Dysleksja

1. Definicja

Termin dysleksja utworzony został z greckiego morfemu dys- , który oznacza brak czegoś,
trudność, niemożność i słowa lexicos- odnoszącego się do słów.
Po raz pierwszy termin ten został zastosowany w 1887 roku przez D. Berlina, który
określił tym mianem „ rzadkie formy zaburzenia w uczeniu się, objawiające się skrajnymi
trudnościami w nauce czytania i pisania słów przy zastosowaniu tradycyjnych metod
nauczania, które okazały się skuteczne przy nauczaniu wszystkich innych dzieci”.
Według najnowszej definicji z 1994r.,opublikowanej przez Towarzystwo Dysleksji
im. Ortona,
„

Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się, jest

specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie( tzn.
zmieniona jest struktura cun); charakteryzuje się trudnościami w rozumieniu pojedynczych
słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego
( różnicowania wyrazów i form wyrazowych).
Trudności w rozumieniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia
oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych ; trudności te nie są wynikiem
ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych

”.

Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form
komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne
trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni.

2. Badania

Badania nad specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu sięgają drugiej połowy XIX
wieku. Pierwszymi, którzy zainteresowali się tym zjawiskiem byli lekarze okuliści i lekarze
szkolni. Ponad 100 lat temu, w 1886 roku, angielski okulista W. Pringle Morgan opublikował
pierwszy opis dysleksji u 14- letniego chłopca, który jak pisał autor

„..był zawsze bystrym i inteligentnym chłopcem, zwinnym i pod każdym względem nie
ustępującym rówieśnikom. Wielką trudność sprawiało mu i nadal sprawia opanowanie
sztuki czytania. Słowo pisane lub drukowane zdawało się zupełnie nie docierać do
świadomości chłopca, dopiero przeczytane na głos nabierało dla niego znaczenia.
Możliwe, że to schorzenie jest wrodzone”.

Autor określił tę formę zaburzenia jako wrodzoną ślepotę słowną, ślepotą na wyrazy.
Z czasem wokół tego zagadnienia powiększał się krąg profesjonalistów, którzy starali się
wyjaśnić i przeanalizować ten problem.

3.Terminologia

Dysleksja, czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu istnieje odkąd ludzie zaczęli mowę
zapisywać. Stała się ona rzeczywistym problemem dopiero wtedy, gdy pojawił się powszechny
obowiązek szkolny i oczekiwanie, że każdy dorosły człowiek powinien posługiwać się

językiem pisanym. Na oznaczenie tych specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu , stosuje
się następujące terminy:

•

dysleksja rozwojowa

- na określenie trudności w czytaniu, które mają charakter

wybiórczy,

•

dysgrafia

- na określenie trudności w opanowaniu kaligrafii( niski poziom graficzny

pisma),

•

dysortografia

- jako trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ( w tym popełnianie

błędów orograficznych),

•

dyskalkulia

- trudności matematyczne (głównie arytmetyka, opanowanie tabliczki

mnożenia).

Ponieważ zaburzenia te najczęściej występują jednocześnie, zwykle stosuje się jeden termin.
Tak więc mówi się o dysleksji lub dziecku dyslektycznym, sygnalizując w ten sposób, że ma
się na myśli specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania, bez precyzowania o jakie
trudności chodzi.

W praktyce wyróżnia się trzy typy dysleksji( kryterium podziału jest dominujące zaburzenie,
które decyduje o jej obrazie klinicznym):

•

dysleksja typu wzrokowego

– gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji

wzrokowej i pamięci wzrokowej,

•

dysleksja typu słuchowego

–u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej

i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi,

•

dysleksja integracyjna

– rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji

percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzony jest natomiast
proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.

Często do terminu dysleksja dodaje się określenie rozwojowa; oznacza ono, iż opisywane
trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, tj. utraty
już opanowanej umiejętności czytania i pisania, zwykle przez osoby dorosłe po przebytym
uszkodzeniu mózgu.

4.Przyczyny i częstotliwość występowania dysleksji

5 koncepcji przyczyn dysleksji

- koncepcja genetyczna – ( 20%-30%) ,przyczyną zaburzeń i podłożem trudności

w czytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest to
dziedziczność dysleksji,

- koncepcja opóźnionego dojrzewania układu nerwowego – uważa się , że zaburzenia

dyslektyczne są związane ze spowolnieniem dojrzewania ośrodkowego układu
nerwowego, spowodowanym przez takie czynniki jak geny, hormony,

- koncepcja organiczna – głosi, że przyczyną dysleksji są mikrouszkodzenia tych okolic

mózgu, które szczególnie uczestniczą w procesie czytania i pisania. Związane jest to ze
szkodliwymi czynnikami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi oddziałującymi na
OUN w okresie okołoporodowym,

- koncepcja hormonalna – przyczynę dysleksji upatruje w niedokształceniu struktury

niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, tzn.
zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej, czyli tej, która szczególnie jest
związana z mową; szkodliwym czynnikiem może być nadprodukcja testosteronu.

2

- koncepcja psychogenna – upatruje przyczynę w zaburzeniach emocjonalnych

spowodowanych przez lęk i stres, urazy psychiczne.

W większości wypadków można mówić o wzajemnym sprzężeniu różnych czynników, które
oddziałują na rozwój procesów poznawczych( spostrzegania, języka), motoryki i integracji
tych funkcji. Ze słabiej zaznaczoną dysleksja mamy do czynienia, gdy jest ona efektem
dziedziczenia lub zaburzeń o wąskim zakresie.
Reasumując – przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się jest nieharmonijny rozwój
psychoruchowy, przejawiający się opóźnieniem rozwoju określonych funkcji: wzrokowo –
przestrzennych, słuchowo – językowych, motorycznych. Występowanie zaburzeń tych prostych
funkcji zakłóca uczenie się czynności, z którymi te funkcje są związane. Oznacza to, że trudne
będzie nauczenie się każdej złożonej czynności wymagającej udziału prostszych funkcji,
których rozwój jest nieprawidłowy.
Specyficzne trudności w uczeniu się, choć najbardziej dają o sobie znać w szkole, tak
naprawdę są problemem całego życia !!!

Częstotliwość występowania:
znacznie częściej u chłopców niż dziewcząt( 4:1), uznaje się ,że wśród uczniów jest 15%
dyslektyków, przejawiających trudności w czytaniu 10%, trudności w pisaniu 13 – 16%.

5. Objawy dysleksji

M. Critchley podaje następujące objawy na podstawie których można rozpoznać dysleksję:

1. utrzymywanie się trudności w czytaniu aż do okresu dojrzałości,
2. specyficzne rodzaje błędów w czytaniu i pianiu,
3. dziedziczenie występowania tych kłopotów,
4. brak oznak poważnych uszkodzeń mózgu i narządów zmysłu,
5. częste zaburzenia rozpoznawania symboli,
6. niepowodzenia w nauce czytania przy użyciu konwencjonalnych metod nauczania,

mimo prawidłowej motywacji i normalnej lub wyższej inteligencji.

M. Welchman twierdzi, że o dysleksję podejrzewa się osoby, które mimo przeciętnej
inteligencji, wykazują niektóre z następujących objawów:

1. opóźnienie w nauce czytania i pisania,
2. widoczne kłopoty z opanowaniem poprawnej pisowni,
3. rażące trudności z przyporządkowaniem dźwięków mowy symbolom graficznym,

np. głosek – literom, dźwięków muzycznych – nutom,

4. kłopoty z ustawieniem symboli w logicznej kolejności, np. liter w alfabecie, nazw

miesięcy w roku, solmizacyjnych nazw dźwięków,

5. trudności w nauczeniu się działań matematycznych, takich jak tabliczka mnożenia,
6. kłopoty w nazywaniu ( przypominaniu sobie nazw, terminów),
7. niepewność w określaniu czasu i kierunków ( przed – po, lewo – prawo, przedwczoraj –

pojutrze ),

8. trudności w organizowaniu i zapamiętywaniu materiału, np. zapamiętaniem długiego

szeregu informacji, serii poleceń, wykonywaniem ciągu zadań, których liczba
przekracza pamięć bezpośrednią.

3

7. Rozpoznanie dysleksji

Dysleksję rozpoznaje się tylko wtedy, „ gdy umiejętność czytania ( dokładność, tempo
i rozumienie czytanego tekstu mierzone rzetelnym i trafnym testem jest istotnie niższa o dwa
odchylenia standardowe ( u uczniów w wieku od 8 do 13 lat przyjmuje się, że jest istotnie
niższa, gdy jest niższa o jedną do dwu klas) w stosunku do:
1. klasy, do której dziecko uczęszcza,
2. jego wieku życia,
3. jego globalnego wieku inteligencji mierzonego rzetelnym i trafnym testem inteligencji,
4.mimo zastosowania właściwych metod nauczania.

Specyficzne trudności uczniów klas młodszych w czytaniu są następujące:

- czytanie „ niepewne”, „ wymęczone”, szczególnie gdy dziecko czyta głośno,
- częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie

i odczytywanie innych podobnych słów( wskutek domyślania się na podstawie
pierwszej sylaby lub kontekstu),

- pomijanie linii tekstu lub ponowne odczytywanie,
- częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta,
- niepewność w czytaniu podobnych wyrazów, zwłaszcza krótkich, np. on –no, od –do,

mi –im,

- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i łączeniu zgłosek w wyrazy we

właściwym porządku, ( sylaby są często gubione),

- pomijanie interpunkcji,
- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens, np.: salka – skala,
- trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w danym fragmencie tekstu. Nawet

starsi dyslektycy nie potrafią często znaleźć najważniejszych informacji w rozdziale
podręcznika, podkreślając całe linijki tekstu bez żadnej selekcji. U wielu z nich
streszczenia czy raporty odznaczają się epickim, rozwlekłym stylem, nie zdążają często
dojść do sedna sprawy w krótkim czasie.

Specyficzne błędy uczniów klas młodszych w pisaniu to przede wszystkim:

- słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi,
- prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym, liczne przekreślenia,

kilkakrotne próby zapisania wyrazu, np.: jóż, jusz, iósz, prace „ bałaganiarskie”,

- utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: b – p, d – b, p – g, p –q, n – u, m –

w,

- niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie w wyniku ich niewłaściwego

rozróżnienia, np.: t –d, b –p, m –n,

- mylenie nazw litery i głoski, np.: l –el, m – em, k –ka, j – jot,
- niewłaściwe stosowanie wielkich i małych liter – dziecko częściej używa tych drugich,

gdyż czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu ( jest to szczególnie widoczne przy
rozwiązywaniu krzyżówek, np.:żaRÓWKA),

- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np.: noże – nosze, bąk –

pąk – pęk,

4

- dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter lub słów,
- zapisywanie wyrazu na różne sposoby, np.: szyja, szja, szyia,
- mylenie liter l –t –ł podczas czytania i pisania, np.: kotlet- koltel,
- złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu,

praworęczni często z każdą linijką tekstu coraz bardziej poszerzają odstęp z lewej
strony lub obniżają linijki pisma,

- tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania,
- brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.

Uczniowie klas starszych mają trudności z :

- przypominaniem słów, nazw,
- z płynnym, szybkim, poprawnym czytaniem i pisaniem,
- z organizacja swoich czynności, co odbija się szczególnie na pracach pisemnych oraz

w planowaniu dnia,

- ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych poleceń( muszą je sobie przetłumaczyć

z polskiego na polski), przy wybiórczym odbiorze tekstu, i to nie tylko pisanego ,mają
kłopoty ze zrozumieniem całości i wydzieleniem w niej mniejszych całości,

- często mylą kierunki przestrzeni, miejsce, czas,
- sprawia im trudność spisywanie informacji z tablicy i podczas dyktowania,
- nie potrafią dokończyć zdań w wyznaczonym czasie, szybko się męczą.

Przy rozpoznaniu dysleksji należy wykluczyć jako przyczyny:

- zaburzenia wzroku,
- zaburzenia słuchu,
- zaburzenia wymowy,
- choroby somatyczne,
- upośledzenie umysłowe, ogólny brak zdolności wynikający z obniżonego poziomu

rozwoju umysłowego,

- brak motywacji do nauki czytania,
- niewłaściwe metody nauczania ,
- zaniedbania pedagogiczne,
- zła sytuacja rodzinna dziecka

bowiem te wszystkie czynniki są przyczyną zwykłych trudności w opanowaniu umiejętności
czytania.
Dziecko z podejrzeniem dysleksji powinno być poddane wnikliwym i wszechstronnym
badaniom lekarskim, pedagogicznym i psychologicznym, a w zależności od typu dysleksji –
powinno się stosować odpowiednio dobrane zestawy ćwiczeń korekcyjno – kompensacyjnych.
Lekarz powinien wykluczyć:

- wady wzroku i słuchu,
- porażenia i zły stan zdrowia i wiele innych medycznych czynników, jako ewentualnej

przyczyny tego typu trudności.

Pedagog przy zastosowaniu rzetelnych i trafnych technik powinien wykazać, iż umiejętność
czytania i pisania jest istotnie niższa w stosunku do wieku życia dziecka i klasy do, której
uczęszcza.
Psycholog po wnikliwym i wszechstronnym badaniu psychologicznym, powinien określić
ogólny poziom inteligencji. Podczas badania powinien wnikliwie obserwować dziecko. Nim
przystąpi do badania powinien być pewny, iż podczas badań dziecko funkcjonowało

5

optymalnie i w pełni ujawniło swoje możliwości intelektualne oraz, że np. zły stan zdrowia,
niedostateczna motywacja, niekorzystne warunki badań itp. nie miały negatywnego wpływu
na poziom uzyskanych wyników.
Uzyskane wyniki badań należy interpretować w świetle danych uzyskanych z wywiadu.
Innymi przyczynami, które powodują specyficzne trudności w nauce czytania i pisania są
fragmentaryczne zaburzenia funkcji percepcyjnych przy normalnym poziomie intelektualnym
dziecka. Fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychoruchowego występują w różnych
zakresach:

- w zakresie funkcji analizatora wzrokowego,
- w zakresie funkcji analizatora słuchowego,
- w zakresie funkcji analizatora kinestetyczno – ruchowego lub kilku analizatorów

łącznie.

7. Zaburzenia funkcji zaangażowanych w procesie czytania i pisania

Dla nauki czytania i pisania szczególnie ważna jest sprawność i współdziałanie trzech
analizatorów:

wzrokowego(percepcja wzrokowa),

słuchowego ( percepcja słuchowa),

kinestetyczno (percepcja ruchowa).

Analizator to aparat nerwowy, składający się z receptora, drogi przewodzenia i ośrodka
w korze mózgowej, którego zadaniem jest odbiór i analiza bodźców ze środowiska
zewnętrznego i wewnętrznego działających na organizm. Jeżeli korowe części analizatorów
( w korze mózgowej) nie są w pełni sprawne( ich rozwój jest opóźniony), to spostrzeżenia
będą niedokładne, mimo, że dziecko nie będzie wykazywało ani krótkowzroczności, ani też
niedosłuchu ( czy innych wad wzroku i słuchu).Kinestezja jest to „czucie ruchu”( stawowo-
mięśniowe).Analizator kinestetyczny informuje nas o tym, jaki ruch wykonuje aparat ruchowy
naszego organizmu.
W odzwierciedleniu rzeczywistości biorą udział wszystkie analizatory.

Trudności związane z zaburzeniami analizatora wzrokowego

-

( nie mamy na myśli wad wzroku, lecz zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej) u dzieci
z zaburzoną percepcją wzrokową zauważa się następujące symptomy:

- mylenie liter o podobnych optycznie kształtach ( np. a – o, m – n, l – t, e – c, h – k, C –

G ),

- mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi poziomej i pionowej ( np.

n – u, p – g, b – d, w – m.),

- mieszanie struktur graficznych gdy różnice między nimi są małe ( np. dom – dam),
- przestawianie liter, sylab, wyrazów,
- opuszczanie drobnych znaków graficznych i interpunkcyjnych (wzieły- wzięły, książe-

książę,)

- zapominanie niektórych dużych liter ( szczególnie L, Ł, W,F),
- niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do stronicy zeszytu,
- nieodpowiedni wybór linijek,

6

- mylenie kierunku zapisu ( pismo zwierciadlane, pisanie w zeszycie od strony prawej

do lewej),

- błędy ortograficzne ( gorsza pamięć wzrokowa wpływa na trudności w zapamiętaniu

obrazu graficznego),

- wolne tempo czytania spowodowane zbyt długim koncentrowaniem się na

rozpoznawaniu kształtu liter lub wyrazów podobnych.

W późniejszych latach nauki dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami w ośrodku wzrokowym
mają trudności:

- w nauce geografii ( trudności w orientacji przestrzennej, określaniu stron świata,

mylenie południka z równoleżnikiem),

- w nauce geometrii ( pojęcia i definicje są przyswajane werbalnie w oderwaniu od

obrazów wzrokowych),

- w nauce języków obcych.

Trudności związane z zaburzeniami analizatora słuchowego

–

Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową słyszą dobrze poszczególne dźwięki, bez względu na
odległość. Nie potrafią natomiast z potoku dźwięków mowy wychwycić wszystkich po kolei i
prawidłowo różnicować. W związku z tym w pisaniu ze słuchu mogą wystąpić następujące
charakterystyczne błędy:

- mylenie głosek oraz struktur dźwiękowych zbliżonych fonetycznie b –p, d –t, k – g, s –

z, w – f ( brycz, brydżka czcina, trztery, pszeczkole),

- przestawianie, opuszczanie, dodawanie liter i sylab( rbak - rybak, klijęt-klient, jje – je,

kraktor – traktor, korolowy – kolorowy, dzbo – źdźbło),

- nieprawidłowe pisanie wyrazów z i –j ( radjo, lińja, objast), ze zmiękczeniami ś –si, ź

-zi ć –ci, ń –ni (źma, cima, jeśieńi) , dwuznakami, głoskami dźwięcznymi
i bezdźwięcznymi, szumiącymi (sz, cz ,ż, dż) i syczącymi (s, c, z, dz),

- nieprawidłowe pisanie wyrazów z samogłoskami nosowymi ę, ą oraz zespołami

dźwiękowymi –on,-om,-en, -em( kąpot, kąserwa, w końcie, kompiel, semp, sęs, pentla,
chcoł, jełzor),

- łączenie w jedną całość przyimków z rzeczownikami (np. zdrzewa, wlesie, stam tąd),
- opuszczanie wyrazów, sylab i liter w środku wyrazu,
- opuszczanie końcówek, szczególnie w wyrazach typu: szedł, biegł, usiadł.

Trudności związane z zaburzeniami analizatora kinestetyczno-ruchowego-

Zaburzenie rozwoju tego analizatora wpływa na obniżenie sprawności manualnej ( zbyt
wolne tempo w wykonywaniu czynności, mała precyzja ruchów palców dłoni, słaby poziom
graficzny pisma, współruchy).Analiza pisma wykazuje następujące objawy:

- kształty liter uproszczone, mogą przypominać druk, scalanie np. dwóch liter w jedną

zbitkę literową, litery niedokończone w kształcie,

- zmienna wielkość i nachylenie liter,
- litery krzywe, niekształtne,
- brak wiązania liter,
- łuki liter przekształcone w kąty ostre lub rozwarte,
- litery drżące, o niepewnej linii,
- za duże lub za małe odstępy liter w wyrazach lub między wyrazami,

7

- opuszczanie linijek, przekraczanie lub niedociąganie do nich.

Trudności związane z zaburzeniami lateralizacji -

Lateralizacja czyli przewaga stronna jednej strony ciała nad drugą, powstaje stopniowo
i nasila się w miarę ogólnego rozwoju dziecka, podobnie jak zdolność rozpoznawania lewej
i prawej strony ciała( ręki , nogi).Lateralizacja jest uzależniona od dominacji jednej półkuli
mózgowej, a dotyczy wszystkich parzystych organów takich jak: ręce, nogi, oczy, uszy. Do
typowych trudności w czytaniu i pisaniu wynikających z zaburzeń procesu lateralizacji,
zalicza się:

- mylenie liter o podobnych kształtach,
- błędne odtwarzanie liter, przestawianie ich kolejności,
- opuszczanie bądź dodawanie liter lub sylab.

Zaburzeniom lateralizacji często towarzyszą zaburzenia orientacji w schemacie ciała
i przestrzeni ( dziecko ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, gdy określa się je
terminami prawe, lewe- prawe oko, lewe ucho; nie umie określić kierunku na prawo i na lewo
od siebie- droga na prawo, drzwi na lewo).

9. Dzieci dyslektyczne

Żyją w odpowiednich pod względem wychowawczym warunkach i mają dość dobre
możliwości intelektualne. Jednak już od pierwszych dni nauki szkolnej mają trudności
zwłaszcza z nauką czytania i pisania. Dzieci te znając litery nie potrafią płynnie czytać,
często nieudolnie składają głoski i mylnie odczytują wyrazy, gubią sens czytanego tekstu. W
pisaniu opuszczają niektóre litery, zmieniają ich kolejność w wyrazie, mylą litery podobne w
kształcie, piszą z błędami ortograficznymi, zniekształcają obraz graficzny liter do tego
stopnia, że często nie są w stanie ich odczytać. Dzieci z tego rodzaju trudnościami nazywa się
często dziećmi ryzyka dysleksji zaś uczniów dyslektykami.

