IND

372161

A 3

3,,6

0 P

IIS

N 1

2--2

nrr 6

6’’9

9 8

(( ))

accn

niia

accz

ssa

occh

yffrro

ossccy

yllo

ossk

Sttrro

oiik

o g

giitta

arry

dssttrra

assz

accz

pssó

ów

ulla

atto

orr

eccn

oœœccii

niik

kó

ów

Uwaga, uwaga, uwaga !!!

W sprzeda¿y wysy³kowej redakcja PE
oferuje ksi¹¿kê „Mikrokontrolery jed-
nouk³adowe rodziny 51” autorstwa
dr in¿. Tomasza Stareckiego. W ksi¹¿ce
zawarto informacje o kilkudziesiêciu
najczêœciej stosowanych mikrokontro-
lerach obecnie najbardziej rozpo-
wszechnionej rodziny 51. Omówiono
architekturê oraz wewnêtrzne uk³ady
peryferyjne mikrokontrolerów kompa-
tybilnych programowo z 8051. Opis
dotyczy konstrukcji od dawna obec-
mnych na rynku jak i dopiero wcho-
dz¹cych do produkcji.
Objêtoœæ 580 stron.

Cena: 45 z³ + koszty wysy³ki

01-702 Warszawa, ul. G¹biñska 24

Sprzeda¿: ul.Szegedyñska 13a

01-957 Warszawa

tel.:(0-22) 864-77-85

fax.:(0-22) 864-77-86

e-mail: tvsat@tvsat.com.pl

Elementy SMD i konwencjonalne w iloœciach hurtowych

WYBRANE POZYCJE Z PE£NEJ OFERTY

✔

TRANSPONDERY PCF 7930/7931 - NIE WYMAGA ZASILANIA

Uk³ady z kontrolerami identyfikacji i zabezpieczeñ
✔

PROCESORY DIP, PLCC, QFP:

SAB-C501, SAB-C502, SAB83C515, 80C31, 8031, 80C49, 80C51, 8051, 80C52, 8052, 80C535,
80535, 80C537, 80C562, 83C517, 80C851, 80C652, 83C154, 87C51, 87C52, 87C528, 87P50,
68HC11, 83CL781/2, 83CE558/9, UPD75352AGF, PCD3352
✔

PAMIÊCI:

24C02, 24C04, 24C16, 8582, 8594, 93C46, 93C66, 2732/64/128/256, 28C17, 281512, 28C010,
6264, 62256, 628128
✔

UK£ADY TELEKOMUNIKACYJNE:

FX611, pcd3352, PMB2200, U4058, U4080, MSM:6388/6389/7508/7540 (CODEC)
UK£ADY SERII LS, ALS, AC, HC, ACT, HCT, CMOS (4000):
74XX125, 132, 138, 139, 164, 240, 241, 373, 374, 377, 541, 573, 574...
40XX01, 07, 11, 13, 17, 21, 25, 52, 60, 93, 106, 4528, 4538, 4584...
✔

UK£ADY LINIOWE:

TDA: 4580, 4650, 4660, 4661, 5030, 5031, 8730, 9800
SAA: 4700, 7157, 7197, 5243E ... U: 4030, 2129, 2560, 2829, 6043 (TFK)
U 4083-MC34119, LM124/224/319/324/358/1458, MC34083
✔

UK£ADY SYNTEZY I DZIELNIKI:

SAB6456, SAB8726, SDA3202, SP5510, TSA5511, TDA8730, ADC1034...
✔

TRANZYSTORY I DIODY

BC546/558/846/858, BD825, RFD15P05, PLL4448/BAV/103/BAX99, KGF:1145...
✔

KWARCE, GENERATORY, REZONATORY CERAMICZNE:

32 kHz, 3,00/3,57/3,58/4,00/6,00/10,00/11,05/12,08/16,38/24,00/57,6/58,11/100 MHz
✔

TRANSOPTORY, OPTOTRIAKI:

CNY17(1-4), H11, MOC3009/11, PC3D16/317/357/814, SFH 600/601/602, TIL 111, TLP 124, ILQ
615-3, ILQ 615
✔

PRZEKANIKI:

1,2V, 5V, 12V i inne np. V32040/V23061, OAR-SH-109 DX
✔

WYŒWIETLACZE LCD I LED:

1x24, 2x8, 2x16, 2x20, 2x24, 4x16, 8x20, graficzne, 31 cyfry, LED-SMD i inne.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w INTERNECIE

www.tvsat.com.pl

(budynek hotelu AGORA,

800 metrów od Wolumenu)

CZÊŒCI ELEKTRONICZNE

ul. Parkowa 25

51-616 Wroc³aw

tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137

tel. kom. 0-90 398-646

e-mail: eprom@ku-

rier.com.pl

Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty
wybór elementów elektro-
nicznych uznanych (zacho-
dnich) producentów bezpo-
œrednio z naszego magazynu.
Posiadamy w sprzeda¿y miê-
dzy innymi:
PAMIÊCI EPROM,
EEPROM, RAM (S-RAM;
D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY,
np.:80.., 82.., Z80..,
ICL71.., ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMAC-
NIACZE OPERACYJNE, KOM-

PARATORY, TIMERY, TRANS-
OPTORY, KWARCE, STABILI-
ZATORY, TRANZYSTORY, POD-
STAWKI BLASZKOWE, PRECY-
ZYJNE, PLCC, LISTWY PIONO-
WE, LISTWY ZACISKOWE,
PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥-
CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HE-
LITRYMY, LEDY, PRZEKANI-
KI, GALANTERIA ELEKTRO-
NICZNA.

POSIADAMY TAK¯E W SPRZE-
DA¯Y PODZESPO£Y KOMPU-
TEROWE: NOWE I U¯YWA-
NE (NA TELEFON)
P£YTY G£ÓWNE, PROCESO-
RY, PAMIÊCI SIMM/DIMM,
WENTYLATORY, KARTY MU-
ZYCZNE, KARTY VIDEO, MY-
SZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-
y, DYSKI TWARDE, CD-RO-
My, KLAWIATURY, OBUDO-
WY, ZASILACZE, G£OŒNIKI
I INNE.
Programujemy EPROMy,
FLASH/EEPROMy, GALe, PA-
Le, procesory 87.., 89.. oraz
inne uk³ady programowalne.

Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³-
kowej.

EPROM

a k

urrss!!!!!!

a k

urrss!!!!!!

zccz

gó

ó³³y

y n

a ssttrro

niie

e 2

zccz

gó

ó³³y

y n

a ssttrro

niie

e 2

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyj-
mujemy zamówieñ telefonicznych. Zamówienia na p³ytki drukowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszcza-
nych w PE. Koszt wysy³ki 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektro-
nika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷5/99 wszystkie w cenie 3,60 z³ plus koszty wysy³ki.
Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany, wysy³amy w cenie 1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹
0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 11/98, 12/98, 2/99, 5/99, 8/99.

Polski rynek jest od kilku lat systematycznie zalewany tani¹ elek-

tronik¹ z Dalekiego Wschodu. Wyroby „Made in Korea” (itp.) podbi-
³y œwiat na dobre. Przyczyna tak wielkiej popularnoœci wydaje siê byæ
prosta. Efektowny wygl¹d i niska cena. Niestety jakoœæ i trwa³oœæ te-
go sprzêtu czêsto pozostawiaj¹ wiele do ¿yczenia. Przyzwyczajeni do,
prezentuj¹cego siê gorzej, sprzêtu elektronicznego z lat osiemdziesi¹-
tych, chêtniej kupujemy tañsze i efektowniejsze wyroby z importu.
Czêsto te¿ dajemy siê nabraæ. Zdarza siê, ¿e towary te s¹ tandetne
i po krótkim czasie przestaj¹ spe³niaæ swoje zadanie. Nieuczciwi pro-
ducenci sprzêtu w¹tpliwej klasy stosuj¹ coraz bardziej wyszukane
metody zdobywania naiwnych klientów. Wielu z nich podszywa siê
pod nazwy i znaki renomowanych firm np. Pawasonic, JBC, Panasca-
nic itp. Co zuchwalsi nawet bezkarnie je sobie przyw³aszczaj¹. Czy
zdarzy³o siê Wam kupiæ za okazyjn¹ cenê s³uchawki firmy Sony, które
po tygodniu rozlecia³y siê?

Inny przyk³ad to umieszczanie na obudowach ma³ych, przeno-

œnych radiomagnetofonów migaj¹cych œwiate³ek lub naklejek typu:
„Moc 200 W”, „Super Surround”, „Extra Super Bass”. Nieodzow-
nym elementem przyci¹gania klienta jest tak¿e ni¿sza cena.
Je¿eli wiêc zdecydujemy siê na zakup sprzêtu „Made in Korea”, naj-
pierw dok³adnie go obejrzyjmy, a dopiero na samym koñcu spytaj-
my sprzedawcê o cenê, bo „chytry dwa razy traci”.

Komentuj¹c sytuacjê na polskim rynku, z nostalgi¹ mówiê

o wspomnianych ju¿ lata osiemdziesi¹tych. Oferowany wówczas
sprzêt rodzimych producentów, pomimo ¿e prezentowa³ siê gorzej,
mo¿liwoœciami nie ustêpowa³ konkurencji z zagranicy. Przyk³adów
mo¿na podaæ wiele.

Póki co zachêcam do zg³êbiania tajników elektroniki. Szczególnie

tej praktycznej. Satysfakcja z samodzielnego wykonania „od pocz¹tku
do koñca”, nawet najprostszego urz¹dzenia, jest bez w¹tpienia wielka.

Czêsto tylko w taki sposób mamy mo¿liwoœæ wykonaæ niewiel-

kim nak³adem kosztów rzecz dobr¹ i przydatn¹. Sztuka ta jednoczy
wielu „praktycznych elektroników”.

Na zakoñczenie amatorom elektroniki u¿ytkowej zacytujê s³owa

z filmu goszcz¹cego ostatnio na ekranach naszych kin: „...amerykañ-
skie czy radzieckie i tak z Tajwanu”.

Zastêpca Redaktora Naczelnego

Spis treœci

Cyfrowy oscyloskop

– modu³ rejestratora ......................................4

Przedwzmacniacz samochodowy

– korektor graficzny .....................................10

Przestrajanie tunerów T 7010,

T 9010 i amplitunera AT 9100 ......................14

Alarm samochodowy PE 6/95

– modyfikacja ..............................................16

UltradŸwiêkowy odstraszacz psów .................17

Mikroprocesorowy stroik do gitary ................19

Pomys³y uk³adowe – zwiêkszanie

wydajnoœci pr¹dowej stabilizatorów...............23

Gie³da PE ....................................................25

Sygnalizator otwartych drzwi ........................27

Szeregowa transmisja danych

– cyfrowy telefon .........................................28

Symulator obecnoœci domowników .................31

Elektronika w Internecie ...............................35

Adres Redakcji:
„Praktyczny Elektronik”
ul. Jaskó³cza 2/5
65-001 Zielona Góra
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 8

-10

e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www@pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in¿. Dariusz Cichoñski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o.
Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-

wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-

mieszczone w

„

Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane

wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
blikacji zamieszczonych w

„

Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony

wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam

i og³oszeñ.

Tanie a dobre?

Modu³ rejestratora, stanowi po mo-

dule mikroprocesora drug¹ najwa¿niej-
sz¹ czêœæ konstrukcji oscyloskopu cyfro-
wego. Jest on, mówi¹c w skrócie, odpo-
wiedzialny za przeprowadzanie procesu
rejestracji i pamiêtanie danych pomia-
rowych. Schemat blokowy modu³u reje-
stratora przedstawiony zosta³ na rysun-
ku 1. W jego sk³ad wchodz¹ nastêpuj¹-
ce bloki funkcjonalne:
– blok szybkiej pamiêci RAM 256 kB

s³u¿¹cej do przechowywania danych
pomiarowych;

– blok szybkich liczników synchronicz-

nych odpowiedzialnych za generowa-
nie adresu w procesie rejestracji;

– przetwornik A/C odpowiedzialny za

przetwarzanie analogowych danych
pomiarowych w ich cyfrow¹ repre-
zentacjê;

– bufor wejœciowy pozwala-

j¹cy na rejestracjê 8 sygna-
³ów cyfrowych;

– automat steruj¹cy odpo-

wiedzialny za nadzorowa-
nie procesu rejestracji i ge-
nerowanie wszystkich sy-
gna³ów steruj¹cych pozo-
sta³ymi blokami.

Na rysunku 2 przedsta-

wiono schemat ideowy modu-
³u rejestratora. W charakterze
pamiêci RAM wykorzystano
osiem uk³adów 62256-15
(US4÷US11) w w¹skiej obu-
dowie DIL-28 pochodz¹cych
z pamiêci CACHE p³yt kom-
puterów PC. S¹ wiêc one ³a-
two dostêpne i tanie. Do zaa-
dresowania 256 kB pamiêci
wymagane jest 18 linii adre-
sowych. Linie A0÷A14 wy-

stêpuj¹ bezpoœrednio na uk³adach pa-
miêci (adresuj¹ 32 kB), natomiast trzy
najstarsze – A15÷A17 s³u¿¹ do uaktyw-
niania jednej z oœmiu linii wyboru ak-
tywnej pamiêci. Do dekodowania sy-
gna³u wyboru „kostki” pamiêci RAM
wykorzystany zosta³ dekoder 1 z 8 typu
74138 (US12). Licznik adresowy stano-
wi¹ trzy 8-bitowe liczniki synchroniczne
typu 74590 (US1÷US3). Zosta³y one
po³¹czone kaskadowo w sposób pozwa-
laj¹cy uzyskaæ jak najmniejsze opóŸnie-
nia czasowe.

Funkcjê bufora wejœciowego da-

nych cyfrowych pe³ni uk³ad 74HC245
(US14) doprowadza on osiem wejœcio-
wych sygna³ów cyfrowych wystêpuj¹-
cych na gnieŸdzie G4 do szyny danych
z chwil¹ uaktywnienia sygna³u odczytu
DCE. Wszystkie wejœcia zosta³y zabez-
pieczone przed pojawieniem siê ni-
szcz¹cych napiêæ rezystorami 1 kW. Do-
datkowo wejœcia EXT

CLK

i REG

zabez-

pieczono od strony dodatniej diodami
gdy¿ s¹ one doprowadzone do uk³adów
GAL. Uk³ady GAL ze wzglêdu na specy-
fikê programowania nie s¹ zabezpieczo-
ne przed pojawieniem siê dodatnich ³a-
dunków elektrostatycznych na wej-
œciach. Gdyby nie obecnoœæ diod D1
i D2 napiêcia nawet niewiele przekra-
czaj¹ce 5 V mog³yby doprowadziæ do
trwa³ego uszkodzenia uk³adów US11,
US13.

Na p³ytce rejestratora zosta³ rów-

nie¿ umieszczony przetwornik
A/C (US15). Do przetwarzania wejœcio-

Nadszed³ czas na kolejn¹ czêœæ sk³adow¹ cyfrowego oscyloskopu
w³asnej konstrukcji. W tym miesi¹cu zamieszczamy opis modu³u
rejestratora. Niecierpliwym zdradzimy, ¿e do zakoñczenia opisu
konstrukcji pozosta³a jeszcze p³ytka klawiatury i zasilacz. Jak ju¿
wspominaliœmy przed miesi¹cem, oscyloskop cyfrowy jest urz¹-
dzeniem trudnym do wykonania i doœæ drogim (koszt wykonania
w granicach 700 z³ brutto), dlatego odradzamy jego wykonanie
mniej zaawansowanym elektronikom. Trzeba jednak zaznaczyæ,
¿e zakup typowego fabrycznego oscyloskopu cyfrowego o porów-
nywalnych mo¿liwoœciach to wydatek sumy kilka razy wiêkszej.

Oscyloskop cyfrowy

– modu³ rejestratora

WE ANALOGOWE

WE CYFROWE 8 Bitów

SZYNA DANYCH

A/C

PRZETWORNIK

BUFOR

WEJŒCIOWY

Do cz

êœ

ci MIKROPROCESOROWEJ

STERUJ¥CY

AUTOMAT

STERUJ¥CA

SYNCHRONICZNYCH

SZYNA

BLOK

PAMIÊCI

SZYNA ADRESOWA

RAM

8×32kB

LICZNIKÓW

BLOK

Rys. 1 Schemat blokowy modu³u rejestratora

6/99

Budowa i dzia³anie

DO DRUGIEJ CZ

ÊŒ

CI SCHEMATU

EOR

GND

A14

A13

A12

A13

A14

A13

A12

A13

A14

A13

A12

A13

A14

A13

A12

A13

A14

CS4

A12

CS3

A12

CS2

A12

CS1

US4

US11 8

62256-20

US1

US3 74HC590

74F138

US12

CCLR

CCK

CCKEN

A11

A10

A17

US8

US9

US10

US11

G2B

CS8

G2A

CS6

CS7

RCK

RCO

A16

CS5

US3

CS4

CS2

CS3

A15

GND

A11

A10

A14

CS1

A12

A13

+5V

A13

A12

A11

CCKEN

CCK

CCLR

+5V

A15

A14

A10

A16

A18

A17

A16

A15

RCO

RCK

CS5

A14

A13

A12

A11

A12

A13

A14

CS6

A14

A13

A12

A11

A12

A13

A14

CS7

A14

A13

A12

A11

A12

A13

A14

A13

A12

A11

A12

A13

A14

CS8

A10

US2

A18

GND

A10

US4

US5

US6

US7

CLK

MODE

CCLR

CCK

CCKEN

CLK

MODE

RCK

RCO

+5V

US1

Rys. 2 Schemat ideowy modu³u rejestratora

6/99

wego sygna³u analogowego w postaæ
cyfrow¹ wykorzystano przetwornik
oœmiobitowy TDA 8703 firmy Philips
o maksymalnej czêstotliwoœci próbko-
wania równej 40 MHz. Uk³ad ten jest
pewnego rodzaju rewolucj¹ na rynku
przetworników A/C, gdy¿ posiada bar-
dzo nisk¹ cenê (kilkanaœcie z³) w stosun-
ku do oferowanych mo¿liwoœci. Podsta-
wowe parametry uk³adu TDA 8703
przedstawiono w Tabeli 1. Przetwornik
posiada wewnêtrzne Ÿród³o napiêcia
odniesienia, typowy zakres napiêæ wej-
œciowych to 1,41÷3,26 V. Uk³ad prze-
twornika analogowo-cyfrowego do pra-
cy wymaga zaledwie kilku elementów
zewnêtrznych.

Centraln¹ funkcjê automatu steruj¹-

cego, pe³ni na p³ytce rejestratora uk³ad
GAL 20V8 US13. W jego strukturze lo-
gicznej zosta³ zaszyty prosty automat
asynchroniczny, który sterowany przez
mikrokontroler i sygna³y z uk³adu zarz¹-
dza procesem rejestracji. Dodatkow¹
funkcj¹ spe³nian¹ przez uk³ad US13
jest dekodowanie sygna³ów PMRD
i DACS i umieszczenie przypisanych im
urz¹dzeñ w przestrzeni adresowej mi-
krokontrolera. Na listingu 1 przedsta-
wiono kod Ÿród³owy programu zapisa-
nego w pamiêci uk³adu US13.

Wróæmy jednak do opisu naszego

automatu. W pracy modu³u rejestracji
mo¿na wyró¿niæ dwa stany: Przetwa-
rzanie i Rejestracja. Uproszczony graf
automatu steruj¹cego przedstawiony
zosta³ na rysunku 3.

W momencie przejœcia do trybu Re-

jestracja licznik adresu s¹ wyzerowane
(G=1, CCLR=0). W trybie Rejestracja
s¹ one uruchamiane (G=0, CCLR=1),
sygna³ zegarowy taktuje przetwornik
A/C lub bufor wejœciowy (w zale¿noœci
od stanu linii A_MOD3). Sygna³ WE za-
pisuje dane pomiarowe w kolejnych ko-
mórkach pamiêci RAM. W czasie reje-
stracji mikrokontroler nie ma dostêpu
do magistrali adresowej i danych, gdy¿
s¹ zajête przez licznik adresu i przetwor-
nik A/C wzglêdnie bufor US14. Mo¿e on
jednak wykonywaæ program umieszczo-
ny w jego pamiêci wewnêtrznej o roz-
miarze 8 kB. Tryb Rejestracji jest zakañ-
czany w chwili zapisania ca³ej pamiêci
RAM lub z poziomu programu obs³ugi
rejestracji poprzez zmianê stanu jedne-
go z wyjœæ mikrokontrolera.

