
autorzy nie analizowali tak szczegółowo
jego wpływu na tkankę mięśniową przy
pomocy obiektywnych metod pomiaro-
wych oraz nie badali bezpieczeństwa stanu
funkcjonalnego stawów, które znajdują się
w bezpośrednim sąsiedztwie stymulowa-
nych mięśni i tworzą wraz z nimi łańcuch
biokinematyczny. Niniejsza praca jest
pierwszą tego typu próbą.

W literaturze polskiej można znaleźć

jedynie badania prowadzone przez Pła-
szewskiego, który z powodzeniem stoso-
wał elektrostymulację Kötza u chorych
po okresowym unieruchomieniu kolana.
Autor ten analizował również pośredni
wpływ zabiegów na pracę serca.

Z pracy Pivy i wsp. wynika, że u chorych

z gonartrozą po 7-tygodniowych elektrosty-
mulacjach można uzyskać zwiększenie siły
mięśnia czworogłowego uda od 5,8 do 21%.
Potwierdzają to inni autorzy.

Z kolei Hakinnen i wsp. po 21-tygodnio-

wym eksperymencie z udziałem pacjentek
z reumatoidalnym zapaleniem stawów
odnotowali zwiększenie średniej masy
mięśnia czworogłowego uda o 7,4%.

Zdaniem Delitto i wsp. oraz Gregory’ego

i Bickela teoretycznym wyjaśnieniem
skuteczności elektrostymulacji Kötza
jest wpływ na zależne napięciowo kanały
jonów wapnia. Impulsy elektryczne sty-
mulują otwieranie kanałów i wysyłanie
kationów wapniowych do miejsc połą-
czenia mięśnia z synapsami nerwowymi.
Obecność jonów wapnia inicjuje otwarcie
kanału chemicznego acetylocholiny,
która wnika do zakończeń nerwowych.
Acetylocholina łączy białkiem włókienka
mięśniowe, wnika do środka i przyczynia
się do depolaryzacji. Rezultatem tego
łańcucha reakcji jest pobudzenie i skurcz
mięśnia.

W świetle uzyskanych przez nas wyni-

ków oraz z przeglądu prac innych badaczy
wskazane jest baczne śledzenie dalszego
postępu w badaniach dotyczących podstaw
naukowych i zastosowań praktycznych
elektrostymulacji mięśni.

Wnioski

• Elektrostymulacja prądami Kötza mię-

śnia czworogłowego uda jest skuteczna
we wspomaganiu treningu sportowego
u piłkarzy nożnych.

• Wpływa ona korzystnie na przyrost masy

i siły mięśnia czworogłowego uda.

• Nie powoduje zaburzeń funkcji stawu

kolanowego.



Piśmiennictwo
1. Hakkinen A., Pakkanen A., Hannonen P.:

Effects of prolonged combined strength and
endurance training on physical fitness, body
composition, and serum hormones, in women
with rheumatoid arthritis and in healthy
controls. „Clin. Exp. Rheumatol.”, 2005, 23:
505-512.

2. Marcora S.M., Lemmey A.B., Maddison P.J.:

Can progressive resistance training reverse
cacheria in patients with rheumatoid arthri-
tis? Results of a pilot study. „J. Rheumatol.”,
2005, 32: 1031-1039.

3. Piva S.R., Goodnite E.A., Azuma K., Wool-

lard J.D., Goodpaster B.H., Wasko M.C.,
Fitz ge rald G.K.: Neuromuscular electrical
stimulation and volitional exercise for indi-
viduals with rheumatoid arthritis: a multiple
patient case report. „Phys. Ther.”, 2007, 87:
1064-1077.

4. Płaszewski M.: Maksymalna siła mięśni

prostowników stawu kolanowego podczas
skurczów dowolnych i rosyjskiej elektro-
stymulacji u pacjentów po uszkodzeniu
stawu kolanowego. „Med. Sport.”, 2005,
6: 401-408.

5. Płaszewski M.: Zmiana częstości skurczów

serca pod wpływem ćwiczeń izometrycznych
i rosyjskiej stymulacji mięśni prostowników
stawu kolanowego. „Ortop. Traumatol. Re-
habil.”, 2006, 4: 680-685.

6. Snyder-Mackler L., Delitto A., Stralka S.W.,

Bailey S.L.: Use of electrical stimulation
to enhance recovery of quadriceps femoris
muscle force production in patients following
anterior cruciate ligament reconstruction.
„Phys. Ther.”, 1994, 74: 901-907.

7. Bax L., Stayes F., Verhagen A.: Does neuro-

muscular electrical stimulation strengthen
the quadriceps femoris? A systematic review
of randomised controlled trials. „Sports
Med.”, 2005, 35: 191- 212.

8. Maffiuletti N.A., Cometti G., Amiridis I.G.,

Martin A., Pousson M., Chatard J.C.: The
effects of electromyostimulation training
and basketball practice on muscle strength
and jumping ability. „Int. J. Sports Med.”,
2000, 21: 437-443.

9. Delitto A., Snyder-Mackler L.: Two theories

of muscle strength augmentation using
percutaneous electrical stimulation. „Phys.
Ther.”, 1990, 70: 158-164.

10. Gregory C.M., Bickel C.S.: Recruitment patterns

in human skeletal muscle during electrical
stimulation. „Phys. Ther.”, 2005, 85: 358-364.

J

AKUB

T

ARADAJ

, A

NDRZEJ

F

RANEK

,

E

DWARD

B

ŁASZCZAK

, R

EMIGIUSZ

S

MOLIŃSKI

Katedra i Zakład Biofizyki Lekarskiej

Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach