FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 06 2007

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Redaktor Naczelny:
Prof. dr hab. Krystyna Olczyk

Adres redakcji:
Wydawnictwo PGK MEDIA POLSKA
ul. Stokrotek 51, 43-384 Jaworze Górne k. Bielska-Białej,

Konsultacyjna Rada Naukowa
Przewodniczący:
Prof. dr hab. Krystyna Olczyk

Członkowie:

Prof. dr hab. Barbara Błońska - Fajfrowska
Prof. dr hab. Jerzy Brandys
Prof. dr hab. Elżbieta Brezińska
Prof. dr hab Ewa Buszman
Prof. dr hab. Zofia Dzierżewicz
Prof. dr hab. Kazimierz Głowniak
Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak
Prof. dr hab. Ewa Jagiełło-Wójtowicz
Prof. dr hab. Krzysztof Jędrzejko
Prof. dr hab. Krzysztof Jonderko
Prof. dr hab. Jan Kowalski
Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliński
Prof. dr hab. Jan Pachecka
Prof. dr hab. Jerzy Pałka
Prof. dr hab. Janusz Pluta
Prof. dr hab. Janusz Solski
Prof. dr hab. Artur Stojko
Prof. dr hab. Maria Wardas
Prof. dr hab. Marek Wesołowski
Prof. dr hab. Ludmiła Węglarz
Dr hab. Barbara Pilawa prof. nadzw. ŚAM
Dr hab. Zdzisława Kondera - Anasz
Dr hab. Urszula Mazurek
Dr hab. Andrzej Plewka
Dr hab. Krzysztof Solarz
Dr hab. Krystyna Trzepietowska - Sępień

Wydawca:

Adres Wydawcy:
Wydawnictwo PGK MEDIA POLSKA
ul. Stokrotek 51, 43-384 Jaworze Górne k. Bielska-Białej,
tel. (0-33) 817-38-79 fax (0-33)817-36-31

P.G.K. Media Polska należy do Konsorcjum
Wydawnictw Medycznych.

Prezydent Konsorcjum:
dr n. med. Adam Kwieciński

Marketing Manager:
Anna Janik
anna.janik@wizja.net.pl

Opracowanie graficzne i skład:
Robert Cyganik

Wszystkie materiały opublikowane w piśmie objęte są ochroną Prawa
autorskiego. Projekty chronione są Ustawą o Prawie autorskim i po-
krewnych prawach z 1994 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 83). Redakcja za-
strzega sobie dostosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pi-
sma. Przedruki możliwe jedynie za zgodą wydawcy. Za treść materia-
łów reklamowych oraz listów od czytelników redakcja nie odpowiada.

Spis Treci:

Index Copernicus 1,73 MNiI 3,00

26
36

Szanowni Państwo,

Szanowni Państwo,
Koleżanki i Koledzy

Koleżanki i Koledzy

Koleżanki i Koledzy,,,,,
Drodzy Czytelnicy

Drodzy Czytelnicy

Drodzy Czytelnicy,,,,,

Tradycyjnie zapraszam

do lektury naszego F

Farma-

arma-

ceutycznego Przeglądu Na-

ceutycznego Przeglądu Na-
ukowego

ukowego

ukowego.....

Z ogromną radością do-

noszę, iż wzrasta aktywność
Szanownych Autorów w za-
kresie przedkładania Redak-

cji prac, bowiem pojawiła się „kolejka” artykułów w oczekiwaniu
na publikację. Przyznać muszę, iż nie sądziłam dotąd, że ten ujęty
w cudzysłowie wyraz zabrzmi tak szczególnie sympatycznie, bo-
wiem jak pamiętamy z nie tak dawnych lat, „kolejka” kojarzyła się
jedynie z przykrym i uciążliwym oczekiwaniem czy wręcz „polowa-
niem” na coś, nie koniecznie szczególnie cennego, ale potrzebnego.

Choć za oknem – mimo że to jeszcze nie wakacje – panują

letnie upały, to mobilizować się trzeba do trudów zaliczeniowo –
egzaminacyjnych. Wysoka temperatura otoczenia nie zwalnia także
od nieustannego czuwania nad stanem naszego dorobku naukowe-
go. Nasze artykuły z pewnością przydadzą się i tym, których uczy-
my – studentom magistrantom, doktorantom i specjalizantom. Z my-
ślą i o Nich, nie zaniedbujmy swej twórczej pracy.

Warto – po pewnej przerwie – przypomnieć, iż Farmaceutyczny

Przegląd Naukowy będzie – dla Osób tym zainteresowanych – miej-
scem publikacji prac zjazdowych, które pierwotnie prezentowane
będą w formie streszczeń na XX Naukowym Zjeździe Polskiego To-
warzystwa Farmaceutycznego. Możliwość opublikowania stresz-
czeń w formie pełnotekstowych prac będzie nie tylko nowością, ale
i zarazem korzyścią dla czynnych uczestników Zjazdu.

W następnym numerze Przeglądu podsumuję pokrótce stan

przygotowań zjazdowych. A na razie, życząc pełni sił na ten nadcho-
dzący, trudny okres zmagań sesyjnych, pozdrawiam Wszystkich
Tych, którzy wzięli w dłoń nasze wspólne czasopismo, a na łamy
jego życzliwie spojrzeli.

Krystyna Olczyk

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) ze szczególnym

uwzględnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

RHODIOLA ROSEA – roślina o działaniu adaptogen-
nym. Nowe możliwości w walce ze stresem i choroba-

mi cywilizacyjnymi

Nowa generacja środków adaptogennych

Właściwości antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu

różnych procesów chorobowych ze szczególnym uwzględ-

nieniem chorób układu krążenia oraz nowotworów

Pochodne chinoliny o aktywności przeciwnowotworowej

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywności soli srebro-

wej sulfadiazyny i maści propolisowej w gojeniu do-

świadczalnych ran oparzeniowych.

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceu-

tycznego

English for Pharmacists

English Booster Dose 23

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Dr n. med. Wojciech Kluszczyk

Dr n. med. Adam Kwieciñski

Specjalista ginekolog-po³o¿nik, Szpital nr 1 w Wodzis³awiu l¹skim

Specjalista farmakolog, Klinika w. Katarzyny w Krakowie

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ)

ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu

podawanego przezskórnie

Wstęp

stęp

Około 100 lat temu przeciętna długość życia

kkobiety nie przekraczała wiek

obiety nie przekraczała wiek

obiety nie przekraczała wieku menopauzy

u menopauzy

u menopauzy. Dzi-

. Dzi-

siaj średnia długość życia kobiet w Polsce wydłu-

siaj średnia długość życia kobiet w Polsce wydłu-
żyła się do 80 lat. Oznacza to, że jedna trzecia ży-

żyła się do 80 lat. Oznacza to, że jedna trzecia ży-

żyła się do 80 lat. Oznacza to, że jedna trzecia ży-
cia przeciętnej kobiety przypada na okres pome-

cia przeciętnej kobiety przypada na okres pome-

cia przeciętnej kobiety przypada na okres pome-
nopauzalny

nopauzalny

nopauzalny. P

. P

. Powodem jego wydłużenia się jest nie-

owodem jego wydłużenia się jest nie-

wątpliwie mniejsza śmiertelność w okresie rozrod-

wątpliwie mniejsza śmiertelność w okresie rozrod-
czym, jak i mniejsza zapadalność na choroby zbie-

czym, jak i mniejsza zapadalność na choroby zbie-

czym, jak i mniejsza zapadalność na choroby zbie-
rające do niedawna ogromne śmiertelne żniwo

rające do niedawna ogromne śmiertelne żniwo

rające do niedawna ogromne śmiertelne żniwo
(choroby zak

(choroby zak

(choroby zakaźne, infek

aźne, infek

aźne, infekcje).

cje).

W chwili obecnej w Pols

W chwili obecnej w Polsce żyje około 7,5 mln

ce żyje około 7,5 mln

kkobiet po 45-tym rok

obiet po 45-tym rok

obiet po 45-tym roku życia, w któr

u życia, w któr

u życia, w którym, według

ym, według

Światowej Organizacji Zdrowia (WHO

Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – W

– W

– World

orld

Health Organization

Health Organization))))) i piśmiennictwa poświęcone-

i piśmiennictwa poświęcone-

go temu zagadnieniu, rozpoczyna się formalnie

go temu zagadnieniu, rozpoczyna się formalnie
przedmenopauzalny okres życia.

przedmenopauzalny okres życia.

Definicja okresu menopauzy i podział

Jest rzeczą oczywistą, że tak długiego okresu me-

nopauzy nie można traktować jako jedności, gdyż
inne problemy życiowe i zdrowotne ma, przykłado-
wo, kobieta 45-letnia, a inne 65-letnia. Uwzględnia-
jąc ten fakt, okres menopauzalny życia kobiety został
podzielony. Zgodnie z raportem WHO – Research on
the menopause in the 1990s premenopauza

premenopauza

premenopauza jest to

przedział między okresem pełnej reprodukcji a me-
nopauzą, rozpoczynający się około 2 lata przed me-
nopauzą. Perimenopauzą

Perimenopauzą

Perimenopauzą nazywany jest okres roz-

poczynający się krótko przed menopauzą i trwający
rok po jej wystąpieniu. Postmenopauza

Postmenopauza

Postmenopauza to okres li-

czony od zaprzestania miesiączkowania. Obecnie
wprowadzony jest w literaturze naukowej podokres
IV – określany jako geriopauza

geriopauza

geriopauza, obejmujący późne

lata życia kobiety.

Menopauzę

Menopauzę rozpoznaje się, gdy u kobiety po 40-

tym roku życia przez ponad 6 miesięcy nie występują
samoistne krwawienia miesięczne i stężenie FSH prze-
kracza 30 U/l, a stężenie estradiolu jest mniejsze niż
30 pg/ml. W krajach rozwiniętych gospodarczo śred-
ni wiek wystąpienia menopauzy wynosi około 51 lat.
U kobiet w Polsce menopauza występuje wcześniej –
około 49 roku życia. Na obniżenie wieku wystąpienia
menopauzy istotny wpływ mają takie czynniki, jak:
palenie papierosów, niski poziom socjo-ekonomicz-
ny, niepłodność, krótsze cykle miesiączkowe. Wiado-
mo obecnie, że w krajach, w których kobiety są nie-
dożywione i mają niski standard życia, menopauza
przychodzi zdecydowanie wcześniej niż w krajach roz-
winiętych przemysłowo i o wysokim standardzie.

Problemy zdrowotne okresu menopauzy

Menopauza nie jest chorobą, ale zachodzące w tym

okresie zmiany fizjologiczne związane z narastającym
deficytem estrogenów mogą być przyczyną wielu pro-
blemów zdrowotnych, którym towarzyszy często po-
czucie dyskomfortu i obniżonej jakości życia. Najbar-
dziej typowe dolegliwości menopauzy to uderzenia
gorąca i nocne poty. Uderzeniom gorąca często towa-
rzyszą: kołatania serca i uczucie lęku, zaburzenia snu,
które powodują uczucie narastającego zmęczenia,
drażliwość oraz zaburzenia koncentracji, utrudniając
tym samym codzienną aktywność i pogarszając jakość
życia kobiety.

Szacuje się, że uderzenia gorąca występują u bli-

sko 85% kobiet, z czego 10–15% wymaga leczenia.
Zdaniem niektórych badaczy, inne podstawowe obja-
wy menopauzalne występują z następującą częstością:

– depresja – 57%;
– uderzenia gorąca – 53%;

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

– zaburzenia snu – 52%;
– brak libido – 37%
– suchość pochwy – 21%.
Częstość występowania typowych objawów wege-

tatywnych waha się od kilku w tygodniu do kilku
w ciągu godziny. Psychopatologia tego zjawiska nie
jest całkowicie wyjaśniona i związana jest prawdopo-
dobnie z kontrolą funkcji nerwów sympatycznych
i skórnym przepływem krwi.

Zaburzenia okresu menopauzy dotyczą praktycz-

nie wszystkich aspektów biologicznego życia kobiety.
Najczęściej obserwowanymi zmianami są objawy na-
czynioruchowe, zaburzenia emocjonalne, zmiany
w kośćcu oraz zaburzenia metabolizmu lipidów i wę-
glowodanów. Pomenopauzalne zmiany zwiększają ry-
zyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i mó-
zgu, osteoporozy i złamań patologicznych, obniżenia
sprawności fizycznej, paradontozy, zaćmy, zmian za-
nikowych w układzie moczowo-płciowym, boli sta-
wowo-mięśniowych itd. Wszystkie te czynniki powo-
dują rozpoczęcie procesu apoptozy oraz starzenia się
fizycznego i psychicznego.

Należy przyjąć, że najważniejszym czynnikiem ży-

cia w okresie menopauzalnym jest jego jakość. Na
obniżenie jakości życia wpływają przede wszystkim
choroby wieku menopauzalnego. Według danych
publikowanych przez Polskie Towarzystwo Kardiolo-
giczne, kobiety polskie w wieku menopauzalnym
umierają najczęściej na choroby serca i wielkich na-
czyń – 59% ogółu zgonów. Na wszystkie choroby
onkologiczne umiera natomiast 20,5% kobiet. Tak
więc te 2 grupy chorób mają zasadniczy wpływ na
długość życia kobiet polskich.

Rola hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)

Nie ulega wątpliwości, że niedobór estrogenów

u kobiet po wygaśnięciu czynności jajników w okre-
sie pomenopauzalnym może powodować zarówno nie-
przyjemne dolegliwości, jak i poważne problemy zdro-
wotne. Ze względu na wydłużający się przeciętny okres
życia kobiet poświęca się tym zagadnieniom wiele
uwagi. Ze względu na wspomnianą już długość życia
kobiety po menopauzie. Oczywiste wydaje, że powin-
no dążyć się do tego, aby lata te były spędzone w do-
brym zdrowiu fizycznym i umysłowym. Należy zatem
dbać o jakość życia, starać się zapobiegać i przeciw-
działać dolegliwościom, chorobom i procesom dege-
neracyjnym, które u kobiet nasilają się wskutek nie-
doboru estrogenów po wejściu w okres menopauzy.

Wymienione stany są wskazaniem do podjęcia

postępowania profilaktycznego i terapeutycznego, któ-
re może obejmować stosowanie hormonalnej terapii
zastępczej (estrogenów, gestagenów, androgenów i ste-
rydów o różnorodnym oddziaływaniu hormonalnym),
selektywnych modulatorów receptora estrogenowego
i fitoestrogenów. W ramach niniejszego opracowania
ujęto zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej ze
szczególnym uwzględnieniem 17

b-estradiolu poda-

-estradiolu poda-

wanego przezskórnie

wanego przezskórnie.

Zastępcza terapia hormonalna estrogenami (z do-

datkiem progestagenów u kobiet, które nie miały usu-
niętej macicy) skutecznie łagodzi wiele z wyżej wspo-
mnianych objawów i w znacznym stopniu zapobiega
lub opóźnia występowanie powyższych schorzeń.

Pozytywne działanie estrogenów na zdrowie kobiet

to między innymi:

– zapobieganie zmianom zanikowym w układzie

moczowo-płciowym i skórze;

– zapobieganie resorpcji kości, osteoporozie, zła-

maniom patologicznym i wypadaniu zębów;

– działanie rozkurczowe na naczynia krwionośne,

wpływające na poprawę ukrwienia serca i mózgu;

– antyoksydacyjny i przeciwzapalny wpływ na

tkanki;

– zapobieganie miażdżycy przez obniżenie frak-

cji LDL cholesterolu i podwyższenie HDL cho-
lesterolu;

– zapobieganie zanikowi neuronów w mózgu

i obniżaniu sprawności umysłowej;

– zmniejszenie częstości występowania niektórych

nowotworów, takich jak rak jelita grubego;

– zapobieganie i/lub opóźnianie występowania

zaćmy i zwyrodnienia siatkówki oka;

– przeciwdziałanie nadciśnieniu;
– zmniejszenie bólów stawowo-mięśniowych;
– zapobieganie chorobie wieńcowej i zawałom

serca;

– ogólne zmniejszenie umieralności u kobiet

w wieku pomenopauzalnym.

Obok istniejących wskazań każdorazowo należy

wykluczyć istnienie przeciwwsk

przeciwwsk

przeciwwskazań do HTZ

azań do HTZ

azań do HTZ do któ-

rych zalicza się aktualnie:

– niezdiagnozowane krwawienia z narządu płcio-

wego;

– niektóre schorzenia mózgu;
– ostrą fazę zakrzepicy naczyń głębokich;
– ostrą niewydolność wątroby;
– przebyty lub aktualnie występujący nowotwór

złośliwy piersi;

– rozpoznany rak endometrium.

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Dlatego warunkiem bezpiecznego stosowania

bezpiecznego stosowania

HTZ

HTZ leczenia jest przeprowadzenie szczegółowej oce-
ny klinicznej, obejmującej wykonanie badania gine-
kologicznego z wymazem cytologicznym, USG gine-
kologicznego z oceną endometrium oraz mammogra-
fii. Wśród zalecanych badań dodatkowych wymienia
się również ocenę parametrów profilu lipidowego,
układu krzepnięcia i prób wątrobowych.

Wybór preparatu hormonalnego

Wybór preparatu hormonalnego
Podstawowe znaczenie w aspekcie bezpiecznego

prowadzenia terapii ma właściwy wybór preparatu

wybór preparatu

hormonalnego.

hormonalnego. W hormonalnej terapii zastępczej sto-
suje się estrogeny naturalne, które są dobrze tolero-
wane przez ustrój i wykazują najbardziej fizjologicz-
ne działanie. Najaktywniejszym i najczęściej stoso-
wanym spośród nich jest 17

b-estradiol

-estradiol

-estradiol. Jest to na-

turalny hormon syntetyzowany i uwalniany w 95%
przez komórki ziarniste jajnika. W niewielkiej ilości
powstaje z estronu na drodze odwracalnej konwersji
zachodzącej w tkankach docelowych; małe ilości es-
tradiolu powstają także w wyniku aromatyzacji dehy-
droepiandrosteronu (DHEA) i testosteronu poza jaj-
nikiem.

Estradiol działa za pośrednictwem swoistych re-

ceptorów, a głównymi narządami docelowymi są: na-
rządy płciowe, gruczoł sutkowy, podwzgórze i przy-
sadka. Stężenie hormonu w surowicy zależy od fazy
cyklu i u kobiet w wieku rozrodczym waha się w gra-
nicach 60-1300 pmol/l. Estrogeny warunkują dru-
go- i trzeciorzędowe cechy płciowe u kobiet: pobu-
dzają rozwój macicy, jajowodów, pochwy, zewnętrz-
nych narządów płciowych i gruczołów sutkowych.
W endometrium wywołują zmiany proliferacyjne, po-
wodują przyrost masy mięśnia macicy, a poprzez po-
budzenie syntezy prostaglandyn zwiększają jej pobu-
dliwość skurczową; pobudzają wydzielanie śluzu szyj-
kowego z jednoczesnym rozkurczaniem błony mię-
śniowej szyjki macicy, umożliwiając penetrację plem-
ników. W pochwie wywołują wzrost, dojrzewanie
i złuszczanie komórek nabłonka. W sutku pobudzają
rozwój podścieliska i tkanki tłuszczowej oraz wzrost
nabłonka kanalików i pęcherzyków gruczołowych.
Wpływ ogólnoustrojowy estradiolu przejawia się dzia-
łaniem: kościotwórczym, pobudzającym syntezę bia-
łek w wątrobie, zwiększającym wytwarzanie tlenku
azotu, prostacykliny i hamującym wytwarzanie trom-
boksanu i endoteliny, zmniejszającym stężenie frak-
cji LDL-cholesterolu, zwiększającym stężenie frakcji
HDL (z wyjątkiem estradiolu stosowanego przezskór-
nie), VLDL i triglicerydów. Estradiol zwiększa w su-
rowicy stężenie czynnika krzepnięcia VII oraz białka
C, zmniejsza stężenie inhibitora aktywatora plazmi-

nogenu 1, fibrynogenu i antytrombiny III. Wpływa
na biosyntezę tłuszczów, białek, zasad purynowych
i pirymidynowych, zmniejsza stężenie glukozy na
czczo; zwiększa przepuszczalność błon komórkowych
poprzez większe nawodnienie – poprawia elastyczność
skóry i stan błon śluzowych. Wpływa na rozmiesz-
czenie tkanki tłuszczowej (ukształtowanie sylwetki ko-
biecej). Działa korzystnie na stan psychiczny i emo-
cjonalny oraz libido.

Estradiol może być podawany p.o., i.m., prze-

zskórnie, donosowo i dopochwowo. Wchłania się
z przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych.
Po podaniu i.m. powoli wchłania się z miejsca
wstrzyknięcia. Po wchłonięciu w około 50% wiąże
się z białkami osocza. W trakcie „pierwszego przej-
ścia” przez wątrobę jest szybko metabolizowany do
mniej czynnych metabolitów – estriolu i estronu.
Dostępność biologiczna estradiolu podanego p.o.
wynosi około 5-7%. t

1/2

w osoczu wynosi około 7 go-

dzin. Wydalany głównie z moczem w postaci meta-
bolitów (siarczanów, glukuronianów), częściowo
w postaci niezmienionej.

Należy wymienić również estriol, estrogeny sko-

niugowane i związki steroidowe o częściowym dzia-
łaniu estrogennym. Estriol wywiera korzystny wpływ
na błonę śluzową układu moczowo-płciowego dla-
tego też jest stosowany w leczeniu zmian zaniko-
wych, stanów zapalnych pochwy i cewki moczowej
oraz nietrzymania moczu, pozytywnie wpływa na sa-
mopoczucie kobiety. Estrogeny skoniugowane są uzy-
skiwane z moczu źrebnych klaczy. Są naturalnymi
obcogatunkowymi estrogenami – 20-35% siarcza-
nu ekwiliny i ekwileniny oraz 50-60% siarczanu es-
tronu i nieznaczne ilości estradiolu. Prawdopodob-
nie dlatego, że w organizmie ludzkim nie występują
specyficzne układy metabolizujące estrogeny końskie,
estrogeny skoniugowane mają przedłużony efekt kli-
niczny.

Terapię dla kobiet po menopauzie należy w miarę

możliwości indywidualizować, w każdym przypadku
biorąc pod uwagę dolegliwości, styl życia, poziom
wiedzy, czynniki ryzyka, obciążenia dziedziczne, wagę,
poziom cholesterolu, gęstość masy kostnej, nastawie-
nie psychiczne i wiele innych indywidualnych czyn-
ników, tak aby leczenie było jak najbardziej korzystne
dla zdrowia oraz gwarantowało jak najlepszą jakość
życia pacjentki.

Istotną zaletą indywidualnego podejścia do lecze-

nia jest umożliwienie pacjentkom czynnego uczest-
nictwa w podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu lub
zaniechaniu długoterminowego przyjmowania prepa-
ratów hormonalnych.

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Wybór drogi podania leku

Kolejnym ważnym zagadnieniem jest właściwy

wybór drogi podawania lek

wybór drogi podawania leku

u. Terapia doustna nie

jest wskazana w przypadku występowania kamicy pę-
cherzyka żółciowego oraz w stanach zaburzonej czyn-
ności wątroby i w hipertriglicerydemii. Zaleca się rów-
nież ostrożność przy stosowaniu estrogenoterapii
doustnej w przypadkach umiarkowanego nadciśnie-
nia i leczonego wyrównanego nadciśnienia. Obok ko-
rzystnego efektu podawania estrogenów naturalnych
jakim jest obniżenie stężenia cholesterolu całkowite-
go, obniżenie cholesterolu LDL i wzrost stężenia cho-
lesterolu HDL, niekorzystnym efektem takiej terapii
jest podwyższenie stężenia triglicerydów. Stężenie tri-
glicerydów wyższe niż 500 mg/dl stanowi przeciw-
wskazanie do doustnego podawania estrogenów ze
względu na ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia
trzustki. Leczenie doustne wywiera wpływ na układ
krzepnięcia, nie jest więc zalecane w przypadku zapa-
lenia żył w wywiadzie.

W ostatnim czasie coraz częściej wykorzystuje się

parenteralne podawanie estradiolu

parenteralne podawanie estradiolu. Ten sposób po-
dawania zapewnia uniknięcie wysokiego stężenia sub-
stancji czynnej w krążeniu wrotnym wątroby. Możli-
we drogi podania parenteralnego to: plastry, implan-
ty podskórne, wstrzyknięcia domięśniowe, kremy,
żele, krople donosowe, preparaty podawane dopo-
chwowo i domacicznie.

Jak widać w terapii hormonalnej mamy do wyboru

różne drogi podania hormonów. Jednakże najpopular-
niejszymi nadal formami terapii hormonalnej pozostaje
droga doustna (oral) i przezskórna (transdermal). W przy-
padku formy przezskórnej myślimy przede wszystkim
o plastrach, gdyż forma żelów przezskórnych stanowi
w naszym kraju margines tego typu terapii.

W Stanach Zjednoczonych, które są największym

rynkiem dla hormonalnej terapii zastępczej na świe-
cie, już na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia
przezskórne podawanie estrogenów u kobiet w okre-
sie menopauzy w postaci plastrów było drugą pod
względem popularności, po tabletkach doustnych,
formą leczenia hormonalnego.

W naszym kraju ta forma HTZ zaczęła zyskiwać na

popularności w połowie lat 90-tych. Ponieważ koszty
terapii przezskórnej były początkowo zdecydowanie
wyższe od kosztów terapii doustnej, w oczywisty spo-
sób wpływało to na preferowanie doustnej formy HTZ
przez pacjentki. Stan ten na szczęście należy już do
przeszłości, dzięki czemu obecnie ta forma leczenia
hormonalnego stała się równie popularna, jak doust-

na HTZ. Także pojawienie się nowych sposobów po-
dawania estrogenów w ramach HTZ (np. wspomnia-
ne już żele przezskórne) nie wpłynęło na fakt, że pa-
cjentki rozpoczynając terapię hormonalną często pro-
szą lekarza właśnie o plastry, a w przypadku, gdy już
od pewnego czasu biorą hormony, domagają się zmia-
ny na tę formę przezskórnej hormonoterapii.

Pod wieloma względami przezskórne podawanie

estrogenów ma przewagę nad drogą doustną. Prze-
zskórna droga podawania estrogenów w postaci pla-
strów powoduje, że estradiol (E

) osiąga określony

narząd docelowy z pominięciem krążenia wrotnego.
Pozwala to uniknąć efektu „pierwszego przejścia” hor-
monu przez wątrobę. Dzięki temu dobowa dawka leku
zostaje wyraźnie zredukowana (ok. 40 razy!

ok. 40 razy!

ok. 40 razy!), a meta-

bolizm hepatocytów ulega minimalnym zmianom
w porównaniu z metodą doustną. Ma to swoje okre-
ślone konsekwencje metaboliczne i jest równocześnie
przyczyną wielu różnic w działaniu pomiędzy prze-
zskórną a doustną formą terapii. W przypadku do-
ustnego podania hormonu większa część E

zostaje

zmetabolizowana w wątrobie do mało aktywnego es-
tronu (E

), co powoduje, że stosunek E

przy tej

terapii wzrasta do 5:1, podczas gdy metoda przezskór-
na utrzymuje go na poziomie 1:1, co jest wartością
charakterystyczną dla kobiet przed menopauzą. Nie-
wielkie dobowe dawki E

uwalniane z plastra wystar-

czają więc w zupełności do leczenia objawów wypa-
dowych, a redukcja dolegliwości klimakterycznych
zachodzi szybko, już w trakcie pierwszego miesiąca
HTZ i jest utrzymywana na wystarczającym poziomie
w kolejnych cyklach leczniczych.

Ważne jest także, że stosowanie przezskórnej HTZ

zapewnia utrzymanie względnie stałego poziomu ste-
roidów płciowych, bez tak charakterystycznych dla
doustnej formy wahań w stężeniach przyjmowanych
hormonów – szybki wzrost z następowym szybkim
spadkiem poziomu podawanego leku.

Wśród innych przykładów wykazujących przewa-

gę przezskórnej terapii hormonalnej nad doustną na-
leży wymienić:

– brak wyraźnego, prozakrzepowego wpływu na

układ krzepnięcia, co bywa obserwowane w trak-
cie doustnej HTZ (wzrost stężenia czynnika VII,
wzrost stężenia F1+2 i D-dimerów, spadek stę-
żenia t-PA, wzrost stężenia białka C-reaktyw-
nego);

– brak wzrostu stężenia trójglicerydów w trakcie

przezskórnej HTZ;

– brak wpływu na stężenie angiotensynogenu (sub-

strat reniny) – wzrost podczas doustnej HTZ;

– brak wpływu na wzrost wysycenia żółci chole-

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

sterolem, co jest charakterystyczne dla terapii
doustnej.

Z powyższego wynika, że przezskórny typ terapii

hormonalnej jest w wielu sytuacjach klinicznych lep-
szą opcją terapeutyczną dla kobiet w okresie meno-
pauzy niż droga doustna. Powinien być wprowadza-
ny przede wszystkim u pacjentek z chorobami ukła-
du krążenia (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń,
żylaki kończyn dolnych), nieprawidłowym profilem
lipidowym (szczególnie hipertrójglicerydemią) i go-
spodarką węglowodanową, chorobami układu pokar-
mowego (np. kamica pęcherzyka żółciowego), otyło-
ścią brzuszną (i zespołem polimetabolicznym) oraz
niskim compliance.

Nadto przezskórna HTZ jest uważana za bardziej

fizjologiczny niż droga doustna sposób podawania
hormonów, który umożliwia precyzyjną regulację stę-
żenia estradiolu we krwi. Choć w obydwu typach te-
rapii objawy niepożądane mają podobny charakter i są
wyraźnie zależne od dawki leku, to wiele kobiet (np.
z bólami głowy i wymiotami podczas doustnej HTZ)
lepiej toleruje przezskórną formę hormonoterapii.

Kobiety menopauzalne w mniejszym procencie nie

przestrzegają zaleceń lekarskich, jeśli stosują przezskór-
ną (3,7%), a nie doustną HTZ (9,2%). Przezskórna
HTZ charakteryzuje się również wyższym odsetkiem
kontynuacji – po roku terapii stosuje ją o 25% więcej
kobiet niż ma to miejsce w przypadku terapii doust-
nej, a ponad 70% kobiet biorących udział w bada-
niach klinicznych woli stosować plastry niż wcześniej
przyjmowane tabletki.

Z punktu widzenia pacjentki najważniejszą rzeczą

jest skuteczność zastosowanej terapii, manifestująca
się (głównie) poprzez redukcję nasilenia dolegliwości
klimakterycznych oraz brak objawów ubocznych,
mogących towarzyszyć leczeniu hormonalnemu. Wy-
soka skuteczność przy niskim odsetku objawów nie-
pożądanych powoduje dobrą akceptację przezskórnej
terapii przez pacjentki, a także chęć powrotu do HTZ
po dłuższej lub krótszej przerwie.

Zakończenie

Dzięki coraz szerszej gamie preparatów hormonal-

nych dostępnych na naszym rynku, obecnie mamy
coraz większe możliwości bardziej racjonalnego sto-
sowania substytucji hormonalnej, indywidualnie do-
stosowanej zarówno do wieku, ogólnego stanu zdro-
wia oraz oczekiwań pacjentek. Coraz częściej do po-
zajelitowgo podawania leków wykorzystywane są sys-

temy przezskórne. Ta droga podawania leku często jest
lepiej akceptowana przez pacjentki, nie tylko z powo-
du wygody stosowania, ale przede wszystkim z po-
wodu większego bezpieczeństwa takiej terapii. Lek
podawany transdermalnie wymaga stosowania mniej-
szych dawek niż lek stosowany doustnie, przez co jest
bezpieczniejszy i lepiej tolerowany przez pacjentki. Te
zalety są szczególnie istotne dla osób przyjmujących
długotrwale wiele leków z powodu schorzeń ogólnych.

Proponując wybrany schemat leczenia hormonal-

nego, należy uwzględnić preferencje pacjentki co do
drogi podania preparatu, jak i wiele czynników poza-
medycznych, m.in. możliwości finansowe pacjentki,
akceptację comiesięcznych krwawień, poziom wy-
kształcenia pacjentki (zdolności percepcji) szczegól-
nie, gdy zalecamy stosowanie dwóch preparatów me-
todą cykliczną czy sekwencyjną.

Piśmiennictwo:

1. Alpaian M. i wsp.: Short-term estrogen administration

ameliorates dobutamine-induced myocardial ischemia
in postmenopausal women with coronary artery dise-
ase. J. Am. Coll. Cardiol. 1997, 30: 1466-71.

2. Balfour JA, Heel RC. Transdermal estradiol: a review

of its pharmacodynamic and pharmacokinetic pro-
perties, and therapeutic efficacy in the treatment of
menopausal complaints. Drugs 1990; 40: 561-82.

3. Boyd RA, Zegarac EA, Eldon MA, et al. Pharmaco-

kinetic characterization of 7-day 17ß-estradiol trans-
dermal delivery system In healthy postmenopausal
women. Pharm Res 1993; 10: S332.

4. Brincat M. i wsp.: Long-term effects of the meno-

pause and sex hormones on skin thickness. Br. J.
Obstet. Gynaecol. 1985, 92: 256-9.

5. Calle E.E. i wsp.: Estrogen replacement therapy and

risk of fatal colon cancer in a prospective cohort of
postmenopausal women. J. Natl. Cancer. Inst. 1995,
87: 517-23.

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

6. Cano A. Compliance to hormone replacement the-

rapy in menopausal women controlled in third level
academic centre. Maturitas 1994; 20: 91-9.

7. Cheang A, Sitruk-Ware R, Samsioe G. Transdermal

oestradiol and cardiovascular risk factors. Br J Ob-
stet Gynaecol 1994; 101: 571-81.

8. Connell EB. Przezskórne leczenie estrogenami. Med

po Dyp 1998; 3: 45-52.

9. Corson SL. A decade of experience with transder-

mal estrogen replacement therapy: overview of key
pharmacologic and clinical findings. Int J Fertil
1993; 38: 79-91.

10. Cumming R.G., Mitchell P.: Hormone replacement

therapy, reproductive factors, and cataract. Am. J.
Epidemiol. 1997,145: 242-9.

11. Ettinger B. i wsp.: Reduced mortality associated

with long-term postmenopausal estrogen therapy.
Obstet Gynecol. 1996, 1:6-12.

12. Evans MP, Fleming KC, Evans MJ. Hormone re-

placement therapy: management of common pro-
blems. Mayo Clin Proc 1995; 70: 800-5.

13. Fantl J.A., Cardozo L., McClish D.K., and the Hor-

mones and Urogenital Therapy Committee. Estro-
gen therapy in the management of urinary incontinen-
ce in postmenopausal women: a Meta-analysis. First
report of the Hormones and Urogenital Therapy Com-
mittee. Obstet Gynecol. 1994, 83: 12-18.

14. Grady D, Ettinger B, Tosteson AN, et al. Predic-

tors of difficulty when discontinuing postmenopau-
sal hormone therapy. Obstet Gynecol 2003; 102
(6): 1233-39.

15. Grady D. i wsp.: Hormone therapy to prevent dise-

ase and prolong life in postmenopausal women. Ann.
Intern. Med. 1992, 117: 1016-37.

16. Grodstein F, Stampfer MJ. The epidemiology of

coronary heart disease and estrogen replacement in
postmenopausal women. Prog Cardiovasc Dis.
1995;38:199-210.

17. Grodstein F. i wsp.: Postmenopausal hormone therapy

and mortality. N. Engl. J. Med. 1997, 336: 1769-75.

18. Grodstein F. i wsp.: Post-menopausal hormone use

and tooth loss: a prospective study. J. Am. Dent.
Assoc. 1996, 127: 370-7.

19. Hillard T. Evaluation and Management of the HRT

Candidate. Int J Fertil 1997; 42 Suppl 2: 347.

20. Hillard TC, Whitcroft SJ, Marsch MS, et al. Long-

term effects of transdermal and oral hormone repla-
cement therapy on post-menopausal bone loss. Oste-
oporosis Int 1994; 4: 341-8.

21. Hulley S. i wsp.: For the Heart and Estrogen/pro-

gestin Replacement Study (HERS) Research Group.
Randomized trial of estrogen plus progestin for se-
condary prevention of coronary heart disease in post-
menopausal women. JAMA. 1998, 280: 605-13.

22. Ibarra de Palacios P, Schmidt G, Sergejew T, et al.

Comparative study to evaluate skin irritation and ad-
hesion of Estradot and Climara in healthy postmeno-
pausal women. Climacteric 2002; 5 (4): 383-9.

23. Jacobs D.M. i wsp.: Cognitive function in nonde-

mented older women who took estrogen after meno-
pause. Neurology 1998, 50: 368-73.

24. Klein B.E.K. i wsp.: Is there evidence of an estro-

gen effect on age-related lens opacities? Arch. Opthal-
mol. 1994, 112: 85-91.

25. Mercuro G. i wsp.: Estradiol-17b reduces blood pres-

sure and restores the normal amplitude of the circa-
dian blood pressure rhythm in post-menopausal hy-
pertension. Am. J. Hypertens. 1998, 11: 909-13.

26. Michaelsson K., Baron J.A., Farahmand B.Y. for the

Swedish Hip Fracture Study Group. Hormone repla-
cement therapy and risk of hip fracture: population based
case-control study. BMJ 1998, 316: 1858-63.

27. Nevitt M.C. i wsp.: Association of estrogen repla-

cement therapy with the risk of osteoarthritis of the
hip in elderly white women. Study of Osteoporotic
Fractures Research Group. Arch. Intern. Med.
1996, 156: 2073-80.

28. Ohkura T. i wsp.: Estrogen increases cerebral and

cerebellar blood flows in postmenopausal women.
Menopause 1995, 2: 13-18.

29. Palacios S. Current perspectives on the benefits of HRT

in menopausal women. Mauritas 1999; 33: 1-13.

30. Pertyński T, Stachowiak G. Przezskórne podawa-

nie 17-beta estradiolu. Postęp w hormonalnej terapii
zastępczej? Prz Menopauz 2004; 3: 41-8.

31. Raport WHO: Research on the menopause in

1990»s. WHO, Genewa 1996.

32. Recker R.R. i wsp.: Bone saving effects of low dose

continuos estrogen/progestin with calcium and vita-
min D in elderly women: a randomized controlled
trial. Ann. Intern. Med. 1999, 130: 897-906.

33. Resnick S.M. i wsp.: Estrogen replacement therapy

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

and longitudinal decline in visual memory. Neuro-
logy. 1997, 49: 1491-7.

34. Samsioe G. HRT in Europe. Int J Fertil 1995; 40

Suppl 3: 124.

35. Shaywitz S.E. i wsp.: Effect of estrogen on brain acti-

vation patterns in postmenopausal women during wor-
king memory tasks. JAMA 1999, 281: 1197-1202.

36. Stampfer M.J., Colditz G.A.: Estrogen replacement

therapy and coronary heart disease: a quantitative
assessment of the epidemiologic evidence. Prev. Med.
1991, 20: 47-63.

37. Thomas T., Rhodin J.A.G.: Vascular actions of es-

trogen and Alzheimer’s disease. Alzheimer’s Reports.
1998, 2(S1): 42.

38. Toole J, Silagy S, Maric A, et al. Evaluation of irri-

tation and sensitisation of two 50 microg/day oestro-
gen patches. Maturitas 2002; 43 (4): 257-63.

Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie

39. Van Erpecum KJ, Van Berge Henegouwen GP, Ver-

schoor L, et al. Different hepatobiliary effects of oral
and transdermal estradiol in postmenopausal women.
Gastroenterology 1991; 100: 482-8.

40. Vehkavaara S, Silveira A, Hakala-Ala-Pietila T, et

al. Effects of Oral and Transdermal Estrogen Repla-
cement Therapy on Markers of Coagulation, Fibri-
nolysis, Inflammation and Serum Lipids and Lipo-
proteins in Postmenopausal Women. Thromb Ha-
emost 2001; 85: 619-25.

41. Wakatsuki A. i wsp.: Effect of estrogen and simva-

statin on low-density lipoprotein subclasses in hyper-
cholesterolemic postmenopausal women. Obstet.
Gynecol. 1998, 92: 367-72.

42. Wysowski DK, Golden L, Burke L. Use of meno-

pausal estrogens and medroxyprogesterone in Uni-
tes States. Obstet Gynecol 1995; 85: 6-10.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Woskowina uszna jako problem terapeutyczny

Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów

Wspó³czesne mo¿liwoci wykorzystania techniki stymulacji przezprze³ykowej serca

Andrzej Jankowski, Ewa D³ugosz, Ma³gorzata GadomskaNowak, Nidal Laraki

Katedra i Zak³ad Farmacji Stosowanej l¹skiej Akademii Medycznej

Kierownik: dr hab. n.farm. Andrzej Jankowski

RHODIOLA ROSEA rolina o dzia³aniu

adaptogennym. Nowe mo¿liwoci w walce

ze stresem i chorobami cywilizacyjnymi

Rhodiola rosea a plant of adaptogen activity. New possibilities of using Rhodiola

rosea in treating stress and civilizational diseases.

Streszczenie

Streszczenie
Artykuł zawiera krótką charakterystykę gatunku

Rhodiola rosea, skład chemiczny i właściwości far-
makologiczne surowca. Na szczególną uwagę zasłu-
gują adaptogeny salidrozyd i rozawina, występują-
ce w korzeniu Rhodiola rosea. Są one pomocne
w walce ze stresem, wpływają na ośrodkowy sys-
tem nerwowy. Roślina ta wykorzystywana jest rów-
nież w chorobach układu krążenia, chorobach no-
wotworowych, ma również działanie immunosty-
mulujące. Wyciąg z korzenia Rhodiola rosea jest
obiecującą alternatywą lub uzupełnieniem dla sto-
sowanych współcześnie leków. Ze względu na ni-
ską toksyczność i dobre efekty terapeutyczne może
być stosowana bezpiecznie i długotrwale.

Abstract

Abstract
This article includes a short description of spe-

cies Rhodiola rosea, its pharmacological properties
and phytochemistry. The plant was identified as
adaptogenic and anti-stress factor. There are two
compounds, rosavin and salidroside, which influ-
ence positively on central nervous system and shows
adaptogenic activity. Additionaly, as an antioxidant,
Rhodiola rosea may help protect the nervous sys-
tem and other tissues from oxidative damage by
free radicals.

Key words:

Key words: Rhodiola rosea, adaptogen, salidro-

side, rosavin, stress, provides an introduction

Różeniec górski

Różeniec górski (Rhodiola rosea L). znany również

jako „złoty korzeń”, „arktyczny korzeń”, należy do ro-
dziny Crassulaceae (Gruboszowate). Jest rośliną lecz-
niczą, występującą głównie w górzystych terenach Sy-
berii, w mniejszym stopniu w Europie i Ameryce Pół-
nocnej. Osiąga wysokość ok. 70 cm, a jej żółte kwiaty
pachną podobnie jak olejek różany. W medycynie wy-
korzystywany jest korzeń i kłącze, zawierające szereg
substancji czynnych, w tym tzw. adaptogeny [1].

„Adapto” (z greckiego) – przystosować się, „gen”

– powodujący. Zgodnie z nazwą adaptogen to sub-
stancja ułatwiająca przystosowanie się organizmu do
niekorzystnych warunków środowiskowych. Termin
„adaptogen” po raz pierwszy został użyty przez rosyj-
skiego farmakologa N. Lazarewa w 1947 roku, a w la-
tach 50-tych XX wieku I. Brehman stworzył szkołę
badającą farmakologię adaptogenów [2].

Aktywność adaptogenów opiera się na następują-

cych zasadach [3]:

– wykazywanie działania niespecyficznego, zwięk-

szającego odporność na szkodliwe dla organi-
zmu bodźce fizyczne (wysoka i niska tempera-
tura, brak tlenu, hałas, wibracja), chemiczne (al-
kohol, trucizny, zanieczyszczone środowisko)
i biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby).

– wywieranie wpływu normalizującego procesy

fizjologiczne organizmu, głównie poprzez od-
działywanie na system neuro-endokrynny.

– wywieranie tylko takiego wpływu na procesy

fizjologiczne organizmu jaki jest pożądany, bez wpły-
wu na prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Zgodnie z powyższymi zasadami, roślina będąca

adaptogenem musi być całkowicie nieszkodliwa dla
organizmu, a jej działanie powinno być niespecyficz-
ne, normalizujące funkcje organizmu, bez zakłócenia
jego prawidłowego, fizjologicznego funkcjonowania.
Adaptogeny muszą więc przynosić wyłącznie korzy-

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

ści, polegające na zwiększeniu odporności organizmu,
bez zaburzania jego homeostazy.

Substancje farmakologicznie czynne

Substancje farmakologicznie czynne
i standar

i standar

i standar yzacja surowca

yzacja surowca

W badaniach fitochemicznych korzenia Rhodiola ro-

sea wykryto obecność sześciu grup związków o poten-
cjalnym działaniu „adaptogennym” i leczniczym [4,5]:

1. Fenylopropanoidy (cynamoiloglikozydy): roza-

wina (syn. rozawidyna), rozyna, rozaryna (związ-
ki specyficzne dla gatunku Rhodiola rosea)

2. Pochodne fenyloetanu: salidrozyd (syn. rhodio-

lozyd), tyrozol.

3. Flawonoidy: kemferol, astragalina, rycyna, rho-

dionina, rhodiozyna, rhodiolina, acetylorhodal-
gina.

4. Monoterpeny: rozyrydol, rozyrydyna.
5. Triterpeny: daukosterol, b-sitosterol.
6. Fenolokwasy: kwas galusowy, kwas chloroge-

nowy, kwas hydroksycynamonowy

W korzeniach Rhodiola rosea występują również

związki o potencjalnym działaniu wspomagającym:
kwasy organiczne (bursztynowy, cytrynowy, jabłko-
wy, szczawiowy), olejki eteryczne, alkohol

b-fenylo-

etylowy, aldehyd cynamonowy, cytral, garbniki, cu-
kry (glukoza, sacharoza), mikroelementy,(cynk, man-
gan, miedź, selen i inne) [5].

Standaryzacja ekstraktu z korzenia Rhodiola rosea

przebiegała w dwóch fazach. Początkowo w latach 70-
tych unikalne właściwości tej rośliny przypisywano
salidrozydowi, dlatego pierwsza generacja farmako-
pealnych preparatów Rhodiola rosea była standaryzo-
wana na minimum 0,8% salidrozydu.

Pod koniec lat 80-tych badania dowiodły, że inne

rośliny z rodzaju Rhodiola, zawierające salidrozyd, nie
posiadają właściwości leczniczych Rhodiola rosea, za-

tem standaryzacja jedynie na salidrozyd okazała się
niewystarczająca. W 1986 roku Kurkin i współpra-
cownicy [4] zaprezentowali analizę składu chemicz-
nego korzeni roślin z rodzaju Rhodiola, różnicującej
zawartości podstawowych składników odpowiedzial-
nych za efekty adaptogenne. Wynika z niej, że jedynie
Rhodiola rosea zawiera jednocześnie rozawinę i sali-
drozyd, natomiast inne rośliny nie zawierają rozawi-
ny. (Tabela 1).

Od 1989 roku standaryzację surowca przeprowa-

dza się na minimum 3% rozawiny i 0.8 – 1% salidro-
zydu. Jest to naturalna proporcja w jakiej składniki te
występują w korzeniu Rhodiola rosea. [4].

Skuteczność działania Rhodiola rosea

Badania wykazały szereg właściwości adaptogen-

nych i leczniczych [ 8, 9 ]. Oprócz istotnego działa-
nie antystresowego, Różeniec górski oddziaływuje rów-
nież na:

– ośrodkowy układ nerwowy (OUN) (przeciwde-

presyjnie, poprawia funkcje intelektualne)

– układ krążenia (kardioprotekcyjnie, antyaryt-

micznie, wzmacnia pracę mięśnia sercowego,
poprawia wydolność fizyczną i seksualną)

– układ endokrynny (wzmaga sekrecje katecho-

lamin, kortykosteroidów, metabolizm glukozy,
kwasów tłuszczowych, aminokwasów etc.)

– układ immunologiczny (działanie immunosty-

mulujące)

– działanie przeciwnowotworowe (wzmacnia nad-

zór immunologiczny, działa antyoksydacyjnie).

Adaptogeny w walce ze stresem

Stres jest praprzyczyną większości chorób. Jest to

narzucony organizmowi czynnik, który zaburzając bio-

Tabela1.

abela1.

abela1. Występowanie rozawi-

ny i salidrozydu w roślinach z ro-
dzaju Rhodiola [6].

RHODIOLA ROSEA rolina o dzia³aniu adaptogennym

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

chemiczną i fizjologiczną równowagę ustroju, urucha-
mia reakcje będące jego niespecyficzną odpowiedzią.
Wyróżniamy trzy składniki fizjologicznego stresu: stre-
sor (szkodliwy bodziec), fizjologiczne lub biochemicz-
ne zaburzenia wywołane przez stresor oraz reakcja
organizmu na stresor (adaptacja).

Długotrwale działający bodziec uruchamia pierwot-

nie gałąź sympatyczną autonomicznego układu nerwo-
wego, związaną z podwyższoną sekrecją amin katecho-
lowych (noradrenaliny, adrenaliny, serotoniny). Jedno-
cześnie, pobudzenie indukowane stresem prowadzi do
wydzielania z przysadki hormonu adrenokortykotropo-
wego (ACTH), który z kolei stymuluje korę nadnerczy
do wydzielania hormonów steroidowych, zwłaszcza
kortyzolu. Hormony te kontrolując metabolizm gluko-
zy, kwasów tłuszczowych i aminokwasów dostarczają
energii, niezbędnej do zrównoważenia zwiększonego
zapotrzebowania na glukozę. Jednocześnie tłumią sys-
tem immunologiczny i procesy zapalne.

Pierwsza faza stresu, zwana również fazą „alarmo-

wą”, wpływa na system nerwowy, endokrynny i im-
munologiczny, które oddziaływując jednocześnie na
siebie umożliwiają adaptację na stres. W tej fazie
występuje przewaga procesów katabolicznych.

W fazie „adaptacji”, organizm reaguje wzmożonym

oporem na stres, a procesy anaboliczne przeważają
nad katabolizmem z fazy pierwszej. Jej celem jest przy-
wrócenie homeostazy ustrojowej.

Przedłużający się atak stresora powoduje, że opór

powstający podczas fazy drugiej słabnie. Następuje
wówczas faza trzecia – faza „wyczerpania”, w której
organizm nie jest już w stanie dłużej opierać się stre-
sorowi. Następuje zachwianie homeostazy ustrojowej,
organizm staje się podatny na inwazje chorobowe,
w tym rozwój chorób cywilizacyjnych: choroby nowo-
tworowe, choroby układu krążenia, cukrzyca, choro-
by psychiczne.

Badając wpływ wyciągu z Rhodiola rosea u ludzi

narażonych na stres w związku z wykonywaną pracą,
wykazano cofnięcie objawów zmęczenia i wzrost zdol-
ności percepcyjnych. Wyciąg podawano w dawkach
100-300 mg/dobę w ciągu 2-3 tygodni. [10]

Wykazano również u pacjentów z objawami bez-

senności, narażonych na chroniczny stres, poprawę
snu u 67% pacjentów po zastosowaniu podobnej te-
rapii [11].

Wpływ Rhodiola rosea na OUN

Korzystny wpływ Rhodiola rosea na układ nerwo-

wy dotyczy przede wszystkim depresji. Depresja jest

schorzeniem społecznym – blisko 15% populacji cier-
pi z powodu epizodów depresji. Manifestuje się ona
odczuwaniem smutku, obojętności, rozdrażniania,
problemami ze snem, kłopotami intelektualnymi.

Podstawową przyczyną depresji jest obniżenie stę-

żenia serotoniny w mózgu. Serotonina (5-hydroksy-
tryptamina) w O.U.N. odgrywa rolę neuroprzekaźni-
ka regulującego sen, czuwanie, percepcję bólu, odru-
chy seksualne. Bierze ona również udział w patogene-
zie migreny, innych bólów głowy, w regulacji ciśnie-
nia krwi.

Stwierdzono, że pacjenci cierpiący z powodu

endogennej depresji wykazują obniżony poziom se-
rotoniny. Obok depresji, z obniżonym poziomem se-
rotoniny związane są również niepokój, natręctwa my-
ślowe i schizofrenia. Serotonina nie przechodzi barie-
ry krew – mózg, zatem jej synteza musi dokonywać
się w mózgu. Substancją wyjściową syntezy serotoni-
ny jest tryptofan, który może pokonać barierę krew–
mózg, przekształcany do 5-hydroksytryptofanu, a na-
stępnie do 5-hydroksytryptaminy (serotoniny). Sero-
tonina metabolizowana jest głownie przez monoami-
nooksydazę (MAO) i dehydrogenazę aldehydową. Nie-
wielkie nawet odchylenia od stanu równowagi sero-
toniny w mózgu prowadzą do istotnych odchyleń
w osobowości.

Wykazano, że stosowanie preparatów Rhodiola ro-

sea, zawierających aktywną rozawinę i salidrozyd, zwięk-
sza poziom serotoniny w mózgu, co w konsekwencji
eliminuje objawy depresji. Mechanizm działania pole-
ga na nasileniu transportu prekursorów serotoniny,
tryptofanu i 5-hydroksytryptofanu do mózgu.

Psychostymulujące działanie Rhodiola rosea zosta-

ło sprawdzone u 412 pacjentów, cierpiacych na neu-
rozę i zespół asteniczny, pochodzenia zarówno orga-
nicznego jak i funkcjonalnego. Kuracja 150 mg wy-
ciągu Rhodiola rosea przez okres od 10 dni do 4 mie-
sięcy spowodowała ustąpienie objawów zmęczenia,
drażliwości, roztargnienia, bólów głowy, osłabienia
i innych objawów wegetatywnych w 64% przypadków.
[4,11,12].

W innych badaniach, 27 zdrowym studentom,

lekarzom i naukowcom w wieku 19-46 lat podawano
10 kropli nalewki przygotowanej na bazie Rhodiola
rosea (odpowiednik 100-150 mg wyciągu z Rhodiola
rosea) dwa razy dziennie przez 2 do 3 tygodni przed
intensywną pracą intelektualną. Różeniec górski po-
prawił jakość i wydajność pracy, a we wszystkich przy-
padkach zapobiegał objawom zmęczenia.[4,12]

Badania dowiodły, że małe dawki ekstraktu (100-

150 mg/dobę) i średnie dawki (200-600 mg/dobę)
zwiększają aktywność bioelektryczną mózgu. Po jed-

RHODIOLA ROSEA rolina o dzia³aniu adaptogennym

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

norazowej dawce zaobserwowano podwyższenie
sprawności intelektualnej organizmu, natomiast po
kilkudniowym przyjmowaniu preparatu następuje
znaczna poprawa samopoczucia i wydolności fizycz-
nej. Duże dawki (powyżej 600 mg/dobę) mają działa-
nie uspokajające [7].

Wpływ Rhodiola rosea na układ

Wpływ Rhodiola rosea na układ
sercowo

sercowo

sercowo-naczyniowy

-naczyniowy

Reakcja na stres, w której bierze udział sympatycz-

ny układ nerwowy i nadnercza, jest ściśle powiązana
z pracą układu krążenia. Długotrwały stres wyzwala
nadmierne ilości katecholoamin oraz nasilone w kon-
sekwencji wydzielanie korykosterydów. W efekcie
obserwuje się zwiększone wydalanie potasu, co pro-
wadzi do zaburzeń pracy serca (arytmii). Może to
doprowadzić do choroby niedokrwiennej i uszkodze-
nia mięśnia sercowego.

Różeniec górski, poprzez zmniejszenie wydziela-

nia katecholoamin, a także normalizację pracy nad-
nerczy, przywraca prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi,
jak również prawidłowe poziomy potasu, glukozy
i cholesterolu. Ponadto Rhodiola rosea aktywuje re-
ceptory opioidowe w mięśniu sercowym, które jako
endogenne analgetyki działa dodatkowo protekcyjnie
na serce [13,14,15] .

Działanie immunostymulujące

Działanie immunostymulujące
i przeciwnowotworowe

i przeciwnowotworowe

Stres wpływa destrukcyjnie na system immunolo-

giczny poprzez niszczenie jego odporności na czynni-
ki zewnętrzne, zmniejszenie tolerancji immunologicz-
nej przeciw własnym genom oraz zmniejszenie nad-
zoru immunologicznego (odporności przeciwnowo-
tworowej).

Różeniec górski to unikalna, przeciwstresowa,

immunoprotekcyjna roślina adaptacyjna, która dzię-
ki silnym właściwościom antyoksydacyjnym wykazu-
je działanie przeciwnowotworowe. Jego substancje
biologicznie czynne mogą uczestniczyć nie tylko w
profilaktyce uszkodzeń wywołanych przez wolne rod-
niki i czynniki mutagenne, lecz również w naprawia-
niu już dokonanych zmian w DNA [ 16 ].

Na uwagę zasługuje spostrzeżenie, że w badaniach

na zwierzętach Rhodiola rosea osłabia toksyczne dzia-
łanie leków cytostatycznych i jednocześnie poprawia
ich działanie lecznicze [17, 18 ].

Podawanie cyklofosfamidu zmniejszyło rozrost

komórek rakowych, z jednoczesną redukcją komórek
szpikowych – leukocytów i megakariocytów o odpo-
wiednio 40-50% i 20-25%. U zwierząt, którym po-
dano cyklofosfamid i ekstrakt Rhodiola rosea, zaob-
serwowano zwiększenie działania przeciwnowotworo-
wego cyklofosfamidu o 36% oraz wzrost liczby leuko-
cytów o 30% i megakariocytów o 16-18% [16,17,18,
19,20].

Jak wynika z przeprowadzonych badań, Rhodiola

rosea jest cenną rośliną leczniczą o wszechstronnym
działaniu adaptogennym. Jej skuteczność działania jest
wynikiem jednoczesnego oddziaływania na układ ner-
wowy, sercowo-naczyniowy, hormonalny i immuno-
logiczny. Na uwagę zasługuje stosunkowo niska tok-
syczność (LD50 suchego wyciągu wynosi 5 g/kg masy
ciała szczura) [ 21 ]. Te właściwości rośliny są podsta-
wą do zwiększenia jej stosowania w walce ze stresem
i w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Uwzględniając powyższe właściwości Rhodiola

rosea, wydaje się celowe przeprowadzenie całościo-
wych badań klinicznych, weryfikujących możliwości
stosowania leczniczego tej rośliny, w różnych dzie-
dzinach medycyny (neurologia, kardiologia, psychia-
tria, endokrynologia, itp.).

Piśmiennictwo:

1. Jezierska A., Różeniec górski – roślina o cennych

właściwościach leczniczych. Wiad. Ziel., 1995, 3,
4-5

2. Brekhman L.I., Dardymov L.V., New substances

of plant orogon which increase non-specyfic
resistance. Ann.Rev.Pharmacol. 1968, 9, 419.

3. Wagner H., Immunostimulants and adaptogens from

plants. Advan. Phytochem., 1995, 29, 1 – 17

4. Brown R. P., Gerbarg P. L., Ramazanov Z., Rhodiola

rosea: A Phytomedical Overview. Herbalgram. 2002,
56, 40 – 52

5. Hartwich M., Otrzymywanie wybranych glikozydów

fenolowych Rhodiola rosea L. Metodą
biotechnologiczną.

Akademia Medyczna Warszawa.

Praca doktorska. 1999.

6. Ramazanov Z. Germano C. Arctic root (Rhodiola

rosea) – The powerful new Ginseng Alternative
Kensington Books NY, USA 1998

RHODIOLA ROSEA rolina o dzia³aniu adaptogennym

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

7. Khanum F., Bawa A. S., Singh B., Rhodiola rosea:

A Versatile Adaptogen. CRFSFS 2005, 4, 55-62.

8. Darbinyan V., Kteyan A., Panossian A., Gabrielian

E., ., Wikman G., Wagner H., Rhodiola rosea in
stress induced fatigue: a double blind cross-over study
of a standardised extract SHR-5 with a repeated low-
dose regimen on the mental performance of healthy
physiicians during night duty. Phytomedicine 2000,
7, 365-371

9. Spasov A. A., Wikman G. K., Mandrikov V. B.,

Mironova I. A., Neumoin V. V.,

A double-blind, placebo-controlled pilot study of the

stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola
rosea SHR-5 extract on the fatigue of students
caused by stress during an examination period with
a repeated low-dose regimen. Phytomedicine
2000;7, 85-89

10. Krajewska – Patan A., Dreger M., Górska- Paukszta

M., Łowicka A., Furmanowa M., Mrozikiewicz PM.,
Rhodiola rosea L. (Różeniec górski) – stan badań
biotechnologicznych. Herb. Pol. 2005, 51, 51-64

11. Saratikov A.S., Krasnov E.A.,editors. Rhodiola rosea

is a valuable medicinal plant (Golden Root) , Tomsk
State University Press; 1987, 216-27

12. Krasik E.D., Petrova K.P., Rogulina G.A.,

Shemetova l., Shuvayeva, New data on the therapy
of asthenic conditions (clinical prospects for the use
of Rhodiola extract) Proceedings of All-Russia
Conference: Urgent Problems in
Psychopharmacology. 1970 may 26-29. Sverdlovsk,
Russia, Sverdlovsk Press 1970, 215-217

13. Lishmanov I. B., Trifonova Z. V., Tsibin A.N., Maslova

L. V., Dementeva L.A., Plasma beta-endorphin and
stress hormones in stress and adaptation., Biull Eksp
Biol Med. 1987, 103, 422-424.

14. Maslova L.V., Kondratev B. I., Maslov L. N.,

Lishmanov I. B., The cardioprotective and
antiadrenergic activity of an extract of Rhodiola rosea
in stress. Eksp Klin Farmakol 1994, 57, 61-63.

15. Maimeskulova L.A., Maslov L.N., Lishmanov I.

B., Krasnov E.A., The participation of the mu-, delta-
and kappa-opioid receptors in the realization of the
anti-arrhythmia effect of Rhodiola rosea. Eksp Klin
Farmakol 1997, 60, 38-39.

16. Bolshakova I.V., Lozovskaia E.L., Sapezhinskii I.I.,.

Antioxidant properties of a series of extracts from
medicinal plants. Biofizika 1997, 42. 480-483.

17. Udintsev S.N., Schakhov V. P., Decrease of

cyclophosphamide haematotoxicity by Rhodiola
rosea root extract in mice with Ehrlich and Lewis
transplantable tumors. Eur. J. Cancer, 1991, 27,
1182.

18. Udintsev S. N., Krylova S. G., Fomina T. I., The

enhancement of the efficacy of adriamycin by using
hepatoprotectors of plant origin in metastases of
Ehrlich’s adenocarcinoma to the liver in mice. Vopr.
Onkol. 1992, 38, 1217-1222.

19. Udintsev S. N., Shakhov V. P., The role of humoral

factors of in the regenerating liver development of
experimental tumors and the effect of Rhodiola rosea
extract on this process. Neoplasma 1991, 38, 323-
331.

20. Borovskaya T.G., Fomina T.I., Iaremenko K.V., A

decrease in the toxic action of rubomycin on the small
intestine of mice with a transplantable tumor through
the use of a Rhodiola extract. Antibiot. Khimioter.,
1988, 33, 15-17

21. Krajewska–Patan A., Furmanowa M., Mikołajczak

P.Ł., Kędzia B., Mścisz A., Łowicka A., Dreger M.,
Górska–Paukszta M., Buchwald W., Mrozikiewicz
P.M., Badania wybranych aspektów aktywności
biologicznej wyciągów z tkanek kalusowych Rhodiola
sp., Herb. Pol. 2006, 52 , 50-51

RHODIOLA ROSEA rolina o dzia³aniu adaptogennym

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Schorzenia narz¹du ruchu profilaktyka i uzupe³nienie leczenia preparatami pochodzenia rolinnego

Nowa generacja rodków adaptogennych

W ostatnich latach wzrasta zastosowanie produk-

tów adaptogennych i wiele różnych poważnych firm
zaczyna w coraz większej ilości stosować je w swoich
preparatach. Jednym z takich produktów jest prepa-
rat STIMARAL

STIMARAL

STIMARAL firmy ENERGY

ENERGY

ENERGY, jednak działanie jego

jest znacznie szersze i wydaje się, iż dzięki temu sku-
teczniejsze, niż przeciętny produkt zwany środkiem
adaptogennym.

Warto w tym miejscu ustalić, co to jest produkt/

preparat adaptogenny, gdyż można tą terminologię
traktować bardzo szeroko i w zasadzie każdy preparat
czy też substancja, która poprawia funkcjonowanie
organizmu, może być nazwana adaptogenem. W róż-
nych doniesieniach naukowych można znaleźć różne
definicje adaptogenu i koncepcje jego funkcjonowa-
nia, jednak biorąc pod uwagę wiele doniesień nauko-
wych, można przyjąć, iż koncepcję adaptogenu stwo-
rzył rosyjski naukowiec Breckhman, choć w innych
doniesieniach mówi się o uczonym Lazarowie. Bada-
nia jednakże były prowadzone już w latach czterdzie-
stych w Związku Radzieckim i w Szwecji, a tradycyj-
na medycyna chińska wykorzystuje produkty adapto-
genne już od tysięcy lat.

Terminem adaptogeny, określa się uniwersalne ro-

śliny oraz lekarstwa i związki substancji z nich gene-
rowane, które – dzięki współdziałaniu wielu elemen-
tów – działają w organizmie jak regulatory pomagają-
ce w przystosowaniu do sytuacji stresowych. Można
też powiedzieć, iż adaptogeny to substancje natural-
nego pochodzenia zwiększające zdolność organizmu
do przystosowywania się, zwiększające odporność or-
ganizmu na stres oraz jego skutki.

Adaptogeny poprawiają sprawność umysłową i fizycz-

ną, dodają energii życiowej, zwiększają zdolność kon-
centracji, poprawiają refleks, zmniejszają zmęczenie
i osłabienie. Pozwalają osiągnąć lepsze wyniki w nauce,
pracy zawodowej i sporcie. Liczne badania naukowe po-
twierdzają przydatność spożywania adaptogenów przez
zestresowanych uczniów, studentów, młodych osób bę-
dących w trakcie kariery zawodowej, biznesmenów, le-
karzy i innych osób pracujących na nocnych dyżurach
oraz intensywnie trenujących sportowców.

Jak wspomniałem wcześniej, do tej grupy środ-

ków terapeutycznych można zakwalifikować dużą licz-

bę substancji pochodzenia naturalnego, z drugiej stro-
ny można dalej uściślać definicje środków adaptogen-
nych, aby zawęzić grupę produktów adaptogennych.

Tak, więc, aby jakąś substancję nazwać adaptoge-

nem powinna ona spełniać następujące kryteria:

– powinna wywoływać nieswoistą odpowiedź or-

ganizmu polegającą na zwiększeniu odporno-
ści na różnorodne stresory: czynniki fizyczne,
chemiczne i biologiczne, tak więc substancja
przeciwdziałająca tylko jednemu stresorowi, nie
powinna być nazwana adaptogenem;

– powinna mieć normalizujący wpływ na zabu-

rzenia fizjologicznych mechanizmów regulacji
niezależnie od kierunku, w którym te mecha-
nizmy zostały zaburzone, tak, więc, substan-
cja, która zwiększa reakcję na uszkadzający bo-
dziec, a nie obniża nadmiernej i nieadekwatnej
odpowiedzi również nie jest adaptogenem;

– powinna nie wpływać na normalne, prawidło-

we funkcjonowanie organizmu z wyjątkiem
działań zmierzających do nieswoistego zwięk-
szenia odporności – u osoby w pełni zdrowej
i zaadaptowanej do stresu, adaptogen wywoła
jedynie minimalny pozytywny efekt, a pełne
jego działanie ujawni się dopiero u osoby o ob-
niżonej zdolności adaptacyjnej.

Mam nadzieję, iż przedstawienie tych paru pojęć

umożliwi w przyszłości czytelnikom tego artykułu, zde-
finiowanie środka adaptogennego, choć w miarę
rozwoju nauki i dalszych prac nad produktami ada-
ptogennymi, można się spodziewać nowych definicji
i klasyfikacji.

Zwróćmy uwagę na to, iż jest charakterystyczne,

że czasem adaptogen, to wiele lekarstw w jednym,
gdyż ekstrakt z jednego zioła może zawierać wiele
związków terapeutycznych. Każdy z nich uaktywnia
się w razie potrzeby. Adaptogeny działają wolniej, lecz
skuteczniej od leków syntetycznych i z reguły nie po-
wodują skutków ubocznych. Traktują organizm jak
środowisko biologiczne – zamiast zwalczać chorobę
brutalnie, tak jak to czynią w większości leki synte-
tyczne, wpływają na organizm delikatnie, „holistycz-
nie” – w ten sposób przywracają równowagę i popra-
wiają stan zdrowia. Wnikający do organizmu „intru-
zi” (wirusy, bakterie) zostają zniszczeni, a działanie

Lek. med. Dariusz Szymañski

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

stresorów innego typu jest neutralizowane, zanim
spowodują ewidentną patologię czy też chorobę.

Do tej pory, jako główne i najważniejsze natural-

ne adaptogeny wymienia się 3 rośliny: różeniec gór-

różeniec gór-

ski (Rhodiola rosea), cytr

ski (Rhodiola rosea), cytryniec chiński (Schizan-

yniec chiński (Schizan-

dra chinensis) i żeń–szeń (Panax ginseng).

Warto zwrócić uwagę, iż preparat STIMARAL

STIMARAL

STIMARAL za-

wiera dwa z wyżej wymienionych ziół: różeniec gór-

różeniec gór-

ski i cytr

ski i cytr yniec chiński

yniec chiński

yniec chiński oraz dodatkowo ekstrakty

z aralii mandżurskiej, szczodrak

aralii mandżurskiej, szczodrak

aralii mandżurskiej, szczodraka krok

a krok

a krokoszowatego,

oszowatego,

tarczycy bajk

tarczycy bajkalskiej, cynamonowca cejlońskiego,

alskiej, cynamonowca cejlońskiego,

miłorzębu japońskiego dwuklapowego, bylicy pon-

miłorzębu japońskiego dwuklapowego, bylicy pon-
tyjskiej, kopru włoskiego (fenkuł), tataraku zwy-

tyjskiej, kopru włoskiego (fenkuł), tataraku zwy-

tyjskiej, kopru włoskiego (fenkuł), tataraku zwy-
czajnego i lebiodki pospolitej(oregano).

czajnego i lebiodki pospolitej(oregano).

Znaczna część z tych ziół może też być zakwalifi-

kowana do substancji adaptogennych.

Przyjrzyjmy się więc, poszczególnym ziołom.

Rhodiola rosea – Różeniec górski.

Rhodiola rosea – Różeniec górski.
Przez zielarzy zwana „złotym korzeniem”

„złotym korzeniem”

„złotym korzeniem”, a przez

znaczna część terapeutów, uważana jest za mocniejszą
w działaniu od żeń–szenia. Jest to roślina rosnąca
w chłodnych regionach w Europie Wschodniej i Azji,
przede wszystkim w regionach wysokogórskich i w Ark-
tyce. Zawarte w niej rodiolozydy wykazują bezpośredni
wpływ na poziomy noradrenaliny, dopaminy i seroto-
niny w różnych strukturach mózgowia. Wydaje się, że
zmniejszają one czułość osi podwzgórze–przysadka (re-
gulującej syntezę kortyzolu) oraz przeciwdziałają, wy-
wołanemu przez stres, zmniejszeniu wydzielania do-
paminy i noradrenaliny w mózgu. Prawdopodobnie
modulują także syntezę endorfin, które poprawiaja nam
nastrój, zwiększając ich wydzielanie podstawowe.

Liczne badania z podwójnie ślepą próbą wykazały,

że roślina ta posiada niezwykle wysoką aktywność bio-
logiczną, z niezauważalnym poziomem toksyczności.

Znane są następujące, naukowo udokumentowa-

ne korzyści lecznicze Rhodiola rosea

Rhodiola rosea

Rhodiola rosea: przeciwstreso-

we i przeciwdepresyjne, wzmacniające pracę mięśnia
sercowego, antyarytmiczne – zapobiegające uszkodze-
niom spowodowanym niedokrwieniem, immunosty-
mulacyjne, ochraniające wątrobę przed szkodliwym
wpływem toksyn, zmniejszające skutki uboczne che-
mioterapii, poprawiające funkcje intelektualne, zwięk-
szające witalność seksualną obu płci, regulujące me-
tabolizm glukozy, stwierdzono też jej silne działanie
antyoksydacyjne na poziomie komórkowym przez co
może chronić przed chorobami związanymi ze starze-
niem się, stwierdzono również poprawę wydolności
fizycznej i psychicznej u sportowców.

Schizandra chinensis – Cytr

Schizandra chinensis – Cytr yniec chiński.

yniec chiński.

Roślina ta występuje głównie na terenie Chin oraz

przyległych terenach Rosji i Korei. Od tysięcy lat wyko-
rzystywana była w medycynie chińskiej jako zioło po-
prawiające odporność na choroby i nadmierne obciąże-
nia fizyczne. Owoce cytryńca, przypominające owoce
jałowca, zawierają 20% kwasów organicznych, szcze-
gólnie kwasu cytrynowego i jabłkowego, co daje zna-
czące ilości naturalnej witaminy C. Ponadto zawiera
flawonidy, saponiny, cukry, beta–sisterol, gomissyny
A, B, C, N oraz ponad 30 związków ligninowych.

Współczesne badania sugerują, że ligniany mają

właściwości ochronne dla wątroby, poprzez aktywo-
wanie enzymów w komórkach wątroby, które produ-
kują glutation – najmocniejszą substancję antyoksy-
dacyjną. Ligniany niszczą również substancje chemicz-
ne, które przyczyniają się do powstania stanów zapal-
nych w różnych komórkach organizmu człowieka.
Poprzez swoje działanie uważany jest za silny środek
detoksykujący organizm. Cytryniec chiński należy do
roślin stymulujących centralny układ nerwowy, przy-
czyniając się do poprawy sprawności fizycznej i umy-
słowej, stymuluje układ trawienny i reguluje poziom
cukru we krwi. Pomaga budować siłę i wytrzymałość
mięśniową oraz zmniejsza objawy zmęczenia. U spor-
towców podnosi wydolność organizmu, nie będąc
zaliczanym do środków dopingujących.

Aralia Mandshurica – Aralia mandżursk

Aralia Mandshurica – Aralia mandżurskaaaaa
Roślina ta występuje w północnych Chinach, Ko-

rei, Mandżurii i Japonii, jest niewielkim drzewem
o pniu pokrytym włoskami oraz kolcami. Wyciąg z ara-
lii zawiera glikozydy, (arafosidy A, B. C), saponiny
trójterpenowe, olejki eteryczne, dużą ilość substancji
mineralnych i elementów śladowych. Do celów lecz-
niczych używa się 5 – 15 letnich korzeni.

Naukowo dowiedziono, iż wyciąg z surowca aralii

działa stymulująco na centralny układ nerwowy, po-
maga w stanach nerwowego i fizycznego wyczerpa-
nia, wzmacnia serce, reguluje niskie ciśnienie krwi,
eliminuje impotencje na tle nerwowym, pomaga
w przytłumionej, wstrzymywanej depresji typu me-
lancholijnego, obniża poziom cholesterolu i cukru
w krwi, zwiększa odporność organizmu na niesprzy-
jające wpływy otoczenia, poprawia siłę mięśni i wy-
trzymałość fizyczną, poprawia potencję oraz wzmac-
nia mechanizmy odpornościowe.

Leuzea carthamoides – Szczodrak krokoszowaty

Leuzea carthamoides – Szczodrak krokoszowaty
Szczodrak jest byliną, występuje na łąkach górskich

i na obrzeżach lasów na Syberii i w Mongolii na wyso-
kości około 2000 m n.p.m. Może być uprawiana w Pol-
sce również na niżu.

Nowa generacja rodków adaptogennych

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

W lecznictwie używamy korzenia. Naukowo dowie-

dziono, iż wyciąg z korzenia wspiera procesy odnowy
(reparacyjne) w tkankach po zabiegach operacyjnych,
zwiększa odporność na stres, poprawia ogólny stan
organizmu, wspiera metabolizm białka, harmonizuje
gruczoły wydzielania wewnętrznego, poprawia funkcjo-
nowanie układu odpornościowego, korzystnie działa
w leczeniu mięśniaków macicy oraz włókniaków pier-
si, obniża poziom cukru i cholesterolu, wzmacnia dzia-
łanie gruczołów płciowych, reguluje potencję i miesiącz-
ki, spowalnia procesy fizycznego i psychicznego starze-
nia się, wspomaga trawienie i przemianę materii, usu-
wa metale ciężkie i substancje trujące, korzystnie wpły-
wa na funkcjonowanie mięśnia sercowego (szczególnie
po zawale), zwiększa przepływ krwi i lekko podnosi
ciśnienie krwi, poprawia czynności mózgu i centralne-
go układu nerwowego, dodaje optymizmu, skutecznie
wspomaga wszelką rekonwalescencję, podnosi skutecz-
ność mięśni poprzecznych.

Scutellaria Baicalensis Georgi – T

Scutellaria Baicalensis Georgi – Tarczyca baj-

arczyca baj-

kk alsk

alsk

alsk aaaaa

Jest to niewysoka (25–60 cm wysokości) roślina,

rosnąca we wschodniej Syberii, Zabajkale, Kraju
Nadmorskim oraz w północnych Chinach, Mongolii
i Japonii. W lecznictwie wykorzystuje się wyciągi z ko-
rzeni, w których stwierdzono do tej pory ok. 40 sub-
stancji flawonoidowych.

Ich działanie w sposób naukowy określono jako

działanie: przeciwalergiczne, przeciwastmatyczne,
przeciwzapalne i przeciwartretyczne, żółciopędne i an-
tyhepatotoksyczne, przeciwmiażdżycowe, przeciwza-
krzepowe, hipotensyjne, antyoksydacyjne, sedatywne,
przeciwdrgawkowe i anksjolityczne, cytotoksyczne
i przeciwnowotworowe, antywirusowe, antybakteryj-
ne i antygrzybicze.

Cinnamomum zeylanicum – Cynamonowiec cej-

loński

Jest to gatunek drzewa należący do rodziny waw-

rzynowatych, osiągające 10–12 m rosnące samoist-
nie. W rzeczywistości egzemplarze uprawne nie prze-
kraczają trzech metrów ze względu na ciągłe przyci-
nanie trzyletnich pędów, z których uzyskuje się przy-
prawę. Z kory i liści uzyskuje się olejki i ekstrakty
zawierające aldehyd cynamonowy (do 75%), aldehyd
benzoesowy, aldehyd dihydrocynamonowy, octan cyn-
namylu, eugenol, kuminol. Naukowo udowodniono
działanie: rozkurczowe, żółciopędne, pobudzające wy-
dzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i je-
litowego, regulujące wypróżnienia, obniżające stęże-
nie glukozy i cholesterolu we krwi, upłynniające śluz
w drogach oddechowych, przyśpieszające akcję serca

i częstotliwość oddychania, zwiększające ukrwienie
mięśni, układu pokarmowego i skóry, pobudzające
krążenie mózgowe, wzmagające skurcze macicy, ob-
niżające gorączkę; wywierające wpływ przeciwbólowy
i silnie odkażające – niszczy bakterie, grzyby i rozto-
cze. Upłynnia wydzielinę gruczołów łojowych zapo-
biegając zastojom i zaczopowaniu ujść mieszków wło-
sowych. Cynamonowiec przyśpiesza eliminację tok-
syn z ustroju, w tym także ze skóry. Znosi ból brzu-
cha, wzdęcia i kolki, zwiększa ukrwienie narządów
płciowych i percepcję wrażeń seksualnych, dlatego od
dawna jest stosowany do leczenia niemocy i oziębło-
ści płciowej. Przeciwwskazany dla kobiet ciężarnych,
bowiem działa poronnie. Stosowany na skórę działa
rozjaśniająco, odkażająco, ściągająco, pojędrniająco,
likwiduje ropnie, wypryski, zapobiega plamom po-
trądzikowym i przerostowi blizn. Silnie ściąga pory
skóry. Siła odkażającego działania eugenolu jest po-
równywalna z sublimatem (dwuchlorek rtęci).

Gingko biloba – Miłorząb Japoński Dwuklapkowy

Gingko biloba – Miłorząb Japoński Dwuklapkowy
Miłorząb jest drzewem, które może żyć do tysiąca lat

i osiągać wysokość do 36 metrów. Ma krótkie gałęzie z li-
śćmi w kształcie wachlarzy. Drzewa Gingko, można spo-
tkać na północy Chin i w Japonii. W Południowej Karoli-
nie w USA, istnieją specjalne plantacje drzew Gingko.

W liściach miłorzębu istnieje wiele unikatowych

substancji czynnych tj: glikozydy flawonowe (kemfe-
rol, kwercetyna, izoramneryna), terpeny (bilobahdy
i ginkgolidy A, B, C) oraz proantocyjanidyny, lignany
i olejki eteryczne. Ekstrakt z Gingko biloba pozytyw-
nie wpływa na wiele patologicznych zaburzeń. Zwięk-
sza przepływ krwi w mózgu, przez co umożliwia ko-
mórkom nerwowym absorbowanie większej ilości tle-
nu. Chroni naczynia krwionośne przed skurczami i utra-
tą elastyczności, działa relaksacyjnie na ścianki naczyń
krwionośnych. Znacznie zmniejsza możliwość powsta-
waniu skrzepów krwi w tętnicach i żyłach. Działania
neuroochronne, poprawia procesy przemiany energii,
poprawia tolerancję na hipoksję, ochrania przed skut-
kami niedokrwienia, hamuje apoptozę, zwiększa spraw-
ność pamięciową i zdolności do uczenia się.

Feniculum V

eniculum V

eniculum Vulgare – Koper Włoski (F

ulgare – Koper Włoski (F

ulgare – Koper Włoski (Fenk

enk

enkuł)

uł)

Występuje w południowej Europie, w Turcji, na

Kaukazie, w Iranie i Afryce północnej.

Przetwory z owoców kopru włoskiego zaleca się

w mało nasilonych zaburzeniach trawiennych oraz
jako lek wykrztuśny. Do tej pory udokumentowano
działanie wiatropędne, rozkurczowe i wykrztuśne.
Przeciwdziała wzdęciom, działa rozkurczowo na jelita
i żołądek oraz łagodzi kaszel. Często używany jako lek
na kolki u małych dzieci. Napar pity przez matki kar-

Nowa generacja rodków adaptogennych

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

miące pobudza laktację. Potwierdzono również dzia-
łanie uspakajające, a miejscowo oczyszczające, prze-
ciwświądowe i przeciwgrzybicze.

Acorus calamus – T

corus calamus – T

corus calamus – Tatarak Zwyczajny

atarak Zwyczajny

Tatarak pochodzi z Azji, skąd przywlekli go do nas

Tatarzy. Stąd jego nazwa. W celach terapeutycznych
używamy wyciągu z kłącza. Stwierdzono w nim liczne
związki: koron, beta–azaron, alfa–azaron, izoakoron,
akorenon, kariofilen, kadinen, kalamen, kalakon, ka-
lameol, kamfen, pinen, mircen. Związki te mają dzia-
łanie pobudzające trawienie, rozkurczowe, wzmacnia-
jące, uspokajające oraz bakteriobójcze. Tatarak rosną-
cy w Indiach i Kanadzie może być stosowany jako
środek nasenny.

Artemisia potnica – Bylica pontyjsk

Artemisia potnica – Bylica pontyjskaaaaa
Ziele pospolite, rośnie na półkuli północnej. Wy-

ciąg zawiera gorycze gwajenolidowe, olejki eteryczne,
flawonoidy, kwasy organiczne, garbniki i sole mine-
ralne. Ekstrakt wzmaga apetyt. Pobudza przewód po-
karmowy do funkcjonowania, działa przeciwzapalnie,
antyseptycznie, detoksykacyjnie, tonizująco oraz spa-
zmolitycznie, poprawia ogólnie metabolizm. Popra-
wia filtrację w nerkach.

Origanum vulgare – Lebiodk

Origanum vulgare – Lebiodka pospolita (dziki

a pospolita (dziki

majeranek)

Jest to pospolita bylina z rodziny wargowych, wy-

stępująca w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Pol-
sce rośnie dziko na terenie całego kraju. Surowcem zie-
larskim są gęsto ulistnione, zakwitające pędy. Zawiera
ponad 1% olejku eterycznego, złożonego w 40% z fe-
noli. Lebiodka zawiera również garbniki, flawonoidy,
fitosterole, żywice, gorycze i sole mineralne. Ma silne
działanie rozkurczowe, poprawia ukrwienie peryferyj-
ne, wzmacnia siłę skurczów serca. Stosowana w lecze-
niu niektórych rodzajów bólu głowy, zaburzeń czyn-
ności trzustki, serca, pęcherzyka żółciowego, wątroby,
w leczeniu padaczki oraz w infekcjach z utrudnionym
odkrztuszaniem. Poprawia nastrój i usuwa depresję.

Biorą pod uwagę wszelkie wyciągi i ekstrakty za-

warte w preparacie STIMARAL widać jak szerokie
spektrum działania posiada ten preparat, a dodatko-
wo jest w nim zawarta bioinformacja, która oddziały-
wuje na organizm człowieka na wielu poziomach jed-
nocześnie. Podczas gdy substancje aktywne bezpo-
średnio wpływają na organy i procesy zachodzące w na-
szym organizmie, składniki informacyjne za pośred-
nictwem biorezonansu usuwają przyczynę schorzenia
w polu informacyjnym.

Stimaral jest preparatem bioinformacyjnym o sze-

rokospektralnym regeneracyjnym, adaptogennym,
tonizującym i harmonizującym działaniu.

Ten wysoko skoncentrowany produkt (30 ml=400

ml pierwotnego ekstraktu) został wyprodukowany
przy użyciu specjalnej technologii. Nie zawiera alko-
holu ani cukru, dzięki czemu mogą przyjmować go
także diabetycy. Zawiera substancje roślinne, rozpusz-
czalne zarówno w wodzie, jak i w alkoholu.

Zastosowanie:

Zastosowanie:
Kompleks ziół i składniki informacyjne zawarte

w preparacie Stimaral wykorzystać można w celu po-
prawy zdolności adaptacyjnych organizmu (wiele ada-
ptogenów adaptogenów jednym preparacie), np.
w środowisku o dużym poziomie sytuacji stresowych,
w przypadku gwałtownych zmian temperatury w okre-
sie letnim, w okresie zwiększonego obciążenia fizycz-
nego i psychicznego. Stosować go można w celu toni-
zacji organizmu, uspokojenia, poprawy koncentracji,
poprawy pracy mózgu i złagodzenia problemów zwią-
zanych z procesem starzenia się. Przyjmowanie tego
preparatu ułatwia osiągnięcie maksymalnych wyników
fizycznych i intelektualnych, wyostrza zmysły, popra-
wia pamięć, wzrok, słuch i czucie w palcach. Jego sto-
sowanie zaleca się w przypadku syndromów astenicz-
nych, przy ogólnym osłabieniu, bezsenności, neuro-
zach, niedociśnieniu tętniczym. Stosowany może być
jako stymulator Centralnego Układu Nerwowego
u chorych cierpiących na neurastenię, neurozy i de-
presje w celu usunięcia drażliwości i nieprzyjemnych
odczuć w okolicy serca. Stimaral jest też skutecznym
środkiem przyspieszającym rekonwalescencję po za-
biegach chirurgicznych, środkiem wspomagającym
w leczeniu choroby Parkinsona, SM, WZW, chorób no-
wotworowych i łagodnej postaci cukrzycy. Preparat
stosować można także jako słaby afrodyzjak w przy-
padku impotencji o podłożu psychicznym i niektó-
rych problemów o ginekologicznych i seksualnych.
Stimaral skuteczny jest w detoksykacji i harmonizacji
organizmu, w leczeniu niektórych schorzeń serca,
naczyń krwionośnych, tarczycy, nadnerczy, wątroby,
pęcherza moczowego, oczu, trzustki, w obniżonej
odporności i cukrzycy. Stimaral pomaga szybko od-
truć organizm po nadmiernym spożyciu alkoholu,
dostarcza energii i jest doskonałym środkiem zapew-
niającym dobrą formę przez całą noc.

Przyjmować 3 – 9 kropli 1 – 3 razy dziennie, pół

godziny przed lub po jedzeniu. Ostatnią porcję kro-
pli należy wziąć, co najmniej na 4 godziny przed snem.

W przypadku stymulacji organizmu nie należy prze-

kraczać zalecanych ilości, co pozwoli uniknąć odwrot-
nego efektu od zamierzonego. Preparat mogą stosować
diabetycy. Preparat nie zawiera kofeiny i nie uzależnia!

Nowa generacja rodków adaptogennych

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Tlen (O

) jest niezbędny w procesach metabo

) jest niezbędny w procesach metabo-----

licznych, ale może mieć, podobnie, jak jego meta-

licznych, ale może mieć, podobnie, jak jego meta-
bolity

bolity

bolity, działanie tok

, działanie tok

, działanie toksyczne. Szk

syczne. Szk

syczne. Szkody biochemiczne

ody biochemiczne

spowodowane przez metabolity O

, głównie wol-

ne rodniki O

(WRO

), przyczyniają się do uszk

), przyczyniają się do uszko

o -----

dzenia tk

dzenia tkanek w różnych stanach chorobowych.

anek w różnych stanach chorobowych.

Definicyjnie ujmując, wolny rodnik

wolny rodnik

wolny rodnik to atom lub

cząsteczka zdolne do niezależnej egzystencji, mające
na swej powłoce walencyjnej jeden lub kilka niespa-
rowanych elektronów (np. H

– nadtlenek wodo-

ru, O

– rodnik ponadtlenkowy, OH – rodnik hydrok-

sylowy). Stan ten jest niekorzystny energetycznie ze
względu na wysoką reaktywność i krótki czas życia
wolnych rodników.

W organizmie żywym głównym źródłem wolnych

źródłem wolnych

rodnik

rodników tlenowych są procesy oddechowe k

ów tlenowych są procesy oddechowe k

ów tlenowych są procesy oddechowe ko

o -----

mórki

mórki przebiegające w mitochondriach. WRO

to po-

średnie produkty redukcji cząsteczki tlenu o różnej
toksyczności.

Wzrost produkcji wolnych rodników powodują

reakcję utleniania, co nazywane jest stresem oksyda-

stresem oksyda-

cyjnym

cyjnym, na który najbardziej narażone są błony lipi-

błony lipi-

dowe

dowe. Nasilone reakcje utleniania powodują perok-
sydację lipidów, co pobudza fosfolipazę A

, cykl prze-

mian kwasu arachidonowego, a w konsekwencji wzrost
aktywności cyklooksygenazy i lipooksygenazy. Wolne
rodniki uszkadzają także inne błonowe układy enzy-
matyczne, co powoduje napływ jonów Ca

do wnę-

trza komórki i na tej drodze aktywację proteaz i fosfo-
lipaz, co pogłębia dysfunkcję błony komórkowej i re-
ceptorów błonowych.

W obrębie cytozolu

obrębie cytozolu

obrębie cytozolu reaktywne formy tlenu po-

wodują inaktywację

inaktywację

inaktywację ważnych dla metabolizmu ko-

mórki enzymów

enzymów

enzymów, np. dehydrogenazy mleczanowej,

W³aciwoci antyoksydantów w profilaktyce

i leczeniu ró¿nych procesów chorobowych

ze szczególnym uwzglêdnieniem chorób

uk³adu kr¹¿enia oraz nowotworów

Dr n. med. Przemys³aw Nowak

Farmakolog

Akademia Medyczna w Katowicach

fosfatazy zasadowej, kinazy kreatynowej. Wpływ re-
aktywnych form tlenu (RFT) na jądro komórkowe pro-
wadzi do uszkodzenia zasad wchodzących w skład
DNA, a więc zahamowania replikacji DNA i powsta-
wania mutacji.

Znanych jest ponad 100 chorób, w patogenezie

których uczestniczą reaktywne formy tlenu. Podział
tych chorób na 8 grup dokonał Gutterbridge (patrz

8 grup dokonał Gutterbridge (patrz

piśmiennictwo – pozycja 14)

piśmiennictwo – pozycja 14):

1. P

Podwyższona produk

odwyższona produk

odwyższona produkcja O

cja O

, H

, HOCl

przez aktywowane komórki fagocytujące

przez aktywowane komórki fagocytujące
(astma oskrzelowa, ARDS, rozedma, azbesto-
za, choroba Cohna, hemodializa, kłębuszkowe
zapalenie nerek, choroba Kawasami, reumato-
idalne zapalenie stawów).

2. Zwięk

Zwięk

Zwiększona produk

szona produk

szona produkcja wolnych rodnik

cja wolnych rodnik

cja wolnych rodników

ów

spowodowana przez toksyny i leki

spowodowana przez toksyny i leki (alkohol,
bleomycyna, streptozotocyna).

3. Przesunięcie elektronów na tlen z udziałem

Przesunięcie elektronów na tlen z udziałem

metali przejściowych

metali przejściowych (zatrucie żelazem, ni-
klem, talasemie, choroba Wilsona, hemochro-
matoza).

4. Nieprawidłowa oksydacja substratów lub

Nieprawidłowa oksydacja substratów lub

zmiany w stężeniu tlenu

zmiany w stężeniu tlenu (niedotlenienie, na-
rażenie na podwyższone stężenie i ciśnienie tle-
nu, uraz reoksygenacji, cukrzyca, wstrząs).

5. Niedobór lub nadmierne zużycie układów

Niedobór lub nadmierne zużycie układów

obronnych

obronnych (mukowiscydoza, miażdżyca, ze-
spół Downa, niedobór PGX ).

6. W

Wolne rodniki powstające w wynik

olne rodniki powstające w wynik

olne rodniki powstające w wyniku uszk

u uszk

u uszko

o -----

dzenia komórek

dzenia komórek (zatrucie benzenem, alumi-
nium, kadmem, zatrucie ołowiem, twardzina,
dystrofie mięśniowe).

7. P

Popromienne uszk

opromienne uszk

opromienne uszkodzenie tk

odzenie tk

odzenie tkanek

anek

anek (melanoma,

fotowrażliwość, fotostymulacja w przebiegu hi-
perbilirubinemii noworodkowej, PUVA-terapia).

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

8. Reak

Reak

Reakcje wolnorodnik

cje wolnorodnik

cje wolnorodnikowe w chorobach ge-

owe w chorobach ge-

netycznych

netycznych (przewlekła choroba ziarniniako-
wi, anemia sierpowata, progeria, pląsawica
Huntingtona).

Jedną z głównych przyczyn zmian mikro

zmian mikro

zmian mikro- i ma-

- i ma-

kronaczyniowych

kronaczyniowych, szczególnie w cukrzycy

cukrzycy

cukrzycy, jest pro-

ces mikrowykrzepiania. Utlenienie lipoprotein ścia-
ny naczyniowej prowadzi do powstania nadtlenków
lipidów. Katalizatorem tej reakcji jest glukoza. Nad-
tlenki lipidów mają istotny bezpośredni wpływ na cykl
przemian kwasu arachidonowego. Zwiększenie aktyw-
ności cyklooksygenazy prowadzi do wzrostu syntezy
endogennych nadtlenków prostaglandyn. Zarówno
wolne rodniki, jak i nadtlenki lipidów wywierają bez-
pośrednie, toksyczne działanie na komórki śródbłon-
ka. W efekcie dochodzi do niedoboru prostacykliny
(PGI

), działającej antyagregacyjnie i wazodilatacyjnie

oraz względnej przewagi tromboksanu A2, działają-
cego proagregacyjnie i wazokonstrykcyjnie. Prowadzi
to do nadmiernej agregacji płytek.