Zakoñczenie Rejestracji jest to¿same

z przejœciem do trybu Przetwarzanie.

1N4148

+5V

R11

R10 1k

4,7

AGND

DGND

CLK

100p

REG_IE

EXT_CLK

CLK

GND

I11/OE

22n

VRT

GND

+5V

ACE

DCE

DACS

EOR

47p

4,7

DEC

SYGNA

ACE

+5V

CLK

A15

REG_IE

I10

A16

I12

I13/O0

I14/O1

MODE

DIR

uPWE

I15/O2

PMRD

C19

100

CLK_A

MODE

US15

TDA8703

VRB

A_MOD3

CLK

PMRD

A17

I16/O3

I17/O4

I18/O5

CLK_A

ALLOW_IE

I19/O6

DACS

REG_SP

+5V

A_MOD3

CLK

ANALOG

AGND

+5V

cca

22n

ccd

cco

A18

REG_SP

I20/O7

I21

Vcc

CLK/I0

MODE

CLK

uPWE

DCE

74HC245

GAL20V8

47n

EXT_CLK

+5V

22n

US14

DO PIERWSZEJ CZ

ÊŒ

CI SCHEMATU

+5V

US13

+5V

C10

C17

C18

Rys. 2 Schemat ideowy modu³u rejestratora

6/99

W trybie tym liczniki adresowe s¹ nieak-
tywne (G=1), a magistrale adresowa
i danych pozostaj¹ do dyspozycji mikro-
kontrolera. W trybie Przetwarzanie proce-
sor ma mo¿liwoœæ odczytania pamiêci
próbek, przetworzenia i wyœwietlenia in-
formacji (przebiegu) na wyœwietlaczu gra-
ficznym. Umieszczenie przetwornika
A/C jak i bufora US14 w przestrzeni adre-
sowej mikrokontrolera pozwala na odczyt
i wyœwietlanie danych pomiarowych na
bie¿¹co (on-line). Mikrokontroler mo¿e
równie¿ zainicjowaæ kolejny proces reje-
stracji. Przejœcie ze stanu Przetwarzanie
do stanu Rejestracja jest mo¿liwe na dwa
sposoby. Poprzez zmianê stanu jednego
z wyjœæ mikrokontrolera lub opadaj¹ce
zbocze zewnêtrznego sygna³u wyzwalaj¹-
cego REG_IE (jednak „za zgod¹” programu
mikrokontrolera).

Dla lepszego zrozumienia zasady

dzia³ania oscyloskopu poni¿ej opisuje-
my wa¿niejsze sygna³y wystêpuj¹ce na
z³¹czach oscyloskopu:

UWAGA !!!

Sygna³y z negacj¹ (kreska

na górze) oznaczaj¹, ¿e aktywnym jest
stan niski.
CLK

– zegar taktuj¹cy próbko-

wanie

MODE

– tryb rejestratora:

MODE=1 – Rejestracja,
MODE=0 – Przetwarzanie

uPWE

– sygna³ zapisu danych

przez mikrokontroler

A_MOD3

– wybór Ÿród³a danych:

A_MOD3=0 – wejœcie analogowe
A_MOD3=1 – wejœcie cyfrowe
CLK_A

– sygna³ zapisu konfigura-

cji wzmacniaczy wejœcio-
wych i generatora pod-
stawy czasu

PMRD

– sygna³ odczytu pamiêci

EPROM (adresy 0 ÷ 1FFFh)
jako pamiêci danych

– sygna³ zapisu do pamiê-

ci próbek

EOR

– sygna³ przepe³nienia

licznika adresu

– sygna³ odczytu danych

przez mikrokontroler

REG_IE

– sygna³ wyzwalania ze-

wnêtrznego

ALLOW_IE

– sygna³ zezwolenia na ze-

wnêtrzne wyzwalanie re-
jestracji (generowany
przez mikrokontroler)

REG_IP

– sygna³ rozpoczêcia reje-

stracji (generowany przez
mikrokontroler)

REG_SP – sygna³ zakoñcze-

nia rejestracji (ge-
nerowany przez
mikrokontroler)

Na rysunku 4 przedsta-

wiono przyk³adowe zale¿-
noœci pomiêdzy wybranymi
sygna³ami, wyjaœniaj¹ce
mechanizm rejestracji.
Opadaj¹ce zbocze sygna³u REG_IP po-
woduje zmianê stanu automatu (MO-
DE=1) przy narastaj¹cym zboczu sy-
gna³u zegarowego CLK. Konsekwencj¹
tego jest uaktywnienie licznika adresu,
próbkowania i sygna³u zapisu do pa-
miêci WE. Rejestracja trwa do chwili
wykrycia narastaj¹cego zbocza sygna³u
EOR sygnalizuj¹cego zape³nienie ca³ej
pamiêci. Nastêpuje wówczas prze³¹-
czenie sygna³u MODE w stan niski (wy-
³¹czenie rejestracji) synchronizowane
z narastaj¹cym zboczem przebiegu ze-
garowego CLK. Opadaj¹ce zbocze sy-
gna³u MODE powoduje równie¿ wyze-
rowanie liczników adresu i deaktywa-
cjê sygna³u EOR.

Na p³ytce drukowanej wystêpuje

du¿a liczba zwór, których monta¿ nale¿y
przeprowadziæ w pierwszej kolejnoœci.

Nastêpnie montuje siê uk³ady scalone.
Pod uk³ad US13 nale¿y obowi¹zkowo
zastosowaæ podstawkê. Wskazane jest
zastosowanie podstawek pod uk³ady
US4÷US11. Pod uk³ad US14 ze wzglê-
du na du¿e ryzyko uszkodzenia równie¿
warto wlutowaæ podstawkê.

P³ytka rejestratora ³¹czy siê z p³ytk¹

mikrokontrolera za poœrednictwem
trzech taœm przewodów. Wskazane jest
wlutowanie gniazd G1, G2 i G3 zarówno
na p³ytce rejestratora jak i mikroproce-
sora. U³atwi to demonta¿ oraz póŸniej-
sze po³¹czenie oscyloskopu w obudo-
wie. Do gniazd G1, G2 i G3 nale¿y przy-
gotowaæ tasiemki przewodów o odpo-
wiedniej d³ugoœci, zakoñczone z oby-
dwu stron wtykami. Gniazdo G4 mo¿na
bezpoœrednio wyprowadziæ na p³ytê
czo³ow¹ oscyloskopu.

Do p³ytki rejestratora dochodz¹ je-

szcze dwa przewody zasilaj¹ce GZ i G5,
które ³¹czy siê z p³ytk¹ zasilacza oraz

6/99

(3) – sygna³ rozpoczêcia rejestracji z mikroprocesora

(4) – sygna³ zezwolenia na przerwanie zewnêtrzne

i przyjœcie sygna³u wyzwalaj¹cego

(1) – przepe³nienie liczników adresu

(2) – sygna³ zakoñczenia rejestracji z mikroprocesora

REG_IP=0 (3)

ALLOW_IE v REG_IE=0 (4)

PRZETWARZANIE

MODE=0

MODE=1

REJESTRACJA

REG_SP=0 (2)

EOR=1 (1)

Rys. 3 Graf przejœæ automatu nadzoruj¹cego proces rejestracji

Parametr

Typ. Max. Jednostka

Czêstotliwoœæ próbkowania

MHz

Pobór mocy

290

415

B³¹d liniowoœci

±1

±2

LSB

Impedancja wejœciowa

Pojemnoœæ wejœciowa

Tabela 1 – Podstawowe parametry uk³adu TDA 8703

Monta¿ i uruchomienie

6/99

451

ARTKELE

451

ARTKELE

62256-20

US11

US4

C11

C13

C15

C17

C10

C12

C14

74F590

US1

US10

US9

US8

US7

US6

US5

C19

74HC245

74F590

do GX

74F138

+5VA

US2

US12

R6
R7
R8

C18

TDA 8703

451

GAL - OSCYLO

US13

US3

US15

US14

R2
R3
R4
R5

C16

R11

R10

ARTKELE

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

gniazdo sygna³owe G6. Gniazdo G6 na-
le¿y po³¹czyæ z wyjœciem wzmacniacza
wejœciowego mo¿liwie krótkim przewo-
dem w

ekranie. Nale¿y pamiêtaæ

o tym, ¿eby przewód masy po³¹czyæ
tylko z jednej strony (najlepiej od stro-
ny wzmacniacza), aby masa nie two-
rzy³a zamkniêtych pêtli. W przypadku,
gdy instalujemy dwa wzmacniacze wej-
œciowe ich wyjœcia ³¹czymy bezpoœre-
dnio na gnieŸdzie G6.

Uk³ady US4÷US11 mo¿na zdobyæ

z demonta¿u starej p³yty g³ównej kom-
putera PC 486. Stosowane by³y tam ja-
ko pamiêci CACHE. Powinny one mieæ
jak najkrótszy czas dostêpu rzêdu
10÷20 ns. Przy uk³adach o czasie do-
stêpu 10÷15 ns mo¿na spróbowaæ
zwiêkszyæ czêstotliwoœæ próbkowania do
40 MHz. W tym celu na p³ytce mikro-
kontrolera nale¿y zamieniæ rezonator
GR1 z 32 MHz na 40 MHz. Przy pracy
ze zwiêkszon¹ czêstotliwoœci¹ nale¿y
w trybie Rejestracja sprawdziæ równie¿
poprawnoœæ pracy liczników adresu
US1÷US3.

Pomimo wczeœniejszych zapowie-

dzi, dok³adny opis sposobu urucho-
mienia oscyloskopu zamieœcimy po
opisie wszystkich czêœci sk³adowych
konstrukcji czyli p³ytki klawiatury nu-
mer 454 i zasilacza, p³ytka numer 453.
Bez p³ytki zasilacza i klawiatury uru-
chamianie urz¹dzenia by³oby bardzo
uci¹¿liwe.

Wyœwietlacz graficzny LCD jest naj-

dro¿szym elementem zestawu – jego ce-
na w zale¿noœci od wersji waha siê od
100 z³ do ponad 300 z³. Aby u³atwiæ
potencjalnym wykonawcom oscylosko-
pu zdobycie odpowiedniego typu wy-

œwietlacza redakcja PE nawi¹¿e kontakt
z dystrybutorem paneli graficznych
LCD, W jednym z kolejnych numerów
PE podamy dok³adny typ, orientacyjn¹
cenê oraz adres firmy, w której bêdzie
mo¿na kupiæ odpowiedni wyœwietlacz
graficzny LCD.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. Uk³ady programo-
wane do oscyloskopu s¹ oferowane wy-
³¹cznie w zestawie:
AT 89C52-24 z programem “OSCYLO1”
27C512 z programem “OSCYLO2”
GAL 16V8 z programem “OSCYLO3”
GAL 20V8 z programem “OSCYLO4”
P³ytki i zaprogramowane uk³ady z dopi-
skiem OSCYLO mo¿na zamawiaæ w re-
dakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 450 - 5,85 z³
p³ytka numer 451 - 13,10 z³
p³ytka numer 452 - 15,30 z³
p³ytka numer 453 - 3,30 z³
p³ytka numer 454 - 6,60 z³
OSCYLO - 150,00 z³
+ koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

6/99

EOR

REG_IP

MODE

CLK

Rys. 4 Zale¿noœci pomiêdzy wybranymi sygna³ami

US1÷US3

– 74HC590, 74LS590

US4÷US11 – 62256-15 typu CACHE

(w¹ska obudowa DIL-28)

US12

– 74F138, (74AC138,

74ALS138)

US13

– GAL20V8 z programem

“OSCYLO4”

US14

– 74HC245

US15

– TDA 8703

D1, D2

– 1N4148

– 22 W

W/0,125 W

R1÷R8,

R10, R11

– 1 kW

W/0,125 W

– 47 pF/50 V ceramiczny

– 100 pF/50 V ceramiczny

C1÷C3,

– 22 nF/50 V ceramiczny

C9÷C18

– 47 nF/50 V ceramiczny

C5, C6

– 4,7 m

mF/16 V

C19

– 100 m

mF/16 V

p³ytka drukowana

numer 451

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Name

osc_asy;

Partno

CA0018;

Date

04/03/99;

Revision

01;

Designer

T.K.;

Company

ARTKELE;

Assembly

None;

Location

None;

Device

g20v8s;

/************************************************************/
/* Automat rejestratora i dekoder kilku urzadzen */
/* oscyloskopu cyfrowego */
/************************************************************/
/** Inputs **/
pin 1 = clk;

/* sampling clock

pin 2 = reg_sp_;

/* stop

pin 3 = a18;
pin 4 = allow_ie_; /* enable external trigger

pin 5 = a17;
pin 6 = clk_;
pin 7 = a_mod3;

/* input mode

pin 8 = upwe_;

/* write enable (by uP)

pin 9 = a16;
pin 10 = reg_ie_;

/* external trigger

pin 11 = a15;
pin 14 = eor;

/* end of recording

pin 19 = pmrd_;

/* program memory read /

pin 23 = oe_;

/* output enable

/** Outputs **/
pin 15 = ace_;

/* A/D output enable

pin 16 = dce_;

/* digital input enable

pin 17 = dacs_;

/* D/A write enable

pin 18 = clk_a;

/* configuration clock

pin 20 = we_;

/* write enable

pin 21 = mode;

/* machine state

pin 22 = mode_;
/* Declarations and Intermediate Variable Definitions*/
sel = a18 & (!a17) & (!a16) & a15;
eorp_ = !(eor & mode);
reg_sps_ = reg_sp_ # mode;
reg_spi_ = reg_sp_ # mode_;
reg_iei_ = allow_ie_ # reg_ie_ # mode;
/** Logic Equations **/
dacs_ = !(a18 & (!a17) & (!a16) & (!a15)) # upwe_;
pmrd_ = !(a18 & (!a17) & (!a16) & (!a15)) # oe_;
clk_a = sel & (!upwe_);
we_ = (mode & clk) # (mode_ & upwe_);
ace_ = !( ((!a_mod3) & mode) #

((!a_mod3) & mode_ & oe_ & sel));

dce_ = !( (a_mod3 & mode) #

(a_mod3 & mode_ & oe_ & sel));

mode = !((clk_ # allow_ie_ # ((!reg_sp_) &

(!allow_ie_) & reg_ie_)) & mode_);

mode_= !(((!allow_ie_) #

(reg_sp_ & allow_ie_ & (!eor))) & mode);

Listing 1. Kod Ÿród³owy automatu

steruj¹cego rejestratorem

Uk³ad LMC 835 sk³ada siê miêdzy-

innymi z czternastu rezystorów o cyfro-
wo regulowanej rezystancji, które zastê-
puj¹ potencjometry u¿ywane w kon-
wencjonalnych korektorach. Zakres re-
gulacji pozwala na uzyskanie logaryt-
micznej charakterystyki regulacji w za-
kresie ±12 dB przy kroku 1 dB. Pozo-
sta³e czêœci sk³adowe uk³adu LMC 835
u³atwiaj¹ wykonanie dwukana³owego
korektora, dziêki czemu jego konstruk-
cja jest wyj¹tkowo prosta.

Za sterowanie korektorem graficz-

nym, pamiêtanie i programowanie cha-

rakterystyk oraz obs³ugê i wyœwietlanie
nastaw odpowiedzialny jest mikrokon-
troler umieszczony na p³ytce przed-
wzmacniacza (patrz PE 5/99). Poni¿ej
podajemy podstawowe parametry elek-
tryczne korektora:
Czêstotliwoœci

63 Hz, 160 Hz,

œrodkowe pasm

400 Hz, 1 kHz,
2,5 kHz, 6,3 Hz,
16 kHz

Zakres regulacji
wzmocnienia w ka¿-
dym paœmie

–12÷+12 dB

Iloœæ stopni regulacji

25 (co 1 dB)

Pasmo przenoszenia

20÷20000 Hz

Ca³kowite zniekszta³ce-

typ. 0,0015%

nia nieliniowe

maks. 0,1% dla
f=20 kHz,
Au=+12 dB,
lub Au=–12 dB

Stosunek sygna³-szum

min. 100 dB

Amplituda sygna³u
wejœciowego

0,775 V

Impedancja wejœcia

³47 kW

Na pocz¹tek kilka s³ów tytu³em

wprowadzenia. Korektory graficzne s¹
wykorzystywane do regulacji charakte-
rystyki czêstotliwoœciowej toru audio
tzn. Ÿród³a dŸwiêku, wzmacniacza i ze-
stawów g³oœnikowych. Zawieraj¹ pewn¹
liczbê (im wiêcej tym wiêksza dok³ad-
noœæ regulacji) ustawionych na sta³¹ czê-
stotliwoœæ filtrów pasmowo- przepusto-
wych/zaporowych. Czêstotliwoœci œrod-
kowe pasm s¹ tak dobrane, by równo-
miernie rozk³ada³y siê na logarytmicznej
skali czêstotliwoœci. Ka¿de z pasm posia-
da niezale¿n¹ regulacjê wzmocnienia
b¹dŸ t³umienia.

Analizuj¹c zagadnienie od strony teore-

tycznej, w konstrukcji korektora naj³atwiej
wykorzystaæ obwody rezonansowe LC.

Tym artyku³em koñczymy cykl poœwiêcony samochodowemu ze-
stawowi elektroakustycznemu. W ostatniej czêœci opisujemy
siedmiopunktowy korektor graficzny sterowany cyfrowo. Do je-
go sterowania wykorzystywany jest przedwzmacniacz opisywa-
ny w PE 5/99. W korektorze zastosowano uk³ad LMC 835 firmy
National Semiconductor. Jest to sterowany cyfrowo uk³ad ste-
reofonicznego, siedmiopunktowego korektora graficznego
o bardzo dobrych parametrach elektrycznych kwalifikuj¹cych go
do grona urz¹dzeñ Hi-Fi.

Przedwzmacniacz samochodowy

– korektor graficzny

Lo=jwRlRoCl

Rys. 1 Symulowana indukcyjnoœæ

Ro7

Lo7

Co7

Rv7 '

Rv7

Lo1

Co1

Ro1

Rv1

Rv1'

Rys. 2 Uproszczony schemat korektora

Budowa i dzia³anie

6/99

Jednak¿e cewki indukcyjne s¹ czêsto k³o-
potliwe w wykonaniu i wra¿liwe na pola
magnetyczne. Dlatego w korektorach gra-
ficznych, w obwodach filtrów wykorzy-
stuje siê symulatory indukcyjnoœci. W³a-
œciwoœci cewki indukcyjnej mog¹ byæ za-
symulowane przez prosty uk³ad ze
wzmacniaczem operacyjnym. Schemat ta-
kiego uk³adu przedstawiono na rysunku 1.
Elementy R

, C

i R

wraz ze wzmacnia-

czem operacyjnym spe³niaj¹ funkcjê ¿yra-
tora, czyli symulowanej indukcyjnoœci.
Uk³ad przedstawiony na rysunku 1 po
do³¹czeniu kondensatora C

spe³nia funk-

cjê szeregowego obwodu rezonansowe-
go. Czêstotliwoœæ rezonansowa oraz do-
broæ obwodu jest dobierana w zale¿noœci
od liczby filtrów przypadaj¹cej na ka¿dy
kana³.

Podstawowy schemat korektora zo-

sta³ pokazany na rysunku 2. W ka¿dej
œcie¿ce sygna³owej znajduj¹ siê dwa
wzmacniacze operacyjne. Pierwszy
z nich s³u¿y do wzmacniania sygna³u
w paœmie, natomiast drugi do jego t³u-
mienia. Wzmocnienie pierwszego pa-
sma jest okreœlone zale¿noœci¹:

Przy wzmocnieniu wiêkszym od zera ob-
wód odpowiedzialny za t³umienie sy-
gna³u w paœmie jest zbêdny – rezystan-
cja R

’ jest równa

¥.

T³umienie w pierwszym paœmie okreœla
zale¿noœæ:

Przy t³umieniu wiêkszym od zera obwód
odpowiedzialny za wzmacnianie sygna-
³u w paœmie jest zbêdny – rezystancja
R

’ jest równa

¥.

Czêstotliwoœæ œrodkow¹ pasma okreœla
wzór:

Na rysunku 3 przedstawiono sche-

mat ideowy korektora. Obydwa kana³y
s¹ symetryczne, dlatego omówiony zo-
stanie tylko jeden z nich. Obwód wej-
œciowy pierwszego kana³u stanowi
wzmacniacz operacyjny US1. Zgodnie
z rysunkiem 2 wzmacniacz US1A jest
odpowiedzialny za funkcjê wzmacniania

ka¿dym z

pasm. Wzmacniacz

US1B pracuj¹cy w uk³adzie wtórnika na-
piêciowego pozwala realizowaæ funkcjê
t³umienia w ka¿dym paœmie. W ka¿dym
kanale umieszczono siedem obwodów
rezonansowych z ¿yratorami na wzmac-
niaczach operacyjnych. Uk³ad po³¹czeñ
odpowiada rysunkowi 2. Wszystkie
wzmacniacze operacyjne wymagaj¹ na-
piêcia polaryzuj¹cego równego po³owie
napiêcia zasilania – jest ono doprowa-
dzane z p³ytki przedwzmacniacza. We-
wn¹trz uk³adu US3 znajduj¹ siê poten-
cjometry cyfrowe oraz uk³ad steruj¹cy.
Dziêki zastosowaniu szeregowego for-
matu s³owa steruj¹cego do programo-
wania korektora wymagane s¹ tylko 3
sygna³y cyfrowe, które doprowadzane
s¹ do mikrokontrolera za poœrednic-
twem z³¹cza W7.

W pamiêci mikrokontrolera zapisa-

no siedem charakterystyk czêstotliwo-
œciowych odpowiadaj¹cych ró¿nym ro-
dzajom muzyki lub warunkom ods³u-
chowym. U¿ytkownik do dyspozycji ma
nastêpuj¹ce charakterystyki:
P³aska – wszystkie czêstotliwoœci s¹
przenoszone jednakowo.
Pop – charakterystyka ta silnie podbija
tony niskie i w nieco mniejszym stopniu
tony wysokie co daje odpowiednie wra-
¿enie ods³uchowe szczególnie przy
mniejszym natê¿eniu dŸwiêku.
Rock – charakterystyka ta jest podobna
do poprzedniej z t¹ ró¿nic¹, ¿e podbicie
niskich tonów jest nieco mniejsze a czê-
stotliwoœci œrednie bardziej st³umione.

Samochód – w samochodzie panuj¹
bardzo niekorzystne warunki ods³ucho-
we. Ma³a objêtoœæ oraz niewielka liczba
elementów poch³aniaj¹cych dŸwiêk po-
woduje uwydatnienie czêstotliwoœci wy-
¿szych i powstawanie nieprzyjemnych
dla ucha fal stoj¹cych. Stopniowane t³u-
mienie czêstotliwoœci wy¿szych popra-
wia warunki ods³uchowe w samocho-
dzie.
Mowa – przy odtwarzaniu audycji
s³ownych przy p³askiej charakterystyce
przenoszenia toru audio nastêpuje po-
gorszenie zrozumia³oœci mowy na skutek
zbyt silnego uwydatnienia czêstotliwo-
œci z krañców pasma w stosunku do czê-
stotliwoœci œrednich. Pojawiaj¹ siê wów-
czas nienaturalne szelesty i dudnienia.
W celu poprawy zrozumia³oœci mowy
stosuje siê filtr prezencyjny podbijaj¹cy
o kilka dB czêstotliwoœci œrednie.
Jazz – niepowtarzalny klimat tej muzy-
ki, mo¿na odczuæ chyba tylko na kon-
certach. Aby nieco zbli¿yæ siê do warun-
ków koncertowych, doœwiadczalnie do-
brano najkorzystniejsz¹ charakterystykê
kieruj¹c siê wy³¹cznie subiektywnymi
odczuciami.
Klasyka – przy ods³uchu muzyki po-
wa¿nej dla poprawienia charakterystyki
przenoszenia ca³ego zestawu tzn. Ÿród³a
dŸwiêku, wzmacniacza i zestawów g³o-
œnikowych, wprowadzono delikatne
uwydatnienie czêstotliwoœci z krañców
pasma.

Oprócz zapisanych na sta³e charakte-

rystyk istnieje mo¿liwoœæ zdefiniowania

–12

–11

Czêstotliwoœæ

–10

–9

–8

–7

–6

–5

–

Rock

–

Samochód

–

Mowa

–

Jazz

–

Klasyka

–4

–3

–2

–1

2,5kHz

6,3kHz

16kHz

–

Pop

Wzmocnienie

63Hz

160Hz

400Hz

1kHz

Rys. 4 Predefiniowane charakterystyki czêstotliwoœciowe korektora

L C

1 1

6/99

W5X

W5Y

DO PRZEDWZMACNIACZA

47k

C14

C11

C13

–

470

–

C10

470

100p

C13

100k

US2

100p

100k

US1

AUDIO

+9V

C66

C65

47n

+9V

100k

C49

10k

R10

C11

100p

C12

+9V

100k

10k

100p

100k

47k

W10

US1, US2, US4

US10

–

LM833

100k

47k

62k

82k

100k

680

C40

R48

680p

680

1,5n

C36

R42

680

3,3n

C32

R36

680

6,8n

C28

R30

680

15n

C24

R24

33n

C20

R18

680

10B

100n

C16

R12

C26

150n

100k

R52

R50

C42

4,7n

R46

100k

R44

10n

C38

100k

R40

R38

C34

22n

R34

100k

R32

68n

C30

100k

R28

R26

100k

R22

R20

C22

470n

R16

100k

R14

LC1

AGND

C18

AIN7

LC4

LC5

LC6

LC2

LC3

AIN4

AIN2

AIN3

AIN6

AIN5

+9V

US4

US10

US3

LC8

LC9

LC10

LC7

LMC835

DGND

AIN1

LC13

LC14

LC11

LC12

DATA

CLK

STROBE

+5V

C33

3,3n

22n

680

R51

100k

C41

680p

4,7n

680

R45

100k

C37

1,5n

10n

680

R39

100k

680

R33

100k

C29

6,8n

68n

680

R27

100k

C25

15n

150n

680

R21

100k

C21

33n

470n

680

100k

R15

C17

100n

R37

10A

R49

R47

47k

C39

R43

R41

62k

C35

R35

82k

C31

R31

R29

82k

C27

R25

R23

100k

C23

R19

R17

100k

C19

R13

100k

R11

C15

Rys. 3 Schemat ideowy korektora

6/99

trzech indywidualnych ustawieñ. Usta-
wienia te bêd¹ pamiêtane nawet po wy-
³¹czeniu zasilania gdy¿ s¹ przechowywa-
ne w nieulotnej pamiêci EEPROM.

Na rysunku 4 przedstawiono wszy-

stkie predefiniowane charakterystyki
korektora

Wszystkie kondensatory zastosowa-

ne w torze akustycznym powinny byæ
dobrej jakoœci. Ich tolerancja nie powin-
na byæ gorsza ni¿ ±5%. Wskazane jest
wyselekcjonowanie par kondensatorów
o zbli¿onych pojemnoœciach, tak aby
charakterystyki regulacji w obydwu ka-
na³ach by³y zbli¿one. Ze wzglêdu na
ograniczon¹ iloœæ miejsca w obrêbie ¿y-
ratorów nale¿y stosowaæ kondensatory
o jak najmniejszych gabarytach. Rezy-

story stosowane w filtrach mog¹ byæ
z piêcioprocentowego szeregu E24.

Zdecydowanie najlepsze parametry

szumowe mo¿na osi¹gn¹æ stosuj¹c ni-
skoszumne wzmacniacze operacyjne LM
833, specjalnie zaprojektowane do za-
stosowañ audio. W przypadku trudnoœci
z ich zdobyciem mo¿na tak¿e zastoso-
waæ popularne wzmacniacze operacyjne
LM 358, nale¿y siê wówczas liczyæ z po-
gorszeniem parametrów korektora.

Przed przyst¹pieniem do monta¿u

elementów pamiêtajmy o wlutowaniu
zworek (czêœæ z nich znajduje siê pod
uk³adem US3).

Sprawdzenie korektora jest mo¿liwe

dopiero po po³¹czeniu go z przed-
wzmacniaczem. P³ytka korektora ³¹czy
siê z p³ytk¹ przedwzmacniacza trzema
taœmami przewodów – zasilaj¹cym, sy-
gna³owym i steruj¹cym. Do po³¹czenia

sygna³owego najlepiej wykorzystaæ
przewód ekranowany. Ekran nale¿y po-
³¹czyæ z

mas¹ tylko po stronie

przedwzmacniacza – nale¿y pamiêtaæ
o tym aby z sygna³u masy nie tworzyæ
zamkniêtych pêtli.

W przypadku ³¹czenia korektora wraz

z przedwzmacniaczem i wzmacniaczem
mocy – sygna³ audio nale¿y doprowadziæ
na wejœcie korektora graficznego (p³ytka
467). Wyjœcie korektora (punkty
W5X

W5Y) ³¹czymy z

wejœciem

przedwzmacniacza (p³ytka 466 gniazdo
G5) z pominiêciem potencjometrów P3,
P4 i kondensatorów C67 i C68. Potencjo-
metry P1 i P2 s³u¿¹ do regulacji amplitu-
dy sygna³u wejœciowego. Ustawiamy je
w takiej pozycji, aby przy p³askiej charak-
terystyce przenoszenia, na wyjœciu korek-
tora uzyskaæ znamionow¹ amplitudê sy-
gna³u równ¹ 0,775 V.

ARTKELE 467

C65

W5X

C10

C40

R50

833

CC36

R44

833

CC32

R38

833

CC28

R32

833

CC24

R26

833

C16

R14

833

R20

C20

R10

LMC835

W10

C13

US3

R18

R12

R24

R30

R36

R42

R48

C42

R52

C38

R46

C34

R40

C30

R34

C26

R28

C18

R16

R22

C22

C49

833

C66

R15

R11

C17

R21

R17

C21

R27

R23

C25

R33

R29

C29

R39

R35

C33

R51

C41

C37

R41

R45

C14

C12

C11

R43

C39

R49

C35

R37

C31

R31

C27

R25

C23

R19

C19

C15

R13

W5Y

833

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Monta¿ i uruchomienie

6/99

Aby nie wykonywaæ przestrajania

w sposób czysto automatyczny, „zgodnie
z podan¹ receptur¹” opiszemy dzia³anie g³o-
wicy UKF odbiornika radiowego na przyk³a-
dzie schematu g³owicy tunera T 7010. Sche-
mat ten jest identyczny ze schematem g³o-
wicy amplitunera AT 9100.

Sygna³ z anteny UKF podawany jest za

poœrednictwem linii przesy³owej symetrycz-
nej lub koncentrycznej. Wtyk przewodu sy-
metrycznego o impedancji falowej 300 W
nale¿y pod³¹czyæ do gniazda Gn1. Gniazdo
Gn2 przeznaczone jest do do³¹czenia wtycz-
ki przewodu koncentrycznego 75 W.

Cewka L1 stanowi tzw. symetryzator

dopasowuj¹cy symetryczne Ÿród³o sygna³u
do niesymetrycznego wejœcia wzmacniacza
w.cz. W³aœciwie jest to transformator w.cz.
pe³ni¹cy tak¿e rolê obwodu wejœciowego.
Po³owa uzwojenia pierwotnego zapewnia
dopasowanie do przewodu niesymetryczne-
go (koncentrycznego). Uzwojenie wtórne L1
wraz z do³¹czonymi pojemnoœciami C1, C2
i zmienn¹ pojemnoœci¹ diody D1 stanowi
obwód rezonansowy wydzielaj¹cy wstêpnie
odbierany sygna³. Sygna³ ten podawany jest
z odczepu przez kondensator C3 i d³awik L2
do emitera tranzystora T1. D³awiki L2 i L3
zapewniaj¹ lepsze dopasowanie tranzystora
na minimum szumów co daje poprawê czu-
³oœci odbiornika.

T1 pracuje jako wzmacniacz w.cz.

w uk³adzie ze wspóln¹ baz¹. Wzmocniony
sygna³ z kolektora podawany jest do filtru
pasmowego wykorzystuj¹cego sprzê¿one
magnetycznie cewki L4 i L5. Obwody rezo-
nansowe filtru przestrajane s¹ diodami po-
jemnoœciowymi D2 i D3. Kondensatory
C10, C12 podobnie jak C1 zawê¿aj¹ zakres
przestrajania obwodów. Jest to wymagane
dla zakresu OIRT.

Wydzielony przez filtr pasmowy sygna³

w.cz. podawany jest przez kondensator C14
do bazy tranzystora T2 pracuj¹cego jako sto-
pieñ przemiany – mieszacz. Tak¿e do bazy

przez kondensator C23 i rezystor R10 poda-
wany jest sygna³ heterodyny. Cewka L6
z kondensatorem C15 stanowi¹ eliminator
czêstotliwoœci poœredniej 10,7 MHz. Sygna³
poœredniej czêstotliwoœci w kolektorze tran-
zystora T2 wydzielany jest przez filtr poœre-
dniej czêstotliwoœci L9.

Heterodyna wykorzystuje tranzystor T3

pracuj¹cy w uk³adzie ze wspóln¹ baz¹. Jest
ona generatorem LC w uk³adzie Colpittsa.
Odczep cewki zapewnia jedynie dopasowa-
nie kolektora tranzystora. Sprzê¿enie po-
jemnoœciowe jest realizowane przez dzielnik
pojemnoœciowy C19, C18. Obwód rezo-
nansowy heterodyny stanowi¹ cewka L7,
kondensatory C26, C25 oraz dioda pojem-
noœciowa D4. Dodatkowo do tego obwodu
do³¹czona jest dioda pojemnoœciowa D5
(przez kondensator C27). Dioda ta jest wy-
korzystana w uk³adzie automatycznej regu-
lacji czêstotliwoœci.

G³owica jest zasilana napiêciem oko³o

12 V. Doprowadzone jest do niej napiêcie
strojenia Us (2÷25 V) i napiêcie ARCz (au-
tomatycznej regulacji czêstotliwoœci).

G³owica tunera T 9010 ró¿ni siê od opi-

sywanej uk³adem heterodyny. Tranzystor T3
pracuje tu w uk³adzie ze wspólnym kolekto-
rem i cewka heterodyny nie posiada odcze-
pu. Minimalne ró¿nice dotycz¹ wartoœci kon-
densatorów w obwodach rezonansowych.

Przed operacj¹ nale¿y sprawdziæ po-

prawnoœæ dzia³ania tunera czy amplitune-
ra. Ewentualnie usun¹æ zauwa¿one uster-
ki. Od³¹czyæ urz¹dzenie od sieci i zdj¹æ
obudowê. Zlokalizowaæ g³owicê UKF œle-
dz¹c prowadzenie sygna³u z gniazdka an-
tenowego. W amplitunerze trzeba w³o¿yæ
w to wiêcej wysi³ku z uwagi na „piêtro-
w¹” zabudowê wnêtrza. Dalsze operacje
podam w punktach:
1. Wymontowaæ kondensatory C1(18 pF),

C10, C12, C26 (12 pF).

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki mo¿na za-
mawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 467 - 7,50 z³
+ koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

US1, US2,

US4÷US10

– LM 833 (LM 358)

US3

– LMC 835

R7, R8

– 470 W

W/0,125 W

R13, R14, R19,

R20, R25, R26,

R31, R32, R37,

R38, R43, R44,

R49, R50

– 680 W

W/0,125 W

R9, R10

– 10 kW

W/0,125 W

R47, R48

– 47 kW

W/0,125 W

R41, R42

– 62 kW

W/0,125 W

R29, R30,

R35, R36

– 82 kW

W/0,125 W

R1÷R6, R11,

R12, R15÷R18,

R21÷R24, R27,

R28, R33, R34,

R39, R40, R45,

R46, R51, R52 – 100 kW

W/0,125 W

P1, P2

– 47 kW

W TVP 1232

C3÷C6

– 100 pF/50 V ceramiczny

C39, C40

– 680 pF/25 V KSF-020-ZM

C35, C36

– 1,5 nF/25 V KSF-020-ZM

C31, C32

– 3,3 nF/25 V KSF-020-ZM

C41, C42

– 4,7 nF/25 V KSF-020-ZM

C27, C28

– 6,8 nF/25 V KSF-020-ZM

C37, C38

– 10 nF/25 V KSF-020-ZM

C23, C24

– 15 nF/25 V KSF-020-ZM

C33, C34

– 22 nF/100 V MKSE-20

C19, C20

– 33 nF/63 V MKSE-20

C49

– 47 nF/50 V ceramiczny

C29, C30

– 68 nF/63 V MKSE-20

C15, C16

– 100 nF/63 V MKSE-20

C25, C26

– 150 nF/50 V MKSE-20

C21, C22

– 470 nF/50 V MKSE-20

C17, C18

– 1 m

mF/50 V MKSE-20

C1, C2,

C10, C14

– 1m

mF/25 V

C65, C66

– 22 m

mF/16 V

C7÷C9,

C11÷C13

– 47 m

mF/16 V

p³ytka drukowana

numer 467

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Wracamy ponownie do dostosowania naszego sprzêtu Hi-Fi z mi-
nionej epoki do nowych warunków. Tym razem zajmiemy siê pro-
dukcj¹ Zak³adów Radiowych Kasprzaka wspó³pracuj¹cych blisko
z Zak³adami Radiowymi Eltra. Opis dotyczy przestrojenia zakresu
UKF z pasma OIRT (65,5÷73 MHz) na CCIR (87,5÷108 MHz).

Przestrajanie tunerów T 7010,
T 9010 i amplitunera AT 9100

Schemat ideowy g³owicy UKF

Przestrajanie g³owic tunera
T 7010 i amplitunera AT 9100

6/99

2. Wymontowaæ cewkê heterodyny L7.

Odwin¹æ po 1 zwoju od górnej i dolnej
czêœci cewki. Uformowaæ wyprowadzenia
w tych samych miejscach co przed prze-
róbk¹ (w odniesieniu do odczepu). Wy-
krêciæ z cewki rdzeñ metalowy i zamon-
towaæ j¹ ponownie.

4. Wykrêciæ do po³owy rdzenie cewek L1,

L4 i L5.

5. Sprawdziæ, czy nie ma mo¿liwoœci pora-

¿enia napiêciem 220 V. Do tunera do³¹-
czyæ wzmacniacz, a do obu urz¹dzeñ g³o-
œniki. W³¹czyæ zasilanie – w g³oœnikach
powinniœmy us³yszeæ szum potwierdzaj¹-
cy „¿ycie” g³owicy. Jego brak wymaga
sprawdzenia jakoœci przeróbek i ewentu-
alnej poprawy.

6. Pokrêcaj¹c pokrêt³em strojenia uzyskaæ

przynajmniej s³aby sygna³ audycji. Korzy-
staj¹c z pomocy innego odbiornika okre-
œliæ czêstotliwoœæ odbieranej stacji i ewen-
tualnie zmieniæ jej po³o¿enie na skali
przez rozci¹ganie lub œciskanie zwojów
cewki heterodyny L7. Dostroiæ rdzeniami
cewek L1, L4 i L5 na maksimum sygna³u.
Powinno siê wówczas pojawiæ wiêcej stacji.

7. Zakres odbieranych czêstotliwoœci

ustaliæ zmieniaj¹c indukcyjnoœæ L7 (dla
czêstotliwoœci oko³o 87 MHz) i pojem-
noœæ trymera C25 dla czêstotliwoœci
108,5 MHz (oczywiœcie nie uda siê te-
go zrobiæ tak dok³adnie bez genera-
tora w.cz).

8. Zestroiæ obwód wejœciowy i filtr pa-

smowy na maksimum sygna³u. Dla
czêstotliwoœci odbieranych oko³o
88 MHz (zale¿nie od dostêpnej sta-
cji) stroiæ indukcyjnoœciami. Przy
107 MHz stroiæ trymerami. Zabieg
ten nale¿y powtórzyæ kilkakrot-
nie dla uzyskania zadowalaj¹cych
wyników.

9. Sprawdziæ za³¹czanie wskaŸnika ste-

reo, dzia³anie ARCz i jakoœæ odbioru.

W tunerze T 9010 zastosowaæ tak¹

sam¹ procedurê. Wymontowaæ kon-
densatory C1 (20 pF), C10 i C12 po
18 pF. W heterodynie wymontowaæ
kondensator C23 o pojemnoœci 18 pF.
Od cewki L7 odwin¹æ 1÷2 zwojów.

Po ponownym od³¹czeniu zasilania

za³o¿yæ obudowê. Po³¹czyæ segmenty,
w³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ jeszcze
raz dzia³anie tunera. ¯yczê dobrego
odbioru i zadowolenia z dobrze wyko-
nanej pracy.

20k

10k

51k

12p

4,7n

C22

1,3k

R21

C21

C20

18k

5,6k

R18

2,4k

R24

R25

56k

R23

5,6p

C27

C29

R22

BB104G

C26

C24

360p

3/10p

C25

270

R19

68p

C18

R17

ARCz

R26

56k

BB105G

C28 1n

C30

4,7n

C23

R20

5,6p

C19

T3 BF195

4,7n

4,7

+Uz

C115

Gn2

4,7k

C17

4,7n

R15

4,7n

1,8k

120p

1,8k

R13

R12

15k

2,7k

R11

R10

47k

3,3k

3/10p

C11

47k

51k

3,3k

47k

3,6k

3/10p

20p

Gn1

p.cz.

10k

R16

100

C16

C15

8,2p

3/10p

C13

12p

C12

12p

C10

C8 1n

BB104G

BB104B

100

F205

R14

PP1

PP2

C14

BB104G

BF 314

C3 1n

BF314

Rys. 1 Schemat ideowy g³owicy UKF

à R.K.

6/99

Podczas uruchamiania uk³adu alarmu

samochodowego z radiopowiadomieniem
opublikowanego w numerach 6/95 i 7/95
napotka³em trudnoœci w odbiorze sygna-
³ów przesy³anych z pilota. Przyczyn¹ okaza-
³o siê zbyt proste rozwi¹zanie uk³adu ³¹cza
optoelektronicznego. W rozwi¹zaniu uk³a-
dowym autor artyku³u zastosowa³ bezpo-
œrednie przesy³anie informacji. Pod pojê-
ciem bezpoœrednie rozumiem takie stero-
wanie diod¹ nadawcz¹, ¿e stanowi jedynki
na wyjœciu kodera odpowiada w³¹czenie
diody nadawczej, zaœ stanowi zera odpo-
wiada wy³¹czenie diody. Taki sposób prze-
sy³ania sygna³ów torem podczerwieni jest
mo¿liwy, ale nie zapewnia on dostateczne-
go zasiêgu, a przesy³ana informacja jest
bardzo czêsto przek³amywana w uk³adzie
odbiorczym. Myœlê, ¿e rozwi¹zanie to zo-
sta³o podyktowane chêci¹ maksymalnego
uproszczenia uk³adu, co jednak w moim
przypadku okaza³o siê doœæ niefortunne.

Najczêœciej stosowanym sposobem

transmisji sygna³ów w podczerwieni jest
modulacja impulsowa. Takie rozwi¹zanie
stosowane jest we wszystkich pilotach do
telewizorów, magnetowidów, radioodbior-
ników i alarmów. W uk³adach tych strumieñ
promieniowania podczerwonego modulo-
wany jest sygna³em prostok¹tnym o wype³-

nieniu 1/2 i czêstotliwoœci 30÷40 kHz. Po
stronie odbiorczej sygna³ podlega wzmoc-
nieniu we wzmacniaczu pasmowym o czê-
stotliwoœci œrodkowej identycznej jak czê-
stotliwoœæ moduluj¹ca w nadajniku, a na-
stêpnie jest dekodowany. W ten sposób na
wyjœciu uk³adu odbiorczego otrzymuje siê
sygna³ oryginalny wysy³any przez koder
w pilocie. Zastosowanie odbiornika ze
wzmacniaczem pasmowym pozwala na
lepsze odseparowanie siê od zak³óceñ,
umo¿liwia te¿ zastosowanie znacznie wiêk-
szego wzmocnienia i tym samym popra-
wienie zasiêgu.

O ile uk³ad modulatora w nadajniku

jest bardzo prosty, o tyle odbiornik jest ju¿
nieco bardziej skomplikowany i wymaga
stosowania specjalizowanych uk³adów sca-
lonych. Schemat modyfikacji nadajnika za-
mieszczono na rysunku 1 (czêœæ lewa ry-
sunku). Elementy dodatkowe narysowano
na niebieskim tle. Tajmer 555 generuje

przebieg o czêstotliwoœci ok. 33 kHz, mo-
duluj¹cy sygna³ pochodz¹cy z kodera US1.
Dodatkowe elementy w pilocie zosta³y
zmontowane „na paj¹ka”. Jest to zadanie
doœæ trudne, ze wzglêdu na brak miejsca,
ale mo¿liwe.

Natomiast po stronie odbiorczej usu-

niête zosta³y elementy: ODB1, T1, T2,

R1÷R4, C1. W ich miejsce wstawiono zin-
tegrowany odbiornik podczerwieni stoso-
wany w sprzêcie RTV. W metalowej puszce
posiada on diodê odbiorcz¹, wzmacniacz
pasmowy i demodulator. Zintegrowany
odbiornik wymaga pod³¹czenia masy, zasi-
lania, a jego wyjœcie ³¹czy siê bezpoœrednio
z wejœciem dekodera (patrz rys. 1).

Uk³ad odbiornika mo¿na kupiæ w skle-

pach z elementami elektronicznymi i ko-
sztuje on ok. 8,00 z³. Niestety czêsto uk³ady
te nie posiadaj¹ oznaczeñ, a ró¿ne typy ma-
j¹ ró¿nie rozmieszczone wyprowadzenia.
Na rys. 1 przedstawiono wyprowadzenia
odbiornika który uda³o mi siê zakupiæ. Roz-
szyfrowanie wyprowadzeñ jest doœæ proste.
Masa to nó¿ka która po³¹czona jest z ekra-
nem, metalow¹ puszk¹ w której mieœci siê
ca³y uk³ad. Plus zasilania to nó¿ka która po-
³¹czona jest z plusem kondensatora elektro-
litycznego umieszczonego w œrodku ekranu
(przebieg œcie¿ek od nó¿ki do kondensatora
mo¿na zobaczyæ po delikatnym otwarciu
puszki). Trzecia nó¿ka to wyjœcie.

Przerobiony w ten sposób uk³ad nie

wymaga praktycznie ¿adnych regulacji.
Odbiornik mo¿na po³¹czyæ z p³ytk¹ zwyk³y-

mi przewodami
o

d³ugoœci nie

przekraczaj¹cej
50 cm (mo¿e byæ
ona wiêksza, ale
wymaga to spraw-
dzenia).

Na koniec pra-

gnê dodaæ, ¿e mi-
nimalna odleg³oœæ
z jakiej odbierane
s¹ sygna³y wynosi
ok. 20 cm, nato-
miast maksymal-
na odleg³oœæ po-
prawnego odbio-
ru jest rzêdu 8 m.
Je¿eli zasiêg bê-
dzie mniejszy (po-
ni¿ej 1 m) przy-
czyna mo¿e tkwiæ
w innej czêstotli-
woœci œrodkowej
odbiornika, zbyt

ró¿ni¹cej siê od czêstotliwoœci modulacji
w nadajniku. W takim przypadku nale¿y
zmieniæ wartoœæ rezystora 20 kW na inn¹.
Dobór rezystora wymaga przeprowadzenia
kilku prób. W³aœciwa wartoœæ to ta przy
której uzyskuje siê maksymalny zasiêg.

Alarm samochodowy PE 6/95 –

modyfikacja

à Jerzy Abramowicz

od strony diody

widok odbiornika

47n

20k

NE 555

R10

R11 100k

T7 ÷ BC308B

T6 ÷ BC238B

10k

3,6k

R9 100k

10k

A2÷A17

DO WEJŒÆ

+5V

2 x

1N4148

33W

ODB

GND

OSC

MODE

120p

A2÷A17

DO WEJŒÆ

A15

BC338-16

10k

TX/RX

OUT

A17

A16

TX/RX

US1

100k

UM3758

120A

Ucc

120A

W£1

120p

100k

UM3758

US1

OSC

RADIOPOWIAD.

12V

/16V

MODE

47n

Rys. 1 Schemat ideowy modyfikacji czêœci nadawczej i odbiorczej alarmu

6/99

Psy s³ysz¹ dŸwiêki o znacznie wy-

¿szych czêstotliwoœciach ni¿ ludzie. Ta
w³aœciwoœæ jest czêsto wykorzystywana
przez w³aœcicieli którzy kupuj¹ specjalne
gwizdki ultradŸwiêkowe, przy pomocy
których mog¹ przywo³ywaæ swoich ulu-
bieñców. DŸwiêk takiego gwizdka jest dla
ludzi nies³yszalny, natomiast pies który
jest odpowiednio u³o¿ony us³yszy go
i podbiegnie do swojego pana. Wykorzy-
stuj¹c t¹ w³aœciwoœæ s³uchu psów mo¿na
zbudowaæ urz¹dzenie przeznaczone do
ich odstraszania, dzia³aj¹ce na tej samej
zasadzie co bardzo g³oœne alarmy z prze-
twornikiem piezoelektrycznym.

Przy pewnym poziomie natê¿enia

dŸwiêku staje siê on nie do wytrzymania
i zmusza do ucieczki. Taki efekt uzyskuje
siê przy natê¿eniu dŸwiêku powy¿ej
100 dB. Dla wy¿szych poziomów natê¿e-
nia dŸwiêku, rzêdu 110÷120 dB „ha³as”
jest tak du¿y, ¿e zaczyna siê odczuwaæ fi-
zyczny ból. Podobnie dzieje siê w przy-
padku psa. Zatem uk³ad odstraszacza mu-
si siê sk³adaæ z generatora i odpowiednie-
go g³oœnika.

W opisywanym urz¹dzeniu zastoso-

wano piezoelektryczny przetwornik ultra-
dŸwiêkowy spe³niaj¹cy funkcjê g³oœnika.
Jego parametry s¹ nastêpuj¹ce:

Czêstotliwoœæ

40±1 kHz

Poziom natê¿enia
dŸwiêku

106 dB

Pasmo

4 kHz przy 98 dB

Kierunkowoœæ

50° przy –6 dB

Pojemnoœæ

1,8 nF ±20%

Zakres temp. pracy

–10÷+55°C

Jak widaæ z powy¿szego przetwornik jest
w stanie zapewniæ dostateczne natê¿enie
dŸwiêku (106 dB), które mo¿e wywo³aæ
ból u psa, który us³yszy tak wysoki dŸwiêk.

Schemat takiego uk³adu przedsta-

wiono na rysunku 1. Jako generator wy-

korzystano tani i popularny uk³ad tajme-
ra 555 (US1). Generator pracuje na czê-
stotliwoœci 40 kHz, wytwarzaj¹c przebieg
prostok¹tny o wype³nieniu ok. 1/2. Z wyj-
œcia generatora zasilany jest stopieñ
wzmacniacza zrealizowanego na tranzy-
storze T1, do którego pod³¹czono ultra-
dŸwiêkowy przetwornik piezoelektryczny.
W bazie tranzystora T1 umieszczono
uk³ad przyspieszaj¹cy prze³¹czanie sk³a-
daj¹cy siê z elementów R4 i C3. Konden-
sator C3 dzia³a w czasie pojawiania siê
zbocza narastaj¹cego lub opadaj¹cego
zwiêkszaj¹c pr¹d bazy T1 przy zboczu na-
rastaj¹cym, lub gwa³townie zmniejszaj¹c
pr¹d bazy T1 przy zboczu opadaj¹cym.
Rezystor R4 zapewnia polaryzacjê bazy
w trakcie trwania impulsu.

Z uwagi na to, ¿e przetwornik taki

przedstawia sob¹ praktycznie sam¹ po-
jemnoœæ konieczne jest dopasowanie im-
pedancji zrealizowane przez cewkê L1
z odczepem. Dla uproszczenia ca³ego uk³a-
du zastosowano sterowanie przebiegiem
prostok¹tnym, który czêœciowo jest „wy-
g³adzany” w obwodzie rezonansowym
utworzonym przez cewkê L1 i pojemnoœæ
przetwornika piezoelektrycznego.

Odstraszacz psów zasilany jest z mi-

niaturowej bateryjki 12 V.

P³ytka odstraszacza psów posiada

niewielkie rozmiary, tak, ¿e mo¿e zmie-
œciæ siê w prostok¹tnej obudowie od pilo-
ta. Przed rozpoczêciem monta¿u koniecz-
ne jest rozwiercenie otworu przeznaczo-
nego do mocowania cewki L1 wiert³em
o œrednicy 2,3 mm.

Nastêpn¹ czynnoœci¹ bêdzie wykona-

nie uchwytów do bateryjki 12 V. Mo¿na

Od czasu do czasu w telewizji i gazetach spotyka siê informacje o po-
gryzieniu kogoœ przez psy. Do mediów trafiaj¹ opisy najtragiczniejszych
wypadków. Codziennoœæ jest jeszcze gorsza i obfituje w dziesi¹tki mniej
lub bardziej dotkliwych w skutkach psich ataków. W poni¿szym artyku-
le przedstawiamy opis prostego urz¹dzenia które mo¿e ustrzec przed
zaatakowaniem przez psa. Uk³ad elektroniczny jak i procedura strojenia
s¹ bardzo proste, a koszt wykonania niewielki. Powinno to zachêciæ
wszystkich Czytelników do wykonania tego praktycznego urz¹dzenia.

6/99

UltradŸwiêkowy odstraszacz psów

47n

–

40kHz

15k

NE 555

US1

2k*

BAT

12V

R4 1k

BC547B

12CK40T

NAD

22W

C3 1n

100mF

Rys. 1 Schemat ideowy odstraszacza psów

Monta¿ i uruchomienie

je samemu wyci¹æ z kawa³ka sprê¿ystej
blaszki i przylutowaæ do kawa³ków sztyw-
nego drutu wlutowanego w p³ytkê druko-
wan¹. W niektórych sklepach z czêœciami
elektronicznymi mo¿na nabyæ za niewiel-
k¹ cenê gotowe blaszki, odpada wtedy
dodatkowa praca.

Cewka dopasowuj¹ca L1 (8,8 mH)

zosta³a nawiniêta drutem nawojowym
w emalii DNE 0,2 mm. Zastosowano
w niej rdzeñ kubkowy M-18 o sta³ej
A

=3400 nH/zw

wykonany z ferrytu

F2001. Po nawiniêciu 25 zwojów wyko-
nuje siê odczep, po czym nawija siê
dalsze 25 zwojów. Cewkê mo¿na te¿
nawin¹æ na rdzeniu kubkowym o in-
nych wymiarach (liczba po literze
M oznacza œrednicê w milimetrach) i in-
nej wartoœci sta³ej rdzenia A

. Do obli-

czenia iloœci zwojów mo¿na pos³u¿yæ
siê wzorem:

gdzie:
n

– liczba zwojów cewki L1,

– sta³a rdzenia w nH/zw

Odczep wykonuje siê zawsze w po³owie
liczby zwojów.

Nawiniêt¹ cewkê przykrêca siê do

p³ytki drukowanej wkrêtem M3. Nie wol-
no zbyt mocno skrêcaæ cewki, gdy¿ grozi
to pêkniêciem rdzenia, który jest bardzo
kruchy. Przewody wlutowuje siê w otwo-
ry A, B, C w p³ytce drukowanej. Trzeba
zwróciæ szczególn¹ uwagê, aby nie pomy-
liæ miejsca wlutowania odczepu. Powi-

nien on byæ wlutowany w pole oznaczo-
ne liter¹ B.

Przed uruchomieniem uk³adu

w miejsce rezystora R2* nale¿y wlutowaæ
potencjometr monta¿owy 4,7 kW.
Nastêpnie mo¿na ju¿ w³¹czyæ zasilanie
uk³adu. Ocenê pracy odstraszacza prze-
prowadza siê na podstawie pomiaru pr¹-
du pobieranego z bateryjki. Jego wartoœæ
powinna zawieraæ siê w

granicach

40÷50 mA. Reguluj¹c potencjometrem
monta¿owym ustawia siê najwiêksz¹ war-
toœæ pobieranego pr¹du. Odpowiada to
dostrojeniu czêstotliwoœci generatora do
40 kHz, a dok³adniej mówi¹c do czêsto-
tliwoœci rezonansowej g³oœniczka piezoe-
lektrycznego. Regulacjê nale¿y przepro-
wadziæ delikatnie, gdy¿ rezonans wystê-
puje doœæ ostro.

Je¿eli budujemy dwa odstraszacze, lub

mo¿emy po¿yczyæ drugi g³oœniczek piezoe-
lektryczny dostrojenie czêstotliwoœci mo¿na
wykonaæ jeszcze dok³adniej. W tym celu
nale¿y zmontowaæ prosty uk³ad detektora
szczytowego przedstawiony na rysunku 3.
Odbiornikiem jest g³oœniczek, który z po-

wodzeniem mo¿e opracowaæ jako mikro-
fon. Odbiornik umieszcza siê ok. 15 cm od
g³oœniczka w taki sposób aby mikrofon
i g³oœniczek by³y zwrócone do siebie.

Procedura regulacji polega na takim

ustawieniu potencjometru, aby wolto-
mierz pokaza³ jak najwy¿sze napiêcie.
Orientacyjnie napiêcie w prawid³owo ze-
strojonym uk³adzie bêdzie mia³o wartoœæ
ok. 1,0÷2,0 V.

Po regulacji wylutowuje siê potencjo-

metr, mierzy jego rezystancjê i w miejsce
rezystora R2* wlutowuje rezystor o takiej
wartoœci. Po wlutowaniu sta³ego rezystora
mo¿na sprawdziæ, czy wartoœæ pr¹du po-
bieranego przez uk³ad jest taka sama jak
podczas regulacji potencjometrem.

Teraz urz¹dzenie jest gotowe do od-

straszania. Nale¿y pamiêtaæ, ¿eby w obu-
dowie wykonaæ odpowiednio du¿y otwór
na g³oœniczek, który nie powinien byæ ni-
czym przes³oniêty.

Próby odstraszania przeprowadzi³em

z kilkoma psami. Skutecznoœæ mo¿na oce-
niæ na ok. 80%. Pragnê zwróciæ uwagê, ¿e
bez potrzeby nie nale¿y w³¹czaæ odstra-
szacza gdy¿ emitowany przez niego
dŸwiêk, dla nas nies³yszalny, jest drêcz¹cy
dla wielu zwierz¹t.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 472 – 1,50 z³
+ koszty wysy³ki.

6/99

NAD

12CK40T

100nF

100k

1N4148

Rys. 3 Schemat detektora szczytowego

ARTKELE 472

12V BAT

555

US1

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

US1

– NE 555

– BC547B

– 22 W

W/0,25 W

R1, R4

– 1 kW

W/0,125 W

R2*

– 2 kW

W/0,125 W,

patrz opis w tekœcie

– 15 kW

W/0,125 W

C1, C3

– 1 nF/50 V ceramiczny

– 47 nF/50 V ceramiczny

– 100 m

mF/16 V

NAD

– nadajnik ultradŸwiêkowy

40 kHz 12CK40T

– patrz opis w tekœcie

BAT1

– bateryjka 12 V

p³ytka drukowana numer

472

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

à Andrzej Kuœnierz

[

]

nH zw

Mikroprocesorowy stroik mo¿e

wspó³pracowaæ z gitar¹ elektryczn¹ lub
gitar¹ akustyczn¹ wyposa¿on¹ w orygi-
nalny przetwornik elektroakustyczny.
Skutecznoœæ dzia³ania stroika zosta³a
sprawdzona praktycznie w obydwu wy-
¿ej wymienionych przypadkach. Jednak
ze wzglêdu na identyczny charakter
dŸwiêków wydawanych przez gitary
elektryczne i akustyczne, uk³ad powinien
tak¿e poprawnie wspó³pracowaæ z gitar¹
akustyczn¹ wyposa¿on¹ w przystosowa-
ny do tego celu mikrofon. W zale¿noœci
od typu mikrofonu mo¿e siê okazaæ ko-
nieczne dobudowanie na wejœciu dodat-
kowego stopnia wzmacniaj¹cego. Mikro-
fony pojemnoœciowe wydaj¹ siê byæ naj-
lepsze do tego celu. Ich czu³oœæ powinna
byæ wystarczaj¹ca do bezpoœredniego
wysterowania wejœcia stroika.

W praktyce proces strojenia sprowa-

dza siê do takiego naci¹gniêcia struny,
aby uderzona wyda³a odpowiedni, nie
za wysoki i nie za niski, dŸwiêk. Dla wiêk-
szoœci szeœciostrunowych gitar spotyka-
nych na rynku strój (czyli dŸwiêki kolej-
nych pustych strun zaczynaj¹c od naj-
grubszej) jest nastêpuj¹cy: E, A, d, g, h,
e1. Ka¿demu z tych dŸwiêków s¹ przypi-
sane œciœle okreœlone czêstotliwoœci,
których wartoœci zestawiono w Tabeli 1.

W tym miejscu nale¿¹ siê Czytelni-

kom pewne wyjaœnienia. W wiêkszoœci
literatury muzycznej jako dŸwiêk wzor-
cowy zalecany do strojenia gitar, poda-
wany jest dŸwiêk a(A) o czêstotliwoœci
440 Hz. Sk¹d wiêc w tabeli tak dziwne
wartoœci?! Otó¿ dŸwiêkiem wzorcowym
u¿ywanym w wielu rodzajach kamerto-
nów i stroików jest faktycznie dŸwiêk
o czêstotliwoœci 440 Hz, jednak odpo-
wiada on dŸwiêkowi struny E1 przyci-
œniêtej na pi¹tym progu, a nie dŸwiê-
kowi pustej struny A5.

Idea dzia³ania uk³adu jest bardzo

prosta: pomiar czêstotliwoœci sygna³u
elektrycznego przychodz¹cego z gitary,
porównanie wyniku ze wzorcem i sy-
gnalizacja czy zmierzona czêstotliwoœæ

jest wiêksza, mniejsza lub równa zada-
nej. Jednak aby mo¿liwy by³ pomiar
czêstotliwoœci sygna³u gitarowego nale-
¿y go odpowiednio skondycjonowaæ,
czyli uformowaæ, najlepiej do postaci
przebiegu prostok¹tnego o sta³ej czê-
stotliwoœci i amplitudzie, który mo¿na
podaæ na wejœcie miernika cyfrowego.
Aby tego dokonaæ nale¿y przyjrzeæ siê
dok³adnie sygna³owi elektrycznemu
przychodz¹cemu z gitary.

Na rysunku 1 przedstawiono przy-

k³adowy przebieg sygna³u na wyjœciu
gitary, dla pojedynczego uderzenia
struny A5. Sygna³ ten jest wyraŸnie
okresowy, jednak jego kszta³t jest trud-
ny do zdefiniowania, a ju¿ na pewno
nie jest to czysta sinusoida, która po

W ka¿dym poradniku lub samouczku gry na gitarze mo¿na zna-
leŸæ wiele metod strojenia, które wymagaj¹ cierpliwoœci, dobre-
go s³uchu i trochê wprawy. Prezentowany uk³ad nie jest kolejnym
precyzyjnym generatorem czêstotliwoœci akustycznych do których
nale¿a³oby dostroiæ „wios³o”, tylko kompletnym przyrz¹dem po-
miarowym rozwi¹zuj¹cym wszelkie problemy pocz¹tkuj¹cych
(i nie tylko) adeptów sztuki strojenia. Przy pomocy tego uk³adu
mo¿liwe bêdzie szybkie i dok³adne nastrojenie gitary w ka¿dych
warunkach.

6/99

Mikroprocesorowy stroik

do gitary

Rys. 1 Przebieg na wyjœciu gitary dla nastrojonej struny A5

Rys. 2 Przebieg na wyjœciu gitary dla pojedynczego uderzenia struny A5

Struna DŸwiêk

Czêstotliwoœæ

[

Hz]

Okres

[

ms]

82,407

12,135

110

9,091

146,8323

6,810

195,998

5,102

246,942

4,050

329,628

3,034

Tabela 1 – Oznaczenia strun i odpowiadaj¹ce

im czêstotliwoœci dŸwiêków

przejœciu przez detektor
zera da³aby oczekiwany
przebieg prostok¹tny.
Dodatkowym proble-
mem jest modulacja am-
plitudy wynikaj¹ca z su-
mowania siê przebiegu
drgañ podstawowych
struny z wolnozmiennym
przebiegiem fali stoj¹cej,
która powstaje na strunie
i której faza ró¿ni siê od
drgañ podstawowych
w momencie kiedy stru-
na jest niedostrojona.
Dla zobrazowania tego
zjawiska na rys. 2 przed-
stawiono przebieg sy-
gna³u z rys. 1 zmierzone-
go od momentu uderze-
nia do praktycznie ca³ko-
witego zaniku drgañ.

Na rysunku 3 przed-

stawiono schemat ideo-
wy stroika. Podstawo-
wym elementem uk³adu
jest procesor AT89C2051
z programem „GITARA”
(US5), który dokonuje
pomiaru czêstotliwoœci
sygna³u wejœciowego,
porównania wyniku
z wartoœci¹ wzorcow¹ za-
pisan¹ w pamiêci, oraz
wyœwietlenia wyniku.
Czêœæ analogow¹ uk³adu
mo¿na podzieliæ na trzy
bloki: wzmacniacza wej-
œciowego o regulowa-
nym wzmocnieniu, de-
tektora przejœcia przez
zero z

bramkowanym

wyjœciem, oraz tzw. uk³a-
du Tresh-Hold steruj¹ce-
go wyjœciem detektora
zera w

zale¿noœci od

amplitudy sygna³u wej-
œciowego.

Sygna³ wejœciowy

z gitary jest podawany
na wejœcie wzmacniacza
odwracaj¹cego US1.
Wzmocnienie tego uk³a-
du jest regulowane za
pomoc¹ multipleksera
CD 4052 (US2), który

6/99

C11

220

C13

100n

7909

470

–

US8

–

11V

–

7809

220

C10

+9V

100n

7805

C12

100

+5V

C14

100n

+5V

C15

GB008

PR1

US7

+9V

US6

100k

470n

R10

–

LM311

–

BC547B

4,7k

US1

–

+9V

US3

62k

R17

BC547B

R20

62k

BC547B

P3.7

–

P1.0

R27 390

D14

D13

10n

–

OP-07

GND

+9V

INH

4,7k

22k

R16

10k

R18

R19

18k

–

LM311

1N4148

100k

R24

P3.5/T1

P3.4/T0

P1.2

+P1.1

D11

D12

R12 43k

C3 47p

R11

+9V

US4

39k

R23

P3.3/INT1

P3.1/TxD

P3.2/INTO

P1.4

P1.3

D10

4052

R6 750k

BC547B

68p

R21 100k

+5V

12MHz

P3.0/RxD

„GITARA

”

P1.6

P1.5

US2

R5 390k

R3 240k

R4 300k

15k

R13

R14

R15

15k

R22

R25

10k

33p

RESET

AT89C2051

P1.7

US5

390

R26

+9V

+5V

Rys. 3 Schemat ideowy uk³adu

Zasada dzia³ania

w³¹cza w pêtlê ujemnego sprzê¿enia
zwrotnego jeden z czterech rezystorów
R3 do R6. To który z rezystorów jest
wpiêty w pêtlê zale¿y od aktualnie wy-
branej struny. Zastosowanie takiego
rozwi¹zania wynika z faktu, ¿e amplitu-
da sygna³u wejœciowego dla struny ba-
sowej E6 jest ok. trzy razy wiêksza od
sygna³u dla strun wiolinowych E1 do
G3. Wyboru w³aœciwego rezystora do-
konuje procesor (US5), który poprzez
klucze tranzystorowe T1 i T2 steruje
uk³adem multipleksera. Na rysunku 4
przedstawiono przebieg na wyjœciu
wzmacniacza US1, który jest podawany
poprzez diody D2 i D3 na wejœcie kom-
paratora US4 w uk³adzie detektora
przejœcia przez zero. Diody D2 i D3 s³u-
¿¹ do wyciêcia z przebiegu sk³ado-
wych zmiennych o ma³ej amplitudzie,
co zapobiega niepo¿¹danym zmianom
polaryzacji sygna³u w czasie trwania
jednego okresu. Równolegle sygna³
z wyjœcia wzmacniacza US1 jest poda-
wany na wejœcie uk³adu Tresh-Hold,
którego zasadê dzia³ania przedstawio-
no na rysunku 5.

Sygna³ jest podawany na detektor

amplitudy zbudowany z diody D1 oraz
uk³adu RC. Dioda D1 przewodzi tylko
w tych momentach gdy sygna³ ma am-
plitudê wiêksz¹ od ok. 0,6 V. Podczas
przewodzenia D1 nastêpuje ³adowanie
kondensatora C1 pr¹dem proporcjonal-
nym do napiêcia na wyjœciu wzmacnia-
cza US1. W momentach gdy D1 nie
przewodzi, kondensator C1 roz³adowu-
je siê przez du¿¹ rezystancjê R2, w cza-
sie d³u¿szym od okresu przebiegu wej-
œciowego. W efekcie powstaje napiêcie
sta³e na kondensatorze C1, które jest
proporcjonalne do amplitudy sygna³u.
Komparator US3 porównuje t¹ wartoœæ
z napiêciem odniesienia (nó¿ka 2 US3)
wytworzonym przez dzielnik rezystoro-
wy R10, R11, P1. W sytuacji gdy napiê-

cie na C1 jest mniejsze od napiêcia od-
niesienia, a wiêc gdy sygna³ wejœciowy
ma ma³¹ amplitudê, na wyjœciu kompa-
ratora wystêpuje napiêcie dodatnie po-
woduj¹ce wysterowanie klucza tranzy-
storowego T3 a co za tym idzie zatkanie
tranzystora T4. Na wejœciu strobuj¹cym
komparatora US4 (nó¿ka 1) panuje stan
nieustalony powoduj¹cy zablokowanie
jego wyjœcia (nó¿ka 7). W momencie
uderzenia struny, ze wzglêdu na du¿y
skok amplitudy sygna³u, napiêcie na
kondensatorze C1 narasta bardzo szyb-
ko do wartoœci wiêkszej od napiêcia od-
niesienia, co powoduje zmianê napiê-
cia wyjœciowego komparatora US3
z dodatniego na ujemne. Tranzystor T3
przechodzi w stan zatkania, natomiast
T4 w stan nasycenia. W efekcie wejœcie
strobuj¹ce US4 jest zwarte do napiêcia
zasilania –9 V i nastêpuje odblokowa-
nie wyjœcia komparatora. Malej¹ca
amplituda sygna³u wejœciowego powo-
duje, ¿e po pewnym czasie napiêcie na
kondensatorze C1 spadnie poni¿ej war-
toœci odniesienia co wywo³a zmianê na-
piêcia na wyjœciu komparatora US3,

a tym samym zablokowanie wyjœcia
US4. Dodatkowo sygna³ prze³¹czaj¹cy
wyjœcie US4 jest podany poprzez tran-
zystor T5 na port mikrokontrolera i wy-
korzystywany do wyzwolenia pomiaru
czêstotliwoœci. Wartoœæ napiêcia odnie-
sienia podawanego na nó¿kê 2 US3 zo-
sta³a tak dobrana aby wyjœcie kompara-
tora US4 by³o odblokowywane tylko na
krótki czas, bezpoœrednio po uderzeniu
struny. Dziêki temu przebieg prostok¹t-
ny wytwarzany przez komparator US4
pojawia siê na porcie mikrokontrolera,
tylko w krótkich okresach czasu, za ka¿-
dym razem po uderzeniu strojonej stru-
ny. Takie rozwi¹zanie pozwoli³o zapo-
biec wykonywaniu przez procesor po-
miarów w czasie wygasania drgañ stru-
ny, kiedy to czêstotliwoœæ przebiegu na
wyjœciu US4, mo¿e ró¿niæ siê znacznie
od czêstotliwoœci dŸwiêku generowane-
go przez strunê. Rezystor R12 i konden-
satory C3, C2 powoduj¹, ¿e komparator
US3 pracuje z histerez¹ ok. 30 mV, co
przy wolnych zmianach napiêcia na
nó¿ce trzeciej, podczas zrównania siê
wartoœci obu napiêæ wejœciowych, za-
pobiega powstaniu impulsów szpilko-
wych na wyjœciu komparatora.

Uk³ad US4 pracuje w konfiguracji

detektora przejœcia przez zero, z pêtl¹
histerezy, któr¹ tworz¹ rezystory R19
i R20. Dziêki zastosowaniu doœæ du¿ej
wartoœci R19, szerokoœæ pêtli jest du¿a
co eliminuje mo¿liwoœæ zmiany napiê-
cia wyjœciowego w œrodku trwania
okresu sygna³u wejœciowego (rys. 6).
Kondensator C4 o ma³ej wartoœci
przyspiesza proces prze³¹czania kom-
paratora, zapobiegaj¹c powstaniu

6/99

Rys. 4 Przebieg na wyjœciu wzmacniacza US1 dla struny E6

Rys. 5 Zasada dzia³ania uk³adu TRESH-HOLD: a) przebieg na wejœciu komparatora US3,

b) Przebieg na wyjœciu komparatora US4

impulsów szpilkowych na wyjœciu
komparatora.

Procesor AT89C2051 jest wyposa-

¿ony w dwa liczniki 16-bitowe ozna-
czone jako T0 i T1, które mog¹ zliczaæ
impulsy wewnêtrznego oscylatora, lub
impulsy zewnêtrzne podane na port
procesora. W prezentowanym rozwi¹-
zaniu pomiar czêstotliwoœci sprowa-
dzono do pomiaru okresu sygna³u wej-
œciowego. W programie „GITARA” licz-
nik T0 zlicza impulsy zewnêtrzne przy-
chodz¹ce z wyjœcia US4, natomiast licz-

nik T1 zlicza impulsy oscylatora we-
wnêtrznego. Dziêki zastosowaniu do
taktowania procesora kwarcu 12 MHz,
licznik ten jest inkrementowany dok³a-
dnie co 1 ms, co powoduje ¿e jego
przepe³nienie i wyzerowanie nastêpuje
dok³adnie co 65,536 ms.

Na rysunku 7 przedstawiono algo-

rytm dzia³ania programu pomiarowego.
Po starcie nastêpuje zapalenie diody D11
oznaczaj¹ce, ¿e do strojenia wybrana jest
struna E1, dodatkowo procesor ustawia
odpowiednie wzmocnienie uk³adu wej-
œciowego. Zmiany wybranej struny mo¿-
na dokonaæ naciskaj¹c switch W£1. W Ta-
beli 2 zestawiono numery diod, których
zapalenie sygnalizuje, któr¹ ze strun chce-
my aktualnie nastroiæ.

Po uderzeniu struny uk³ad Tresh-

Hold spowoduje odblokowanie wyjœcia
komparatora US4 i jednoczesne poja-
wienie siê na nó¿ce 8 procesora zera
logicznego, które uruchamia oba liczni-
ki. Wykonywany jest jednoczesny po-
miar czasu przez licznik T1 i zliczanie
impulsów zewnêtrznych przez licznik
T0. Po zliczeniu 16 okresów sygna³u
wejœciowego nastêpuje zatrzymanie
obu liczników. Czas trwania pomiaru
odmierzony przez licznik T1, jest dzie-
lony przez 16 co w efekcie daje uœre-
dniony czas trwania jednego okresu.
Dalej nastêpuje porównanie uzyskane-
go wyniku z wartoœci¹ wzorcow¹ (patrz
Tabela 1) i wyœwietlenie na diodach
D12, D13, D14 wyniku porównania.
W Tabeli 3 przedstawiono sposób sy-
gnalizowania wyniku pomiaru przez
uk³ad.

Poniewa¿ iloœæ okresów zliczanych

przez T0 jest taka sama dla ka¿dej stru-
ny, czas pomiaru, a wiêc czas od ude-
rzenia struny do uzyskania wyniku na

diodach LED jest ró¿ny dla poszczegól-
nych strun i zawiera siê od ok. 49 ms
dla struny E1 do ok. 195 ms dla struny
E6. Po wyœwietleniu wyniku, procesor
oczekuje na sygna³ z uk³adu Tresh-Hold
oznaczaj¹cy spadek amplitudy sygna³u
poni¿ej zadanej wartoœci, co oznacza
wygaœniêcie drgañ struny i zablokowa-
nie wyjœcia US4. Nastêpuje krótkie
opóŸnienie (ok. 130 ms) maj¹ce na ce-
lu eliminacje ewentualnych b³êdów za-
dzia³ania uk³adu Tresh-Hold oraz
przed³u¿aj¹ce czas wyœwietlania wyni-
ku. Po tym opóŸnieniu nastêpuje zga-
szenie LED-ów i powrót do pocz¹tku
programu.

Z algorytmu dzia³ania programu

wynika parê bardzo wa¿nych cech
u¿ytkowych stroika. Po pierwsze kolej-
ne uderzenie struny w trakcie wyœwie-
tlania wyniku nie powoduje rozpoczê-
cia kolejnego pomiaru czêstotliwoœci.
Po drugie, zmiana naci¹gu struny pod-
czas wyœwietlania wyniku nie bêdzie
odzwierciedlona na diodach. Ogólnie
rzecz bior¹c nie ma mo¿liwoœci ci¹g³e-
go pomiaru czêstotliwoœci. Tak wiêc
optymalny proces strojenia powinien
wygl¹daæ nastêpuj¹co:
– wybranie switchem W£1 odpowie-

dniej struny;

– pojedyncze uderzenie struny;
– odczytanie wyniku,
– odczekanie na wygaszenie diod

D12¸D14!;

– skorygowanie naci¹gu struny (Tabela 3);
– ponowne pojedyncze uderzenie

struny, itd.

6/99

Rys. 6 a) Przebieg na 3 nó¿ce komparatora US4,.b) Przebieg na wyjœciu komparatora US4

Struna

Oznaczenie diody

D10

D11

Tabela 2 – Sygnalizacja wybranej struny

Dioda D12

(¿ó³ta)

Dioda D13

(czerwona)

DiodaD14

(¿ó³ta)

Czêstotliwoœæ

zapalona

–

za ma³a

(naci¹gn¹æ strunê)

zapalona

–

minimalnie za ma³a (naci¹gn¹æ strunê)

–

zapalona

–

równa zadanej

(struna dostrojona)

–

zapalona

minimalnie za du¿a (poluzowaæ strunê)

–

zapalona

za du¿a (poluzowaæ strunê)

Tabela 3 – Sygnalizacja czêstotliwoœci dŸwiêku strojonej struny

Algorytm pomiaru

à Dokoñczenie artyku³u w

nastêpnym numerze

W poprzednim numerze opisaliœmy

w jaki sposób zmieniæ napiêcie wyjœcio-
we stabilizatorów LM 78XX i LM 79XX.
Teraz przysz³a kolej na opisanie uk³a-
dów pozwalaj¹cych na zwiêkszenie wy-
dajnoœci pr¹dowej stabilizatorów trój-
koñcówkowych ró¿nych typów.

Podane poni¿ej schematy znajduj¹

zastosowanie zarówno dla stabiliza-
torów napiêcia dodatniego jak i ujem-
nego. Wszystkie (za wyj¹tkiem rys. 1b)
schematy odnosz¹ siê do stabilizatorów
napiêcia dodatniego. Mo¿na je tak¿e
stosowaæ w przypadku stabilizatorów
napiêcia ujemnego. Wystarczy tylko za-
mieniæ typ przewodnictwa tranzysto-
rów tzn. tranzystory npn zamieniæ na
pnp, a tranzystory pnp na npn, oczywi-
œcie zachowuj¹c podstawowe ich para-
metry takie jak pr¹d maksymalny, na-
piêcie kolektor-emiter i moc strat. Pre-
zentowane uk³ady mo¿na stosowaæ
praktycznie do wszystkich typów stabi-
lizatorów trójkoñcówkowych.

Zwiêkszenie pr¹du obci¹¿enia do

wartoœci przekraczaj¹cej pr¹d maksy-
malny stabilizatora prowadzi do w³¹-
czenia siê jego wewnêtrznych uk³adów
ograniczaj¹cych. Jednak¿e chc¹c uzy-
skaæ wiêksz¹ wartoœæ pr¹du obci¹¿enia
mo¿na ten problem rozwi¹zaæ stosuj¹c

dodatkowy, szeregowy tranzystor regula-
cyjny. Podstawowy schemat takiego roz-
wi¹zania przedstawiono na rysunku 1.

Dla ma³ych wartoœci pr¹du wyj-

œciowego I

tranzystor T1 pozostaje

zatkany i ca³y pr¹d do obci¹¿enia do-
starczany jest przez stabilizator US.
Wraz ze wzrostem pr¹du I

spadek

napiêcia na rezystorze R zwiêksza siê,
powoduj¹c wysterowanie tranzystora
szeregowego T1, który zaczyna prze-
wodziæ. Zatem pr¹d wyjœciowy I

jest

sum¹ pr¹dów I

i I

, przy czym na pr¹d

stabilizatora I

sk³ada siê pr¹d bazy

tranzystora T1 i pr¹d p³yn¹cy przez re-
zystor R. Przy dalszym wzroœcie pr¹du
obci¹¿enia pr¹d dostarczany przez sta-
bilizator ulega niewielkiemu wzrosto-
wi, natomiast pr¹d dostarczany przez
tranzystor wzrasta du¿o bardziej. Pr¹d
stabilizatora trójkoñcówkowego zale¿y
od rezystancji rezystora R i napiêcia
baza-emiter tranzystora T1. Jako T1
mo¿na stosowaæ tranzystory „zwyk³e”
lub Darlingtona.

Nie wdaj¹c siê w szczegó³y mo¿na

przyj¹æ poni¿szy wzór pozwalaj¹cy
obliczyæ niezbêdn¹ wartoœæ rezystora R:

gdzie:
H

– wzmocnienie pr¹dowe

tranzystora T1

– spadek napiêcia na z³¹czu

baza-emiter tranzystora T1

– pr¹d maksymalny przy jakim

bêdzie pracowa³ stabilizator US

Kolejnoœæ obliczeñ jest nastêpuj¹ca.

Maj¹c dan¹ maksymaln¹ wartoœæ

pr¹du obci¹¿enia jak¹ powinien do-
starczaæ zasilacz I

i pr¹d maksymalny

stabilizatora I

Smax

, wybieramy odpo-

wiedni typ tranzystora T. Decyduj¹cym
czynnikiem jest pr¹d maksymalny, na-
piêcie kolektor emiter i moc strat. Na-
stêpnie wybieramy pr¹d I

przy jakim

bêdzie pracowa³ stabilizator. W prak-
tyce mo¿na przyj¹æ I

jako 75% pr¹du

maksymalnego I

Smax

stabilizatora. Ko-

lejn¹ czynnoœci¹ jest obliczenie pr¹du
I

p³yn¹cego przez tranzystor T:

Dla obliczonej wartoœci pr¹du

odczytuje siê z wykresu wartoœæ na-

piêcia U

(rys. 2). Wartoœci napiêcia

baza-emiter tranzystorów mocy podane
na rysunku 2 s¹ zbli¿one dla wiêkszoœci
typów tranzystorów mocy. Wykres
przedstawia spadek napiêcia dla „zwy-
k³ych”, czyli pojedynczych tranzysto-
rów, oraz dla tranzystorów w uk³adzie
Darlingtona.

Wszystkie dane mo¿na teraz pod-

stawiæ ju¿ do wzoru na podstawie
którego oblicza siê rezystor R. Je¿eli nie
jest znana wartoœæ wzmocnienia pr¹do-
wego tranzystora T1 mo¿na z powodze-
niem przyj¹æ H

równe 15÷30 dla

tranzystorów „zwyk³ych” i 750 dla tran-
zystorów w uk³adzie Darlingtona.

Powy¿szy opis zilustrowano nastê-

puj¹cym przyk³adem. Nale¿y zaprojek-
towaæ zasilacz o wydajnoœci pr¹dowej 5
A na napiêcie +5 V maj¹c do dyspozy-
cji stabilizator LM 7805, o pr¹dzie ma-
ksymalnym 1 A.
Obliczenia s¹ nastêpuj¹ce:

6/99

Pomys³y uk³adowe –

zwiêkszanie wydajnoœci

pr¹dowej stabilizatorów

79XX

Uwe

Uwy

–

Iwy

T1 npn

Uwy

Uwe

78XX

Iwy

T1 pnp

Rys. 1 Schemat ideowy stabilizatora o zwiêk-

szonym pr¹dzie wyjœciowym: a) napiêcia do-

datniego, b) napiêcia ujemnego

[ ]

W =

[ ]

0,8

1,6

2,4

3,2

VBE

zwyk³y

Darlington

VCE=4V

Rys. 2 Typowe charakterystyki przejœciowe

tranzystorów mocy

[ ]

0 75

1 20

051

216

2 2

[ ]

0 75

0 75 1

0 75

max

[ ]

- =

0 75

4 25

Powy¿szy uk³ad ma jedn¹ niew¹t-

pliw¹ zaletê. Jest ni¹ prostota i ma³a
liczba elementów. Tak¿e na jego korzyœæ
przemawia prosta procedura obliczania
wartoœci rezystora. Stosuj¹c go nale¿y
jednak mieæ œwiadomoœæ kilku jego
wad.

Jedn¹ z nich jest brak zabezpiecze-

nia przeciwzwarciowego. Przy zwarciu
wyjœcia do masy w wiêkszoœci przy-
padków uszkodzeniu ulega tranzystor
T1 (uk³ad stabilizatora US nie ulega
wtedy uszkodzeniu). Mimo, ¿e stabili-
zator posiada „cofaj¹c¹” siê charakte-
rystykê pr¹d tranzystora podczas zwar-
cia mo¿e przekroczyæ wartoœæ maksy-
maln¹. Nie jest to jednak regu³¹.
W wielu przypadkach dziêki cofaj¹cej
siê charakterystyce stabilizatora tran-
zystor mo¿e „ocaleæ”.

Drug¹ istotn¹ wad¹ jest to ¿e obu-

dowa stabilizatora znajduje siê na po-
tencjale masy, a obudowa tranzystora
na potencjale napiêcia wyjœciowego.
Wymaga to, w przypadku stosowania
wspólnego radiatora, izolowania jedne-
go z elementów od radiatora. Z prak-
tycznego punktu widzenia wskazane
jest izolowanie tranzystora.

Trzeci¹ wad¹ jest wp³yw tempera-

tury z³¹cza tranzystora na napiêcie ba-

za-emiter. W czasie nagrzewania siê
tranzystora napiêcie baza-emiter
zmniejsza siê o ok. 2,3 mV/°C. Efektem
tego jest zmiana proporcji pr¹du I

Nie stanowi to jednak wiêkszego pro-
blemu, gdy tranzystor T1 ma odpowie-
dnio du¿y pr¹d maksymalny i wystar-
czaj¹c¹ wartoœæ mocy strat.

Warto jeszcze zauwa¿yæ, ¿e zastoso-

wanie jako tranzystora T1 uk³adu Dar-
lingtona powoduje koniecznoœæ zwiêk-
szenia wartoœci rezystora R, co pogarsza
ca³kowit¹ sprawnoœæ stabilizatora. Mi-
nimalny spadek napiêcia pomiêdzy
wejœciem a wyjœciem powinien wynosiæ
ok. 4,5÷5,0 V przy stosowaniu „zwy-
k³ego” tranzystora i 5,5÷6,0 V w uk³a-
dzie z Darlingtonem.

Na rysunku 3 przedstawiono stabi-

lizator, w którym zastosowano odmien-
ny uk³ad Darlingtona z tranzystorem
steruj¹cym T2 typu pnp i wykonaw-
czym T1 typu npn. Jego zalet¹ jest to,
¿e wymagany spadek napiêcia pomiê-
dzy U

a U

mo¿e byæ taki sam jak

przy pojedynczym „zwyk³ym” tranzy-
storze. Procedura obliczania rezystora
R jest analogiczna jak w pierwszym
przypadku, z t¹ tylko ró¿nic¹, ¿e wspó³-
czynnik wzmocnienia pr¹dowego H

uk³adu Darlingtona równy jest iloczy-
nowi wspó³czynników wzmocnienia
obu tranzystorów. Jako napiêcie baza-
emiter U

przyjmuje siê spadek napiê-

cia na tranzystorze steruj¹cym T2. Po-
niewa¿ jest to z regu³y tranzystor œre-
dniej mocy, mo¿na przyj¹æ jego U

z zakresu 0,75÷0,85 V.

Kolejny uk³ad przedstawiono na ry-

sunku 4. W stosunku do rozwi¹zañ po-
przednich posiada on uk³ad zabezpie-
czaj¹cy tranzystor szeregowy T1 przed
uszkodzeniem w przypadku zwarcia
wyjœcia. Przy przekroczeniu dopuszczal-
nej wartoœci pr¹du p³yn¹cego przez

tranzystor T1
napiêcie na re-
zystorze R1
osi¹ga wartoœæ
przy której za-
czyna przewo-
dziæ tranzystor
T2. Boczniku-
je on rezystor
R zmniejszaj¹c
tym samym
w y s t ê p u j ¹ c y
na nim spadek
n a p i ê c i a ,

a w konsekwencji zmniejszaj¹c wystero-
wanie tranzystora T1. Uk³ad stabilizato-
ra US zabezpieczony jest przez wewnê-
trzne uk³ady. Dziêki temu ca³y zasilacz
odporny jest na zwarcie wyjœcia do ma-
sy. Jako T2 mo¿na zastosowaæ dowolny
tranzystor ma³ej mocy.

Wartoœæ rezystora R1 dla zadanej

wielkoœci pr¹du T1 I

T1max

przy której

ma zacz¹æ dzia³aæ ograniczenie oblicza
siê wed³ug poni¿szego wzoru:

Obliczenia wartoœci rezystora R doko-
nuje siê jak podano wczeœniej z t¹ tylko
ró¿nic¹, ¿e wartoœæ napiêcia U

tranzy-

stora T1 powiêksza siê o spadek napiê-
cia na rezystorze R1 wed³ug wzoru:

Kolejnym sposobem zwiêkszenia pr¹-
du wyjœciowego jest równoleg³e po³¹-
czenie kilku monolitycznych stabiliza-
torów napiêcia. W takim uk³adzie
mo¿na jednak stosowaæ tylko stabiliza-
tory tego samego producenta, najle-
piej z jednej serii produkcyjnej, o ma-
³o ró¿ni¹cych siê rzeczywistych warto-
œciach napiêcia wyjœciowego. Rozp³yw
pr¹dów w takim uk³adzie jest nierów-
nomierny i zawsze jeden ze stabilizato-
rów bêdzie bardziej obci¹¿ony. Przy
pr¹dach obci¹¿enia mniejszych ni¿
pr¹d zadzia³ania wewnêtrznego zabez-
pieczenia pracuje tylko stabilizator
o wy¿szym napiêciu wyjœciowym. Przy
wzroœcie pr¹du obci¹¿enia uk³ad ogra-
niczania pr¹du wyjœciowego pierwsze-
go stabilizatora zaczyna dzia³aæ i na-
piêcie wyjœciowe minimalnie obni¿a
siê. Wtedy rozpoczyna swoj¹ pracê

6/99

Iwy

78XX

Uwe

Uwy

Rys. 3 Schemat ideowy stabilizatora napiêcia

dodatniego o zwiêkszonym pr¹dzie wyjœcio-

wym z regulacyjnym uk³adem Darlingtona

Uwy

Uwe

78XX

Iwy

Rys. 4 Schemat ideowy stabilizatora napiêcia dodatniego o zwiêkszonym

pr¹dzie z zabezpieczeniem przeciwzwarciowym

[ ]

0 65

W =

max

[ ]

A R

× 1 W

78XX

Uwy

Uwe

78XX

Iwy

IS2

US2

IS1

US1

Rys. 5 Równoleg³e po³¹czenie stabilizatorów

napiêcia

drugi stabilizator. Oba stabilizatory
pracuj¹ wtedy przy napiêciu wyjœcio-
wym równym ni¿szemu napiêciu wyj-
œciowemu drugiego stabilizatora. Przy
przekroczeniu przez pr¹d obci¹¿enia
sumarycznej wartoœci pr¹dów zadzia-
³ania uk³adów zabezpieczaj¹cych oby-
dwu stabilizatorów nastêpuje obni¿e-
nie napiêcia wyjœciowego.

Powy¿sze rozwi¹zanie polecane jest

wszêdzie tam gdzie stosowane s¹ naj-
tañsze stabilizatory np. LM 78XX lub
LM 79XX, oraz uk³ad obci¹¿enia toleru-
je niewielkie zmiany napiêcia zasilania
powstaj¹ce w momencie w³¹czania siê
do pracy drugiego stabilizatora. Nie za-
leca siê tego rozwi¹zania do uk³adów
akustycznych pracuj¹cych w klasie A,

gdy¿ mo¿e ono wprowadzaæ zauwa¿al-
ne zak³ócenia.

Uk³ad ten nie jest ekonomicznie

op³acalny w urz¹dzeniach gdzie zasto-
sowano dro¿sze stabilizatory, których
koszt kilkukrotnie mo¿e przekraczaæ
koszt dodatkowego tranzystora mocy.

Na wszystkich schematach pomi-

niêto kondensatory filtrów które nale¿y
umieszczaæ na wejœciu i wyjœciu uk³a-
dów. Nie wolno tak¿e zapominaæ o ce-
ramicznych kondensatorach blokuj¹-
cych 47÷100 nF, które powinny byæ
umieszczone blisko nó¿ek masy stabili-
zatorów US.

6/99

à S.E.

0,5

1,5

2,5

Tj=25C

I A

LM 78XX

LM 317

3,5

Rys. 6 Ograniczenie pr¹du wyœciowego

w funkcji ró¿nicy napiêcia

wejœciowego i wyjœciowego

Schemat magnetowidu - Orion ND VC 150 S. - Kupiê.
Dokumentacje wykrywaczy metali, georadarów, echo-
sond - wymieniê lub sprzedam. Lampy UY1N,
UBL-21,UCH-21, PY88, EZ81-sprz. Kryspin Kasprzak
ul. Wiklinowa 16/10 21-017 £êczna

Je¿eli masz zbêdn¹ literaturê elektroniczn¹ katalo-
gi, ksi¹¿ki, czasopisma PE, EdW, EP, ŒR, NE, EE, RE
Wydane po 1992 roku wyœlij biednemu inwalidzie.
Koszty wysy³ki zwracam natychmiast. Jan Wiej-
kowski SP4NKT ul. Rysia 12 17-200 Hajnówka

Kupiê odbiornik nas³uchowy lampowy oraz ksi¹¿ki,
miesiêczniki z zakresu RTV i krótkofalarstwa. R. Pilewski
ul. Broniewskiego 12 09-200 Sierpc

Video Backup dzia³¹j¹cy z ka¿d¹ Amig¹ sprzedam
za 20 z³. Kasety Video nagrane w systemie VBS ta-
nio odst¹piê. Twardy dysk 40MB za 50 z³ sprze-
dam. CD-ROM x 2 do Amigi za 40 z³ sprzedam. Ja-
nusz Matuszczyk ul. Dylonga 10/4 41-605 Œwiêto-
ch³owice tel. (0601) 448838

Tanio sprzedam Handie-Com S-240 Motorola 5 sztuk
oraz nadajnik pods³uchowy o niesamowitych mo¿liwo-
œciach - czu³oœæ - zasiêg - wymiary wraz ze szczegó³ow¹
dokumentacj¹ techniczn¹ Wojciech Samoraj ul. M. Ko-
nopnickiej 3/2 06-500 M³awa tel. (023) 6543238

Sprzedam 2 walkmany z radiem (Panasonix, Crown)
za 40 z³. Uszkodzone. Mój adres: Micha³ Niko³ajuk,
ul. Gródecka 26 16-050 Micha³owo tel. (085)
7183507 (po 15:00 w pn, œr) najlepiej zadzwoñ!

Monitor 14’’ SVGA kolor - 300 z³;karty sieciowe ISA-
LAN 8b. - 15 z³, 16b. - 20 z³; stacja FDD 5,25’’ - 50 z³;
dyskietki 5,25’’: DD - 0,50 z³, HD - 1,00 z³/szt. Oferty,
info: kop. + zn. Grzegorz Zubrzycki ul. Zgierska
110/120 m.211 91-303 £ódŸ

CB radio ALAN95PLUS sprzedam – 330 z³ lub zamie-
niê na tañsze. G³oœnik basowy 14 cali 200 W/4W

W 250

z³. Poszukujê schematu radiotelefonu na czêstotli-
woœæ powy¿ej 400 MHz pracuj¹cy dwukierunkowo.
Rados³aw Klimek Gorzew 7 95-200 Pabianice

Nowej generacji profesjonalne wykrywacze metali ty-
pu PI, VLF, BFO itp.; przystawka zmieniaj¹ca OTV
w wielokana³owy oscyloskop + generator obrazów
PAL-SECAM, wykrywacz antypods³uchowy itp. Zbi-
gniew Przybysz ul. Szkolna 2 58-550 Karpacz

Proszê o podarowanie ksi¹¿ek elektronicznych lub
katalogów ró¿nych podzespo³ów, przyjmê tak¿e
czêœci nowe lub z wylutu. Kupiê 8/98 numer PE.