10. Efektywność terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych

Postępy w terapii zależą od bardzo wielu czynników:

- od poziomu inteligencji – dziecko bardziej inteligentne potrafi znaleźć wiele sposobów

radzenia sobie ze swoimi trudnościami,

- od wieku dziecka – im młodsze, tym szybsze i większe postępy,
- od zakresu zaburzeń – im mniejszy zakres zaburzeń, tym lepsze rokowania

( np. zaburzenia wyłącznie w zakresie funkcji wzrokowych łatwiej eliminować, niż
gdyby występowały jednocześnie z zaburzeniami funkcji słuchowych,

- od stopnia głębokości zaburzeń – im głębsze, tym trudniej o efekty terapii,
- od kondycji psychicznej dziecka – jeżeli dysleksji towarzyszą dodatkowe zaburzenia

( np. nadpobudliwość), wówczas postępy w terapii są powolne, a rezultaty terapii
mało trwałe,

8

- od współpracy terapeuty z rodzicami – im bardziej konsekwentne i systematyczne jest

współdziałanie, tym szybsze i większe osiągnięcia,

- od współpracy ze szkołą – im nauczyciel lepiej rozumie trudności dziecka i problem

dysleksji, im lepiej potrafi włączyć dziecko w oddziaływanie terapeutyczne na
lekcjach, jak i do ćwiczeń w domu przy współpracy z rodzicami, im nauczyciel
bardziej potrafi zindywidualizować prace z dzieckiem i wymagania wobec niego, tym
więcej pozytywnych doświadczeń dziecko może wynieść ze szkoły.

11. Być rodzicem dyslektyka

U rodziców dzieci dyslektycznych często pojawiają się takie uczucia jak: poczucie winy czy
brak akceptacji dziecka . Do pierwszego z nich mogą prowadzić czynniki dziedziczne lub
przekonanie, że trudności dziecka są wynikiem zaniedbania rodziców( a przecież nikt tak
dobrze jak rodzic – dyslektyk nie zrozumie swego dziecka – dyslektyka !!!).
Brak akceptacji własnego dziecka, które ma kłopoty w nauce szkolnej, utrudnia zarówno
dziecku jak i dorosłym podjęcie skutecznej pracy. Niewskazane są również postawy rodziców
przejawiające się przywiązywaniem nadmiernej wagi do kłopotów dziecka z ortografią, nie
zauważanie zupełnie innych pozytywnych cech dziecka ani postępów w pracy ( to nic, że
dziecko popełniło 10 błędów mniej bo nadal ma pałę!!!) . Inną grupą rodziców są rodzice
perfekcjoniści, którzy nigdy nie robili błędów ortograficznych i wierzą w zbawczą moc
katorżniczej pracy pod przymusem(dziecko ma być wizytówką ich umiejętności).
Jeśli rodzice dziecka dyslektycznego pracują z nim we właściwej atmosferze, mogą nastąpić
oczekiwane rezultaty. Jeśli rodzice stawiają dziecku zawyżone wymagania nieproporcjonalne
do jego możliwości, wówczas doprowadzają do pogłębienia jego frustracji.

„ Poradnik” dla rodziców

1. Przeznacz czas na rozmowę z dzieckiem o jego problemach.
2. Rozmawiaj spokojnie bez komunikatu „ TY JESTEŚ...” ( komunikat „ JA...).
3. Unikaj pretensji i stwierdzeń negatywnych o dziecku.
4. Przedstaw dziecku możliwości pomocy.
5. Daj szanse na samodzielną decyzję czy zechce podjąć wspólny trud pracy z rodzicem.
6. Zawrzyj z dzieckiem ustną lub pisemna umowę.
7. Ustal warunki formalne.
8. Wyznacz stały dzień i godziny zajęć.
9. Pamiętaj! Zajęcia powinny trwać 15 – 30 min dziennie lub 1 godz. dwa razy

w tygodniu:

- głośne czytanie nie może trwać dłużej niż 10 – 15minut,
- pisanie powinno być krótkotrwałe,
- ćwiczenia przeprowadza ten z rodziców, który zapewni miłą i spokojną atmosferę, jest

taktowny i wyrozumiały, potrafi zachęcić do wysiłku,

- czytanie „ we dwoje” stosujemy tylko wtedy gdy dziecko ma duże trudności,
- głos dorosłego musi być cichy, natomiast dziecka wyraźny i głośny,
- gdy dziecko już nie literuje a czyta samodzielnie, prowadzimy z nim czytanie pod

kontrolą,

- należy pamiętać by po każdym czytaniu dziecko opowiedziało o czym czytało,

9

- podczas pisania ze słuchu dziecko czyta cały tekst przeznaczony do pisania, powtórnie

czyta tekst po cichu, liczy zdania i wyrazy w zdaniach, wyodrębnia z rodzicem
trudniejsze wyrazy i zwraca uwagę na ich pisownię, jeszcze raz dziecko czyta cały
tekst i pisze ołówkiem tekst dyktowany zdaniami.