Kluczową rolę w patogenezie przyspieszonego roz-

woju miażdżycy

miażdżycy

miażdżycy przypisuje się oksydacji lipoprotein

o niskiej gęstości (LDL). Lipoproteiny zmodyfikowa-
ne w wyniku glikacji łatwiej ulegają utlenianiu. Utle-
nione LDL przyspieszają powstawanie blaszki miażdży-
cowej. Przy udziale specyficznych receptorów zmiata-
jących są one pochłaniane przez makrofagi, co prowa-
dzi do powstawania komórek piankowatych. Zmody-
fikowane na skutek oksydacji LDL działają toksycznie
na komórki śródbłonka, nasilają migrację i adhezję
monocytów do komórek śródbłonka oraz peroksyda-

peroksyda-

cję lipoprotein

cję lipoprotein, co jest jednym z najwcześniejszych
elementów w patogenezie procesu miażdżycowego.
W wyniku fagocytozy dochodzi do masywnego wy-
chwytu cholesterolu przez makrofagi. Ponadto zoksy-
dowane LDL bezpośrednio wpływają na monocyty, po-
wodując ich wiązanie z endotelium. Mogą też działać
cytotoksycznie na komórki śródbłonka na skutek uła-
twionego uwalniania lipidów i enzymów lizosomal-
nych do przestrzeni pozakomórkowej, co nasila po-
wstawanie zmian miażdżycowych.

Innym istotnym czynnikiem rozwoju procesu

miażdżycowego są zaburzenia relaksacji tętniczek,
w której istotną rolę odgrywają komórki endotelium
i produkowany przez nie tlenek azotu (NO).

Zwiększone stężenie tłuszczów i kwasów tłuszczo-

wych zwiększa intensywność ich utlenienia. Rodniki
lipidowe pochodzenia endogennego są również istot-
ne w patogenezie miażdżycy. Jednym z produktów
procesu peroksydacji jest lipofuscyna, która stymu-
luje włóknienie w ścianie tętnic. Związek ten był obec-

ny w tętnicach wieńcowych u prawie wszystkich cho-
rych, którzy zmarli z powodu zawału mięśnia serco-
wego.

Wykazano upośledzony rozkurcz naczyniowy za-

leżny od funkcji endotelium zarówno w przypadku
choroby nadciśnieniowej

choroby nadciśnieniowej

choroby nadciśnieniowej. Zmniejszone wytwarzanie
NO lub też zwiększona produkcja anionu nadtlenko-
wego mogą być odpowiedzialne za wystąpienie skur-
czu naczyń tętniczych. Podobnie produkcja anionu
nadtlenkowego może również upośledzać aktywność
rozkurczową NO. Wiele naturalnie występujących
przeciwutleniaczy, jak dowodzą liczne badania, dzia-
ła rozkurczowo na naczynia, a także obniża ciśnienie
tętnicze u pacjentów z nadciśnieniem bez względu
na to, czy chorobą współistniejącą jest u nich cukrzy-
ca, czy też nie.

Zarówno organiczne wolne rodniki, jak i pochod-

ne tlenu cząsteczkowego mogą reagować z najważniej-
szymi makromolekułami komórkowymi, prowadząc
między innymi do uszkodzenia DNA. Zauważono, że
proces peroksydacji błonowych wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych zapobiega proliferacji komór-
kowej prawdopodobnie przez hamujący wpływ pro-
duktów peroksydacji (ROOH, aldehydy) na aktywność
mitotyczną. W efekcie nadprodukcji wolnych rodni-
ków czy też wyczerpania się mechanizmów ochron-
nych dochodzi do uszkodzenia organelli komórkowych.
Enzymy antyoksydacyjne odgrywają istotną rolę
w kontrolowaniu wzrostu guzów nowotworowych

guzów nowotworowych

guzów nowotworowych.

Komórki większości nowotworów mają małą zawar-
tość enzymów przeciwrodnikowych w porównaniu
z komórkami nienowotworowymi, a błony ich wyka-
zują zmiany w składzie lipidów. Tak więc zmniejszo-
na aktywność enzymów ochronnych, a także uszko-
dzenie błon komórkowych wydają się być bezpośred-
nio związane ze wzrostem guzów. Zaobserwowano,
że zmniejszenie stężenia SOD w cytoplazmie powo-
duje zmiany w mikrosomach wątroby podobne do ob-
serwowanych w wątrobiaku. Niektóre obserwacje wy-
kazują hamujący wpływ produktów peroksydacji lipi-
dów na proliferację, co sugeruje, że ograniczona ak-
tywność peroksydacyjna w guzach nowotworowych
może być czynnikiem odpowiedzialnym za wysoką
aktywność mitotyczną. Stwierdzono korelację między
spożywaniem tłuszczu, a zapadalnością na nowotwo-
ry złośliwe sutka, jajników i odbytu u osób powyżej
55 roku życia.

System obrony antyoksydacyjnej ustroju jest

trójstopniowy

trójstopniowy. Pierwsza linia obrony polega na nie-

nie-

dopuszczeniu do powstawania wolnych rodników

W³aciwoci antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu ró¿nych procesów chorobowych...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

tlenowych

tlenowych oraz ich reakcji ze związkami biologicznie
czynnymi. Odpowiadają za to enzymy antyoksydacyj-
ne oraz białka wiążące jony pierwiastków przejścio-
wych. Drugi stopień stanowią tzw. „„„„„wymiatacze” re-

wymiatacze” re-

aktywnych form tlenu

aktywnych form tlenu. Trzecia linia obrony antyok-
sydacyjnej odpowiada za usuwanie sk

usuwanie sk

usuwanie skutk

utk

utków reak

ów reak

ów reakcji

cji

RFT z biomolekułami

RFT z biomolekułami. Działanie to polega na od-
twarzaniu prawidłowej struktury uszkodzonych czą-
stek, m.in. przez enzymy naprawiające uszkodzony
DNA.

W homeostazie ustroju działanie RFT jest rów-

działanie RFT jest rów-

noważone przez antyoksydanty

noważone przez antyoksydanty (antyutleniacze). Są
to substancje, które występując w relatywnie niskich
stężeniach znacząco hamują stopień oksydacji cząste-
czek. Antyoksydanty można podzielić na przeciwu-

podzielić na przeciwu-

tleniacze fizjologiczne

tleniacze fizjologiczne (naturalne) oraz związki syn-

związki syn-

tetyczne

tetyczne. W każdej z tych grup występują enzymy
antyoksydacyjne, antyoksydanty prewencyjne i zmia-
tacze wolnych rodników.

Do najbardziej znanych naturalnych enzymów

najbardziej znanych naturalnych enzymów

antyoksydacyjnych

antyoksydacyjnych należą:

– dysmutaza ponadtlenk

dysmutaza ponadtlenk

dysmutaza ponadtlenkowa

owa

owa (SOD) – metalo-

enzym, który występuje w dwóch postaciach:
wewnątrz (dzieli się na postać mitochondrial-
ną z manganem w centrum aktywnym
(MnSOD) i cytoplazmatyczną z miedzią i cyn-
kiem (Cu/Zn SOD))- i zewnątrzkomórkowej
(rozkłada rodnik ponadtlenkowy w przestrzeni
pozakomórkowej, dzięki czemu chroni po-
wierzchnię naczyń przed działaniem rodnika
ponadtlenkowego);

– k

kk atalaza

atalaza

atalaza – wykazuje największą aktywność

w wątrobie, nerkach i erytrocytach;

– peroksydaza glutationowa

peroksydaza glutationowa

peroksydaza glutationowa. – metaloenzymem

i bierze udział w redukcji nadtlenku wodoru
z jednoczesnym przekształceniem zredukowa-
nego glutationu w jego formę utlenioną.

Jony metali

Jony metali przejściowych takich, jak miedź i że-

miedź i że-

lazo

lazo zawierają niesparowane elektrony i zwykle uczest-
niczą w reakcjach wolnorodnikowych, służąc jako sub-
strat do powstawania wysoce reaktywnych rodników
hydroksylowych (reakcja Habera-Weissa). Ilość tych
jonów w organizmie jest ograniczona, ale każdy uwol-
niony jon metalu powinien być związany w białkiem
w postać niereaktywną. Temu właśnie celowi służą tzw.
antyoksydanty prewencyjne. Zaliczamy do nich trans-
ferynę, która jest głównym białkiem transportującym
żelazo w organizmie, laktoferynę wiążącą żelazo oraz
ceruloplazminę wiążącą miedź.

Trzecią

rzecią

rzecią, najliczniejszą grupę antyok

grupę antyok

grupę antyoksydantów

sydantów

sydantów to

wspomniane już zmiatacze wolnych rodników. Reagu-

ją one z wolnymi rodnikami zabezpieczając komórki
i tkanki przed reakcjami wolnorodnikowymi. Odda-
jąc wolnym rodnikom elektron przechodzą w postać
utlenioną, która cechuje się bardzo małą reaktywno-
ścią, co przerywa łańcuchową reakcję wolnorodniko-
wą. Zmiatacze wolnych rodników należą do 2 grup:
rozpuszczalnych w wodzie i rozpuszczalnych w tłusz-
czach.

Najsilniejszym antyutleniaczem rozpuszczalnym

w tłuszczach jest witamina E

w tłuszczach jest witamina E. Rodniki nadtlenkowe
reagują z witaminą E 120 razy szybciej niż z wielonie-
nasyconymi kwasami tłuszczowymi. W wyniku tej
reakcji powstają nieaktywne rodniki tokoferylowe,
które przechodzą na powierzchnie błon komórkowych.
Tam w reakcji z witaminą C następuje ich redukcja
do a-tokoferolu. Witamina C jako rozpuszczalna
w wodzie utrzymuje odpowiedni potencjał oksydore-
dukcyjny wewnątrz komórki i jest głównym antyok-
sydantem płynów pozakomórkowych.

Witamina A jak

Witamina A jako antyutleniacz ma właściwo

o antyutleniacz ma właściwo

o antyutleniacz ma właściwo-----

ści immunogenne

ści immunogenne i dzięki temu jest wykorzystywa-
na w profilaktyce infekcji wirusowych, malarii, gruź-
licy. Stwierdzono, że podawana w dawce 200 tysięcy
jednostek łącznie z lekami przeciwbakteryjnymi
zmniejsza o 25% częstość występowania infekcji ukła-
du moczowego. Istnieją dwa podstawowe pokarmo-
we źródła witaminy A: łatwo wchłaniany palmitynian
retinolu w żywności pochodzenia roślinnego i zwie-
rzęcego oraz słabo wchłanialne karotenoidy z żywno-
ści pochodzenia roślinnego. Karotenoidy stanowią gru-
pę około 50 związków, które osłaniają błony komór-
kowe i cytoplazmatyczne przed działaniem RFT.

Kolejny naturalny antyoksydant – amid kwasu ni-

amid kwasu ni-

kkotynowego

otynowego

otynowego jest niezbędny do syntezy NAD i NADP,

które to związki są kofaktorami wielu enzymów kata-
lizujących reakcje oksydoredukcyjne. Wśród antyok-
sydantów wymieniany jest także ubichinol-10

ubichinol-10

ubichinol-10, który

stanowi zredukowaną formą koenzymu Q10, rozpusz-
czalną w tłuszczach. Występuje w lipoproteinach
w stosunkowo niskich stężeniach, ale ma zdolność
regenerowania tokoferolu z rodników tokoferylowych
i wzmacnia jego antyoksydacyjną wydajność.

Flawonoidy

Flawonoidy (fitoestrogeny) są grupą związków

obecnych w owocach, warzywach, herbacie i czerwo-
nym winie. Do flawonoidów zaliczamy także izofla-
wony występujące w produktach sojowych. Geniste-
ina – fitoestrogen występujący w ziarnie soi ma wła-
ściwości antyoksydacyjne – hamując działanie na oksy-
dację LDL cholesterolu in vitro. Wiadomo też, że około
3-4% genisteiny wbudowywane jest do cząsteczki LDL,
gdzie chroni ona zawarty w tych cząsteczkach tokofe-
rol przed utlenieniem i wydłuża czas jego działania.

W³aciwoci antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu ró¿nych procesów chorobowych...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Jednym z najbardziej znanych antyoksydantów jest

produkt CC

CCA (

A (

A (CellCare-

CellCare-

CellCare-SuperAntio

SuperAntio

SuperAntioxidanten

xidanten

xidanten) – su-

) – su-

plement diety

plement diety, który stanowi doskonałą grupę związ-
ków przeciwutleniających. W skład

W skład

W skład jednej kapsułki

CCA wchodzi: ziele herbaciane Cistus, owoc granatu,
OPC, likopina, polifenole z zielonej herbaty, melony,
korzeń lukrecji, polifenole z pestek winogron, orega-
no, ekstrakt z kawy bogaty w kwas chlorogenowy, kwas
alfa-liponowy, koenzym Q10, proszek z cebuli, trawa
jęczmienna, witamina C, witamina E, cynk, selen,
beta-karoten i bioflawonoidy cytrusowe.

Składniki te są zalecane w przypadku, gdy pożąda-

ny jest wzrost poziomu przeciwutleniaczy we krwi.
Skuteczność polifenoli potwierdzili m.in. naukowcy
z Harvard Medical School

Harvard Medical School

Harvard Medical School z Bostonu (Massachu-

z Bostonu (Massachu-

setts)

setts), zajmujący się tematyką żywienia. Amerykań-
scy badacze wykazali ich pozytywny wpływ na natu-
ralny dla organizmu proces naprawczy uszkodzonych
komórek. Poniżej zostaną przedstawione pozytywne
właściwości przeciw utleniające niektórych z składni-
ków preparatu CCA.

Badacze niemieckiego instytutu LEFO

LEFO

LEFO – specjali-

ści w kwestiach żywienia i zanieczyszczenia powietrza
– udowodnili, że liście krzewu herbacianego

krzewu herbacianego

krzewu herbacianego Cistus

Cistus

(Cistus incanus ssp. tauricus) posiadają ponad cztero-
krotnie większy potencjał przeciw utleniający niż, na
przykład, czerwone wino, którego właściwości anty-
oksydacyjne zostały dowiedzione w wielu badaniach.

Podobnie sprawa przedstawia się z owocami gra-

owocami gra-

natu,

natu, którego bogactwo w przeciwutleniacze nie tyl-
ko przewyższa kilkakrotnie czerwone wino, ale rów-
nież nie dorównuje im żaden inny owoc.

Oregano nadaje wielu potrawą wykwintnego sma-

ku, ale nade wszystko należy cenić tą przyprawę za
wyjątkową efektywność przeciwutleniającą. Badania
przeprowadzone w U.S. Department of Agriculture
w Beltsville wykazały największą aktywnością przeciw
utleniającą wśród badanych 39 ziół.

Kwas alfa-liponowy

Kwas alfa-liponowy jest uniwersalnym i skutecz-

nym przeciwutleniaczem. Działając w środowisku
tłuszczowym i wodnym neutralizuje szkodliwe dzia-
łanie ogromnej ilości wolnych rodników. Aktywność

Aktywność

zarówno w środowisk

zarówno w środowisku wodnym, jaki i tłuszczo

u wodnym, jaki i tłuszczo

u wodnym, jaki i tłuszczo-----

wym jest szczególną cechą

wym jest szczególną cechą, ponieważ znaczna ilość
innych przeciwutleniaczy działa tylko w otoczeniu
wodnym (przykładowo witamina C) lub tylko w tłusz-
czowym (przykładowo witamina B). Ponadto kwas
bardzo silnie wspomaga inne przeciwutleniacze oraz
pozytywnie wpływa na ich odnawianie.

OPC (oligomer

OPC (oligomer yczne procyjanidy)

yczne procyjanidy)

yczne procyjanidy) jest natural-

ną substancją roślinną, niestety w produktach żyw-
nościowych zawarte są w bardzo małych ilościach –

z jednym wyjątkiem, pestek czerwonych winogron.
Wielu autorów twierdzi, że OPC dysponuje najwięk-
szą siłą jako przeciwutleniacz i ma możliwość neutra-
lizowania różnego rodzaju wolnych rodników. Jest
aktywna, podobnie jak kwas alfa-liponowy, w środo-
wisku wodnym oraz tłuszczowym.

Nie wolno zapominać o Likopinie

Likopinie

Likopinie, głównym barw-

niku pomidorów, który szczyci się opinią silnego prze-
ciwutleniacza – pierwsza dziesiątka przeciwutleniaczy.

Obecnie panuje pogląd, że należy przyjmować

w diecie więcej niektórych antyoksydantów biorąc pod
uwagę stan i zapotrzebowanie na nie organizmu. Nie
jest to działanie błędne, ale nie jest też podbudowa-
ne pewnymi danymi naukowymi. Na obecnym eta-

Na obecnym eta-

pie wiedzy należy zalecać suplementację diety zło

pie wiedzy należy zalecać suplementację diety zło-----
żonymi preparatami zawierającymi dawki różnych

żonymi preparatami zawierającymi dawki różnych

żonymi preparatami zawierającymi dawki różnych
antyoksydantów (CCA).

antyoksydantów (CCA).

antyoksydantów (CCA). Nie ma natomiast podstaw
do stosowania pojedynczych antyoksydantów w bar-
dzo dużych dawkach.

Głównym celem w działaniach prozdrowotnych

powinno być propagowanie diety bogatej w natural-
ne źródła witamin i mikroelementów, jakimi są wa-
rzywa i owoce. Wydaje się, że tylko stałe, systema-

Wydaje się, że tylko stałe, systema-

tyczne wyrównywanie niedoborów obrony anty-

tyczne wyrównywanie niedoborów obrony anty-
ok

oksydacyjnej organizmu, a więc profilaktyk

sydacyjnej organizmu, a więc profilaktyk

sydacyjnej organizmu, a więc profilaktyka pier

a pier

a pier-----

wotna ma sens.

Piśmiennictwo:

1. Ashour M.N. i wsp.: Antioxidant status in children

with protein-energy malnutrition living in Cairo. Eur.
J. Clin. Nutr. 1999, 8: 669-73.

2. Auch-Schawalk W. i wsp.: Contractions to oxygen-

derived free radicals are augmented in aorta of the
spontaneously hypertensive rat. Hypertension 1989,
13: 859-62.

3. Barnes P.J.: Reactive oxygen species and airway inflam-

mation. Free Radic. Biol. Med. 1990, 9: 235-43.

4. Bartosz G.: Druga twarz tlenu. Wydawnictwo Na-

ukowe PWN, Warszawa 1995.

5. Beckman J.S. i wsp.: Apparent hydroxyl radical pro-

duction by peroxynitrite: implications of endothelial
injury from nitric oxide and superoxide. Proc. Natl.
Acad. Sci. USA 1990, 4:1620-4.

W³aciwoci antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu ró¿nych procesów chorobowych...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

6. Britton J.R. i wsp.: Dietary antioxidant vitamin in-

take and lung function in the general population.
Am. J. Respir. Crit. Care Med. 1995, 151: 1383-
7.

7. Ceriello A. i wsp.: Evidence for a possible role of

oxygen free radicals in the abnormal functional ar-
terial vasomotion in insulin dependent diabetes.
Diab. Metab. 1990, 16: 318-22.

8. Ciechanowski K.: O wolnych rodnikach w medycy-

nie. Pol. Tyg. Lek. 1987, 42: 939-41.

9. Cochrane C.G.: Cellular injury by oxidants. Am. J.

Med. 1991, 91: 23S-30S.

10. De Reaeve H.R. i wsp.: Decreased Cu, Zn - SOD

activity in asthmatic airway epithelium: correction
by inhaled corticosteroid in vivo. Am. J. Physiol.
1997, 272: 148-54.

11. Frostegard J. i wsp.: Biologically modified LDL

increases the adhesive properties of endothelial cells.
Atherosclerosis 1991, 90: 119-26.

12. Giugliano D. i wsp.: Oxidative stress and diabetic

vascular complications. Diabetes Care 1996, 19:
257-67.

13. Guarnieri C. i wsp. Role of oxygen in the cellular

damage induced by reoxygenation of hypoxic heart.
J. Moll. Cell. Cardiol. 1980, 12:797.

14. Gutterbridge J.M.: Free radicals in disease pro-

cesses: a compilation of cause and consequence. Free
Radic. Res. Commun. 1993, 19: 141-158.

15. Halliwell B.: Reactive oxygen species in living sys-

tems: source, biochemistry, and role in human dise-
ase. Am. J. Med. 1991, 91: 14S-22S.

16. Kwiatkowski J.M.: Dysmutaza ponadtlenkowa –

struktura, funkcja i filogeneza. Post. Biochem.
1988, 34: 311-33.

17. Ledwożyw A. i wsp.: The relationship between pla-

sma triglycerides, cholestrol, total lipids and lipid
peroxidation products during human atherosclero-
sis. Clin. Chim. Acta 1986, 3: 275-83.

18. Liczmański A.E.: Toksyczność tlenu. Uszkodzenie

żywych komórek. Post. Biochem. 1988, 34: 273-91.

19. Liczmański A.E.: Toksyczość tlenu, cz. I i II. Post.

Biochem. 1988, 34: 273-310.

20. Maurice B.: Mechanism of protection against re-

perfusion injury by aprotinin. Roles of oxygen radi-
cals. Bioch. Pharmacol.1985,10: 1757.

21. Naruszewicz M.: Kontrowersje wokół roli antyok-

sydantów w profilaktyce chorób układu krążenia.
Czynniki Ryzyka, 2000, 1: 55-63.

22. Reilly P.M. i wsp.: Pharmacologic approach to tissue

injury mediated by free radicals and other reactive oxy-
gen metabolites. Am. J. Surg.1991, 4: 488-503.

23. Rrthud J, Boyne R.: Superoxide dismutase and glu-

tathione peroxidase activities in neutrophils from
selenium deficient and cooper deficient cattle. Life
Scien. 1985,16:1569.

24. Schwartz C.J. i wsp.: The pathogenesis of athero-

sclerosis: an overview. Clin. Cardiol. 199114(suppl
I): 1-16.

25. Weisbrod R.M. i wsp.: Effect of elevated glucose

on cyclic GMP and eicosanoids produced by porcine
aortic endothelium. Arterioscler. Thromb. 1993, 13:
915-23.

26. http://www.naturavitalis.pl/

W³aciwoci antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu ró¿nych procesów chorobowych...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Pochodne chinoliny o aktywnoci

przeciwnowotworowej

Quinoline derivatives of anticancer activity

lek. Grzegorz Boryczka

, dr n. med. Micha³ Petelenz

1,2

, dr hab. n. farm. Stanis³aw Boryczka

Oddzia³ Chorób Wewnêtrznych, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 w Sosnowcu,

pl. Medyków 1, 41-200 Sosnowiec

Katedra i Zak³ad Podstawowych Nauk Biomedycznych, Wydzia³ Farmaceutyczny

z Oddzia³em Medycyny Laboratoryjnej, l¹ska Akademia Medyczna,

ul. Kasztanowa 3, 41-200 Sosnowiec

Katedra i Zak³ad Chemii Organicznej, Wydzia³ Farmaceutyczny z Oddzia³em Medycyny

Laboratoryjnej, l¹ska Akademia Medyczna, ul. Jagielloñska 4, 41-200 Sosnowiec

STRESZCZENIE

STRESZCZENIE
Pochodne chinoliny zarówno naturalne jak i syn-

tetyczne są dużą grupą związków o szerokim spektrum
aktywności biologicznej. Działają przeciwgorączkowo,
przeciwzimniczo, antyarytmicznie, przeciwbakteryjnie,
przeciwpierwotniakowo, przeciwalergicznie, przeciw-
bólowo, hipotensyjnie oraz przeciwwirusowo. W ostat-
nich latach obserwuje się wzrost zainteresowania tego
typu związkami również jako potencjalnymi prepara-
tami przeciwnowotworowymi. Dokonany przegląd prac
obejmuje związki pozwalające zaklasyfikować je do zna-
nych już grup cytostatyków o prawie wszystkich me-
chanizmach działania, jak również związki reprezen-
tujące nowy typ aktywności, który jest aktualnie przed-
miotem badań. Niektóre z pochodnych chinoliny zo-
stały już wprowadzone do leczenia onkologicznego,
np.: inhibitory topoizomerazy I – pochodne kampto-
tecyny (irinotekan czy topotekan). Wysoką aktywność
przeciwnowotworową wykazują pochodne indolochi-
noliny zarówno naturalne jak i syntetyczne jako inhi-
bitory topoizomerazy II. Prowadzi się też badania nad
wykorzystaniem przeciwbakteryjnych chinolonów jako
leków przeciwnowotworowych. Antybiotyki, strepto-
nygryna i lavendamycyna, nie znalazły zastosowania
w leczeniu nowotworów, ale dały podstawę do poszu-
kiwania ich analogów syntetycznych o lepszych wła-
ściwościach cytotoksycznych. Do interesujących związ-
ków należą również antymetabolity cytotoksyczne (bre-
quinar sodium), związki o bioredukcyjnych właściwo-
ściach, chinolinowe pochodne platyny, inhibitory an-
giogenezy (linomid) oraz blokery receptora białkowej
kinazy tyrozynowej (PTK).

Słowa kluczowe:

Słowa kluczowe: pochodne chinoliny, aktywność

przeciwnowotworowa

ABSTRA

STRA

STRACT

Quinoline derivatives natural and synthetic are

a large group of compounds of wide spectrum biological
activity. They have action antifebrile, antimalarial,
antiarrhythmic, antibacterial, antiprotozoonic,
antiallergic, analgesic, hypotesive and antiviral. In the
last years, it has been increasingly given attention to
these compounds as potential antineoplastic
preparations. The accomplished review of publications
includes compounds classifying into two groups,
namely: known already as cytostatic agents of almost
every mechanisms of action, as well as compounds of
new actually studied activities. Some of quinoline
derivatives are nowadays oncologic drugs, e.g.
topoisomerase I inhibitors – camptothecin derivatives
(irinothecan or topothecan). Natural and synthetic
indoloquinoline derivatives as topoisomerase II
inhibitors have also high antitumor activities. Now
antibacterial quinolones are studied as anticancer
drugs. The antibiotics, streptonigrin and lavendamicin,
don’t have an application to anticancer therapy, but
they are a base to look up to their synthetic analogues
with better cytotoxic activities. Antimetabolic cytotoxic
agents (brequinar sodium), compounds with
bioreductive properties, quinoline derivatives with
platinum, angiogenic inhibitors (linomide) and
receptor protein tyrosine kinase (PTK) inhibitors are
also a quinoline derivatives, new studied,
antineoplastic agents.

Key words:

Key words: quinoline derivatives, anticancer activity

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Chinoliny zarówno pochodzenia naturalnego jak i

syntetyczne stanowią dużą grupę związków, wśród
których wiele wykazuje interesujące działanie biolo-
giczne. Najstarszą pochodną chinoliny i przez wiele
lat jedynym lekiem przeciwzimniczym była chinina,
naturalny alkaloid wyodrębniony w roku 1820 z kory
drzewa chinowego. Pierwszy, zachowany zapis doty-
czący skutecznego leczenia chorej na zimnicę - żony
hiszpańskiego wicekróla Peru - hrabiny Anny del Chin-
chon (stąd nazwa chinina na pamiątkę sławnej cho-
rej) korą drzewa chinowego pochodzi z 1619 roku
[1]. W kilka lat później misjonarze przywieźli sprosz-
kowaną korę do Europy (nazwaną „korą Jezuitów”) i
tutaj medykament ten stał się wkrótce najbardziej po-
żądanym środkiem przeciwko gorączce. Również obec-
nie syntetyczne pochodne 4-aminochinoliny (chloro-
chinolina, amodiachina, metylochlorochina), 8-ami-
nochinoliny (primachina, pamachina, pentachina)
oraz 4-chinolinometanolu (meflochina) są grupą le-
ków najczęściej stosowanych w leczeniu malarii. Chi-
nidyna, prawoskrętny izomer chininy, który jest nie-
omal całkowicie pozbawiony właściwości przeciwzim-
niczych, stosowana jest w leczeniu niemiarowości ser-
ca. Do związków o aktywności przeciwbakteryjnej i prze-
ciwpierwotniakowej zalicza się też pochodne 8-hydrok-
sychinoliny [2]. Najciekawszą zaś grupą leków prze-
ciwbakteryjnych stały się fluorochinolony, w pełni syn-
tetyczne pochodne 4-chinolonów [3]. Opisano także
wiele innych chinolin wykazujących działanie przeciw-
alergiczne [4, 5], przeciwbólowe [6], hipotensyjne [7,
8], przeciwwirusowe [9, 10] i przeciwzimnicze [11].

W ostatnich latach obserwuje się zwiększone sto-

sowanie chemioterapeutyków oraz wzrost zaintereso-
wania nowymi pochodnymi chinoliny również jako
potencjalnych preparatów przeciwnowotworowych.
Poniżej przedstawiono przegląd prac dotyczących
wykorzystywania w onkologii obecnie znanych jak i ba-
danych, nowych chinolin o działaniu cytotoksycznym.

1. Inhibitor

1. Inhibitor y topoizomerazy

y topoizomerazy

y topoizomerazy.....

Topoizomerazy są enzymami niezbędnymi dla pra-

widłowego funkcjonowania komórki, odpowiedzial-
nymi za katalizowanie reakcji przecinania i łączenia
łańcuchów DNA (topoizomeraza I przecina jedną nić
DNA, a topoizomeraza II przecina obydwie nici DNA).
Biorą czynny udział w licznych procesach zachodzą-
cych w komórce, między innymi w replikacji DNA,
rekombinacji, transkrypcji, a dodatkowo odpowie-
dzialne są za utrzymanie struktury chromatyny.
Wzrost zainteresowania tymi enzymami wynika z fak-
tu, że okazały się one być głównymi receptorami wie-
lu preparatów przeciwnowotworowych.

1.1.

1.1. Inhibitor

Inhibitor

Inhibitor y topoizomerazy I.

y topoizomerazy I.

Cytotoksyczne właściwości kamptotecyny (CPT) -

alkaloidu wyizolowanego z chińskiego drzewa Camp-
totheca acuminata (nazwa chińska Xi shu tłumaczona
jako szczęśliwe drzewo) znane są od roku 1966 [12].
Należy wspomnieć, że odkrywcami kamptotecyny są
amerykańscy naukowcy dr Monroe Wall i dr Mansukh
Wani, którzy wyodrębnili również taksol z kory cisa
amerykańskiego. Poważne skutki uboczne podawania
CPT i jej wysoka toksyczność spowodowały, że nie
wprowadzono jej jako leku do stosowania kliniczne-
go. Dopiero kiedy Hsiang i Liu wykazali, że komórko-
wym receptorem CPT jest topoizomeraza I, wzrosło
zainteresowanie tym związkiem i dokonano syntezy
wielu jego analogów [13-20]. Kamptotecynowe inhi-
bitory topoizomerazy I stanowią obecnie nową, obie-
cującą klasę leków przeciwnowotworowych. Spośród
przebadanych kilkudziesięciu analogów CPT udało się
znaleźć kilka o najkorzystniejszych właściwościach
terapeutycznych.

Niektóre z nich, np.: irinotecan (CPT-11, Camp-

Ryc. 1. P

yc. 1. P

yc. 1. Pochodne k

ochodne k

ochodne kamptotecyny

amptotecyny

amptotecyny.....

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

to), topotecan (TPT, Hycamtin), weszły do rejestru
leków i są stosowane w leczeniu raka jelita grubego,
odbytnicy, płuc, jajnika, piersi, wątroby i trzustki [21].
W randomizowanych badaniach klinicznych III fazy
wykazano ich aktywność w raku przełyku, nerki, szyjki
macicy i ostrych białaczkach [22]. Inne 9-nitrokamp-
totecyna (Rubitecan), 9-aminokamptotecyna (9-AC),
silatecan (DB-67), lurotekan czy exatecan znajdują się
we wcześniejszych etapach badań klinicznych [14-20].

Najwyższą wrażliwość na CPT wykazują komórki

proliferujące, znajdujące się w fazie S cyklu komórko-
wego. Oddziaływanie CPT z miejscem wiążącym kom-
pleks DNA-topoizomeraza I charakteryzuje się stereo-
specyficznością (ryc. 1). CPT jest cząsteczką asyme-
tryczną: atom C-20 pierścienia laktonowego ma kon-
figurację S. Syntetyczny enancjomer R CPT okazał się
nieaktywny zarówno jako inhibitor topoizomerazy I,
jak i związek przeciwnowotworowy.

Do najczęściej występujących objawów niepożąda-

nych, obserwowanych podczas leczenia CPT i jej analo-
gami należą: supresja szpiku, głównie pod postacią neu-
tropenii oraz zaburzenia czynności przewodu pokarmo-
wego, zwłaszcza biegunki połączone z bólami brzucha
oraz nudności i wymioty. Rzadziej występującymi obja-
wami są: małopłytkowość, eozynofilia, niedokrwistość,
krwiomocz, łysienie, zwłóknienie płuc z towarzyszącą
gorączką i dusznością, rumień twarzy, świąd, hiperbili-
rubinemia, podwyższone aktywności enzymów wątro-
bowych w surowicy [21]. Najważniejszymi przeciwwska-
zaniami przy stosowaniu tych leków są nadwrażliwość
na którykolwiek składnik preparatu, okres ciąży i lakta-
cji, ciężka granulocytopenia i trombocytopenia.

1.2. Inhibitor

1.2. Inhibitor y topoizomerazy II.

y topoizomerazy II.

Kryptolepina i neokryptolepina – alkaloidy indo-

lochinolinowe o stosunkowo prostej budowie, które
wyizolowano z korzeni afrykańskiej rośliny Cryptole-
pis sanguinolenta wykazują szerokie spektrum aktyw-
ności cytotoksycznej [23-26]. Badania in vitro w od-
niesieniu do komórek linii białaczkowych (P388, HL-
60) i czerniaka (B16) wskazały, że kryptolepina jest
bardziej aktywna od neokryptolepiny [25, 26]. Ozna-
cza to, że orientacja atomów azotu może odgrywać
ważną rolę w określaniu aktywności (ryc. 2).

Wysoka aktywność omawianych alkaloidów dała

początek poszukiwaniom nowych syntetycznych in-
dolochinolin z zamiarem wykorzystania ich w medy-
cynie [27-35]. Szerokie badania, których przedmio-
tem były głównie metylowe pochodne 5H i 6H-indo-
lo[2,3-b]chinolin prowadzili Peczyńska-Czoch [29]
oraz Rocca [30].

Stwierdzono, że aktywność przeciwnowotworowa

in vitro tego typu połączeń zależy od ilości grup mety-
lowych w cząsteczce, a szczególnie od obecności gru-
py metylowej przy atomie azotu N-5. Najbardziej ak-
tywnym związkiem w tej grupie pochodnych okazała
się 2, 5, 9, 11-tetrametylo-5H-indolo[2,3-b]chinoli-
na, której aktywność in vitro wobec komórek raka KB
(ID

= 0,002-0,009 mmol/ml) przewyższała aktyw-

ność eliptycyny – alkaloidu z Ochrosia eliptica (ID

= 0,07 mmol/ml) [29].

Wiele uwagi nowym indolo[3,2-b]chinolinom,

w celu wyselekcjonowania skutecznego preparatu prze-
ciwnowotworowego, poświęcili japońscy badacze z gru-
py Yamato i Takeuchi [31-35]. Zsyntetyzowali oni nowe
pochodne zawierające podstawniki N-[4-(metanosul-
fon-amido)-2-metoksyfenylo]aminowy i N-[3-(N,N-di-
metyloamino)propylo]aminowy. Spodzie-wano się, że
tego typu podstawniki znacznie poprawią własności
terapeutyczne pochodnych indolochinolin (ryc. 3).

Najbardzej interesującym okazał się związek, gdzie

X=NH, R

= R

= H, R

= 4-(metano-sulfonamido)-

2-metoksyfenyl, o aktywności in vitro i in vivo wy-
ższej od amsakryny (m-AMSA) [32], stosowanej w le-
czeniu ostrych białaczek. Wprowadzenie grup X =
NMe, CHMe oraz R

= 3-(N,N-dimetyloamino)pro-

pylowej prowadzi do utraty zdolności hamowania
proliferacji komórek nowotworowych [34].

Pochodne kwasów 4-chinolino-3-karboksylowych

stanowią najnowszą grupę chemioterapeutyków o sze-
rokim spektrum aktywności przeciwbakteryjnej, któ-
rych mechanizm działania polega na hamowaniu bak-
teryjnej topoizomerazy II (gyrazy DNA). Pomimo po-
dobieństwa topoizomerazy II ssaków i gyrazy DNA
obecnie stosowane chinolony (ryc. 4) wykazują wy-
soki stopień selektywności działania [36]. W trakcie
poszukiwania nowych pochodnych chinolonów otrzy-
mano grupę połączeń, które działają również na to-
poizomerazę II ssaków, co stworzyło możliwość wy-
korzystania ich jako potencjalnych leków przeciwno-
wotworowych [37, 38].

W dalszym ciągu prowadzi się badania nad zna-

nymi już i nowymi fluorochinolonami, które wykazu-
ją działanie cytotoksyczne. Obiecującym związkiem

Ryc. 2. Alk

yc. 2. Alk

yc. 2. Alkaloidy indolochinolinowe.

aloidy indolochinolinowe.

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

2. Antybiotyki cytostatyczne.

Streptonygryna (streptonigrin) wytwarzana przez

szczep Streptomyces flocculus oraz lavendamycyna (la-
vendamycin) wyizolowana ze Streptomyces lavendulae
są antybiotykami (ryc. 5), których podstawą konstruk-
cyjną jest wysoce podstawiony układ 7-amino-5,8-chi-
nolinodionu. Wykazują one działanie przeciwnowotwo-
rowe, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe [43].

Wysoka toksyczność tych antybiotyków w znacz-

nym stopniu ograniczyła ich zastosowanie. Pomimo
to zainteresowanie streptonygryną wzrosło po stwier-
dzeniu, że jest ona inhibitorem topoizomerazy II oraz
odwrotnej transkryptazy [44, 45]. Zapoczątkowało to
poszukiwanie prostych pochodnych 7-amino-5,8-chi-
nolinodionów, 8-dialkiloamino-5,6-chinolinodionów
oraz pochodnych izochinolinodionów [46]. Okazało
się, że wiele z nich posiada wysoką aktywność prze-
ciwnowotworową i są znacznie mniej toksyczne od
streptonygryny.

3. Interk

3. Interkalator

alator

alator y DNA.

y DNA.

Aktywność przeciwnowotworową polegającą na

wiązaniu się z DNA na drodze interkalacji wykazują
trójcykliczne pochodne 8-chinolinoamidów (ryc. 6)
[47, 48].

wydaje się być bardzo skuteczna w leczeniu zakażeń
bakteryjnych ciprofloksacyna. Ostatnio wykazano, że
hamuje ona proliferację komórek nowotworowych i
stymuluje proces apoptozy [39]. Należy zatem przy-
puszczać, że fluorochinolony w niedługim czasie mogą
zająć ważną pozycję również w chemioterapii nowo-
tworów.

1.3. Inhibitor

1.3. Inhibitor y topoizomerazy I

y topoizomerazy I

i topoizomerazy II.

Duże nadzieje jako potencjalnego preparatu prze-

ciwnowotworowego, wiąże się ze związkiem oznaczo-
nym symbolem TAS-103 [40-42]. Jest to dichloro-
wodorek 6-[2-(dimetyloamino)etylo]amino-3-hydrok-
sy-7H-indeno[2,1-c]chinolin-7-onu będący obecnie
w badaniach klinicznych. Mechanizm działania jest
dwukierunkowy, polega na hamowaniu aktywności
topoizomerazy I i topoizomerazy II, co wstrzymuje
replikację DNA i może indukować kaskadę procesów
apoptozy, prowadzącą do śmierci komórki.

W badaniach in vitro stwierdzono jego wysoką cy-

totoksyczność wobec ludzkich i mysich komórek no-
wotworowych (IC

= 0,0011 – 0,23 mM). Wykazu-

je również szerokie spektrum działania in vivo, a efek-
tywnością działania znacznie przewyższa takie znane
preparaty jak irinotekan czy cis-platynę.

Ryc. 3. Indolo[3,2-

Ryc. 3. Indolo[3,2-bbbbb]chi-

]chi-

noliny

noliny.....

Ryc. 4. 4-

yc. 4. 4-

yc. 4. 4-Chinolony

Chinolony

Chinolony.....

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Stwierdzono, że istotne znaczenie dla działania

tego typu związków ma obecność i położenie grupy
fenylowej w cząsteczce chinoliny. 4- i 5-fenylo-8-chi-
nolinoamidy posiadają słabe własności interkalujące
i wykazują niską aktywność in vitro i in vivo w odnie-
sieniu do komórek linii białaczkowych (L1210, P388)
i komórek raka płuca Lewis (LL). Natomiast 2-, 3- i
6-podstawione pochodne, w których pierścienie fe-
nylowe mogą ułożyć się koplanarnie z układem chi-
noliny, wiążą się z DNA na drodze interkalacji i wyka-
zują znaczną aktywność przeciwnowotworową in vi-
tro i in vivo. Spośród nich najbardziej aktywny okazał
się 2-fenylo-8-chinolinoamid (IC

= 1300 nM wo-

bec komórek L1210, ILS = 91% wobec komórek
P388). Wykazano również, że obecność podstawni-
ków w pierścieniu fenylowym wywiera wpływ na ak-
tywność cytotoksyczną.

4. Antymetabolity cytotoksyczne.

Sól sodowa kwasu 6-fluoro-2-(2’-fluoro-1,1’-bifenyl-

4-ylo)-3-metylo-4-chinolino-karboksylowego (Brequinar
sodium, BQR) jest inhibitorem dehydrogenazy kwasu
dihydroorotowego-enzymu biorącego udział w syntezie
de novo pirymidyn [49-53]. W rezultacie hamuje synte-
zę DNA, syntezę białek w limfocytach z następstwem
zahamowania limfocytów T i produkcji przeciwciał przez

limfoctyty B. BQR wykazuje zatem silne działanie prze-
ciwnowotworowe i immunosupresyjne.

Wolna grupa karboksylowa lub w postaci soli so-

dowej (ryc. 7) wydaje się być niezbędna dla zapew-
nienia wysokiej aktywności. Bardzo istotna jest obec-
ność podstawników w pozycjach 2, 3 i 6. Uważa się,
że duże podstawniki o charakterze hydrofobowym
w pozycji 2 wywierają decydujący wpływ na aktyw-
ność i są odpowiedzialne za oddziaływanie z enzymem
[49]. Jednak dopiero rozpoczęte badania kliniczne
określą przydatność tego preparatu dla onkologii
i transplantologii [50-52].

R yc. 5. Antybiotyki cytosta-

yc. 5. Antybiotyki cytosta-

tyczne – pochodne 5,8-chino

tyczne – pochodne 5,8-chino-----
linodionów

linodionów

linodionów.....

Ryc. 6. P

yc. 6. P

yc. 6. Pochodne 8-chinolino

ochodne 8-chinolino

ochodne 8-chinolino-----

amidów

amidów.....

Ryc. 7. Sól sodowa kwasu 6-fluoro

yc. 7. Sól sodowa kwasu 6-fluoro

yc. 7. Sól sodowa kwasu 6-fluoro-2-(2’-fluoro

-2-(2’-fluoro

-2-(2’-fluoro-1,1’-

-1,1’-

bifenyl-4-ylo)-3-metylo

bifenyl-4-ylo)-3-metylo-4-chinolino

-4-chinolino

-4-chinolino-k

-k

-karbok

arbok

arboksylowego

sylowego

(Brequinar sodium).

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

5. Związki o działaniu antymitotycznym.

Prowadzone są również prace nad pochodnymi 2-

fenylo-4-chinolonów (ryc. 8) o działaniu cytotoksycz-
nym [54]. Testy in vitro i in vivo dowiodły, że związki
te wykazują aktywność porównywalną do stosowanych
obecnie leków antymitotycznych (np. kolchicyny, win-
blastyny), zapobiegających polimeryzacji mikrotubul,
co prowadzi do bloku cyklu komórkowego w fazie
mitozy. Przypuszcza się, że związki te stymulują rów-
nież proces apoptozy komórek.

6. Związki o bioreduk

6. Związki o bioredukcyjnych właściwościach.

cyjnych właściwościach.

Poszukiwania selektywnie działających związków

o bioredukcyjnym cytotoksycznym mechaniźmie dzia-
łania w warunkach niedotlenienia (hipoksji) dopro-
wadziły do zsyntety-zowania i przebadania pochod-
nych 4-(alkiloamino)nitrochinolin [55-59].

Związki te oprócz działania cytotoksycznego od-

grywają rolę substancji uwrażliwiających tkankę no-
wotworową na promieniowanie, czyli pełnią rolę po-
tencjalnych promieniouczulaczy. W celu wyjaśnienia
mechanizmu działania, jak i wyselekcjonowania sku-
tecznego leku, wyniki testów biologicznych próbo-
wano korelować z wielkością potencjału redukcji, zdol-
nością wiązania z DNA i rozmieszczeniem podstaw-
ników. Wykazano, że związki te są aktywne w warun-
kach hipoksji, charakteryzują się dużą selektywnością
w stosunku do niedotlenionych komórek nowotwo-
rowych in vitro, ale nie są aktywne jako selektywne
cytotoksyczne preparaty in vivo [59].

7. Kompleksy platyny z ligandami

7. Kompleksy platyny z ligandami
chinolinowymi.

chinolinowymi.

W ostatnich latach pojawiła się koncepcja syntezy

nowej generacji pochodnych platynowych zawierają-
cych w swoim składzie ligandy aminowe, takie jak:
pirydyna, tiazol, iminoetery, chinolina [60-62]. Stwier-
dzono, że wprowadzenie cząsteczki chinoliny jako
aminowego liganda do kompleksu trans-platyny po-

woduje znaczny wzrost aktywności cytotoksycznej,
w tym również w stosunku do nowotworów opornych
na działanie cis-platyny.

Okazało się, że ten nowy kompleks trans-

[PtCl

(NH

)(chinolina)] (ryc. 9) zachowuje się jak

dwufunkcyjna cis-platyna. Tworzenie się trwałych ad-
duktów trans-[PtCl

(NH

)(chinolina)]-DNA jest

równoznaczne z powstawaniem wewnątrzłańcucho-
wych i międzyłańcuchowych wiązań z DNA, których
ilość dobrze koreluje z efektem cytotoksycznym. Tego
typu oddziaływania powodują zahamowanie replika-
cji, co prowadzi do śmierci komórek nowotworowych.
W tym przypadku, w celu uzyskania pożądanego efek-
tu, nie jest konieczne utrzymanie geometrii cis dwóch
ligandów aminowych.

8. Inhibitor

8. Inhibitor y angiogenezy

y angiogenezy

y angiogenezy.....

Do związków obecnie intensywnie badanych nale-

żą inhibitory angiogenezy, czyli procesu tworzenia
naczyń, m. in. w obrębie rosnącego guza, potrzeb-
nych do jego progresji. Związki te, mimo iż są pozba-
wione bezpośredniego wpływu na komórki nowotwo-
rowe, mogą stanowić uzupełnienie terapii ukierun-
kowanej na zahamowanie postępu choroby poprzez
przywrócenie równowagi między proliferacją i apop-
tozą komórek nowotworowych [63].

Do takich inhibitorów należy linomid (ryc. 10), tj.

amid kwasu N-fenylo-N-metylo-1,2-dihydro-4-hydrok-
sy-1-metylo-2-okso-3-chinolinokarboksylowego [64].

Ryc. 8. 2-F

yc. 8. 2-F

yc. 8. 2-Fenylo

enylo

enylo-4-chinolony

-4-chinolony

-4-chinolony.....

Ryc. 9. T

yc. 9. T

yc. 9. Trans-[PtCl

rans-[PtCl

(NH

)(chinolina)].

Ryc. 10. Linomid.

yc. 10. Linomid.

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Blokuje on aktywności angiogennych czynników

wzrostowych, głównie TNF-a (tumor necrosis factor
a), FGF a i b (fibroblast growth factor acidic and ba-
sic) i VEGF (vascular endothelial growth factor) [64-
66]. Zaobserwowano, że linomid jest zdolny do ha-
mowania migracji i proliferacji komórek śródbłonka
oraz może również indukować ich apoptozę i apopto-
zę komórek nowotworowych [65]. Wydaje się, że an-
giogeneza nowotworowa stanowi jeden z wiodących
nurtów badań przedklinicznych i klinicznych nad
poprawą efektywności leczenia nowotworów.

9. Inhibitor

9. Inhibitor y białk

y białk

y białkowej kinazy tyrozynowej.

owej kinazy tyrozynowej.

Wiele prac przeprowadzono nad związkami wyka-

zującymi aktywność blokerów receptorów białkowej
kinazy tyrozynowej (protein tyrozine kinase, PTK) [67-
69]. Enzymy te aktywowane agonistami swoich re-
ceptorów indukują procesy proliferacji i różnicowa-
nia komórek. Większość komórek nowotworowych
wykazuje nadmierną ekspresję receptorów PTK. Blo-
kowanie ich za pomocą naturalnych i syntetycznych
inhibitorów, określanych ogólną nazwą jako tyrfosty-
ny (tyrphostins), może mieć istotne znaczenie w ha-
mowaniu proliferacji komórek rakowych. Z tego wzglę-
du, tyrfostyny potencjalnie mogą stanowić skuteczne
leki przeciwnowotworowe. Należy pamiętać też, że do
grupy inhibitorów PTK należy imatinib (Glivec) sto-
sowany w terapii przewlekłej białaczki szpikowej (chro-
nic myelogenous leukemia, CML) i mięsaków pod-
ścieliskowych przewodu pokarmowego (gastrointesti-
nal stromal tumor, GIST). Pochodne chinoliny (ryc.
11) należą również do ciekawych, niskocząsteczko-
wych i selektywnych blokerów receptora naskórkowe-
go czynnika wzrostu (epidermal growth factor, EGF)
[68, 69]. W przeprowadzonych testach nie stwier-
dzono jednak wyraźnej zależności pomiędzy zmianą
aktywności PTK, a proliferacją komórek rakowych, co
może sugerować, że antyproliferacyjne działanie chi-
nolinowych tyrfostyn nie polega na blokowaniu re-
ceptorów EGF [69].

Na podstawie powyższych danych można wnosić,

że pochodne chinoliny stanowią dużą grupę prepara-
tów przeciwnowotworowych. Badania w tej dziedzi-
nie koncentrują się głównie na poszukiwaniu związ-
ków aktywnych w środowisku naturalnym, syntezie
chemicznie nowych oraz modyfikacji już istniejących.
Dokonany przegląd obejmuje związki pozwalające za-
klasyfikować je do znanych już grup cytostatyków
o prawie wszystkich mechanizmach działania, jak rów-
nież związki reprezentujące nowy typ aktywności, któ-
ry jest aktualnie przedmiotem badań. Ze względu na
częstość występowania i nadal ograniczone możliwo-
ści wyleczenia, choroby nowotworowe są jednym z naj-
większych wyzwań nauki. Wśród wielu sposobów ich
leczenia szczególne miejsce przypada chemioterapii.
Nie jest to spowodowane dużą skutecznością poszcze-
gólnych preparatów, lecz niedoskonałością różnych
sposobów walki z nowotworami (chirurgii, radiotera-
pii, hormonoterapii, immunoterapii). Niedoskonała
chemioterapia stanowi zatem nieustające wezwanie
do podejmowania kolejnych prób znalezienia, bądź
syntezy nowych, skuteczniejszych leków przeciwno-
wotworowych.

PIŚMIENNICTWO

1. Garrod L. P., Lambert H. P., Grady F. O.; Antybio-

tyko- i chemioterapia; PZWL; Warszawa; 1983;
17-18.

2. Shen A. Y., Chen C. P., Roffler S.; A chelating agent

possessing cytotoxicity and antimicrobial activi-
ty: 7-morpholinomethyl-8-hydroxyquinoline; Life
Sciences; 1999; 64: 813-825.

3. Andriole V. T.; The future of the quinolones; Drugs;

1999; 58(2): 1-5.

4. Musser J. H. et al.; Synthesis and Antiallergic Ac-

tivities of 1,3-Oxazolo[4,5-h]quinolines; Journal
of Medicinal Chemistry; 1985; 28: 1255-1259.

Ryc. 11. P

yc. 11. P

yc. 11. Pochodne chinoliny – inhibitor

ochodne chinoliny – inhibitor

ochodne chinoliny – inhibitory receptorów EGF

y receptorów EGF

y receptorów EGF.....

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

5. Gould K. J. et al.; Predictive Structure-Activity Re-

lationships in a Series of Pyranoquinoline Deriva-
tives. A New Primate Model for the Identification
of Antiallergic Activity; Journal of Medicinal Che-
mistry; 1988; 31: 1445-1453.

6. Shinkai H. et al.; 4-Aminoquinolines: Novel No-

ciceptin Antagonists with Analgesic Activity; Jo-
urnal of Medicinal Chemistry; 2000; 43: 4667-
4677.

7. Murti A. et al.; Synthesis and QSAR of 1-aryl-4-

(B-2-quinolyl/1-isoquinolylethyl)piperazines and
some related compounds as hypotensive agents;
Indian Journal of Chemistry; 1989; 28B: 934-942.

8. Birch A. M. et al.; Synthesis of Flosequinan: a

Novel 4-Quinolone shown to be useful in Conge-
stive Heart Failure; Journal of Chemistry Soc. Per-
kin Transplantation; 1994; 1: 387-392.

9. Strekowski L. i wsp.; Synthesis and Quantitative

Structure-Activity Relationship Analysis of 2-(Aryl
or Heteroaryl)quinolin-4-amines, a New Class of
Anti-HIV-1 Agents; Journal of Medicinal Chemi-
stry; 1991; 34: 1739-1746.

10. Cecchetti V. et al.; 6-Aminoquinolones as New

Potential Anti-HIV Agents; Journal of Medicinal
Chemistry; 2000; 43: 3799-3802.

11. Bhattacharjee A. K., Karle J. M.; Molecular Elec-

tronic Properties of a Series of 4-Quinolinecarbi-
nolamines Define Antimalarial Activity Profile; Jo-
urnal of Medicinal Chemistry; 1996; 39: 4622-
4629.

12. Wall M. E. et al.; Plant Antitumor Agents. I. The

isolation and Structure of Camptothecin, a Novel
Alkaloidal Leukemia and Tumor Inhibitor from
Camptotheca acuminate; Journal of the American
Chemical Society; 1966; 88: 3888-3890.

13. Hsiang Y. H., Lihou M. G., Liu L. F.; Arrest of

Replication Forks by Drug-stabilized Topoisome-
rase I-DNA Cleavable Complexes as a Mechanism
of Cell Killing by Camptothecin; Cancer Research;
1989; 49: 5077-5082.

14. Wall M. E. et al.; Plant antitumor agents. 22.

Isolation of 11-hydroxycamptothecin from Camp-
totheca acuminata Decne: total synthesis and bio-
logical activity; Journal of Medicinal Chemistry;
1986; 29: 1553-1555.

15. Wani M. C., Nicholas A. W., Wall M. E.; Plant

antitumor agents. 23. Synthesis and antileukemic

activity of camptothecin analogues; Journal of Me-
dicinal Chemistry; 1986; 29: 2358-2363.

16. Verschraegen C. F. et al.; A phase I clinical and

pharmacological study of oral 9-nitrocamptothe-
cin, a novel water-insoluble topoisomerase I inhi-
bitor; Anti-Cancer Drugs; 1998; 9: 36-44.

17. Sugimori M. et al.; Synthesis and Antitumor Ac-

tivity of Ring A- and F-Modified Hexacyclic Camp-
tothecin Analogues; Journal of Medicinal Chemi-
stry; 1998; 41: 2308-2318.

18. Bom D. et al.; The Novel Silatecan 7-tert-Butyldi-

methylsilyl-10-hydroxycamptothecin Displays
High Lipophilicity, Improved Human Blood sta-
bility, and Potent Anticancer Activity; Journal of
Medicinal Chemistry; 2000; 43: 3970-3980.

19. Dallavalle S. et al.; Novel 7-Substituted Campto-

thecins with Potent Antitumor Activity; Journal
of Medicinal Chemistry; 2000; 43: 3963-3969.

20. Dallavalle S. et al.; Novel 7-Oxyiminomethyl De-

rivatives of Camptothecin with Potent in Vitro and
in Vivo Antitumor Activity; Journal of Medicinal
Chemistry; 2001; 44: 3264-3274.

21. Orzechowska-Juzwenko K.; Zarys chemioterapii

nowotworów narządowych i układowych; Volu-
med; Wrocław; 2000; 39-42.

22. Deptała A., Omyła-Staszewska J.; Inhibitory to-

poizomerazy I – unikalna grupa leków przeciwno-
wotworowych; Współczesna Onkologia; 2003; 1:
45-53.

23. Dassonneville L. et al.; Stimulation of Topoiso-

merase II-Mediated DNA Cleavage by Three DNA-
Intercalating Plant Alkaloids: Cryptolepine, Ma-
tadine, and Serpentine; Biochemistry; 1999; 38:
7719-7726.

24. Paulo A. et al.; Antiplasmodial Activity of Cryp-

tolepis sanguinolenta Alkaloids from Leaves and Ro-
ots; Planta Medica; 2000; 66: 30-34.

25. Dassonneville L. et al.; Cytotoxity and cell cycle

effects of the plant alkaloids cryptolepine and neo-
cryptolepine: relation to drug-induced apoptosis;
European Journal of Pharmacology; 2000; 409:
9-18.

26. Bailly C. et al.; DNA intercalation, topoisomera-

se II inhibition and cytotoxic activity of the plant
alkaloid neocryptolepine; Anti-Cancer Drug De-
sign; 2000; 15: 191-201.

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

27. Molina P., Fresneda P. M., Delgado S.; Iminopho-

sphorane-Mediated Synthesis of the Alkaloid Cryp-
totackieine; Synthesis; 1999; 2: 326-329.

28. Shi C., Zhang Q., Wang K. K.; Biradicals from

Thermolysis of N-[2-(1-Alkynyl)phenyl]-N’-phe-
nylcarbodiimides and Their Subsequent Transfor-
mations to 6H-Indolo[2,3-b]quinolines; Journal
of Organic Chemistry; 1999; 64: 925-932.

29. Peczyńska-Czoch W. i wsp.; Synthesis and Struc-

ture-Activity Relationship of Methyl-Substituted
Indolo[2,3-b]quinolines: Novel Cytotoxic, DNA
Topoisomerase II Inhibitors; Journal of Medici-
nal Chemistry; 1994; 37: 3503-3510.

30. Arzel E. et al.; New Synthesis of Benzo-d-carboli-

nes, Cryptolepines, and Their Salts: In Vitro Cy-
totoxic, Antiplasmodial, and Antitrypanosomal Ac-
tivities of d-Carbolines, Benzo-d-carbolines, and
Cryptolepines; Journal of Medicinal Chemistry;
2001; 44: 949-960.

31. Yamato M. et al.; Synthesis and Antitumor Acti-

vity of Fused Tetracyclic Quinoline Derivatives;
Journal of Medicinal Chemistry; 1989; 32: 1295-
1300.

32. Yamato M. et al.; Synthesis and Antitumor Acti-

vity of Fused Quinoline Derivatives; Chemical and
Pharmaceutical Bulletin; 1990; 38: 3048-3052.

33. Takeuchi Y. et al.; Synthesis and Antitumor Activi-

ty of Fused Quinoline Derivatives. III. Novel N-Gly-
cosylamino-indolo[3,2-b]quinolines; Chemical and
Pharmaceutical Bulletin; 1992; 40: 1481-1485.

34. Takeuchi Y. et al.; Synthesis and Antitumor Acti-

vity of Fused Quinoline Derivatives. IV. Novel 11-
Aminoindolo[3,2-b]quinolines; Chemical and
Pharmaceutical Bulletin; 1997; 45: 406-411.

35. Takeuchi Y. et al.; Synthesis and Antitumor Acti-

vity of Fused Quinoline Derivatives. V. Methylin-
dolo[3,2-b]quinolines; Chemical and Pharmaceu-
tical Bulletin; 1997; 45: 2096-2099.

36. Sato K., Hoshino K., Mitsuhashi S.; Mode of ac-

tion of new quinolones: the inhibitory activity on
DNA gyrase; Progress in Drug Research; 1992; 38:
121-132.

37. Robinson M. J. et al.; Effects of novel fluoroqu-

inolones on the catalytic activities of eukaryotic
topoisomerase II: Influence of the C-8 fluorine gro-
up; Antimicrobial Agents and Chemotherapy;
1992; 36: 751-756.

38. Arakawa H. et al.; Potent antitumor activity of

quinolone compounds with an unsaturated ami-
noazabicyclo group at the C-7 position of the qu-
inolone ring; Anti-Cancer Drug Design; 1996; 11:
221-229.

39. Herold C. et al.; Ciprofloxacin induces apoptosis

and inhibits proliferation of human colorectal car-
cinoma cells; British Journal of Cancer; 2002; 86:
443-448.

40. Utsugi T. et al.; Antitumor activity of a novel qu-

inoline derivative, TAS-103, with inhibitory effects
on topoisomerases I and II; Japanese Journal of
Cancer Research; 1997; 88: 992-1002.

41. Aoyagi Y. et al.; In vitro antitumor activity of TAS-

103, a novel quinoline derivative that targets to-
poisomerases I and II; Japanese Journal of Cancer
Research; 1999; 90: 578-587.

42. Kluza J. et al.; Apoptotic response of HL-60 hu-

man leukemia cells to the antitumor drug TAS-
103; Cancer Research; 2000; 60: 4077-4084.

43. Boger D. L. et al.; Streptonigrin and lavendamy-

cin partial structures. Probes for the minimum,
potent pharmacophore of streptonigrin, lavenda-
mycin, and synthetic quinoline-5,8-diones; Jour-
nal of Medicinal Chemistry; 1987; 30: 1918-
1928.

44. Hertzberg R. P.; Agents Interfering with DNA

Enzymes: Hansch C. et al.; Comprehansive Medi-
cinal Chemistry; Pergamon Press; Oxford; 1990;
753-791.

45. Suh M. E., Park S. Y., Lee C. O.; Synthesis of

pyridino[2,3-f]indole-4,9-dione and 6,7-disubsti-
tuted quinoline-5,8-dione derivatives and evalu-
ation on their cytotoxic activity; Bioorganic and
Medicinal Chemistry; 2001; 9: 2979-2986.

46. Rao K. V., Beach J. W.; Streptonigrin and related

compounds. 5. Synthesis and evaluation of some
isoquinoline analogues; Journal of Medicinal Che-
mistry; 1991; 34: 1871-1879.

47. Atwell G. J. et al.; Potential Antitumor Agents.

56. “Minimal” DNA-Intercalating Ligands as An-
titumor Drugs: Phenylquinoline-8-carboxamides;
Journal of Medicinal Chemistry; 1988; 31: 1048-
1052.

48. Atwell G. J., Baguley B. C., Denny W. A.; Poten-

tial Antitumor Agents. 57. 2-Phenylquinoline-8-
carboxamides as “Minimal” DNA-Intercalating An-

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

titumor Agents with in Vivo Solid Tumor Activi-
ty; Journal of Medicinal Chemistry; 1989; 32: 396-
401.

49. Chen S-F. et al.; A new class inhibitors of dihy-

droorotate dehydrogenase; Biochemical Pharma-
cology; 1990; 40: 709-714.

50. Schwartsmann G. et al.; Phase I study of Brequ-

inar sodium (NSC 368390) in patients with so-
lid malignancies; Cancer Chemotherapy and Phar-
macology; 1990; 25: 345-351.

51. Bork E., Vest S., Hansen H. H.; A phase I Clini-

cal and Pharmacokinetic Study of Brequinar So-
dium, DUP 785 (NSC 368390), Using a Weekly
and a Biweekly Schedule; European Journal of
Cancer Clinical Oncology; 1989; 25: 1403-1411.