Przesy³kê op³acê. Tomek Hajduk 48-200 Prudnik
ul. Lwowska 16 tel. (077) 4361370

Sprzedam radio CB ALAN 95 PLUS. Dokumentacja, za-
rejestrowany, homologacja. 400 kana³ów, skaner
AM/FM, podœwietlana skala (rêczniak) + akumulatorki
stan bdb. cena 300z³. Miros³aw Kamiñski
tel. (0501) 135862

Katalogi lamp elektronowych, transformatorów sie-
ciowych, cewek i obwodów LC, przekaŸników elek-
tro-magnetycznych oraz silników elektrycznych. In-
formacja gratis. Koperta + znaczek. Napisz. Stani-
s³aw Masztalerz Urbanowice 51/4 47-270 Goœciêcin

Sprzedam komputer Amstrad PCW (procesor Z80),
uszkodzony oraz PC486SX 25 MHz, 170 MB HDD,
2xFDD, 4MB RAM, SVGA, monitor mono 14’’ doku-
mentacja do obu. Justyna Andrzejczak skr. poczt. 58
Wroc³aw 20

Sprzedam zmontowane i uruchomione „tory” pod-
czerwieni aktywnej o zasiêgu do 10 metrów - cena
30 z³ komplet (nadajnik i odbiornik). Zasilanie 12
V, opis. Komputer Schneider CPC 464. Uszk. W³o-
dzimierz Zawisza ul. Kasztanowa 1/2 33-101 Tar-
nów

Kierowco - elektroniczna blokada zap³onu silnika
(w obud. do ka¿dego auta, ³atwa instalacja) w 99%
skuteczna p. z³odziejom (niekonw. rozwi¹zanie) - 95 z³
(zamów. na k. poczt.). Zawsze aktualne. Dariusz Knull
ul. Rymera 4A/5 41-800 Zabrze

Wykrywacze metali typu PI sprzedam. Bez rozró¿-
nienia z rozró¿nieniem oraz ramowe. Gwarancja. Ce-
ny 750 -1800 z³. Informator + zdjêcia - znaczki za
3 z³ Zbigniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300 Myszków

Sprzedam analizator widma z generatorem 015 -
1050

MHz HM5011. Cena 8700 z³. Kupiê uk³ady

FX365 TC9309AF- 119 £añcut ul. Br. Œniadeckich 35
37-100 £añcut

Wymieniê programy Amiga 500/600 dyskietki ka-
sety VBS schematy i inne info kop + znacz. lub
dyskietka. Zdzis³aw Kalwajtys Lakiele 18 19- 420
Kowale Oleckie

Sprzedam diody prostownicze 10 amper gwint M6
prod WNP/D-231/24 szt - 36 z³. Ksi¹¿ki: Elektronika ³a-
twiejsza ni¿... Uk³ady scalone, 19 z³, Nowe i najnowsze
uk³ady elektroniczne 30 z³ inf tel. (016) 6706094

Sprzedam oscyloskop dwukana³owy OS 351 C64
+ zasilacz Deck M 3016 compact Denon DCD635
na gwarancji lampa oscyloskopowa 8 £O 29 I +
p³ytki opis PE 7/94 tel. (063) 2431617

Podejmê siê monta¿u urz¹dzeñ elektronicznych z do-
starczonych materia³ów. Gwarancja jakoœci i uczciwoœci
tel. 0604895519

Sprzedam uruchomione kompletne modu³y gene-
ratora wraz z presk. w/g PE 4/98. Profesjonalny

monta¿ czêœæ. SMD. Cena 90 PLN brutto info: Wie-
s³aw Mikulec ul. Wiejska 2/16 33-100 Tarnów

Sprzedam: katalogi „Conrad Elektronik 98” 1200 str.
(kolor) „Conrad” z lat 87-90; „Teledyne” - 86; „Moto-
rola”- 87. Czasopisma: „Funkschau”- 87;88; „Ra-
dio”80; 81. Ksi¹¿ki z dziedziny elektroniki. Wykaz: kop.
+ zncz. W. £ukasik ul. Urle 11/23 02-943 Warszawa

Kit K-3501 przetwornica napiêcia 12/24V na
220V AC. Moc max 300W c. 140 z³. W obudowie
250 z³. Zastosowanie zasilanie urz¹dzeñ typu audio
i video z akumulatora. Do³¹cz znaczek z kopert¹.
Miros³aw Mucha Szczekarków 94 21-100 Lubartów

Sprzedam kit kamery kolor z miniaturowym obiekty-
wem umieszczonym na p³ytce z przetwornikiem CCD
po³¹czonej elastycznym przewodem z p³ytk¹ kamery.
Henryk Tyburcy 01-494 Warszawa ul. Blatona 6/20

Proszê o pomoc w uruchomieniu alarmu samochodo-
wego z radiopowiadomieniem z PE nr 6, 7/98. Kazi-
mierz Karolak tel. dom. po 22.00 nr (022) 6720342

Sprzedam stroboskopy dyskotekowe na palnikach Phi-
lipsa oraz archiwalne numery EdW EP (roczniki 32
PLN) zadzwoñ lub napisz jeszcze dzisiaj. Informacje
gratis. tel.0501 922889 po 16-tej

Tanio !! Programy, opisy, mapy pamiêci do rozko-
dowania radii samochodowych oraz do usuwania
SIM-LOCK i Security z telefonów komórkowych.
e-mail: simcode@friko4.onet.pl.

Okazyjnie sprzedam notes elektroniczny „Citizen”
32 kB, stan idealny, cena 175 z³, kolumny „Alton”
80 W 300 z³/szt. Zbigniew Walczak ul. Zawadzkiego
43/4 65-528 Zielona Góra tel. (068) 3262953

Kupiê fabr. mieszacze: UZ07, SRA1, MD108; lampê
oscyl. B7S1; stabiliwolty str 90/40 2 szt. ; schemat
serw. magnetowidu „Marquant” RQS- 100 firmy El-
ta. Jerzy Falkiewicz 14-202 I³awa ul. Smolki 19/42

Zamieniê telefon komórkowy Motorola w sieci Plus
GSM z wyposa¿eniem na kartê uzupe³niaj¹c¹ - zamie-
niê na komputer Pentium Szymon Szturc Cisownica
232 43-440 Goleszów (032) 8527480

Szukam osoby, która by siê zajê³a dystrybucj¹ son-
dy indukcyjnej na terenie kraju dla telekomunika-
cji i s³u¿b naprawczych w dziale napraw linii tele-
komunikacyjnych tel. 0603126335

Sprzedam lampy 6P45C 10 szt/15 z³ EM84 100szt/08
z³, ostatnie 30 szt ECC83/3 szt, PCC88 3 z³/szt, E55L
10 z³/szt Kornel (032) 2054634

Wykrywacz metali prod. zachodniej sprzedam ku-
piê, zamieniê, wypo¿yczê. A. Wyka ul. Lipowa
6a/17, 81-572 Gdynia tel. (0602) 224228

Sprzedam C64 + magnetofon +joy (dr¹¿ek lotniczy),
du¿o literatury, 16 kaset z grami i programami. Cena
150 z³ + koszt wysy³ki. Micha³ Niko³ajuk ul. Grodecka
26 16-050 Micha³owo

GIE£DA

Tanie radioszpiegi UKF FM na scalaku i tranzystorach
Motorola zasiêg do 5 kilometrów wielkoœæ zapalnicz-
ki moc antenowa 1 W + szczegó³owa dokumenta-
cja. Analizator widma UKF do PC ! Wojciech Samoraj
ul. Konopnickiej 3 06-500 U³awa tel. (023)
6543238

Poszukujê schematu ruskiego TV „Elektronika Wa³-
100”. B. Bu³a ul. Zielonogórska 37 Zawada 66-001
tel. (068) 3212236

Sprzedam profesjonalne modu³y koñc. mocy MOS
100-300 W b. ma³e p³ytki (SMD) uruchomione.
Równie¿ modu³y zasilacza. Niedrogiego! Arek tel.
(0601)740507

Sprzedam tanio wie¿ê Diora tzw. szuflada czarna w do-
brym stanie magnetofon korektor wzmacniacz tuner +
kolumny 80 W Alton do remontu tel. (012) 6496919

Przyjmê monta¿ urz¹dzeñ i podzespo³ów elektro-
nicznych z powierzonego materia³u. Gwarantowa-
na jakoœæ i uczciwoœæ. Najch. dostarczenie i odbiór
mile widziane. tel. (0604) 895519

Sprzedam p³ytki g³ówne LX, SIS/PII. Kupiê CD-Rom ze
schematami monitorów. Zamieniê C300, C333 na star-
szego PII. tel. (0601) 940610

Sprzedam C-128D z drukark¹ programami z myszk¹
literatura wiadomoœæ tel. (0602) 199473 do 22.00

Szukam schematu miernika 43101 produkcji by³ego
ZSRR. Vladimir Ignatiev Klapacz 11 46-083 St. Sio³kowice

Poszukujê planów CB Radia. Krystian Niedzió³ka
ul. Po³udniowa 54 08-110 Siedlce

Wykrywacz metali z rozró¿nieniem o zasiêgu 3 metry
sprzedam. Dokumentacjê wykrywaczy kupiê, zamie-
niê. Detektor typu Pi z rozró¿nieniem - kupiê.
tel. (018) 3531149

Kupiê przyrz¹dy lampowe woltomierze z sond¹; RLC;
generatory itp. Mieœ. „Radio” z lat 1985 do 1998
TRX lampowy oferty z przystêpn¹ cen¹ kierowaæ:
Anatol Fro³ów Kœ Œciegiennego 5 17-200 Hajnówka

Wyprzedam dekodery Pal-Secam na TDA4555: Jowisz
wymienne za MD2007/MD2008 - 25 z³ / szt. i Helios
wymienne za MD2021 - 18 z³/szt. Wiêcej = taniej !!!
Oferty, info :kop + zncz Grzegorz Zubrzycki 91-303
£ódŸ ul. Zgierska 110/120 m. 211 tel. (042) 6544098

Wykrywacze metali nowej generacji typu Pulse In-
duction z rozró¿nieniem metali kolorowe/¿elazne.
Czu³oœæ w gruncie: moneta - 35 cm, he³m wojsko-
wy - 140 cm, max 3.0 m. Ceny 750 - 1800 z³. Zbi-
gniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300 Myszków

Equalizer estradowy 1/3 oktawy 27 czêstotliwoœci
±12 dB. Peak Level, Bypas, Level ± 10 dB. Rack 19”
2U. Cena 250 z³ do uzgodnienia. Krzysztof Moœcicki
tel. (022) 6118285 po 20.00

Kupiê Radioamatory 54 R nr 1 55R nr 3, 7 57R nr
2 62R nr 8 70 R nr 7. NE 91R nr 2,6,9,10 93R nr
7,8. EH 92R nr 9 93R nr 7, 8, 9, 11, 12 Mieczy-
s³aw Trzaskacz ul. £ódŸka 39 m 33 97-300 Piotr-
ków Tryb. tel. (044)
6475365

Chcesz siê podzieliæ schemata-
mi, czêœciami, uwagami napisz
odpowiedŸ 100% Mam do-
stêp do gazet EP z 3 lat, mogê
skserowaæ ró¿ne schematy
751-18-60 ZAWSZE AKTUAL-
NE £ukasz Piechówka ul. Dia-
mentowa 1/12 32-510 Ja-
worzno tel. 7511860

Poszukujê schematu radia
CB-President Lincoln. Proszê
o

kontakt. tel. (058)

6865937 prosiæ Wojtka. Ku-
piê telefon Nokia 5110
dzia³aj¹cy w Plusie do 300
z³otych, tel. j.w.

Pilnie kupiê schemat oscylo-
skopu DT-525A prod. Kabid
Radiotechika tel. (022)
6133441 po 18.00

Kupiê opis uk³adu UM3758-
120A mo¿e byæ ksero. Uk³ad
ten by³ opisywany na ³a-
mach PE Przemys³aw Cikacz
07-400 Ostro³êka ul. 11 Li-
stopada 10/49

Poszukujê schematów PE 009 254 Kupiê literaturê na
tematy elektroniczne. Przemys³aw Soæ³o Skórzewo
ul. Szkolna 16 60-185 Poznañ tel. 8143608

Kupiê TMS-3763, TMS-4464 2 szt. Bart³omiej
Lewko ul. Pogodna 14 22-670 Be³¿ec

Sprzedam roczniki Radioamatora i Radioelektronika
z lat 1954 do1998 Kraków tel. (012) 6483521

Okazja! Nagrywarka JVC XRW2010 nagrywanie
pakietowe i inne. Tanio! tel. (061) 2834212 Ory-
ginalne oprogramowanie i sterownik.

Sprzedam tranzystory 350 amper 1600 volt szt. 2 ce-
na 35 z³/szt. Micha³ Cembrzyñski 42-287 Psary ul. Ko-
pernika 9 tel. (034) 3579395

Sprzedam komputer PC-286 w nim 2 HDD 2 FDD 3,5
i 5,25 wraz z monitorem 14 pomarañcz klawiatura
i mysz wszystko sprawne za 850 z³ Dzwoniæ (058)
3020526 16:00÷19:00 Mam sporo dyskietek 5,25

Sprzedam schemat odbiornika Sony typu KV 1820 R.
Cena do uzgodnienia. Informacje koperta + znaczek
lub tel. 840-84-14 po 18:00 Wojciech Guratowski
Ksiêginice 4a/5 59-321 Ksiêginice

Kupiê Amigê (Commodore 1200) z programem do
prostej obróbki video (wstawki filmowe) – tanio.
Telefon kontaktowy: 73318 Adam Kupczyk ul. Ko-
œciuszki 11A/5 72-320 Trzebiatów

Kupiê laser CD KSS123A, KSS121, PU123A uszkodzo-
ny CDP710 Sony. Zamieniê na uszkodzony wzmacniacz
2x50 W kolumny g³oœnikowe. Smaga Andrzej oœ. Ko-
pernika 17/23 Wadowice tel. (033) 823258

Szukam literatury dla elektromechaników £ukasz
Redzimski 89-530 Œliwice Laski 11

Sprzedam mikrofony pojemnoœciowe tanio 2 sztuki.
Józef Szymczyk 97-300 Piotrków Tryb. ul. Micha³owska
12 tel. (044) 6477180 po 20:00

Wykrywacz metali VLF o zasiêgu 3,5 m czêstotli-
woœæ pracy 5 kHz z dyskryminacj¹ dwa systemy
pracy ruch i bezruch. Cena 850 z³. Kopiñski Walde-
mar 24-103 ¯yrzyn tel. (081) 8814184 po 17:00

Tanio sprzedam ró¿ne podzespo³y, PC AT, mK CA80,
obud. + mech. „Finezja” etc.) Spis kop. + zn. Artur
£ukiañczyk 66-470 Kostrzyn n/O, Drzewiecka 1/7
tel. (095) 7522480

Dziêkujê panu z Wodzis³awia Œl. za dokumentacjê
oscyloskopu. Andrzej Maciasz ul. Kozielska 85/35
44-121 Gliwice

System do gier liczbowych Lotto. Tani, o ma³ym wk³a-
dzie pieniê¿nym. Wysokie wygrane! £ukasz Plewa Na
Skarpie 5/37 Nowy Targ. Do³¹cz znaczek na list (z do-
piskiem „LOTTO”)

Poszukujê uk³adów TA 2030 i TA 2040 (wzmac-
niacz mocy w klasie H), mog¹ byæ z demonta¿u.
Pawe³ Staszak ul. Baczyñskiego 19/49 Bydgoszcz
85-822 tel. (052) 3632244

Pilnie kupiê sprawny potencjometr z wbudowanym sil-
nikiem RK16812MGL lub K162FMGL1K ALP lub inny

o wartoœci 2 x 47 ÷ 50 kW. Wojciech Jankowski
88-100 Inowroc³aw ul. 59 Pu³ku Piechoty 1/71

Sprzedam urz¹dzenie iluminofoniczne trzykana³o-
we cena – 50 z³. Telefon (063) 2722248

Sprzedam wzmacniacz lampowy lub wymieniê na czo-
sopisma i schematy CB i KF. Ewentualnie na CB Onwa
z zasilaczem. Do³¹cz kop. + znacz. Dowiesz siê wiêcej.
Tomasz Pawlak Ostrówek 4m5 08-103 Siedlce 5

Kupiê program „Video Graphics” Philipsa do MSX-
2. Sprzedam Atari 520 ST + monitor mono – 150
z³ (+drobny osprzêt) Andrzej Seweryn 75-446 Ko-
szalin ul. M. Wañkowicza 40/7

ZX Spectrum w idealnym stanie nie przerabiany oraz
oprogramowanie (szczególnie jêzyk LOGO) – kupiê. Ed-
mund Mazurek ul. Krasiñskiego 10/27 20-709 Lublin

Poszukujê schematu radia prod. NRD z 50 roku
RFT sup heterod szeœæ zakr. Na lampach EF13
EF12 EBF11 EL12 EZ11 EM11 Jan Smarzewski
ul. Dzielna 41-8 Wroc³aw 54-152

Kupiê schematy lub ksero: radio z lat 50, 60-tych STO-
LICA, Radiotelefon Zew, nadajnik UKF-FM o zasiêgu
do 5 km lub wiêcej. Sprzedam p³ytki AVT66A,
AVT68A, AVT27A, AVT1024A, AVT1062A, TSM58 Ka-
mil Grodzicki tel. (024) 3890016

Sprzedam najtañsze w kraju falowniki o mocy 180
W do 2,2 kW do regulacji prêdkoœci obrotowej sil-
ników asynchronicznych. Wysy³am ofertê informa-
cyjn¹ telefon (074) 529257

Sprzedam komputerowy spis wszystkich roczników PE EP
EDW EE RE od 85 Katalog w Access lub Excel Win95 1
dyskietka wyszukiwanie artyku³ów na okreœl. Temat Ce-
na 12 z³ + op³ata pocztowa. Mariusz Dulewicz 76-150
Dar³owo ul. Kr. Jadwigi 9B/5 tel. (094) 3146715

Kit kamery kolor z miniaturowym obiektywem
umieszczonym na p³ytce z przetwornikiem CCD po-
³¹czonej elastycznym przewodem z p³ytk¹ kamery
sprzedam lub zamieniê na walkmana z radiem.
Henryk Tyburcy 01-494 Warszawa ul. Blatona 6/20

Sprzedam mostki oporu MR4 - cena 120 z³, Thomsona
TMT2 - cena 50 z³, procesory Pentium II 333 - 700 z³,
Celeron 300A - 350 z³, programy dla elektroników na
PC i Amigê, skaner rêczny do PC - 80 z³. Janusz Matu-
szczyk tel. (0601) 448838

Sprzedam ciekawe schematy, artyku³y o programo-
waniu w Turbo Pascalu, Basic-u (a tak¿e w asem-
blerze). Wiêcej informacji listownie. Na listy z do-
datkowym znaczkiem 65gr odpowiadam szybciej.
Jacek P³ochocki Leotyna 9A, 05-306 Jakubów

M³ody, 14-letni elektronik prosi o nieodp³atne przeka-
zanie elementów elektronicznych i prasy. Tel. (052)
3315974 po godz. 15:00

Nauczê i zapewniê chemikalia do profesjonalnego
wykonywania p³ytek drukowanych. Sprzedam lam-
py ultrafioletu. Osobiste przyuczenie. Info k+z H.
Roman 55-200 O³awa ul. Kutrowskiego 5A-1

6/99

Za³o¿eniami by³y prostota i ma³a iloœæ

elementów. W sumie do zbudowania sygna-
lizatora wed³ug tego opisu wystarczy 1 uk³ad
scalony, 3 rezystory i 2 kondensatory. Jako
Ÿród³o sygna³u wejœciowego proponujemy
kontaktron w³¹czany magnesem sta³ym. Do
wytwarzania sygna³u akustycznego zastosuje-
my g³oœniczek piezoelektryczny tzw. buzzer.

Drug¹ czêœci¹ za³o¿eñ jest ma³y pobór

pr¹du – zw³aszcza w stanie oczekiwania.
Uzyskano to dziêki zastosowaniu uk³adu
CMOS a konkretnie zestawu 4 dwuwejœcio-
wych bramek NAND o oznaczeniu 4011.
Pozwoli to na zasilanie uk³adu z bateryjki
i rezygnacjê z k³opotliwego do wykonania
zasilacza sieciowego.

Zgodnie z zasadami teorii informacji

zrozumia³oœæ informacji wzrasta przy jej
zwielokratnianiu. Powtarzanie informacji
jest stare jak œwiat. U¿ywaj¹ go nie tylko lu-
dzie, ale tak¿e œwiat zwierzêcy, chocia¿by
powielane piski ptactwa. Ta przes³anka oraz
wspomniany wy¿ej ma³y pobór energii pro-
wadz¹ do impulsowego za³¹czania prze-
twornika elektroakustycznego. S³u¿y do tego
generator o czêstotliwoœci oko³o 1 Hz zreali-
zowany na bramkach A i B.

Generator blokowany jest przez zwar-

cie wejœcia 1 bramki A do masy. Tutaj w³a-
œnie w³¹czony jest kontaktron. Jego styki
bêd¹ zwarte po zbli¿eniu magnesu sta³e-
go. Sytuacja taka bêdzie odpowiadaæ za-
mkniêciu drzwi.

Wysoki stan na wyjœciu bramki A poda-

wany jest na bramkê C dzia³aj¹c¹ jako in-
werter. Na jej wyjœciu uzyskamy stan niski,
który przez bramkê D przekszta³cany jest na
poziom wysoki na jej wyjœciu. Powoduje to
w efekcie wy³¹czenie g³oœniczka.