10. Pracujcie systematycznie.
11. Rozpoczynaj i zakończ zajęcia powodzeniem.
12. Chwal za wysiłek dziecko.
13. Sprawdź poziom czytania, pisania, przeanalizuj błędy ortograficzne.
14. Sięgnij do fachowej literatury.

Zajęcia domowe przydatne w poprawie funkcjonowania analizatorów

- segregowanie ( zabawek, książek, ubrań itp.),
- przygotowywanie produktów do pieczenia ciasta,
- układanie książek według formatu,
- układanie liści, kwiatów w wiązanki,
- układanie w szufladzie łyżek, łyżeczek, widelców, noży,
- klasyfikowanie naczyń stołowych......

12. Paradoksy dysleksji

Dysleksja to prawdziwa mistrzyni paradoksów. Dostrzeżenie tych paradoksalnych zjawisk
budzi zaniepokojenie dorosłych, irytacje wobec dziecka, które „ patrzy i nie widzi”,
„słucha a nie słyszy”,, bo pomimo braku wady wzroku i słuchu wielokrotnie przepisuje ten
sam tekst, za każdym razem popełniając błędy lub podczas dyktanda opuszcza, dodaje,
przestawia liter, myli je. Można wymienić całą listę sprzeczności:

- między dobrą znajomością faktów historycznych a trudnościami z chronologicznym

uporządkowaniem,

- posiadaniem wiedzy z zakresu geografii a niemożnością zorientowania się na mapie,
- dobrym myśleniem matematycznym a błędami podczas wykonywania zadań

arytmetycznych i niemożnością zapamiętania tabliczki mnożenia,

- znajomością zasad ortografii a popełnianiem błędów w często powtarzających się

wyrazach,

- ładnym przepisywaniem fragmentu tekstu a bazgraniem w dalszej części zeszytu.


Lista najczęściej dostrzeganych paradoksów

1. lekarze, a nie pedagodzy bezpośrednio pracujący z dziećmi, odkryli i opisali

dysleksje rozwojową,

2. dziecko „ niby widzi, a nie widzi”,
3. dziecko jest inteligentne a nie może nauczyć się tak prostej rzeczy jak

czytanie i pisanie,

4. dysleksja to nie choroba,
5. „ realność” dysleksji lecz „ ukryte kalectwo”,

10

6. dziecko chce się uczyć i uczy się , a posądzane jest o lenistwo i brak pracy

nad sobą,

7. dziecko „umie” lecz ...nie umie,
8. dziecko dobrze radzi sobie z wszystkimi przedmiotami szkolnymi poza

językiem polskim i obcym,

9. dziecko jest dobrym uczniem z określonego przedmiotu, a nie jest w stanie

wykonać niektórych zadań z tego przedmiotu,

10. dziecko dużo czyta, robi dodatkowe dyktanda a nie potrafi zapamiętać

pisowni wyrazów,

11. dziecko zna zasady ortografii a robi błędy ortograficzne,
12. dziecko przepisuje teksty ze wzoru z błędami,
13. dziecko jest twórcze a nie potrafi wykonać zadania typy odtwórczego,
14.

dziecko wie jak wykonać zadania matematyczne lecz nie potrafi

najprostszych z nich obliczyć w pamięci, nie umie też nauczyć się tabliczki
mnożenia,

15. dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie,
16. dziecko dobrze się wypowiada, nie ma wady wymowy lecz przekręca słowa,

myli nazwy podobne fonetycznie lub nie potrafi ich sobie przypomnieć,

17. dziecko dobrze komunikuje się ustnie w języku obcym, lecz ma poważne

trudności z opanowaniem komunikacji za pomocą pisma,

18. dziecko potrafi pierwsze linijki tekstu przepisać ładnie, pozostała część

tekstu jest prawie nieczytelna,

19. słabi uczniowie z dysleksją stają się dobrymi studentami na studiach

wyższych,

20. wybitne uzdolnienia i jednocześnie olbrzymie trudności w nauce czytania

i pisania.

Przebywanie na co dzień w kręgu opisanych paradoksów, nie rozumienie ich istoty
i przyczyny wywołuje u uczniów z problemami czytania i pisania frustrację, zaś u ich
opiekunów niepokój, irytację a nawet agresję. Ma to swoje negatywne następstwa dla dziecka
i jego rodziny, także odległe w czasie i trwałe.
Dostrzeżenie licznych paradoksów związanych z dysleksją może też motywować rodziców
i nauczycieli do poszukiwania nowych informacji w celu zrozumienia tych sprzeczności,
sytuacji dziecka i jej przyczyn, działa więc pozytywnie, pobudzając rozwój ich wiedzy
i doświadczeń, co w konsekwencji prowadzi do zmiany przekonań i postaw oraz podjęcia
zaradczych działań.
Kluczem do zrozumienia tych wielu pozornie nielogicznych zjawisk i niewytłumaczalnych
„ paradoksów”

JEST WIEDZA NA TEMAT PRZYCZYN I MECHANIZMÓW

SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU

(prof. dr hab. Marta

Bogdanowicz „ Dysleksja rozwojowa – logika i paradoksy”).

11

13. Dysleksja a rozwiązania prawne

Uczeń z dysleksją rozwojową ma zdecydowanie gorszą sytuację podczas egzaminów
szkolnych niż pozostali uczniowie.
Egzaminy i sprawdzian nie dają wielu szans na dobrą punktację uczniów z takimi
problemami. Nie jesteśmy pionierami w uznawaniu tego problemu podczas egzaminów
zewnętrznych, ale istnieją pewne rozwiązania, które są pomocne w procesie wyrównywania
szans uczniów z dysleksja rozwojową.