52. Xiulong X. et al.; In Vitro and In Vivo Mechani-

sms of Action of the Antiproliferative and Immu-
nosuppressive Agent, Brequinar Sodium; The Jo-
urnal of Immunology; 1998; 160: 846-853.

53. Batt D.G. et al.; Heteroatom- and Carbon-linked

biphenyl analogs of Brequinar as immunosuppres-
sive agents; Bioorganic & Medicinal Chemistry
Letters; 1998; 8: 1745-1750.

54. Xia Y. et al.; Recent advances in the discovery and

development of quinolones and analogs as antitu-
mor agents; Current Medicinal Chemistry; 1999;
6: 179-194.

55. Denny A. W. et al.; Hypoxia-Selective Antitumor

Agents. 6. 4-(Alkylamino)nitroquinolines: A New
Class of Hypoxia-Selective Cytotoxins; Journal of
Medical Chemistry; 1992; 35: 4832-4841.

56. Siim B. G., Atwell G. J., Wilson W. R.; Oxygen

dependence of the cytotoxity and metabolic acti-
vation of 4-alkylamino-5-nitroquinoline bioreduc-
tive drugs; British Journal of Cancer; 1994; 70:
596-603.

57. Siim B. G., Atwell G. J., Wilson W. R.; Metabolic

and Radiolytic reduction of 4-alkylamino-5-nitro-
quinoline bioreductive drugs; Biochemical Phar-
macology; 1994; 48: 1593-1604.

58. Siim B. G., Wilson W. R.; Efficient redox cycling

of nitroquinoline bioreductive drugs due to aero-
bic nitroreduction in Chinese hamster cells; Bio-
chemical Pharmacology; 1995; 50: 75-82.

59. Siim B. G., Atwell G. J., Anderson R. F. et al.;

Hypoxia-Selective Antitumor Agents. 15. Modifi-
cation of Rate of Bioreduction and Extent of Lyso-

somal Uptake by Polysubstitution of 4-(alkylami-
no)-5-nitroquinoline Bioreductive Drugs; Journal
of Medicinal Chemistry; 1997; 40: 1381-1390.

60. Zakovska A. et al.; DNA interactions of antitu-

mor trans-[PtCl2(NH3)(quinoline)]; European Jo-
urnal of Biochemistry; 1998; 254: 457-557.

61. Brabec V. et al.; DNA adducts of antitumor trans-

[PtCl2 (E-imino ether)2]; Nucleic Acids Research;
1996; 24: 336-341.

62. Brabec V. et al.; Steric control of DNA interstrand

cross-link sites of trans platinum complexes: spe-
cificity can be dictated by planar nonleaving gro-
ups; Journal of Biological Inorganic Chemistry;
2000; 5: 364-368.

63. Radzikowski C. i wsp.; Znaczenie angiogenezy w

dynamice wzrostu nowotworu; Postępy Higieny i
Medycyny Doświadczalnej; 1998; 52: 553-576.

64. Khan S. R. et al.; Modified synthesis and antian-

giogenic activity of linomide; Bioorganic and Me-
dicinal Chemistry Letters; 2001; 11: 451-452.

65. Vukanovic J., Isaacs J. T.; Human prostatic cancer

cells are sensitive to programmed (apoptotic) de-
ath induced by the antiangiogenic agent linomi-
de; Cancer Research; 1995; 55: 3517-3520.

66. Joseph I. B., Vukanovic J., Isaacs J. T.; Antiangio-

genic treatment with linomide as chemopreven-
tion for prostate, seminal vesicle, and breast car-
cinogenesis in rodents; Cancer Research; 1996;
56: 3404-3408.

67. Maguire M. P. et al.; A New Series of PDGF Re-

ceptor Tyrosine Kinase Inhibitors: 3-Substituted
Quinoline Derivatives; Journal of Medicinal Che-
mistry; 1994; 37: 2129-2137.

68. Brunton V. G. et al.; Synthesis and antiprolifera-

tive activity of tyrphostins containing quinoline
moieties; Anti-Cancer Drug Design; 1996; 11:
463-483.

69. Montgomery G. J. et al.; Synthesis and antiproli-

ferative activity of unsaturated quinoline derivati-
ves; Anti-Cancer Drug Design; 2000; 15: 171-181.

Pochodne chinoliny o aktywnoci przeciwnowotworowej

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci

soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej

w gojeniu dowiadczalnych ran oparzeniowych.

Comparison of antimicrobial activity of silver sulfadiazine and propolis

ointment in experimental burn wounds healing.

Dr n. farm. Pawe³ Olczyk

, Dr n. med. Robert Wojtyczka

, Dr n. przyr. Jerzy Stojko

Dr n. med. Katarzyna Komosiñska-Vassev

, Dr n. med. Katarzyna Winsz-Szczotka

mgr Kornelia Kunik-Trocha

, Dr n. biol. Ewa M. Koma

, Prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk

Katedra i Zak³ad Chemii Klinicznej i Diagnostyki Laboratoryjnej, Wydzia³ Farmaceutyczny,

l¹skiej Akademii Medycznej, Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk

Katedra i Zak³ad Mikrobiologii, Wydzia³ Farmaceutyczny, l¹skiej Akademii Medycznej,

Kierownik: dr hab. n. przyr. Jerzy Pacha Prof. AM

Katedra i Zak³ad Higieny, Bioanalizy i Badania rodowiska, Wydzia³ Farmaceutyczny,

l¹skiej Akademii Medycznej, Kierownik: Prof. dr hab. n. farm. Artur Stojko

STRESZCZENIE

STRESZCZENIE
Celem niniejszej pracy było porównanie przeciw-

bakteryjnej skuteczności soli srebrowej sulfadiazyny
(SSD) – czynnika z wyboru w miejscowej terapii opa-
rzeń, oraz – maści propolisowej, opartej na natural-
nym produkcie pszczelim – w leczeniu doświadczal-
nych ran oparzeniowych, indukowanych u świni do-
mowej gatunku biała zwisłoucha.

Wymieniony gatunek zwierząt okazał się użytecz-

ny do oceny procesów gojenia ran oparzeniowych,
z uwagi na znacznego stopnia podobieństwo skóry
omawianych zwierząt do skóry ludzkiej.

Doświadczenie przeprowadzono na dwóch zwierzę-

tach, którym zadano ogółem 36 ran oparzeniowych,
według standardowego modelu Hoekstra.

Doświadczalne rany pooparzeniowe zaopatrywano

dwa razy dziennie, przez cały okres trwania doświad-
czenia, bądź solą srebrową sulfadiazyny (jedno zwie-
rzę) bądź też maścią propolisową (drugie zwierzę).

W dobie „0”, tj. przed oparzeniem skóry, wykona-

no ocenę mikrobiologiczną flory bakteryjnej skóry
każdego zwierzęcia.

Po zadaniu ran oparzeniowych, z łożyska rany po-

bierano wymazy, w: trzeciej, piątej, dziesiątej, piętna-
stej i dwudziestej pierwszej dobie eksperymentu, prze-
znaczając je do badań mikrobiologicznych.

Ocena mikrobiologiczna środowiska ran pooparze-

niowych wykazała, iż zastosowana w badaniach maść
propolisowa przejawia wyższą skuteczność przeciw-
drobnoustrojową aniżeli SSD, czego wyrazem była
większego stopnia redukcja liczby drobnoustrojów jak

ABSTRA

STRA

STRACT

The aim of the present study was to compare the

antimicrobial efficacy of the silver sulfadiazine (SSD)
(the agent of choice for the outpatient topical
management of burns) and propolis ointment (based
upon the natural product derived from plant resins
collected by honeybees) in the treatment of skin burns
inflicted in white domestic pigs.

The pig has been proved to be the useful animal

model for the evaluation of wound repair because of
many similarities of pig skin to human skin.

An experimental 36 dermal burn wounds were

evoked in the two domestic white pigs, according to
Hoekstra standard model.

Experimental pig burns were treated with SSD (one

animal) or propolis ointment (another one), twice
a day, from the first to the twenty first day of the
experiment.

At the beginning of the study, before burn infliction

(day „0”) swabs were taken from the normal tissue for
microbiological evaluation.

After burn infliction swabs were taken from the

wound bed on post burn days 3,5,10,15 and 21 in
order to microbiological assessment.

It was found that propolis ointment applied in burn

wound treatment displayed higher than SSD
anitimicrobial efficacy revealed by significant reduction
in microbial colonization as well as bactericidal
properties against the isolated strains leading to the
possible stimulation of the repair process.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Wstęp

stęp

Optymalne miejscowe leczenie rany oparzeniowej

– w tym terapia przeciwbakteryjna – winno być pro-
wadzone do czasu zakończenia procesów naprawy
uszkodzeń tkankowych, bądź – „doprowadzenia” oso-
by chorej do stanu, w którym możliwe będzie uzu-
pełnienie miejsc zranionych przeszczepami skóry za-
stępczej bądź własnej skóry chorego [1, 2, 3]. Wspo-
mniana terapia przeciwbakteryjna pozwala uniknąć
zakażenia ran oparzeniowych oraz ich pogłębienia –
w trakcie właściwego leczenia, stanowiąc jednocześnie
nieodłączny element naprawy omawianych uszkodzeń,
bezpośrednio po zaistnieniu urazu [3, 4]. I tak, miej-
scowe zastosowanie preparatu zawierającego sól sre-
brową sulfonamidu – sulfadiazyny, pozwala na zabez-
pieczenie rany oparzeniowej przed zakażeniem [1, 2,
3]. Zarejestrowany w Polsce krem zawierający 1% sól
srebrową sulfadiazyny w hydrofilnym podłożu – okre-
ślany jest mianem „złotego standardu” w miejsco-
wym leczeniu oparzeń [5, 6, 7]. Omawiany, aktywny
kompleks – srebrzan sulfadiazyny – utworzony ce-
lem połączenia oligodynamicznych właściwości jonów
srebra z bakteriostatycznym działaniem sulfonamidu
– sulfadiazyny, wprowadzony po raz pierwszy do prak-
tyki klinicznej w roku 1967 przez Charles’a Fox’a,
okazał się być szczególnie aktywnym czynnikiem prze-
ciwko licznym bakteriom Gram ujemnym jak i Gram
dodatnim, w tym także – przeciwko patogenom z ro-
dzaju Pseudomonas, odpowiedzialnym w głównej mie-
rze za nieskuteczne leczenie oparzeń [8, 9, 10, 11].
Niewątpliwą jednakże wadą stosowania srebrzanu
sulfadiazyny jest możliwość rozwinięcia się oporno-
ści drobnoustrojów na działanie omawianego kom-
pleksu, co ostatnio znalazło potwierdzenie w odnie-
sieniu do niektórych szczepów Pseudomonas [6, 12].

Wymienionego działania niepożądanego pozbawio-

na jest apiterapeutyczna metoda leczenia oparzeń,
obejmująca miejscowe zastosowanie maści propoli-
sowej, przeciwdziałającej infekcji rany oparzeniowej
a jednocześnie – ułatwiającej powstawanie tkanki ziar-
ninującej w przebiegu procesu gojenia [13].

Celem porównania przeciwbakteryjnej skuteczno-

ści soli srebrowej sulfadiazyny – czynnika z wyboru
w miejscowej terapii oparzeń, oraz – maści propoli-
sowej, przejawiającej szerokie spektrum terapeutycz-
nego działania w zakresie gojenia ran, podjęto niniej-
sze badania, oparte o eksperymentalny model indu-
kowania i gojenia się ran pooparzeniowych.

Materiał i metody

1. Zwierzęta doświadczalne

Badania przeprowadzono na dwóch świniach rasy

polskiej białej zwisłouchej, szesnastotygodniowych
samicach, o masie około 35 – 40 kg. Doświadczenia
na zwierzętach przeprowadzono w Centralnej Zwie-
rzętarni Doświadczalnej Śląskiej Akademii Medycznej.
Przed – jak i w trakcie wywołania oraz leczenia do-
świadczalnych ran oparzeniowych, zwierzęta przeby-
wały w jednakowych warunkach zoohigienicznych
i karmione były pełnowartościową mieszanką R 233,
przy zachowaniu pełnego komfortu psychofizyczne-
go, eliminującego reakcje stresowe. Rany pooparze-
niowe skóry wykonano według standardowego mo-
delu Hoekstra [14]. Zgodnie ze wspomnianym mo-
delem, zwierzęta poddano premedykacji, stosując siar-
czan atropiny w dawce 0.05 mg/kg masy ciała, s.c.
(roztwór do wstrzyknięć, 1000 mg/ml, Polfarmex Kut-
no), chlorowodorek ketaminy w dawce 3 mg/kg masy
ciała, i.v. (roztwór do wstrzyknięć, 100 mg/ml, Bio-
vet Puławy) oraz – chlorowodorek ksylazyny w daw-
ce 1 mg/kg masy ciała, i.v. (roztwór do wstrzyknięć,
20 mg/ml, Riemser). Następnie, zwierzęta poddano
znieczuleniu ogólnemu solą sodową tiopentalu,
w dawce 5 mg/ kg masy ciała, i.v. (proszek do przy-
gotowania roztworu do wstrzyknięć, 500 mg, Bioche-
mia GMBH). Po uzyskaniu głębokiej analgezji u każ-
dego zwierzęcia, zadano rany oparzeniowe – o wymia-
rach 1,5 cm x 3 cm, przez przyłożenie na 20 sekund
lancetronu D, z elektrodą rozgrzaną do temperatury
170°C, w symetrycznych odległościach, po 9 na oby-
dwu bokach zwierzęcia.

i wyższa skuteczność bakteriobójcza wobec wyizolo-
wanych szczepów, co sprzyja przyspieszeniu procesu
naprawy uszkodzeń tkankowych.

Słowa kluczowe:

Słowa kluczowe: propolis, sól srebrowa sulfadiazy-

ny, oparzenia, gojenie ran

Key words:

Key words: propolis, silver sulfadiazine, burns, wound

healing

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Na rycinie nr 1 przedstawiono obraz ran oparze-

niowych.

Schemat zaszeregowania ran pooparzeniowych,

z uwzględnieniem sposobów ich zaopatrywania,
przedstawiono na rycinie nr 2.

Zastosowanymi w leczeniu ran oparzeniowych,

czynnikami terapeutycznymi, były sól srebrową sul-
fadiazyny w hydrofilnym podłożu (krem, 1g/ 100 g)
– firmy LEK Polska oraz – 3 % maść propolisowa,
firmy ApiMED.

Na przeprowadzenie niniejszych badań uzyskano

zgodę Okręgowej Komisji Etycznej do spraw Doświad-
czeń na Zwierzętach, z siedzibą w Śląskiej Akademii
Medycznej.

2. Badania mikrobiologiczne

Materiał tkankowy, przeznaczony do badań ilościo-

wych i jakościowych – w kierunku drobnoustrojów
tlenowych, pobierano przed oparzeniem (doba 0), jak
i – w 3, 5, 10, 15 i 21 dobie po oparzeniu. Równole-
gle, z miejsc niepoddanych oparzeniu, pobierano

Ryc. 1. Doświadczalne rany oparzeniowe – o wymiarach 1,5 cm x 3 cm, po 9 na obydwu bokach zwierzęcia.

próbki do oceny mikrobiologicznej czystości skóry.

W przypadku badań ilościowych, materiał pobie-

rano na jałowe wymazaki, z powierzchni 1 cm

rany

pooparzeniowej. Wymazaki umieszczano w 10 cm

jałowej soli fizjologicznej.

W przypadku badań jakościowych, materiał po-

bierano przy pomocy zestawu transportowego, zawie-
rającego pałeczki do pobierania wymazów, w probów-
kach z podłożem transportowym AMIES, zawierają-
cym węgiel aktywny (HAGMED, Polska). Materiał
przechowywano w temperaturze ok. 5°C, do czasu
wykonania badań mikrobiologicznych (maksymalnie
do 2 godzin).

Przedmiotem badań była także ocena czystości

mikrobiologicznej maści propolisowej, zgodnie z Far-
makopeą Polską VI, tom I [15]. Diagnostykę mikro-
biologiczną prowadzono według obowiązujących stan-
dardów NCCLS (National Committee for Clinical and
Laboratory Standards), opisanych przez Isenberga
[16].

Posiewy wykonano na następujące podłoża namna-

żające i różnicujące: podłoża płynne – bulion cukro-
wy – podłoże namnażające dla bakterii tlenowych; pod-
łoża stałe – agar z dodatkiem 5% krwi baraniej – w ce-
lu namnożenia drobnoustrojów tlenowych i określenia
hemolizy, podłoże Chapmana – w celu różnicowania
drobnoustrojów rodzaju Staphylococcus, podłoże Mac
Conkeya – w celu różnicowania pałeczek z rodzaju En-
terobacteriaceae, podłoże Sabourauda – w celu identy-
fikacji grzybów, podłoże D – coccosel – dla identyfika-
cji paciorkowców kałowych, podłoże z cetrymidem –
do identyfikacji drobnoustrojów z rodzaju Pseudomo-
nas. Dalszą identyfikację poszczególnych rodzajów bak-
terii prowadzono za pomocą testów biochemicznych
API (Analytical Profile Index) firmy bioMerieux oraz
innych testów biochemicznych, przygotowanych w

Ryc. 2. Schemat zaopatr

yc. 2. Schemat zaopatr

yc. 2. Schemat zaopatrywania ran pooparzeniowych.

ywania ran pooparzeniowych.

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Katedrze Mikrobiologii, Wydziału Farmaceutycznego
Śląskiej Akademii Medycznej.

Kontrolę żyzności podłóż przeprowadzono za pomo-

cą następujących szczepów wzorcowych: podłoże Chap-
mana Staphylococcus aureus ATCC 25923, Staphylo-
coccus epidermidis ATCC 12228, podłoże Mac Con-
keya Escherichia coli ATCC 25922, podłoże z cetrymi-
dem Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853, podłoże D
– coccosel Enterococcus faecalis ATCC 29212, podłoże
Sabourauda Candida albicans ATCC 10231.

W kolejnym etapie badań określono liczbę bakterii,

przypadającą na 1 cm

powierzchni rany pooparzenio-

wej. W tym celu, z 1 cm

rany, jałowym wymazakiem

pobierano materiał, który wytrząsano w 10 cm

jałowe-

go roztworu soli fizjologicznej. Z tak przygotowanej za-
wiesiny drobnoustrojów sporządzono szereg rozcieńczeń
w stosunku 1:10, 1:100, 1:1000 oraz 1:10000. Na-
stępnie, z kolejnych rozcieńczeń pobierano po 1 cm

zawiesiny, którą wylewano na płytki, a następnie zalewa-
no rozpuszczonym podłożem Muellera – Hintona (MH).
Całość inkubowano w 37°C, w warunkach tlenowych
dla podłoża MH. Po 24 godzinnej inkubacji zliczano licz-
bę wyrosłych drobnoustrojów.

Ocenę mikrobiologiczną ran poprzedzono jakościo-

wymi i ilościowymi badaniami czystości mikrobiolo-
gicznej skóry i – stosowanych preparatów. W tym celu,
z 1 cm

skóry pobrano wymaz jałowym wymazakiem

i podobnie jak w przypadku badań ilościowych, wy-
konano szereg rozcieńczeń od 1:10 do 1:10000.
Z ostatniego rozcieńczenia wykonano posiew na pod-
łoża Muellera – Hintona (MH) i całość inkubowano
w 37°C, w warunkach tlenowych. Po 24 godzinnej
inkubacji, zliczano liczbę wyrosłych drobnoustrojów.
Następnie, przeprowadzono identyfikację wyrosłych
kolonii na podłożach wybiórczo – różnicujących i za
pomocą testów biochemicznych API.

W przypadku badania czystości preparatów, po-

bierano 1 g badanej substancji, który rozpuszczono
w 1 cm

soli fizjologicznej. Z tak otrzymanej zawiesi-

ny wykonano szereg rozcieńczeń w stosunku od 1:10
do 1:10000. Następnie, z każdego rozcieńczenia wy-
konano posiew na podłoża Muellera – Hintona (MH)
oraz – Columbia agar, z dodatkiem krwi baraniej i ca-
łość inkubowano w 37°C, w warunkach tlenowych.
Po 24 godzinnej inkubacji zliczano liczbę wyrosłych
drobnoustrojów.

Wyniki

Wyniki
Badania mikrobiologiczne dotyczyły drobnoustro-

jów, wyizolowanych w trakcie prowadzonego ekspe-
rymentu. Drobnoustrojami tymi były: ziarniaki Gram
dodatnie, takie jak: Staphylococcus aureus, Staphylo-

coccus epidermidis, Enterococcus faecalis, laseczki tle-
nowe z rodzaju Bacillus sp. oraz grzyb drożdżakopo-
dobny z gatunku Candida albicans.

W materiale biologicznym, pozyskanym z łożyska

ran oparzeniowych, poddawanych działaniu soli sre-
browej sulfadiazyny, wykazano – w trzeciej dobie pro-
wadzonego eksperymentu – wzrost Staphylococcus
aureus i Enterococcus faecalis. Obecność wymienio-
nych gatunków utrzymywała się również w piątym
i dziesiątym dniu badania. W piętnastej dobie trwa-
nia doświadczenia obserwowano wzrost Staphylococ-
cus aureus, a brak wzrostu Enterococcus faecalis. W do-
bie dwudziestej pierwszej, nie wykazano wzrostu obu
omawianych rodzajów drobnoustrojów.

Z materiału biologicznego, pozyskanego z łożyska

ran oparzeniowych, leczonych maścią propolisową,
wyizolowano – w trzeciej dobie trwania doświadcze-
nia pięć wymienionych wyżej rodzajów drobnoustro-
jów. Wzrost wspomnianych drobnoustrojów utrzy-
mywał się przez kolejne dni eksperymentu, aż do dzie-
siątej doby jego trwania. W piętnastej dobie ekspery-
mentu nie zaobserwowano wzrostu szczepów: Staphy-
lococcus epidermidis, Enterococcus faecalis, Bacillus sp.,
przy jednocześnie zachowanym wzroście: Staphylococ-
cus aureus i nieznacznie zahamowanym wzroście –
w przypadku Candida albicans. W dobie dwudziestej
pierwszej nie stwierdzono wzrostu żadnego z wymie-
nionych drobnoustrojów. Wyniki przedstawionych
badań jakościowych zobrazowano w tabeli nr 1.

Tabela 1. Ocena zmian flor

abela 1. Ocena zmian flor

abela 1. Ocena zmian flory bakter

y bakter

y bakter yjnej doświad-

yjnej doświad-

czalnych ran pooparzeniowych, poddawanych działa-

czalnych ran pooparzeniowych, poddawanych działa-
niu SSD oraz – leczonych maścią propolisową.

niu SSD oraz – leczonych maścią propolisową.

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Równocześnie z badaniami jakościowymi, przepro-

wadzono ocenę ogólnej liczby drobnoustrojów kolo-
nizujących łożyska ran pooparzeniowych.

W materiale biologicznym, pozyskanym z łożyska

ran oparzeniowych, poddawanych działaniu soli sre-
browej sulfadiazyny wykazano, iż w trzeciej dobie
doświadczenia, liczba drobnoustrojów wynosiła śred-
nio 10

komórek/cm

i stopniowo rosła przez kolejne

dni badania, aby w piątej oraz dziesiątej dobie uzy-
skać wartość: 10

komórek/cm

. W piętnastej jak i w

dwudziestej pierwszej dobie doświadczenia liczba ta
utrzymywała się na poziomie wynoszącym 10

komó-

rek/cm

W materiale biologicznym, pozyskanym z łożyska

ran oparzeniowych, leczonych maścią propolisową, wy-
kazano, iż ilość drobnoustrojów, przypadająca na
1 cm

rany, wynosiła w trzeciej dobie 10

komórek,

po czym wzrosła do wartości 10

komórek – w piątej

dobie eksperymentu. Liczba drobnoustrojów koloni-
zujących łożysko rany oparzeniowej zmniejszyła się
w dziesiątym dniu do wartości 10

komórek/cm

W piętnastym dniu prowadzonego eksperymentu licz-
ba drobnoustrojów uległa dalszemu zmniejszeniu,
osiągając wartość 10

komórek/cm

. W ostatnim –

dwudziestym pierwszym dniu doświadczenia, oma-
wiana wartość była niższa od wartości początkowej,
wynosząc 10

komórek/cm

, co może wskazywać, iż

stosowanie maści propolisowej prowadzi do postę-
pującego w trakcie leczenia, zmniejszania się liczby
drobnoustrojów w łożysku ran oparzeniowych.

Uzyskane wyniki przedstawiono na rycinie nr 3.

W wyniku badań jakościowych czystości mikro-

biologicznej skóry, przed zastosowaniem preparatów
(doba badania 0), stwierdzono obecność drobnoustro-
jów, należących do gatunków Staphylococcus aureus,
Staphylococcus epidermidis, Enterococcus faecalis i Ba-
cillus sp. W badaniach ilościowych czystości mikro-
biologicznej preparatów nie stwierdzono obecności
drobnoustrojów chorobotwórczych.

Dyskusja

Dyskusja
Gojenie się ran skóry jest dynamiczną, zsynchro-

nizowaną w czasie, wysoce zorganizowaną reakcją
ustroju na uszkodzenie, związaną z aktywnością wie-
lu rodzajów komórek, takich jak komórki zapalne,
naczyniowe, komórki tkanki łącznej i nabłonkowe, jak
również – związaną z gromadzeniem składników po-
zakomórkowej macierzy, a prowadzącą do utworzenia
nowej tkanki [17, 18, 19].

Proces gojenia postępuje poprzez kolejne cztery

fazy, takie jak: faza hemostazy, faza zapalenia, faza pro-
liferacyjna – inaczej: faza replikacji i syntezy, oraz –
faza przebudowy (remodelingu) [20, 21]. Trzecia z wy-
mienionych faz, faza proliferacyjna, obejmuje powsta-
wanie tkanki ziarninowej [20, 22]. Określenie „ziar-
nina” pochodzi od specyficznego, ziarnistego wyglą-
du nowo tworzonego, łącznotkankowego zrębu, „prze-
platanego” licznymi kapilarami [23]. Tkanka ta poja-
wia się około czwartego dnia od zaistnienia urazu [24].

Czynnikiem terapeutycznym, stymulującym po-

wstawanie tkanki ziarninującej w przebiegu procesu
gojenia, cechującym się ponadto szerokim spektrum

R yc. 3. Liczba drobnoustrojów

yc. 3. Liczba drobnoustrojów

kkkkkolonizujących łoż

olonizujących łoż

olonizujących łożysk

ysk

yska ran opa-

a ran opa-

rzeniowych traktowanych solą sre-

rzeniowych traktowanych solą sre-
brową sulfadiaz

brową sulfadiaz

brową sulfadiazyny w

yny w

yny w dobie 3, 5,

dobie 3, 5,

10, 15, 21, oraz – maścią propo

10, 15, 21, oraz – maścią propo-----
lisową w dobie 3, 5, 10, 15 i 21

lisową w dobie 3, 5, 10, 15 i 21

lisową w dobie 3, 5, 10, 15 i 21
ek

eksper

sper

sper ymentu.

ymentu.

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

działania przeciwbakteryjnego, jest naturalny lek,
będący produktem zebranym jak i przetworzonym
przez pszczoły miodne – tj. propolis [13]. Działanie
przeciwbakteryjne wywiera także stosowana powszech-
nie w leczeniu oparzeń sól srebrowa sulfadiazyny (SSD)
[8]. Mechanizm przeciwbakteryjnego działania SSD
– kompleksu dysocjującego, w wyniku kontaktu z
wodą lub płynami ustrojowymi, na jony srebra oraz –
cząsteczkę sulfadiazyny, sprowadza się do wnikania
do wnętrza komórki, po czym wiązania z DNA wspo-
mnianych jonów, oraz – do zaburzania szlaków meta-
bolicznych, istotnych dla podziału i przeżycia komór-
ki bakteryjnej, wywoływanego przez cząsteczkę sulfo-
namidu [25]. Odzwierciedleniem złożoności mecha-
nizmu działania srebrzanu sulfadiazyny jest szeroki
zakres działania przeciwdrobnoustrojowego omawiane-
go kompleksu [26, 27]. Patogenami wrażliwymi in vi-
tro na działanie SSD, okazały się być Pseudomonas aeru-
ginosa, Pseudomonas maltophilia, gatunki Klebsiella, En-
terobacter cloacae oraz – Enterobacter, Escherichia coli,
Proteus mirabilis, Proteus morganii, Proteus rettgeri, Pro-
teus vulgaris, Providencia, Pseudomonas fluorescens,
Mima, Herellea, Serratia, Citrobacter, Staphylococcus
aureus, Staphylococcus epidermidis, Enterococcus, Strep-
tococcus pyogenes, Corynebacterium diphteriae czy – Clo-
stridium perfringens [27, 28]. Sól srebrowa sulfadiazy-
ny przejawia ponadto aktywność in vitro wobec Herpes
Virus i Candida albicans [6, 27, 28].

Obok korzystnego działania przeciwbakteryjnego,

SSD cechuje się jednocześnie działaniami niepożąda-
nymi, niosąc potencjalne ryzyko wystąpienia srebrzy-
cy, z towarzyszącym odbarwieniem skóry czy neuro-
patią naczynioruchową, methemoglobinemii, leuko-
penii, neutropenii, agranulocytozy, niedokrwistości
hemolitycznej, zaburzeń gospodarki wodno-elektro-
litowej, śródmiąższowego zapalenia nerek, krystalu-
rii, zapalenia wątroby czy – obrzęku wielopostacio-
wego [6, 8, 13, 28, 29, 30]. Ostatnio wskazano na
kolejne niebagatelne działanie niepożądane SSD,
szczególnie istotne w odniesieniu do naprawy uszko-
dzeń tkankowych. Sól srebrowa sulfadiazyny może
bowiem utrudniać proces gojenia, wydłużając fazę
reepitelializacji oraz – redukując wytrzymałość me-
chaniczną nowopowstałej tkanki, w następstwie cy-
totoksycznego efektu wobec fibroblastów skóry [5].

Wymienionych działań ubocznych nie przejawia

natomiast propolis. Ten produkt pszczeli cechuje się
udowodnioną aktywnością przeciwgrzybiczą, działa-
niem przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym, nasilają-
cym bliznowacenie, skracającym okres gojenia i obni-
żającym dyskomfort pacjenta w zakresie czasu trwa-
nia i intensywności dolegliwości bólowych oraz – klu-

czowym w leczeniu oparzeń – działaniem przeciwbak-
teryjnym [13, 31, 32, 33]. Odmienny jest jednak
mechanizm przeciwbakteryjnego działania propolisu
aniżeli SSD. Omawiany apiterapeutyk zaburza bowiem
funkcjonowanie organelli cytoplazmatycznych, prowa-
dzi do uszkodzenia plazmatycznych błon i ściany ko-
mórkowej, wywołując bakteriolizę, a co nie mniej
ważne – dezorganizację biosyntezy białek w komórce
bakteryjnej [32]. Aktywność bakteriobójczą wykazu-
je propolis m.in. przeciwko Streptococcus haemolyti-
cus, Staphylococcus aureus, Staphylococcus albus, Sta-
phylococcus citreus, Erisipelothrix rhusiopatie, Listeria
monocytogenes, Pasteurella avium, Escherichia coli, Sal-
monella enteritidis, Salmonella abortus-equi, Salmonel-
la typhi, Serratia marcescens, Pseudomonas aerugino-
sa, Proteus vulgaris. Działanie zaś bakteriostatyczne
przejawia opisywany produkt pszczeli w odniesieniu
do: Streptococcus apis, Bacillus subtilis, Bacillus anth-
racoides, Bacillus cereus, Bacillus anthracis, Bacillus
mycoides, Bacillus alvei, Mycobacterium tuberculosis,
Salmonella cholerae-suis, Salmonella typhimurium, Fu-
sobacterium necrophorum [34].