Dostosowanie warunków egzaminacyjnych podczas sprawdzianu w szkole podstawowej

i egzaminów zewnętrznych do potrzeb uczniów z dysleksją

1. Możliwość pisania sprawdzianu w odrębnej sali, w której członek komisji

egzaminacyjnej na początku raz głośno czyta instrukcję, tekst wstępny i treść zadania,
a uczniowie będą mogli równocześnie śledzić wzrokiem zapis na arkuszu.

2. Wydłużenie czasu pisania o 50%.

3. Możliwość pisania samodzielnie sformułowanych odpowiedzi do zadań drukowanymi

literami, co zwiększa czytelność pisma.

4. Nie obniżanie oceny za popełniane błędy ortograficzne. Możliwość specjalnego

kodowania karty odpowiedzi, aby zadania, w których uczeń samodzielnie formułuje
odpowiedzi mogły być sprawdzane za pomocą kryteriów dostosowanych do dysfunkcji
uczniów.

5. Możliwość zaznaczania na karcie kodowej odpowiedzi przez nauczyciela –

egzaminatora ( tylko w przypadku głębokiej dysleksji)

12

12

14. Przykłady ćwiczeń dla dzieci dyslektycznych

Ćwiczenia percepcji słuchowej:

1.Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające słownik

- uściślenie zrozumienia znaczenia pojedynczych wyrazów określających nazwy

zwierząt, roślin, przedmiotów, części ciała, barw, stosunków przestrzennych, liczb,

- wymienianie jak największej liczby wyrazów: nazw zwierząt, mebli, wyrazów

zaczynających się określona głoską,

- opowiadanie treści obrazków, historyjek obrazkowych.

2. Kształcenie wrażliwości słuchowej, różnicowanie dźwięków nie wchodzących w skład

mowy ludzkiej

- odtwarzanie układem przestrzennym struktur czasowych ( przygotowanie do pisania

ze słuchu), ustawianie – grupowanie klocków zgodnie z usłyszanymi uderzeniami,
zapisywanie układem kropek usłyszanej struktury rytmicznej, rysowanie szlaczków w
rytm uderzenia,

- rozpoznawanie dźwięków różnych przedmiotów z otoczenia – odgłosów z ulicy,

sygnałów różnych pojazdów, dźwięków powstających przy pracy różnych urządzeń,
dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów ( w zależności od materiału z
jakiego zostały wykonane), głosów ptaków, zwierząt.

3.Różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej

- ćwiczenia słuchu fonematycznego- różnicowanie słów podobnie brzmiących( żabka –

czapka, bucik – budzik),różnicowanie takich samych sylab w szeregu różnych lub o
podobnym brzmieniu ( pa, ga, da),

- powtarzanie par słów opozycyjnych typu pary – bary, podawanie wyrazów o

znaczeniu kontrastowym typu biuro – pióro, nazywanie wskazanych przedmiotów,
których nazwy różnią się głoskami korelacyjnymi typu dźwięczna – bezdźwięczna,
ustna – nosowa, o różnym miejscu artykulacji, segregowanie obrazków ze względu na
właściwości głoskowe w ich nazwach, np. dźwięczne – bezdźwięczne.

Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej

- podawanie liczby głosek w wyrazie ( analiza),

13

13

- podawanie głoski ze względu na jej lokalizację ( pierwsza, druga...),
-
- podawanie liczby sylab w wyrazie ( analiza),
- podawanie sylaby ze względu na jej lokalizację ( wyodrębnianie),
- kończenie zaczętego wyrazu ( synteza),
- podział lub synteza wyrazu,
- uzupełnianie treści słyszanego opowiadania obrazkiem.

Utrwalenie pamięciowych mechanizmów mowy, tzw. ciągów słownych

- nauka wierszy na pamięć, fragmentów tekstów, dni tygodnia, pór roku, godzin itp.,
- powtarzanie samogłosek i ich grup oraz spółgłosek,
- powtarzanie sylab i połączeń sylabowych,
- powtarzanie wyrazów łatwych i trudnych znaczeniowo,
- powtarzanie długich i krótkich zdań,
- powtarzanie cyfr,
- nauka tabliczki mnożenia, rymowanki.

Ćwiczenia narządów mowy

- szczęka dolna – opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej, mięśnie napięte,
ruchy rytmiczne i płynne,
- podniebienie miękkie - obserwacja w lusterku przy szeroko otwartej jamie ustnej –

energiczna wymowa połączeń głosek z uwzględnieniem tylnojęzykowych zwartych k –
g, kuk, ugu, oko, uk-ku, ug- gu,

- język – wysuwanie na zewnątrz i cofanie w głąb jamy ustnej ,
- dotykanie różnych miejsc w jamie ustnej zaostrzonym końcem języka,
- zachowując powyższy układ uderzać wielokrotnie językiem o górne dziąsła

i wymawiać t..t..t..t..t d..d..d..d, zbliżyć przód języka do górnych dziąseł na odległość
1 mm i dmuchać na język,

- wargi – nadymanie policzków, zwieranie i rozwieranie warg przy zaciśniętych zębach,
- wibracje warg, parskanie,
- ćwiczenia oddechowe – kształcenie narządów oddychania, rozwijanie pojemności

płuc, wyrabianie właściwych ruchów przepony, prawidłowego oddechu ( szybki
wdech, powolny, długi wydech),

- bańki mydlane – wydmuchiwanie i wciąganie,
- wdech z unoszeniem ramion do góry,
- wymawianie tekstu na jednym oddechu.

14

14

Doskonalenie wypowiedzi dziecka

- zestaw pojedynczych obrazków( w nazwach występują głoski różnie zlokalizowane),

wynajdywanie głosek, gromadzenie wyrazów pokrewnych,

- obrazki, historyjki obrazkowe z treścią ujętą w określoną akcję czy ciąg zdarzeń.

Ćwiczenia sprawności ruchowej

- ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej – usprawnianie ogólnej koordynacji ruchów

i kontroli nad własnymi ruchami,

- rozluźnianie i uelastycznianie zbyt silnych napięć mięśniowych – zlikwidowanie

ruchów sztywnych, kanciastych,

- ćwiczenia manualne – nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek przez

różne otwory, sprawne ruchy palcami ( naśladowanie gry na pianinie, odtwarzanie
padania deszczu zróżnicowanymi uderzeniami,

- ćwiczenia grafomotoryczne – stopniowe, świadome wyrabianie kontroli nad ruchami

( zwłaszcza mięśni dłoni i drobnych mięśni palców),

- ćwiczenia rozmachowe mięśni rąk – kreślenie w powietrzu dużych, płynnych,

swobodnych ruchów w kształcie fal, kół, ósemek itp.

Ćwiczenia spostrzegania wzrokowego

- składanie klocków konstrukcyjnych według wzoru,
- ćwiczenia z materiałem literopodobnym i literowym – identyfikowanie znaków

graficznych i liter oraz wyrazów w zestawie zdecydowanie zróżnicowanym,
w zestawie, gdzie obrazy graficzne są podobne ( lek – lęk),

- zmiana kolejności liter ( kos – sok),
- zmiana położenia liter ( pas – bas ),
- składanie pociętych liter, wyrazów według wzoru,
- ćwiczenia pamięci bezpośredniej polegające na wiarygodnym rejestrowaniu

graficznym obrazów oraz rozpoznawaniu ich bez korzystania z wzoru – odtwarzanie
rysunkiem zaobserwowanych całych układów obrazków, układów elementów, układów
na loteryjkach, odtwarzanie w formie układanki obserwowanych wzorów obrazków,
układów figur, elementów graficznych.

Ćwiczenia orientacji przestrzennej

- wykonywanie prostych ruchów, przybieranie określonych pozycji zgodnie ze słowną

15

15

- instrukcją – podnoszenie prawej ręki, zginanie lewej nogi, chwytanie prawego ucha,

wskazywanie części ciała, położenie przedmiotu nad, pod, obok....krzesła, stanie
między...a...,

- wykonywanie poleceń zgodnie z instrukcją – unieś piłkę nad, klaśnij nad.....,
- tworzenie kompozycji z różnych elementów w formie mozaikowej ( puzzle),

odwzorowywanie szlaczków, scenek rodzajowych,

- odtwarzanie obserwowanych układów z pamięci, tj. po świeżym śladzie wzrokowym,

który w momencie odtwarzania jest zakryty.

15. Literatura

- A. Rentflejsz – Kuczyk, Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla

nauczycieli i rodziców, Wydawnictwo Juka, Warszawa 1999

- M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji, problemy diagnostyczne, Wydawnictwo

Harmonia, Gdańsk 2002

- M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, Wydawnictwo

Pedagogiczne Operon, Gdynia 2004

- M. Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu

i pisani u- odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Linea,
Lublin 1994

- W. Brejnak, K. Zabłocki, Dysleksja w teorii i praktyce, Wydawnictwo WOPTD,

Warszaw 1999

- T. Opolska, Pokonujemy trudności w czytaniu i pisaniu, przegląd metod pracy

korekcyjno – kompensacyjnej, Wydawnictwo CPPP MEN, Warszawa 1997

- M. Święcicka, Dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Wydawnictwo

CPPP MEN, Warszawa 1997

- J. Kostrzewski, Diagnoza dysleksji, w: Biuletyn Informacyjny Oddziału

Warszawskiego PTD, nr 5/1995

- J. Mickiewicz, Jedynka z ortografii? Rozpoznawanie dysleksji w starszym

wieku szkolnym, Toruń 1995

- B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP , Warszawa 1985
- B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, modele ćwiczeń, WSiP,

Warszawa 1996

- B. Zakrzewska, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP,

Warszawa 1978

- B. Zakrzewska, Jeszcze potrenujmy, ćwiczenia w zakresie wzrokowo –

słuchowym, WSiP, Warszawa 1998

- M. Szurmiak, Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu

i pisaniu, WSiP, Warszawa 1987

- T. Gąsowska, Z. Pietrzak – Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi

mającymi trudności w nauce czytania i pisania. Poradnik nauczyciela
reedukatora, WSiP, Warszawa 1984

- T. Wejner, Uczniowie z dysleksją podczas egzaminów zewnętrznych,

w: Biuletyn informacyjny PTD, nr 20/III 2002

16

16

- B. Krupińska, A.Foeller, Wczesna diagnoza dziecka ryzyka dysleksji, materiały

szkoleniowe centrum Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej „Carpe Diem”
III 2004

17