Dla porównania skuteczności przeciwbakteryjne-

go działania soli srebrowej sulfadiazyny – stosowa-
nej powszechnie w leczeniu oparzeń oraz – preparatu
propolisowego, rekomendowanego do miejscowej te-
rapii ran pooparzeniowych skóry, podjęto niniejsze
badania. Zastosowanym w niniejszej pracy modelem
eksperymentalnym były świnie rasy biała zwisłoucha.
Wybór tego gatunku zwierząt do oceny procesów go-
jenia ran oparzeniowych uzasadniony jest znacznego
stopnia podobieństwem skóry omawianych zwierząt
do skóry ludzkiej [35]. Wyrazem wspomnianego po-
dobieństwa skóry wieprzowej do skóry ludzkiej jest
zbliżona w obu przypadkach grubość i struktura na-
skórka oraz skóry właściwej, struktura połączenia na-
skórka ze skórą właściwą, struktura tkanki podskór-
nej, czy – liczba i rozmieszczenie naczyń krwiono-
śnych [14, 35]. Ponadto, ludzka i wieprzowa skóra
wykazują podobieństwa pod względem szybkości pro-
liferacji komórek nabłonkowych, typu syntetyzowa-
nych przez komórki nabłonkowe białek keratynowych
jak i lipidowego składu warstwy zrogowaciałej keraty-
nocytów. Istnieje także znacznego stopnia podobień-
stwo w utkaniu kolagenowym, choć w odniesieniu
do włókien elastynowych stwierdza się mniejszą ich
zawartość w przypadku skóry wieprzowej [14, 35].

Dotychczasowe badania doświadczalne, przedsię-

wzięte dla oceny procesu gojenia się ran oparzeniowych,
potwierdziły przydatność wymienionego gatunku zwie-
rzęcia do przeprowadzenia charakterystyki mikrobio-
logicznej przebiegu wspomnianego procesu [36, 37].

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Przeprowadzone w niniejszej pracy badania wska-

zały na występowanie w ranie oparzeniowej ziarnia-
ków Gram dodatnich, takich jak: Staphylococcus au-
reus, Staphylococcus epidermidis, Enterococcus faeca-
lis, laseczek tlenowych z rodzaju Bacillus sp. oraz grzy-
bów drożdżakopodobnych z gatunku Candida albi-
cans. Wykazano także, iż w przebiegu początkowych
etapów procesu gojenia ran dochodzi do wzrostu licz-
by drobnoustrojów, po czym, począwszy od 10 doby
– w przypadku propolisu, a 15 – w przypadku SSD,
sukcesywnego obniżania się liczby patogenów kolo-
nizujących środowisko rany. Początkowy wzrost licz-
by drobnoustrojów w łożysku rany wiąże się najpraw-
dopodobniej z szybkim zasiedlaniem jałowej po opa-
rzeniu rany i kolonizacją nie tylko drobnoustrojami
na stałe bytującymi na skórze, ale także i tymi, obec-
nymi w środowisku.

Niniejsze badania wskazały na wyższą skuteczność

przeciwdrobnoustrojową maści propolisowej, w po-
równaniu z SSD, w przebiegu gojenia doświadczal-
nych ran oparzeniowych. Korzystniejsze działanie
pierwszego z wymienionych preparatów przejawiało
się znaczniejszą redukcją liczby drobnoustrojów, jak
i skuteczniejszym działaniem bakteriobójczym zasto-
sowanego apiterapeutyku, względem wyizolowanych
szczepów. Podobną tendencję w efektach działania SSD
i produktu pszczelego, w zakresie działania przeciw-
bakteryjnego, opisała Kabała-Dzik i wsp. [36].

W oparciu o przeprowadzoną w niniejszej pracy,

porównawczą analizę bakteriologiczną materiału bio-
logicznego, pobieranego z środowiska ran pooparze-
niowych, można przypuszczać, iż maść propolisowa
w zdecydowany sposób wpływa na proces gojenia,
przyspieszając procesy naprawy tkankowej. Jak bo-
wiem wiadomo, utrzymujące się zakażenie bakteryj-
ne ran opóźnia proces gojenia, powodując przy tym
nasilenie dolegliwości bólowych [5]. Z drugiej strony
wiadomo także, iż zewnętrzne stosowanie propolisu
łagodzi różne postacie zapalenia skóry, wywołanego
bakteriami czy grzybami [13].

Potwierdzone oceną bakteriologiczną, korzystniej-

sze w porównaniu z SSD skutki stosowania maści
propolisowej w leczeniu ran pooparzeniowych wska-
zują na przydatność omawianego apiterapeutyku
w miejscowej terapii oparzeń.

Piśmiennictwo:

1. Cinat ME, Smith MM.: Acute burn management.

[In:] Achauer MA, Rajiv S, ed. Burn surgery. 1

ed. Philadelphia: Saunders Elsevier; 2006: pp. 50
– 77.

2. Patel N, Hartman K.J.: Burn injuries. [In:] Cop-

stead LEC, Banasik JL, ed. Pathophysiology. 3

ed. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2005: pp.
1338 – 1361.

3. Kurnatowski W.: Leczenie oparzonego – plan po-

stępowania pierwsze 48 godzin po wypadku. Twój
Mag Med Chir 2005; 4: 45 – 55.

4. Strużyna J.: Wczesna odpowiedź na uraz oparze-

niowy. Oparzenia – podstawowe pojęcia. [W:] Stru-
żyna J, red. Wczesne leczenie oparzeń. Warszawa:
PZWL; 2006: str. 15 – 49, 50 – 60.

5. Costagliola M, Agrosi M.: Second-degree burns:

a comparative, multicenter, randomized trial of hy-
aluronic acid plus silver sulfadiazine vs. silver sul-
fadiazine alone. Curr Med Res Opin 2005; 21:
1235 – 1240.

6. Martindale. The complete drug reference. 34

ed.

London: Pharmaceutical Press; 2005: pp. 258 –
259.

7. Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych dopusz-

czonych do obrotu na terytorium Rzeczpospolitej
Polskiej. Tom I (stan na 31.01.2006). Warszawa:
Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne; 2006.

8. Aronson JK.: ed. Silver salts and derivatives. Sul-

fonamides. [In:] Meyler’s side effects of drugs. The
international encyclopedia of adverse drug reac-
tions and interactions. 15

ed. Amsterdam: Else-

vier; 2006: pp. 3140 – 3145, 3216 – 3230.

9. Fullerton DS.: Sulfonamides, sulfones, and folate

reductase inhibitors with antibacterial action. [In:]
Delgado JN, Remers WA, ed. Textbook of organic
medicinal and pharmaceutical chemistry. 10

ed.

Philadelphia: Lippincott – Raven Publ; 1998: 223
– 233.

10. Fox ChL, Modak SM.: Mechanism of silver sulfa-

diazine action on burn wound infections. Antimi-
crob Agents Chemother 1974; 5: 582 – 588.

11. Mandell GL, Petri WA.: Sulfonamides, trimetho-

prim-sulfamethoxazole, quinolones, and agents for
urinary tract infections. [In:] Hardman JG, Lim-
bird LE, Molinoff PB, Ruddon RW, Gilman AG,
ed. Pharmacological basis of therapeutics. 9

ed.

New York: McGraw-Hill, Health Professions Divi-

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

sion; 1996: pp. 1057 – 1059.

12. Malipeddi VR i wsp.: Comparative evaluation of

transdermal formulations of norfloxacin with silver
sulfadiazine cream, USP, for burn wound healing
property. J Burns Wounds 2006; 5: 26 – 31.

13. Han MC i wsp.: Effects of turkish propolis and

silver sulfadiazine on burn wound healing in rats.
Revue Méd Vét 2005; 156: 624 – 627.

14. Hoekstra MJ i wsp.: A comparative burn wound

model in the New Yorkshire pig for the histopa-
thological evaluation of local therapeutic regimens:
silver sulfadiazine cream as a standard. Brit J Pla-
stic Surg 1993; 46: 585 – 589.

15. Farmakopea Polska VI. Warszawa: Polskie Towa-

rzystwo Farmaceutyczne; 2005: t. I.

16. Isenberg HD.: ed. Clinical microbiology proce-

dures handbook. Washington: American Society
for Microbiology, 1992.

17. Kuwaba K i wsp.: Size control of decorin derma-

tan sulfate during remodeling of collagen fibrils
in healing skin. J Dermatol Sci 2002; 29: 185 –
194.

18. Siméon A i wsp.: Expression of glycosaminogly-

cans and small proteoglycans in wounds: modu-
lation by the tripeptide-copper complex glycyl-L-
histydyl-L-lysine-Cu

2++

. J Invest Dermatol 2000;

115: 962 – 968.

19. Ruszczak Z, Schwartz RA.: Modern aspects of wo-

und healing: an update. Dermatol Surg 2000; 26:
219 – 229.

20. Garner W, Nabavian R.: Normal wound healing.

[In:] Sood R, Aucher BM, ed. Reconstruction and
rehabilitation. 1

ed. China: Saunders Elsevier;

2006: pp. 17 – 26.

21. Chin GA, Diegelmann RF, Schultz GS.: Cellular

and molecular regulation of wound healing. [In:]
Falabella AF, Kirsner RS, ed. Wound healing. Lon-
don: Taylor & Francis Group, Boca Raton; 2005:
pp. 17 – 37.

22. Hoffman M i wsp.: Cutaneous wound healing is

impaired in hemophilia B. Blood. American So-
ciety of Hematology; 2006:DOI 10.1182/blood-
2006-05-020495.

23. Nowak G, Olejek A.: Biologiczno – molekularne

aspekty procesu gojenia się ran pooperacyjnych.
Gin Prakt 2004; 12: 2 – 30.

24. Koivukangas V.: Wound healing in a suction bli-

ster model. Academic dissertation, Faculty of Me-
dicine, University of Oulu, Oulu 2004; http://

herkules.oulu.fi/isbn9514275810/

25. Heggers JP i wsp.: Treatment of infection in burns.

[In:] Herndon DN, ed. Total burn care. 2

ed.

London: W.B. Saunders; 2002: pp. 120 – 169.

26. Lansdown AB.: Silver in health care: antimicro-

bial effects and safety in use.
Curr Probl Dermatol. 2006; 33: 17 – 34.

27. Hoffmann S.: Silver sulfadiazine: an antibacterial

agent for topical use in burns. Scand J Plast Re-
constr Surg 1984; 18: 119 – 126.

28. Silver sulfadiazine. Drug information provided by

Lexi-Comp. The Merck Mannuals Online Medical
Library. October 2006. http://www.merck.com/
mmpe/lexicop/silver%0sulfodiazine.html

29. Chung JY, Herbert ME.: Myth: silver sulfadiazine

is the best treatment for minor burns. West J Med
2001; 175: 205 – 206.

30. Fuchs SM, Elsner P.: Sulfonamides in dermatolo-

gy. Clin Dermatol. 2003; 1: 7 – 11.

31. Lotfy M.: Biological activity of bee propolis in

health and disease.

Asian Pac J Cancer Prev 2006;

7: 22 – 31.

32. De Castro SL.: Propolis: Biological and pharma-

cological activities. Ann Rev Biomed Sci 2001; 3:
49 – 83.

33. Gregory SR i wsp.: Comparison of propolis skin

cream to silver sulfadiazine: a naturopathic alter-
native to antibiotics in treatment of minor burns.
J Alternativ Compl Med 2002; 8: 77 – 83.

34. Tichonow AI i wsp.: Lecznicze działanie propoli-

su. [W:] Teoria i praktyka wytwarzania leczniczych
preparatów propolisowych. Kraków: Przedsiębior-
stwo Pszczelarsko-Farmaceutyczne „Apipol-Far-
ma”; 2006: str. 9 – 41.

35. Vranckx JJ i wsp.: In vivo gene delivery of Ad-

VEGF121 to full thickness wounds in aged pigs
results in high levels of VEGF expression but not
in accelerated healing. Wound Rep Reg 2005; 13:
51 – 60.

36. Kabała-Dzik A i wsp.: Efficiency assessment of

antimicrobial activity of honey-balm on experimen-
tal burn wounds. Bull Vet Inst Puławy 2004; 48:
109 – 112.

37. Chowaniec-Sibiga A.: Obserwacje doświadczalne

nad skutecznością żelu propolisowego w leczeniu
ran oparzeniowych. Rozprawa doktorska. Śląska
Akademia Medyczna, Sosnowiec, 2006.

Porównanie przeciwbakteryjnej aktywnoci soli srebrowej sulfadiazyny i maci propolisowej w gojeniu ...

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

Szanowni Państwo,

Szanowni Państwo,
W związku ze zbliżającym się terminem XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceu-

tycznego, który odbędzie się dniach 25-28 września 2007 roku w Katowicach, serdecznie zapraszam
wszystkich do wzięcia w nim udziału. Tak jak poprzednie zjazdy naukowe Towarzystwa, również ten
zbliżający się będzie okazją dla środowiska akademickiego do prezentacji jego dorobku, dyskusji nad
kierunkami i możliwościami rozwoju nauk farmaceutycznych, a dla Koleżanek i Kolegów pracują-
cych w zawodzie do dyskusji nad zmieniającą się rolą farmaceuty w obecnej rzeczywistości. Będzie to
również okazja do odnowienia starych i nawiązania nowych znajomości.

Do zobaczenia w Katowicach.

Prezes

Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

prof. dr hab. Janusz Pluta

Szanowni Państwo,

Szanowni Państwo,
Mam zaszczyt zaprosić Państwa do uczestnictwa w XX Naukowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa

Farmaceutycznego, który odbędzie się w Katowicach, w dniach 25-28 września 2007 roku. Organiza-
torami Zjazdu są Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz Wydział Farma-
ceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach.

Konferencje i zjazdy farmaceutów – pomimo wszechobecnych, medialnych środków rozpowszech-

niania informacji naukowej, stwarzają niezastąpioną możliwość osobistych spotkań przedstawicieli
całego środowiska. Spotkania te są okazją do zaprezentowania aktualnego stanu badań naukowych,
prowadzonych we wszystkich ośrodkach akademickich Polski, stanowiąc także forum dla dyskusji
z przedstawicielami innych dziedzin i dyscyplin naukowych.

Nadchodzący, XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego będzie sposobnością

nie tylko do wymiany wiedzy o postępach nauk farmaceutycznych, ale i omawiania koncepcji realizo-
wania szeroko pojętej opieki farmaceutycznej, czy też – dyskusji o dostosowywaniu do unijnych stan-
dardów, metod i programu kształcenia przyszłych farmaceutów.

Czerpiąc inspirację z minionych Zjazdów Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, zawsze udanych

i wysoko ocenianych przez ich uczestników, organizatorzy XX Naukowego Zjazdu, szczególnie zaszczy-
ceni honorem organizowania tego przedsięwzięcia jako Zjazdu Jubileuszowego, gorąco zapraszają do
udziału w tym Zjeździe wszystkich, którym bliskie są zadania i problematyka polskiej farmacji.

Wyrażam głęboką nadzieję, iż XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego będzie

nie tylko owocnym spotkaniem naukowym, ale i sposobnością do podniesienia kwalifikacji zawodo-
wych, sposobnością do miłego, wspólnego spędzenia czasu, oraz – okazją do rozwoju przyjacielskiej
współpracy farmaceutów naszego kraju.

Przewodnicząca

Komitetu Organizacyjnego

Dziekan Wydziału Farmaceutycznego

Śląskiej Akademii Medycznej

Prof. dr hab. Krystyna Olczyk

XX Naukowy Zjazd

Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

WAŻNE D

WAŻNE DA

ATY

TY:::::

30 kwiecień 2007 rok

30 kwiecień 2007 rok
Ostateczny termin przesyłania streszczeń

30 kwiecień 2007 rok

30 kwiecień 2007 rok
Koniec I-go terminu rejestracji

15 czerwiec 2007 rok

15 czerwiec 2007 rok
Koniec II-go terminu rejestracji. Ostateczny termin wpłaty umożliwiający druk streszczeń

25 wrzesień 2007 rok

25 wrzesień 2007 rok
Uroczyste otwarcie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

WAŻNE ADRESY

WAŻNE ADRESY:::::

Komitet Organizacyjny XX Naukowego

Komitet Organizacyjny XX Naukowego
Zjazdu P

Zjazdu P

Zjazdu Polskiego T

olskiego T

olskiego Towarzystwa

owarzystwa

Farmaceutycznego

ul. Jedności 2
41-200 Sosnowiec
tel: 0 500 722 219
(032) 292 55 09
tel/fax: (032) 292 54 05
e-mail: biuro@ptfarmzjazd.pl

sekretarz:

dr Robert D. Wojtyczka
tel: 0 500 722 219
e-mail: robert.wojtyczka@ptfarmzjazd.pl

Komitet Naukowy

Komitet Naukowy
XX Naukowego Zjazdu

XX Naukowego Zjazdu

XX Naukowego Zjazdu
P

Polskiego T

olskiego T

olskiego Towarzystwa F

owarzystwa F

owarzystwa Farmaceutycznego

armaceutycznego

ul. Jedności 2
41-200 Sosnowiec
e-mail: komitet_naukowy@ptfarmzjazd.pl

sekretarze:

sekretarze:
dr Małgorzata Dołowy
tel: (032) 364 15 66
dr Justyna Zalewska-Rejdak
tel: (032) 364 14 03
mgr Anna Pawlik-Gałczyńska
tel: (071) 784 03 21

Miejsca obrad

Przedsiębiorstwo Widowiskowo – Sportowe
„Spodek” Sp. z o.o. w Katowicach
Al. W. Korfantego 35

Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
ul. Bankowa 11b

Zakwaterowanie i wycieczki

Orbis Travel
PBP „Orbis” Sp. z o.o.
Oddział Katowice
ul. Staromiejska 21, Katowice

Wyżywienie

Stołówka Studencka
Uni Mensa S.J.
Al. W. Roździeńskiego 12, Katowice

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

KOMITET ORGANIZACYJNY

KOMITET NAUKOWY

prof

prof. dr hab. Kr

. dr hab. Kr

. dr hab. Krystyna Olczyk

ystyna Olczyk

prof. dr hab. Janusz Pluta

Przewodnicząca

Przewodniczący

dr K

dr K azimiera Klementys

azimiera Klementys

dr hab. Stanisław Bor

dr hab. Stanisław Boryczk

yczk

yczkaaaaa

Zastępca Przewodniczącej

Zastępca Przewodniczącego

dr Robert D. W

dr Robert D. Wojtyczk

ojtyczk

ojtyczkaaaaa

dr Małgorzata Dołowy

sekretarz

dr Justyna Zalewsk

dr Justyna Zalewska-Rejdak

a-Rejdak

mgr Anna P

mgr Anna Pawlik-

awlik-

awlik-Gałczyńsk

Gałczyńsk

Gałczyńskaaaaa

mgr Piotr Brukiewicz

sekretarze

skarbnik

Członkowie:

dr hab. Stanisław Boryczka

prof. dr hab. Jerzy Brandys

dr Grażyna Janikowska

prof. dr hab. Elżbieta Brzezińska

mgr Agnieszka Jura-Półtorak

prof. dr hab. Jan Burczyk

mgr Elżbieta Kaczmarek-Konieczny

prof. dr hab. Barbara Filipek

dr Małgorzata Kępa

prof. dr hab. Kazimierz Głowniak

mgr Kornelia Kuźnik-Trocha

prof. dr hab. Edmund Grześkowiak

mgr Paweł Olczyk

prof. dr hab. Renata Jachowicz

dr hab. Andrzej Plewka

dr hab. Urszula Mazurek

dr hab. Krystian Pluta

prof. dr hab. Krystyna Olczyk

dr Jerzy Stojko

dr hab. Jerzy Pacha

student Dariusz Suchy

prof. dr hab. Jan Pachecka
prof. dr hab. Jerzy Pałka
prof. dr hab. Jan Pawlaczyk
prof. dr hab. Regina Skorupska-Olędzka
prof. dr hab. Andrzej Starek
prof. dr hab. Artur Stojko
prof. dr hab. Małgorzata Sznitowska
dr hab. Bożena Urbanek
prof. dr hab. Maria Wardas

GŁÓWNI SPONSORZY

KAMSOFT Sp. zo.o.

SERVIER POLSKA Sp. zo.o.

ul. 1-go Maja 133

ul. Jana K

ul. Jana K azimierza 10

azimierza 10

40-235 K

40-235 K atowice

atowice

01-248 W

01-248 Warszawa

arszawa

SALUS INTRNATIONAL Sp. zo.o.

FARMA

ARMA

ARMACOL SA

COL SA

ul. Puławskiego 9

ul. Rzepakowa 2

40-273 K

40-273 K atowice

atowice

40-541 K

40-541 K atowice

atowice

Przedsiębiorstwo P

Przedsiębiorstwo Pszczelarskie „

szczelarskie „

szczelarskie „APIPOL Sp. zo.o.

APIPOL Sp. zo.o.

Brzączowice 1

Brzączowice 1
32-410 Dobczyce

32-410 Dobczyce

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

PROGRAM RAMOWY

XX NAUKOWEGO ZJAZDU

POLSKIEGO TOW

POLSKIEGO TOWARZY

ARZY

ARZYSTW

STW

STWA F

A F

A FARMA

ARMA

ARMACEUTY

CEUTY

CEUTYCZNEGO

CZNEGO

K atowice 25.09 – 28.09.2007 rok

atowice 25.09 – 28.09.2007 rok

Program XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego obejmuje: prezentacje ustne

w formie wykładów plenarnych i komunikatów w licznych sekcjach tematycznych, sesje plakatowe, kursy
szkoleniowe oraz prezentacje firm.

25.09.07 r

25.09.07 r.....

Rejestracja uczestników XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceu-
tycznego Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” w Katowicach

– 17

Uroczyste Otwarcie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycz-
nego – Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”

– 18

Występ zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” – „Ze Śląskiem w Europie” – Hala Widowi-
skowo – Sportowa „Spodek”

26.09.07 r

26.09.07 r.....

– 12

Obrady w Sekcjach; Przerwa kawowa

– 17

Sesja plakatowa – Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”9

– 14

Przerwa obiadowa

– 17

Obrady w SekcjachPrzerwa kawowa

Impreza plenerowa w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie

27.09.07 r

27.09.07 r.....

– 13

Obrady w Sekcjach; Przerwa kawowa

– 16

Sesja plakatowa Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”

– 14

Przerwa obiadowa

– 16

Obrady okrągłego stołu na temat: „Problemy etyczno-deontolo-giczne” i „Szkole-
nie przed – i podyplomowe”. Przerwa kawowa

– 19

Kursy szkoleniowe Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”

– 18

Omówienie sesji plakatowej

28.09.07 r

28.09.07 r.....

– 13

Kursy szkoleniowe Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”

– 12

Obrady okrągłego stołu dotyczące tematu „Opieka farmaceutyczna”

– 13

Przerwa obiadowa

– 14

Uroczyste Zakończenie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceu-
tycznegoHala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”

Obrady w Sekcjach odbędą się w budynku Wydziału Prawa i Administracji, Uniwersytetu Śląskie-

go, ul. Bankowa 11b, Katowice

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

OBRADY W SEKCJACH:

S 1 – Apteki ogólnodostępne
S 2 – Apteki szpitalne
S 3 – Badanie jakości leków
S 4 – Biotechnologia
S 5 – Bromatologia
S 6 – Farmacja przemysłowa. Reklama leków
S 7 – Farmakoekonomika
S 8 – Farmakologia doświadczalna i kliniczna
S 9 – Historia farmacji
S 10 – Kosmetologia
S 11 – Lek homeopatyczny
S 12 – Lek roślinny
S 13 – Lek stomatologiczny
S 14 – Lek syntetyczny
S 15 – Lek weterynaryjny
S 16 – Analityka medyczna
S 17 – Mikrobiologia
S 18 – Technologia postaci leku i biofarmacja
S 19 – Toksykologia i ochrona środowiska
S 20 – Varia

KURSY

KURSY:::::

Kurs 1 –

„Postępy farmakoterapii chorób układu pokarmowego”

Kurs 2

Kurs 2 –

„Aktualne możliwości terapii niektórych chorób układu nerwowego”

Kurs 3

Kurs 3 –

„Postępy w farmakoterapii i diagnostyce chorób autoimmunologicznych”
(kurs przewidziany także dla diagnostów laboratoryjnych)

Kurs 4

Kurs 4 –

„Opieka farmaceutyczna nad pacjentem z cukrzycą” – zajęcia warsztatowe

Każdy z uczestników kursu, po zaliczeniu testu, otrzymuje 6 punktów edukacyjnych.

Terminy k

erminy k

erminy kursów:

ursów:

I. 27.09.2007 r

27.09.2007 r

27.09.2007 r.....

– 19

II.

II. 28.09.2007 r

28.09.2007 r

28.09.2007 r.....

– 13

Każdy z uczestników Zjazdu ma możliwość wzięcia udziału w kursach szkoleniowych. Opłata zjaz-

dowa obejmuje udział tylko w jednym kursie. Dodatkowo, uczestnik Zjazdu ma możliwość wzięcia
udziału – w ramach wolnych miejsc – w innym kursie, za dodatkową opłatą w wysokości 60 zł.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

OPŁA

OPŁATY

TY:::::

Koszty uczestnictwa w XX Nauk

Koszty uczestnictwa w XX Naukowym Zjeździe P

owym Zjeździe P

owym Zjeździe Polskiego T

olskiego T

olskiego Towarzystwa F

owarzystwa F

owarzystwa Farmaceutycznego

armaceutycznego

Wpłata do 30.04.07 r

Wpłata do 30.04.07 r.....

Wpłata po 01.05.07 r

Wpłata po 01.05.07 r.....

Uczestnicy Zjazdu

350 zł

400 zł

Studenci*/seniorzy**

150 zł

200 zł

Osoby towarzyszące***

150 zł

200 zł

*nie dotyczy studentów studiów III-go stopnia
**Seniorzy – osoby nie wykonujące czynnie zawodu
***bez materiałów zjazdowych, z ograniczonym pakietem usług

W ramach opłaty zjazdowej, uczestnik otrzymuje teczkę z materiałami zjazdowymi, w tym: stresz-

czenia zgłoszonych komunikatów, program Zjazdu, identyfikator, zaproszenie na uroczystość otwar-
cia i zakończenia Zjazdu, kartę uczestnictwa w jednym wybranym kursie oraz zaproszenie na impre-
zę plenerową.

Opłata zjazdowa upoważnia do zgłoszenia jednego k

jednego k

jednego komunik

omunik

omunikatu

atu

atu.

W przypadku rezygnacji z uczestnictwa w Zjeździe, zgłoszonej do 15.06.2007 r., Organizatorzy zwra-

cają kwotę wpłaty, pomniejszoną o 50 zł. W przypadku rezygnacji z udziału w Zjeździe, zgłoszonej po
15.06.2007 r., uczestnikowi nie przysługuje zwrot dokonanej wpłaty.

Nr konta zjazdu:
69 1020 1013 0000 0502 0139 4436

69 1020 1013 0000 0502 0139 4436

69 1020 1013 0000 0502 0139 4436
PK

PKO BANK POLSKI SPÓŁKA AK

O BANK POLSKI SPÓŁKA AK

O BANK POLSKI SPÓŁKA AKCYJNA I/O W

CYJNA I/O W

CYJNA I/O W-----W

POLSKIE TOW

POLSKIE TOWARZY

ARZY

ARZYSWO F

SWO F

SWO FARMA

ARMA

ARMACEUTY

CEUTY

CEUTYCZNE

CZNE

00-238 W

00-238 WARSZA

ARSZA

ARSZAW

WA ul. Długa 16

A ul. Długa 16

W tytule wpłaty: Opłata za zjazd np. Jan Kowalski, nr zgłoszenia 001

STRESZCZENIA

STRESZCZENIA:::::

Zasady redagowania streszczeń k

Zasady redagowania streszczeń komunik

omunik

omunikatów zjazdowych

atów zjazdowych

Zgłoszenie streszczeń przygotowanych do zamieszczenia w materiałach zjazdowych odbywać się

będzie on-line za pomocą formularzy elektronicznych dostępnych na stronie internetowej Zjazdu:
www.ptfarmzjazd.pl. W wyjątkowych przypadkach (brak dostępu do internetu) możliwe jest przesła-
nie streszczeń na nośniku elektronicznym (dyskietka lub płyta CD) wraz z wydrukiem tekstu w dwóch
egzemplarzach.

Streszczenie pracy wraz z tytułem, rysunkami, wzorami chemicznymi i wykresami w formie goto-

wej do publikacji nie może przekroczyć jednej strony formatu A4. Nadesłane streszczenia powinny
być przygotowane w edytorze środowiska Windows (Microsoft Word 97 lub wyżej) zachowanym jako
plik z rozszerzeniem *.doc. Imię i nazwisko osoby dokonującej prezentacji należy wyróżnić przez
podkreślenie oraz w karcie zgłoszenia zaznaczyć formę prezentacji i nazwę sekcji.

Organizatorzy przypominają, że Autor/Autorzy ponoszą pełną odpowiedzialność za poprawność

przygotowanego streszczenia, gotowego do druku.

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Wymagania redak

ymagania redak

ymagania redakcyjne dla streszczeń są następujące:

cyjne dla streszczeń są następujące:

Edytor tekstu – Microsoft Word 97 lub nowsza wersja
Czcionka – Times New Roman CE
Tytuł streszczenia – duże litery, 12 pkt, pogrubione, wyśrodkowane
Autorzy (imię, nazwisko) – 12 pkt
Katedra, Uczelnia, Instytut – 12 pkt
Tekst streszczenia – 12 pkt
Marginesy: lewy, prawy, górny i dolny – 2,5 cm, wyrównanie dwustronne
Odstępy między wierszami: 1,0.

Wzór streszczenia

Wzór streszczenia:

POSZUKIWANIA NOWYCH LEKÓW PRZECIWNOWOTWOROWYCH WŚRÓD

AZAFENOTIAZYN

Adam Nowak, Barbara Nowak

Katedra Chemii Organicznej, Śląska Akademia Medyczna, Sosnowiec

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania fenotiazynami jako związkami
przeciwnowotworowymi [1].

itd.

Piśmiennictwo
1. N. Motohashi, M. Kawase, S. Saito, H. Sakagami, Curr. Drug Targets, 1, 237 (2000).

Informujemy, że zarejestrowany uczestnik może prezentować tylko jeden komunikat (imię i na-

zwisko wyróżnione przez podkreślenie).

Termin zgłoszenia streszczeń w systemie on-line lub nadsyłania ich na adres Komitetu Naukowe-

go Zjazdu na nośniku elektronicznym drogą pocztową upływa z dniem 30 kwietnia 2007 r

30 kwietnia 2007 r

30 kwietnia 2007 r.....

PUBLIKACJE:

Istnieje możliwość opublikowania prac prezentowanych w czasie Zjazdu, w formie pełnoteksto-

wych publikacji, w czasopismach: Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research

Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research

Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research (w języku angiel-

skim) i Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym

Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym

Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym (w języku polskim). O zakwalifikowaniu pracy do

druku, na podstawie recenzji, decydować będzie Komitet Naukowy.

Pełne wersje prac należy przesyłać na adres Komitetu Organizacyjnego do dnia 28.09.2007 r

28.09.2007 r

28.09.2007 r.....

Regulamin redagowania prac w „

Regulamin redagowania prac w „Acta P

Acta P

Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research

oloniae Pharmaceutica. Drug Research

oloniae Pharmaceutica. Drug Research”””””

Regulamin redagowania prac jest dostępny na stronie:
http://www.ptfarm.pl/apache2-default/wydawnictwa/acta/acta.html
Gotowe manuskrypty (oraz wersję elektroniczną) w języku angielskim, przygotowane według in-

strukcji czasopisma Acta Poloniae Pharmaceutica należy przesłać do Komitetu Organizacyjnego przed
Zjazdem lub złożyć w Biurze Zjazdu w trakcie jego trwania.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Regulamin redagowania prac w „Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym”

1. Manuskrypty należy przesyłać na adres Komitetu Organizacyjnego (z dopiskiem „publikacja”) w dwóch

egzemplarzach. Należy zachować podwójny odstęp między wierszami we wszystkich częściach manuskryptu.
Do wydruku należy dołączyć nośnik danych. Akceptowane będą dyskietki 3.5”, dyski CD-ROM. Opis dysku
powinien zawierać imię i nazwisko pierwszego autora i tytuł pracy. Teksty i grafiki powinny tworzyć osobne
zbiory. Nie wolno umieszczać rycin i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca użycie edytorów tek-
stów: Star Office, Word, Word Perfect. Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor: CMYK (za dodatkową
opłatą), rozdzielczość 300 dpi.

Maksymalna objętość pracy (wraz ze stroną tytułową, streszczeniami, piśmiennictwem, tabelami i rycina-

mi) nie może przekraczać 7 stron maszynopisu.

7 stron maszynopisu.

7 stron maszynopisu. Strony z opisami rycin i tabel, nie są wliczane do objętości

pracy.

2. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł naukowy, imię i nazwisko (imiona i nazwiska) autorów w peł-

nym brzmieniu, tytuł pracy w języku polskim i angielskim, nazwę placówki naukowej, oraz tytuł naukowy,
imię i nazwisko kierownika placówki naukowej skąd pochodzi praca. U dołu strony należy podać imię i nazwi-
sko oraz telefon, e-mail autora odpowiedzialnego za korespondencję dotyczącą manuskryptu.

3. Druga strona powinna zawierać streszczenie (150-250 słów w języku polskim i angielskim), w którym

należy podać cel badania, podstawowe procedury (wybór badanych osób lub zwierząt doświadczalnych, me-
tody badań), główne wyniki oraz wnioski. Pod streszczeniem należy umieścić słowa kluczowe w języku pol-
skim i angielskim zgodnie z Medical Subject Headings (MeSH)

4. Prace powinny zawierać: wstęp, opis materiału i metod, wyniki badań i ich omówienie oraz wnioski,

a tekst należy podzielić na ustępy zawierające zwartą treść. Prace te muszą być parafowane przez Kierownika
placówki naukowej skąd pochodzi praca.

5. Piśmiennictwo ma być ułożone wg kolejności cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów czasopism

powinny być zgodne z Index Medicus. Każda pozycja – pisana od nowego wiersza, powinna być opatrzona
numerem i zawierać: nazwisko i inicjały imion autora(ów), tytuł pracy, nazwę czasopisma, w którym została
opublikowana, rok wydania, tom, numery stron od – do. W przypadku cytowania monografii, nazwę wydaw-
cy, miejsce i rok wydania. W przypadku cytowania wydawnictwa zbiorowego należy podać nazwisko i inicjały
imion autora(ów) rozdziału, tytuł rozdziału, nazwisko i inicjały redaktora(ów), tytuł wydawnictwa zbiorowe-
go, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania, strony rozdziału od – do. Jeżeli autorów jest więcej niż trzech,
wówczas należy podać nazwisko pierwszego z nich z dopiskiem „i wsp.”. Powołania w tekście, umieszczone
w nawiasach kwadratowych, powinny być oznaczone cyframi arabskimi.

6. Ryciny (wykresy, rysunki, fotografie czarno-białe i kolorowe) powinny być ponumerowane, opatrzone

nazwiskiem autora i tytułem pracy, z zaznaczeniem „góra”, „dół”. Opisy rycin należy podać na oddzielnej
stronie z numerami ilustracji podanymi cyframi arabskimi.

7. Tabele, umieszczone każda na osobnej stronie, należy ponumerować cyframi rzymskimi i opatrzyć tytu-

łami umieszczonymi nad tabelą. Opisy tabel należy podać na oddzielnej stronie z numerami tabel podanymi
cyframi rzymskimi.

8. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wyznaczonych każdorazowo przez Redaktora Naczelnego.

Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek i skrótów tekstu (w porozumienia z autorem).

9. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że nie była nigdzie publikowana ani wysłana do druku w innym

czasopiśmie.

10.

Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają w dokumentacji redakcji.

11.

Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw autorskich do wydrukowanych prac (w tym

prawo do wydania drukiem, na nośnikach elektronicznych CD i innych oraz w Internecie).

12.

Odpłatność za publikację wynosi 10 zł za stronę maszynopisu. Opłatę należy przekazać na konto

redakcji po otrzymaniu informacji o przyjęciu pracy do druku.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

ZAK

ZAKW

ATEROW

TEROW

TEROWANIE:

ANIE:

Organizatorem bazy noclegowej dla uczestników Zjazdu jest PBP Orbis – Oddział Katowice.

Rezerwacji miejsc noclegowych dokonać można wyłącznie na stronie

www

www.ptfarmzjazd.pl

.ptfarmzjazd.pl

ZAK

ZAKW

ATEROW

TEROW

TEROWANIE

ANIE

lub bezpośrednio na stronie PBP Orbis – Oddział Katowice
http://orbiskatowice.pl/kongresy1.php?kat=s%20fl;sfkkl;%20fkl;dkfl;ksl;fksdksdk;ks;fksdklfl

Hotel „Monopol”****

Hotel „Monopol”****
ul. Dworcowa

5, Katowice

www.hotel.com.pl/monopol/index/html

pokój 2 osobowy

550 zł

pokój 1 osobowy

490 zł

Junior Suite

630 zł

Hotel „Novotel”****

Hotel „Novotel”****
Al. Roździeńskiego 14, Katowice
www.orbis.pl

pokój 2 osobowy

381 zł

pokój 1 osobowy

410 zł

Hotel „Qubus” ****

Hotel „Qubus” ****
ul. Uniwersytecka 14 Katowice
www.qubushotel.com

pokój 2 osobowy

150 euro

pokój 1 osobowy

130 euro

Junior Suite

160 euro

Hotel „Diament”***

Hotel „Diament”***
ul. Dworcowa 9
Katowice
www.hoteldiament.pl

pokój 2 osobowy

350 zł

Hotel „Campanille”**

Hotel „Campanille”**
ul. Sowińskiego 48
Katowice
www.campanille.com.pl/kat_cmp.html

pokój 2 osobowy

313 zł

Hotel „Dyliżans” **

Hotel „Dyliżans” **
ul. Rolna 7
Katowice

pokój 2 osobowy

230 zł

pokój 1 osobowy

160 zł

Hotel „ K

Hotel „ Katowice”**

atowice”**

Al. Korfantego 9
Katowice
www.hotel-katowice.com.pl

pokój 2 osobowy

224 zł

pokój 1 osobowy

181 zl

Hotel „Polonia”*

Hotel „Polonia”*
ul. Kochanowskiego 5
Katowice

pokój 3 osobowy

270 zł

pokój 2 osobowy

190 zł

pokój 1 osobowy

120 zł

Hotel „Stadion Śląski”

Hotel „Stadion Śląski”
ul. Katowicka 110
Chorzów

pokój 3 osobowy

250 zł

pokój 2 osobowy

220 zł – podwyższony

standard

pokój 2 osobowy

170 zł

Hotel „Uniwersytecki

Hotel „Uniwersytecki”
ul. Bytkowska 1a
Katowice

pokój 2 osobowy

230 zł

pokój 1 osobowy

160 zł

Dom Studenta

Dom Studenta
ul Paderewskiego
Katowice
pokój 2 osobowy

200 zł – pokój z łazienką

pokój 2 osobowy

105 zł – pokój bez łazienki

pokój 1 osobowy

70 zł – pokój bez łazienki

Dom Studenta UŚ

Dom Studenta UŚ
ul. Studencka
Katowice
pokój 2 osobowy

100 zł – studio 2+2 + łazienka i

aneks kuchenny

pokój 2 osobowy

90 zł – pokój bez łazienki

(bez śniadania)

Opłata obejmuje koszty wynajęcia pokoju (nocleg + śniadanie).

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

IMPREZY TOW

IMPREZY TOWARZY

ARZY

ARZYSZĄ

SZĄ

SZĄCE:

CE:

Szanowni Państwo, uprzejmie zapraszamy do uczestnictwa w atrakcyjnych imprezach towarzyszą-

cych obradom naszego Zjazdu.

Impreza plenerowa:

Impreza plenerowa:
Impreza plenerowa dla wszystkich uczestników Zjazdu, w ramach opłaty zjazdowej, w Górnoślą-

skim Parku Etnograficznym w Chorzowie – 26.09.2007 r. od godziny 19

Wycieczki

Wycieczki:
Organizatorem wycieczek będzie PBP Orbis – Oddział Katowice – renomowana firma turystyczna,

znana z wysokiego standardu świadczonych usług.

Uczestnictwo w wycieczkach do Sztolni Czarnego Pstrąga i skansenu Górniczego w Zabrzu, oraz –

do Zamku Pszczyńskiego i Tyskiego Muzeum Piwowarstwa, przybliży Państwu uroki i zabytki naszego
Regionu.

Rezerwacji wycieczek można dokonywać na stronie
www

www

www.ptfarmzjazd.pl

.ptfarmzjazd.pl

ZAK

ZAKW

ATEROW

TEROW

TEROWANIE

ANIE

lub bezpośrednio na stronie PBP Orbis – Oddział Katowice
http://orbiskatowice.pl/kongresy1.php?kat=s%20fl;sfkkl;%20fkl;dkfl;ksl;fksdksdk;ks;fksdklfl
oraz w recepcji w trakcie trwania Zjazdu.

Proponowane terminy wycieczek 27.09.2007 r. oraz 29.09.2007 r.
W przypadku braku chętnych Organizator zastrzega sobie prawo odwołania imprezy.

Program zwiedzania „Ekscytujący Czarny Śląsk”

WYCIECZKA I „ZWIEDZANIE PSZCZYNY + BROW

CIECZKA I „ZWIEDZANIE PSZCZYNY + BROW

CIECZKA I „ZWIEDZANIE PSZCZYNY + BROWARY TY

ARY TY

ARY TYSKIE”

SKIE”

Cena: 110 złotych/ osobę (w tym przejazd, bilety wstępu, pilot, przewodnik)

Muzeum Zamkowe w Pszczynie

Muzeum Zamkowe w Pszczynie
Muzeum Zamkowe w Pszczynie jest jednym z najcenniejszych muzeów-rezydencji w kraju. Budy-

nek pochodzący z XIV w. był wielokrotnie przebudowywany. Ostatnia przebudowa
w stylu neobarokowym została przeprowadzona w latach 1870-1876 wg projektu wybitnego francu-
skiego architekta Aleksandra Hipolita Destailleura.

Obecnie mieści się tu Muzeum Zamkowe, które prezentuje oryginalne historyczne wnętrza

z przełomu XIX i XX w. Placówka ta za przeprowadzone prace konserwatorskie
i restauracyjne otrzymała prestiżową nagrodę w konkursie Europa Nostra 1995. Na jej przyznanie
niebagatelny wpływ miał również fakt, iż w zbiorach Muzeum zachowało się 70% historycznego wy-
posażenia zamku.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

W chwili obecnej (2003 r.) udostępniane są oryginalne

wnętrza mieszkalne z przełomu XIX i XX w., Apartamenty
cesarza Wilhelma II, Gabinet Miniatur, XV w. piwnice go-
tyckie oraz, w najbliższej przyszłości, Zbrojownię, pozwala-
jące odwiedzającym zapoznać się z klimatem rezydencji
magnackiej.

Spacer po starówce. Będąc w Pszczynie koniecznie nale-

ży zwiedzić XVIII wieczną starówkę, która zachowała trady-
cyjny, średniowieczny układ przestrzenny. Liczne restaura-
cje i kawiarnie przyciągają swoją niezwykłą atmosferą. To
tutaj w cieniu ozdobnych platanów można spędzić nieza-
pomniane chwile.

Spacer po parku Przechodząc z rynku przez Bramę Wy-

brańców i dalej przez dziedziniec zamkowy wchodzimy na
teren 156 ha Zabytkowego Parku Pszczyńskiego.

Park Pszczyński liczne odwiedzany przez turystów przy-

ciąga swoją różnorodnością i bogactwem obiektów.

Obecny kształt parku pochodzi z II poł. XIX w. Kompo-

zycji nadano cechy ogrodu romantycznego, wykorzystując
charakterystyczne i modne wówczas elementy: skupiska
drzew i krzewów, rozlewiska rzeczne, łukowe mostki nad
kanałami, altany i inne budowle.

Tyskie Muzeum Piwowarstwa

yskie Muzeum Piwowarstwa

yskie Muzeum Piwowarstwa znajduje się w dawnym

budynku kościoła ewangelickiego z 1902 roku, na terenie
Tyskich Browarów Książęcych. Dla zwiedzających muzeum
zostało otwarte 01.12.2004, wcześniej 22.11.2004 odbyło się
uroczyste otwarcie dla VIP-ów.

W sali muzealnej można zobaczyć ponad 300 butelek z

początku XIX w., narzędzia bednarskie, oryginalne dębowe
beczki, kufle, podstawki, etykiety, kapsle, dokumenty, zdję-
cia związane z piwem i jego historią oraz poznać historię ty-
skiego browaru. Wszystko to w nowoczesnej oprawie.

W nowocześnie wyposażonej sali kinowej muzeum można

obejrzeć film o historii ziemi pszczyńskiej i Tyskich Browa-
rów Książęcych zrealizowany w technologii trójwymiarowej.
Salę wypełniają ekrany dotykowe prezentujące historię bro-
warów i proces produkcyjny, gry piwne, beczka mailowa
z której można wysłać maila do znajomych. Mail zawiera zdję-
cie w technice Blue Boxie wstawione w wybrane tło.

Gości w muzeum wita obraz księcia Jana Henryka XI

w ozdobnych pozłacanych ramach, w rzeczywistości obraz
okazuje się ekranem plazmowym na którym wyświetlana jest
ruchoma postać księcia zachwalająca browar i zapraszająca
do zwiedzania muzeum. Na zakończenie zwiedzania goście zapraszani są pubu w piwnicach mu-
zeum. Fragment pubu widać z sali muzeum przez przeszkloną podłogę pod „ścianą trzech żywiołów”.

Oprócz muzeum można zwiedzić Browar Książęcy

Browar Książęcy

Browar Książęcy. Przewodnik oprowadza po terenie browaru,

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

zabytkowej warzelni, piwnic pod tankofermentorami oraz liniach rozlewniczych znajdujących się w no-
wej części browaru. Przedstawia historię i dawne funkcje budynków browarnianych np. Budka Piwo-
wara, Willa Müllera, Dom Kawalerów, dawne piwnice leżakowe zwane „Toszkiem”.

WYCIECZKA II „Z HISTORII GÓRNICTW

CIECZKA II „Z HISTORII GÓRNICTW

CIECZKA II „Z HISTORII GÓRNICTWA…”

A…”

Cena: 90 złotych/ osobę (w tym przejazd, bilety wstępu – także do muzeum pojazdów zabytko-

wych, uruchomienie maszyny parowej i wszystkich urządzeń górniczych, opieka przewodnika)

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Sztolnia Czarnego Pstrąga – zwiedzanie sztolni polega na przepłynięciu w łodziach 600 metrowe-

go odcinka wydrążonej w latach 1821-1834 odwadniającej „Głębokiej Sztolni Fryderyk”. Wśród ziele-
ni w Parku Repeckim ukryte są dwa szyby” „Ewa” i „Sylwester”, którymi do sztolni schodzi się po
krętych schodach na głębokość 20 lub 30 metrów.

Skansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu –

ansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu –

ansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu – kopalnia jest jedną z

najstarszych na Górnym Śląsku. Swoimi początkami sięga roku 1791. Główną
atrakcją skansenu jest unikatowa parowa maszyna wyciągowa z 1915 roku o
mocy 2 tysięcy KM. Część poziemna skansenu obejmuje wyrobiska XIX wiecz-
ne i współczesne. Turyści mogą schodzić na głębokość 35 metrów i przemie-
rzają korytarze o łącznej długości 1560 metrów. Niezapomnianych wrażeń
dostarcza pobyt na terenie dwóch ścian zmechani-
zowanych i uczestnictwo w pokazie pracy dużych
urządzeń górniczych, takich jak: strug, kombajn
ścianowy i chodnikowy. W części podziemnej skan-
senu Goście zostaną zaproszeni do Karczmy Gu-
ibald na śląski żurek w chlebie.

Inne:
Dla wszystkich uczestników Zjazdu firma taksówkarska UFO-taxi oferuje na hasło „zjazd PTFarm” 20% rabat

20% rabat

20% rabat na przejazd

w obrębie miasta Katowice, tel. (032) 204 21 21.

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

English for Pharmacists,

czyli jak przygotowaæ siê do egzaminu

z jêzyka angielskiego, który wymagany jest

do specjalizacji

Read the text and complete the activities which follow:

HERPES ZOSTER ( SHINGLES)

Herpes zoster is due to the infection of posterior root sensory

ganglia of the spinal cord or sensory ganglia of the cranial nerves

by the varicella-zoster virus, by reactivation of dormant virus from

previous chickenpox infection, but not by contact with chickenpox.

Shingles begins with severe continuous burning pain in the distri-

bution of the affected nerve root, usually on the trunk, and usually

affecting two or three dermatomes. It is unilateral. There may be

mild pyrexia or malaise. After three days the affected skin becomes

red and vesicles appear, then dry over six days to form scabs. The

scabs then separate and leave small scars. If the ophthalmic divi-

sion of the trigeminal ganglion is infected (ophthalmic herpes) ve-

sicles appear on the cornea and may lead to corneal ulceration,

scarring and visual defect.

There is no specific treatment, and corticosteroids, amantadine,

vitamin B12, pituitary extract and X-rays are ineffective. Talcum or

calamine powder applied to the area dries the vesicles.

In ophthalmic herpes, chloramphenicol and 2% homatropine and

corticosteroid eye drops are used six-hourly to prevent secondary

infection and scarring.

WORDS:

shingles pó³pasiec, herpes zoster

sensory ganglia czuciowe zwoje nerwowe

spinal cord rdzeñ krêgowy

dormant upiony, nieczynny

chickenpox ospa wietrzna, varicella

trunk tu³ów

drematome odcinek skóry zaopatrzony przez jedno w³ókno ner-

wowe

unilateral jednostronny

malaise z³e samopoczucie, niedyspozycja

vesicle pêcherzyk

scab strup

scar blizna

trigeminal ganglion trójdzielny zwój nerwowy

cornea rogówka

pituitary przysadkowy

calamine galman, wêglan cynku albo mieszanina wêglanu cynku z

tlenkiem cynku I ¿ela

TASKS:

In the text find all the words and phrases you dont under-

stand. Use your dictionary and translate them. Look up their

pronunciation in the dictionary.

II.

Read the text aloud.

III.

Ask for the underlined parts of the text:

Herpes zoster is due to, the infection of posterior root sensory

ganglia of the spinal cord or sensory ganglia of the cranial nerves

by the varicella-zoster virus reactivation of dormant virus from

previous chickenpox infection, but not by contact with chicken-

pox (1).

Shingles begins with severe continuous burning pain in the di-

stribution of the affected nerve root, usually on the trunk (2), and

usually affecting two or three dermatomes. It is unilateral. There

may be mild pyrexia or malaise. After three days (3)the affected

skin becomes red and vesicles appear, then dry over six days to

form scabs. The scabs then separate and leave small scars (4). If

the ophthalmic division of the trigeminal ganglion is infected

(ophthalmic herpes) vesicles appear on the cornea and may lead

to corneal ulceration, scarring and visual defect.

There is no specific (5) treatment, and corticosteroids, amanta-

dine, vitamin B12, pituitary extract and X-rays are ineffective.

Talcum or calamine powder applied to the area dries (6) the

vesicles.

In ophthalmic herpes, chloramphenicol and 2% homatropine

and corticosteroid eye drops are used six-hourly to prevent se-

condary infection and scarring.

Look for the answers on this page.

IV.

Translate the text into Polish.

Drodzy Czytelnicy!

Równolegle do English Booster Dose, przygotowa³ymy inny cykl

spotkañ z jêzykiem angielskim, English for Pharmacists. W cyklu

tym, wykorzystuj¹c wieloletnie dowiadczenie Anny W. Kierczak,

jako egzaminatora specjalistycznego jêzyka angielskiego, pragnie-

my pomóc Pañstwu przygotowaæ siê do egzaminu z jêzyka wyma-

ganego do specjalizacji. Prosimy o nadsy³anie Waszych opinii, uwag

i sugestii.

E-mail: engcent@slam.katowice.pl

Adres: Studium Jêzyków Obcych Wydzia³u Farmaceutycznego AM,

ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec.

Anna W. Kierczak i Agata Sitko

Possible answers to Task III:

1. What is herpes zoster due to?

2. What are the first symptoms of shingles?

3. When do the skin redness and vesicles appear?

4. What do the scabs leave?

5. What is the treatment of shingles?

6. What do talcum or calamine powder do?

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

English Booster Dose 23

Take your booster dose of English! This is our next meeting with three friends. You can refresh your English while reading about their

everyday life. This time we accompany them at a garden party.

Party Time (2)

Barbara: You were right. Having a garden party was a brilliant idea. The night is just perfect. Warm and starry. So romantic...

Jan: The place is real great. I wish I had a garden like yours. Its a best place to have a rest in the evening when youre

back from work.

Tom: To be honest, I dont use it very often. Im too busy to sit here every evening.

Barbara: But at least we have a place to meet, which is much better than going to a pub.

John: Guys! The food is ready. Lets eat and then youll have another guided tour around the garden.

Tom: O.K., were coming.

Jan: Do you have the pepper down your end, John?

John: Pepper. Pepper. Oh, yes. Here it is. And can you pass me salt in exchange?

Jan: Sure. Here you go. This salad is delicious, Tom. Who made it?

Tom: The person who hosts this party.

Jan: Youre kidding me. You and salad making! That cant be true.

Tom: Ive never claimed that I can cook but this is the only thing Im good at making. Would you like some more?

Jan: No, thanks. That was lovely, but Ive had enough. Really. But I wouldnt say no to another glass of wine.

John: Here you are, Jan. What are Barbara and Maggie talking about?

Tom: Clothes and cosmetics. As usual.

Barbara: Ive heard you! Youre wrong. Were talking about the movie we both saw last month.

John: Oh, yeh. Whats the title?

Maggie: My Life Without Me, directed by Isabel Coixet, shes Spanish.

Don't forget

brilliant idea wietny pomys³

starry gwiadzisty

I wish I had a garden like yours ¿a³ujê, ¿e nie mam takiego ogrodu jak twój

to be honest szczerze mówi¹c

guided tour around the garden wycieczka z przewodnikiem po ogrodzie

pepper pieprz

can you pass me salt in exchange czy mo¿esz mi w zamian podaæ sól

delicious - pyszny

the person who hosts this party osoba, która jest gospodarzem tej imprezy

youre kidding me chcesz mnie nabraæ

Ive never claimed nigdy nie twierdzi³em/³am

directed by re¿yserowany przez

Drodzy Czytelnicy!

Mamy nadziejê, ¿e zaciekawi³a Was nasza propozycja krótkich spotkañ z jêzykiem angielskim. Chêtnie poznamy Wasz¹

opiniê. Czekamy na Wasze uwagi, komentarze, sugestie oraz propozycje i oczekiwania. Nasz e-mail:

engcent@slam.katowice.pl Nasz adres: Studium Jêzyków Obcych Wydzia³u Farmaceutycznego AM, ul. Ostrogór-

ska 30, 41-200 Sosnowiec.

Agata Sitko, Anna.W. Kierczak

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

1. Periodyk zamieszcza prace oryginalne (doświad-

czalne i kliniczne) oraz poglądowe. Ponadto, biuletyn
publikuje listy do Redakcji, sprawozdania i materiały
ze zjazdów naukowych, recenzje książek oraz komuni-
katy o planowanych kongresach i zjazdach naukowych.

2. Manuskrypty należy nadsyłać pod adresem Re-

dakcji w dwóch egzemplarzach. Należy zachować po-
dwójny odstęp między wierszami we wszystkich czę-
ściach manuskryptu. Do wydruku należy dołączyć
nośnik danych. Akceptowane będą dyskietki 3,5", dys-
ki CD-ROM. Opis dysku powinien zawierać imię i na-
zwisko autora, tytuł pracy. Teksty i grafiki powinny
tworzyć osobne zbiory. Nie wolno umieszczać rycin
i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca uży-
cie edytorów tekstów: Star Office, Word, Word Per-
fect. Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor:
CMYK, rozdzielczość: 300 DPI.

3. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł nauko-

wy, imię i nazwisko (imiona i nazwiska) autorów w peł-
nym brzmieniu, tytuł pracy w języku polskim i angiel-
skim, nazwę placówki naukowej, oraz tytuł, imię i na-
zwisko kierownika placówki naukowej skąd pochodzi
praca. U dołu strony należy podać imię i nazwisko oraz
adres, telefon i e- mail autora odpowiedzialnego za ko-
respondencję dotyczącą manuskryptu.

4. Druga strona powinna zawierać abstrakt (150-

250 słów, w j. polskim i angielskim), w którym nale-
ży podać cel badania, podstawowe procedury (wybór
badanych osób lub zwierząt doświadczalnych, meto-
dy badań), główne wyniki oraz główne wnioski. Pod
abstraktem należy zamieścić słowa kluczowe (w j.
polskim i angielskim) zgodne z Medical Subject He-
adings (MeSH)

5. Oryginalne prace powinny zawierać: wstęp, opis

materiału i metod, wyniki badań i ich omówienie oraz
wnioski, a tekst należy podzielić na ustępy zawierają-
ce zwartą treść. Prace te muszą być parafowane przez
kierownika placówki naukowej, skąd pochodzi praca.

6. Piśmiennictwo ma być ułożone według kolej-

ności cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów cza-
sopism powinny być zgodne z Index Medicus. Każda
pozycja – pisana od nowego wiersza, powinna być

opatrzona numerem i zawierać: nazwisko i inicjały
imion autora(ów), tytuł pracy, nazwę czasopisma,
w którym została opublikowana, rok wydania, tom,
numery stron od – do. W przypadku cytowania mo-
nografii należy podać nazwisko i inicjały imion au-
tora(ów), tytuł monografii, nazwę wydawcy, miejsce
i rok wydania. W przypadku cytowania wydawnic-
twa zbiorowego należy podać nazwisko i inicjały
imion autora(ów) rozdziału, tytuł rozdziału, nazwi-
sko i inicjały imion redaktora(ów), tytuł wydawnic-
twa zbiorowego, nazwę wydawcy, miejsce i rok wyda-
nia, strony rozdziału od – do. Jeśli autorów jest wię-
cej niż trzech, wówczas należy podać nazwisko pierw-
szego z nich z dopiskiem "i wsp.". Powołania w tek-
ście, umieszczone w nawiasach kwadratowych, po-
winny być oznaczone cyframi arabskimi.

7. Ryciny (wykresy, rysunki, slajdy, fotografie czar-

no-białe i kolorowe) powinny być umieszczone w osob-
nej kopercie, ponumerowane, opatrzone nazwiskiem
autora i tytułem pracy, z zaznaczeniem "góra", "dół".
Opisy rycin należy podać na oddzielnej stronie z nu-
merami ilustracji podanymi cyframi arabskimi.

8. Tabele, umieszczone każda na oddzielnej stro-

nie, należy ponumerować cyframi rzymskimi i opa-
trzyć tytułami umieszczonymi nad tabelą. Opisy tabel
należy podać na oddzielnej stronie z numerami tabel
podanymi cyframi rzymskimi.

9. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wy-

znaczonych każdorazowo przez Redaktora Naczelne-
go. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania po-
prawek i skrótów tekstu (w porozumieniu z autorem).

10.

10. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że nie

była nigdzie publikowana ani wysłana do druku w in-
nym periodyku.

11.

11. Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają

w dokumentacji redakcji.

12.

12. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół

praw autorskich do wydrukowanych prac (w tym pra-
wo do wydawania drukiem, na nośnikach elektronicz-
nych CD i innych oraz w Internecie). Dopuszcza się
natomiast drukowanie streszczeń bez zgody Wydawcy.

Regulamin publikacji prac naukowych

w Farmaceutycznym Przegl¹dzie Naukowym

Farmaceutyczny

Przegl¹d Naukowy

Nr 6/2007

1. The Board of Editors accepts for publication

original (experimental and clinical) papers and re-
view papers. Besides, the journal publishes letters to
the Board of Editors, reports and materials from sci-
entific conferences, book reviews and information
on future congresses and conferences.

2. Manuscripts are to be sent to the Editors in

two copies. All the parts of the text should be dou-
blespaced. The paper should be accompanied by an
electronic data medium; 3,5” floppy disks and CD-
ROM disks will be accepted. The disk description
should contain the author’s first name, surname and
the title of the paper. The text and graphics should be
included in separate files. Don’t paste pictures and
graphics to text files. The Editors advise the following
text editors: Star Office, Word, Word Perfect. The
preferred graphics format is *. TIFF, color: CMYK res-
olution: 300 DPI.

3. The title page should include: the academic

degrees, given name(s) and surname(s) of the
author(s); the title of the paper in the Polish and En-
glish languages; the name of the university school
the paper comes from; the given name, surname and
academic degree of the head of the department. At the
bottom of the page there should be the given name,
surname, address, telephone number, and e-mail of
the author to whom the correspondence should be
addressed.

4. The second page should include an abstract (150-

250 words, in Polish and English), containing the aim
of the research, the basic procedures (the choice of
patients or animals, and analysis methods), the main
results and main conclusions. The abstract should be
followed by the key words (in Polish and in English)
consistent with the Medical Subject Heading (MeSH).

5. Original papers should contain an introduc-

tion, the material and method descriptions, research
results and discussion, as well as the conclusions.
The text should be divided into coherent paragraphs.
All the papers must be initialed by the head of the
department.

6. The bibliography should be presented in the order

of quotation in the paper. The acronyms for journals’
titles should be used according to Index Medicus. Each
entry, starting with a new line, should be given a num-
ber and contain: the surname(s) and the given names’

Paper publication regulations for

Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy

initials of the author(s), the title of the paper, the title
of the journal in which the paper was published, the
year of publication, the volume number, the numbers
of the pages. When a monograph is cited, the surname(s)
and given names’ initials of the author(s), the mono-
graph title, the publisher’s name, the place of publish-
ing, the year of publication and the issue number
should be given. When a concise publication is cited,
the surname(s) and given names’ initials of the
author(s), the title of the publication, the publisher’s
name, the place of publishing, the year of the publica-
tion and the numbers of pages should be given. If there
are more than three authors, the name of the first one
should be given, followed by an “et al.” annotation.The
references within the text should be in Arabic numer-
als and in brackets.

7. The figures (diagrams, drawings, slides, color

or black-and-white photographs) should be put into
a separate envelope. On each figure there should be
its number, the author’s name, the title of the paper,
and the sings identifying the top and bottom of the
figure. The figures’ descriptions are to be printed on
a separate page, with the figures’ numbers in Arabic
numerals.

8. The tables, each on a separate page, should be

numbered in Roman numerals and preceded by their
titles. The tables’ descriptions should be printed on
a separate page, with tables numbers in Roman nu-
merals.

9. The papers undergo an assessment by review-

ers appointed each time by the Editor-in-Chief. The
Editors reserve the right to correct and abbreviate the
text (with the author's approval).

10.

10. The paper should be accompanied by a state-

ment that it has not been published anywhere or sent
in to be published in any other journal.

11.

11. Both, the material sent in and the review re-

main among the documentation of the Board of Edi-
tors.

12.

12. Publisher purchases, on the basis of exclu-

siveness, the whole of the copyrights for the published
papers (including the right to publishing in print, on
electronic media, such as CD-ROM disks or other,
and on the Internet). Reprinting the summaries is
allowed without a written permission.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 02 2007
FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY 05 2007
Przegląd Budowlany-06 Konferencja Naukowa-Krynica 2008
Elektronika Praktyczna 06 2007
Egzamin (19 06 2007)
egzamin 1 termin 21 06 2007
Plan?ukacji kl II gimnazjum 06 2007
LISTA PYTA┼â EGZAMINACYJNYCH Z INFORMATYKI ETI 1 06 2007
kolokwium 2, MAS k2 11.06.2007 L
kolokwium 2, MAS k2 11.06.2007 H
Hajduk egzamin test 14 06 2007, BS 5 semestr
scenariusz 06 2007 kurtyna wiosne, Praca, Scenariusze
pytania asystent SZJ 30 06 2007 , 1
Pytania z SZJ Asystent jako¶ci 30 06 2007, Pytanie1

więcej podobnych podstron