Rozwarcie styków kontaktronu z chwil¹

otwarcia drzwi spowoduje odblokowanie
generatora. Przebieg prostok¹tny z wyjœcia
bramki A powoduje w³¹czanie i wy³¹czanie
g³oœniczka i tym samym powstanie sygna³u
akustycznego. Sygna³ akustyczny jest wytwa-
rzany przez wewnêtrzny uk³ad g³oœniczka –
buzzera. Uk³ad sygnalizatora tylko cyklicznie
w³¹cza i wy³¹cza jego zasilanie.

Czêstotliwoœæ powtarzania sygna³ów

akustycznych mo¿na zmieniaæ przez do-
bór wartoœci pojemnoœci kondensatora
4,7 mF w obwodzie generatora. Zwiêksza-
nie pojemnoœci powoduje zmniejszanie
czêstotliwoœci.

Do zasilania uk³adu przewidziano ba-

teryjkê o napiêciu 9 V. Pobór pr¹du w sta-
nie czuwania (zamkniête drzwi) nie prze-
kracza 50 mA. Œrednia wartoœæ pr¹du po
w³¹czeniu sygnalizacji – otwarciu drzwi
wynosi oko³o 4 mA.

Prostota rozwi¹zania uwidacznia siê tak-

¿e w zastosowaniu do jego monta¿u uniwer-
salnej p³ytki drukowanej. Propozycjê rozmie-
szczenia elementów w³aœnie na takiej p³ytce
prezentuje rysunek 2.

Do pod³¹czenia bateryjki niezbêdne bê-

dzie z³¹cze pochodz¹ce np. z zacisków zu¿y-
tej baterii 9 V. Kontaktron nale¿y zamonto-
waæ tak, aby by³ mo¿liwy jego bezpoœredni
kontakt z magnesem. Jako magnes sta³y pro-
ponujemy wykorzystaæ typowy magnes me-
blowy stosowany do zamkniêæ szafek. Ma-
gnes przykrêciæ do górnej krawêdzi drzwi.
Sygnalizator z kontaktronem zamocowaæ
nad drzwiami. Nie nale¿y zapomnieæ o wy-
konaniu otworów w obudowie i zdjêciu pa-
pierowej nalepki z buzzera. Otwór przetwor-
nika buzzera powinien byæ skierowany
w stronê wnêtrza mieszkania (przedpokoju).

Uruchamianie tak prostego uk³adu po-

lega w zasadzie na sprawdzeniu poprawno-
œci monta¿u i ewentualnie poboru pr¹du
z bateryjki. Po w³¹czeniu zasilania bez kon-
taktronu powinniœmy us³yszeæ przerywany
pisk buzzera. Jego brak mo¿e œwiadczyæ
w pierwszej kolejnoœci o odwrotnym po³¹-
czeniu. Zacisk buzzera oznaczony „+”
pod³¹czyæ do „+” zasilania. Zwarcie wypro-
wadzenia 1 bramki A do masy powinno
przerwaæ sygna³ akustyczny.

Zamontowaæ kontaktron i sprawdziæ

dzia³anie uk³adu przy zbli¿aniu magnesu.
Sygnalizator mo¿e byæ stosowany w wielu
innych miejscach jako œrodek przypomina-
j¹cy o zamykaniu drzwi, pokryw itp.

M¹dry Polak po szkodzie. Dopiero kradzie¿ kurtki i kluczy z przedpoko-
ju wywo³a³y refleksjê w postaci proponowanego zabezpieczenia. Poja-
wi³a siê ostatnio nowa generacja z³odziei penetruj¹cych klatki schodo-
we budynków mieszkalnych i sprawdzaj¹cych stan zamkniêcia mie-
szkañ. Zawsze mo¿na liczyæ na czyjeœ roztargnienie i nieuwagê. Opisane
wy¿ej zdarzenie mia³o miejsce podczas obecnoœci domowników w mie-
szkaniu. Sygnalizator istot¹ dzia³ania przypomina dzwonek zawieszony
u drzwi. Wytwarza sygna³ akustyczny w chwili otwarcia drzwi.

6/99

Sygnalizator otwartych drzwi

100k

4,7mF

100k

MAGNES

100k

BUZZER

4,7mF

–

US1 CD4011

Rys. 1 Schemat ideowy

100k

4,7mF

100k

K1 BUZER

CD4011

–

4,7mF

Rys. 2 Rozmieszczenie elementów

Schemat i dzia³anie

Monta¿ i uruchomienie

US1

– CD 4011

R1, R2, R3 – 100 kW

W/0,125 W

C1, C2

– 4,7 m

mF/25 V

– Buzzer 9 V

– kontaktron zwierny

– magnes meblowy

uniwersalna p³ytka drukowana

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

à R.K.

Komunikacja pomiêdzy dwoma nie-

zale¿nymi uk³adami elektronicznymi to
jedno z elementarnych zagadnieñ teorii
uk³adów cyfrowych. Najpopularniejsz¹
metod¹ przesy³ania informacji jest z³¹-
cze szeregowe standardu RS-232. Wiêk-
szoœæ obecnie produkowanych mikro-
kontrolerów wyposa¿ona jest w specjal-
ne uk³ady wspomagaj¹ce obs³ugê tego
rodzaju transmisji.

Zanim jednak przejdziemy do opisu

dzia³ania transmisji szeregowej chcielibyœmy
og³osiæ konkurs na najlepszy program lub
najciekawsze wykorzystanie naszej p³ytki
edukacyjnej. Zwyciêzca zostanie wy³oniony
przez redakcyjnych ekspertów, zaœ jego pra-
ca zostanie opublikowana w jednym z kolej-
nych numerów Praktycznego Elektronika.
Oprócz tego zwyciêzca i czterech Czytelni-
ków których prace zostan¹ wyró¿nione
otrzymaj¹ katalogi i p³yty CD-ROM firmy At-
mel. Prace prosimy nadsy³aæ na adres redak-
cji w terminie do 15 wrzeœnia 1999 roku.

Oryginalnie z³¹cze RS-232 zosta³o

wyposa¿one w wiele linii sygna³owych,

przekazuj¹cych oprócz danych dodatko-
we informacje o stanie transmisji (takie
jak gotowoœæ urz¹dzeñ lub potwierdze-
nie odbioru). Jednak w najprostszym
wariancie prawid³ow¹ transmisjê dwu-
kierunkow¹ mo¿na otrzymaæ ju¿ przy
po³¹czeniu zaledwie trzech przewodów
pomiêdzy urz¹dzeniami (razem z po³¹-
czeniem masy). Schemat tego po³¹cze-
nia przedstawia rysunek 1. Dane zawsze
p³yn¹ z wyjœcia T×D do wejœcia R×D.
Ogólny format przes³ania pojedynczego
bajtu pokazano na rysunku 2. Jak widaæ,
oprócz w³aœciwych danych przesy³ane s¹
równie¿ tzw. bit startu oraz bit stopu. Bi-
ty te s³u¿¹ w³aœciwej synchronizacji pro-
cesu transmisji po stronie odbiorczej.

Istnieje szereg typowych szybkoœci

przesy³ania danych w standardzie RS-
232. Nie mo¿na ich opisaæ jednym ogól-
nym wzorem, lecz uk³adaj¹ siê one w ³a-
twy do zapamiêtania szereg. Mamy
wiêc: 1200, 2400, 4800, 9600, 14400,
19200, 28800, 57600, 115200
bitów/sekundê. Jednostkê szybkoœci
transmisji szeregowej okreœla siê równie¿
mianem „bodu” (ang. baud).

W mikrokontrolerach AVR dziêki

przeniesieniu wiêkszoœci operacji na
poziom sprzêtowy programowa obs³uga
transmisji szeregowej jest bardzo prosta.
Ca³a obs³uga zosta³a sprowadzona do
trzech rejestrów wejœcia/wyjœcia oraz
dwóch przerwañ. Rejestr UCR kontroluje

stan uk³adu transmisji szeregowej, UBRR
steruje szybkoœci¹ transmisji, zaœ UDR
podaje odebrany bajt (przy odczycie),
b¹dŸ wysy³a bajt (przy zapisie).

Pewnym problemem mo¿e byæ

w naszym uk³adzie ustawienie prawid³o-
wej wartoœci rejestru UBRR dla wiêk-
szych szybkoœci przesy³ania danych.
Szybkoœæ ta zale¿y bowiem od wartoœci
w UBRR w nastêpuj¹cy sposób:

gdzie:
f

CLK

– jest czêstotliwoœci¹ kwarcu takto-

wania mikrokontrolera

Dla oryginalnej czêstotliwoœci

8 MHz wzór ten daje nam nastêpuj¹ce
przybli¿enia standardowych szybkoœci
transmisji RS-232:

Widzimy wiêc, ¿e taka czêstotliwoœæ
kwarcu taktowania pozwala nam na
w miarê bezb³êdne obs³ugiwanie szyb-

Szeregowa transmisja danych

– cyfrowy telefon

T×D

R×D

T×D

R×D

GND

Urz¹dzenie 1

Urz¹dzenie 2

Rys. 1 Schemat najprostszego po³¹czenia

transmisji szeregowej standardu RS232

STP – bit stopu

STR – bit startu

STR

STP

Rys. 2 Format szeregowej transmisji bajtu

w standardzie RS232

UWAGA KONKURS!

Og³aszamy konkurs na najlepszy program lub najciekawsze wykorzystanie p³ytki mikrokontrolera AVR.

Program powinien dzia³aæ na prezentowanej w PE 2/99 p³ytce uruchomieniowej mikrokontrolera AVR AT90S8515. Programy
wraz z opisem dzia³ania prosimy przesy³aæ na adres redakcji do 15 wrzeœnia (z dopiskiem „Konkurs AVR”) Zwyciêzca zostanie
wy³oniony przez redakcyjnych ekspertów zaœ jego rozwi¹zanie zostanie opublikowane w jednym z numerów PE. Dla najciekaw-
szych programów redakcja przygotowa³a nastêpuj¹ce nagrody:
Ö

Piêæ wyró¿nieñ – katalogi i p³yty CD-ROM firmy Atmel.

Najciekawsze opracowanie zostanie opublikowane na ³amach Praktycznego Elektronika a jego autor otrzyma honorarium
autorskie za publikacjê na ³amach PE

Wyniki konkursu opublikujemy w paŸdziernikowym numerze PE.

Opis standardu RS-232

Programowanie transmisji
szeregowej

(

)

baud

UBRR

CLK

UBRR

baud

207

2404

103

4808

9615

14286

19231

29411

55556

125000

6/99

koœci transmisji jedynie do 19200 bo-
dów. Rozwi¹zaniem tego problemu mo-
¿e byæ zmiana kwarcu na 7,3728 MHz.
Mamy wtedy nastêpuj¹ce wartoœci
UBRR:

Otrzymujemy praktycznie idealne dopa-
sowanie, przy niewielkiej utracie mocy
obliczeniowej. Analogiczne dopaso-
wanie da nam zastosowanie kwarcu
11,059 MHz:

W tym przypadku istnieje jednak ryzyko,
i¿ nasz egzemplarz mikrokontrolera nie
bêdzie chcia³ poprawnie funkcjonowaæ
z taktowaniem wiêkszym od katalogo-
wego (w testach redakcyjnych mikrokon-
trolery funkcjonowa³y poprawnie nawet
z kwarcem 12 MHz).

Ubocznym skutkiem zmiany g³ów-

nego zegara taktuj¹cego nasz mikrokon-
troler, bêdzie zmiana czêstotliwoœci
próbkowania programowego przetwor-
nika A/C. Poni¿sza tabela pokazuje zale¿-
noœæ czêstotliwoœci próbkowania od czê-
stotliwoœci zegara taktuj¹cego.

Aby zademonstrowaæ w mo¿liwie

atrakcyjny sposób funkcjonowanie
transmisji szeregowej, po³¹czymy j¹ z cy-

frowym przetwarzaniem dŸwiêku, wyko-
rzystuj¹c komputer jako drugie urz¹dze-
nie nadawczo/odbiorcze (mo¿liwe jest
równie¿ zast¹pienie komputera drug¹
p³ytk¹ z

mik-

r o k o n t r o l e r e m
AVR). Schemat
naszego systemu
pokazuje rysunek
3. Ca³oœæ zbli¿ona
jest do dzia³ania
telefonu cyfrowe-
go (np. standardu
GSM). Przetwo-
rzony dŸwiêk
z wejœcia urz¹dze-
nia jest wysy³any
na z³¹cze szere-
gowe, natomiast
przychodz¹ce da-
ne z wejœcia szere-
gowego s¹ poda-
wane bezpoœre-
dnio na g³oœnik
przez przetwornik
C/A. W prawdzi-
wym telefonie
cyfrowym dane
przed wys³aniem
poddawane s¹
kompresji, redu-
kuj¹cej znacz¹co
ich iloœæ.

Przy okazji

omawiania kon-
strukcji po³¹cze-
nia naszej p³y-
tki z portem sze-
regowym kompu-
tera, pragniemy
zwróciæ uwagê
na drobny b³¹d,
który zakrad³
siê do g³ównego
schematu uk³adu.
Linie nadawcza
i odbiorcza ³¹cz¹-
ce mikrokontroler
AVR (nó¿ki 10
i 11) z przetwor-
nikiem poziomów
napiêcia MAX
232 (US7) zosta³y
d o p r o w a d z o n e
odwrotnie, unie-
mo¿liwiaj¹c pra-
wid³ow¹ transmi-
sjê danych. Prawi-
d³owe pod³¹cze-

nie linii to RXD – R1OUT (AVR nó¿ka 10
– MAX nó¿ka 12) oraz TXD – T1IN (AVR
nó¿ka 11 – MAX nó¿ka 11). Najprost-
szym sposobem poprawienia tego b³êdu

UART_TXC:

r19,SREG

; zapamietanie rejestru stanu SREG w r19

out

UDR,r17

; wyslanie kolejnej probki dzwieku

adiw

XL,1

; zwiekszenie licznika wyslanych probek

out

SREG,r19

; odtworzenie rejestru stanu

reti

; powrot z przerwania

UART_RXC:

r19,SREG

; zapamietanie rejestru stanu SREG w r19

r16,UDR

; wczytanie odebranej probki

adiw

YL,1

; zwiekszenie licznika odebranych probek

out

SREG,r19

; odtworzenie rejestru stanu

reti

; powrot z przerwania

Listing 1 Procedury obs³ugi przerwañ transmisji szeregowej

UBRR

baud

191

2400

4800

9600

14400

19200

28800

57600

115200

UBRR

baud

143

4800

9600

14400

19200

28800

57600

115200

; inicjacja transmisji RS232

ldi

r16,0b11011000

; laduj rejestr kontroli transmisji szeregowej

out

UCR,r16

; wlacz nadawanie/odbior
; przerwanie nadawania/odbioru

ldi

r16,5

; inicjuj szybkosc transmisji na 115200 bodow

out

UBRR,r16

; przy zegarze 11.059 MHz

; ***********************
; Glowna petla programu

clr

; zeruj licznik danych wyslanych

clr

; zeruj licznik danych odebranych

clr

; laduj licznik przetwarzanych probek

ldi

ZH,84

clr

r16

; kasuj rejestr probek odbieranych

clr

r17

; kasuj rejestr probek wysylanych

out

UDR,r17

; wyslij pierwsza probke - inicjuj wysylanie

_main:

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change1

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change2

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r17,r25

; przeslij aktualnie przetworzona probke
; do wyslania

sbiw

ZL,1

; zmniejsz licznik probek do
; aktualizacji wyswietlania

brne

_nodisp

; jesli licznik rozny od 0, omin wyswietlanie

mov

r18,XH

; wyswietl starszy bajt licznika danych wyslanych

rcall

disphex

mov

r12,r0

mov

r13,r1

mov

r18,YH

; wyswietl starszy bajt licznika danych odebranych

rcall

disphex

mov

r14,r0

mov

r15,r1

clr

; zeruj liczniki danych wyslanych i odebranych

clr

; laduj licznik probek na ilosc probek/sek.

ldi

ZH,84

; 84*256 = 21504 probki/sek. przy 11.059 MHz

_nodisp:

out

OCR1BL,r16

; wpisz odebrana probke jako sterowanie
; generatorem PWM glosnika

mov

r18,r16

sbrs

r18,7

; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcje

neg

r18

; r16 = -r16

subi

r18,128

; skasuj bit 7 w r16

add

r18,r18

; pomnoz r16 przez 2

out

OCR1AL,r18

; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody LED

rjmp

_main

; nastepna konwersja

Listing 2 G³ówna pêtla programu szeregowej transmisji dŸwiêku

CLK

Próbkowania

7,3728 MHz

14400 Hz

8 MHz

15625 Hz

10 MHz

19531 Hz

11,059 MHz

21600 Hz

12 MHz

23437 Hz

Transmisja dŸwiêku z³¹czem
szeregowym

6/99

jest wylutowanie zworek prowadz¹cych
obie linie i zast¹pienie ich poprowadzo-
nymi na krzy¿ krótkimi przewodami.

Rysunek 4 przedstawia po³o¿enie li-

nii TxD i RxD w z³¹czach szeregowych
komputera. Aby transmisja mog³a byæ
prowadzona w

prawid³owy sposób

w obie strony, nale¿y pod³¹czyæ nó¿kê nr
1 gniazda G3 z naszej p³ytki z wejœciem
RxD, nr 2 z wyjœciem TxD, zaœ nr 3 z ma-
s¹ komputera. Po takim przygotowaniu
sprzêtowym mo¿emy przyst¹piæ do uru-
chamiania programu.

Z funkcjonalnego schematu dzia³a-

nia telefonu cyfrowego widaæ, ¿e urz¹-
dzenie takie musi w sposób synchronicz-
ny wykonywaæ przynajmniej dwie czyn-
noœci na raz: pobieraæ przetworzone
próbki dŸwiêku i wysy³aæ je na z³¹cze
szeregowe. Nie zawsze jednak daje siê
ustaliæ dok³adnie tak¹ sam¹ szybkoœæ
przetwarzania A/C i przesy³ania danych.
Tak w³aœnie jest w naszym przypadku.
Zarówno szybkoœæ przetwarzania jak
i wysy³ania s¹ œciœle ustalone i nie mo¿-
na ich zmieniæ. Musimy zatem wprowa-

dziæ odpowiedni mechanizm, który wy-
równa t¹ rozbie¿noœæ. Dodatkowo me-
chanizm ten powinien byæ niezale¿ny od
ustawionych szybkoœci dzia³ania obu
procesów, gdy¿ chcielibyœmy ³atwo
zmieniaæ np. prêdkoœæ transmisji szere-
gowej. Wbrew pozorom mechanizm taki
mo¿na stworzyæ bardzo ma³ym nak³a-
dem programu.

Na rysunku 5 przedstawiono sche-

mat blokowy funkcjonowania naszego
programu telefonu cyfrowego. Mo¿emy
rozró¿niæ na nim cztery niezale¿ne bloki:
nadawczy, odbiorczy, przetwarzania
A/C oraz podawania na wyjœcie PWM,
do którego pod³¹czony jest g³oœnik. Blok
nadawczy pobiera bajt z rejestru r17
oraz wysy³a go na liniê TxD ³¹cza szere-
gowego. Blok odbiorczy zaœ pobiera
odebrany bajt z linii RxD i wpisuje go do
rejestru r16. Oba bloki nie wykonuj¹
¿adnych innych czynnoœci. W programie
zrealizowano je za pomoc¹ obs³ugi
dwóch przerwañ uk³adu transmisji szere-
gowej (listing 1). Pierwsze przerwanie,
pod etykiet¹ UART_TXC, zg³aszane jest,
gdy uk³ad transmisji zakoñczy nadawa-
nie ostatnio przekazanego bajtu. Drugie
natomiast (etykieta UART_RXC), w mo-
mencie odebrania przez uk³ad pe³nego
bajtu. Przerwanie koñca nadawania wpi-
suje r17 do rejestru UDR, inicjuj¹c tym
samym transmisjê kolejnego bajtu. Z ko-
lei przerwanie koñca odbioru pobiera
z tego rejestru do r16 w³aœnie odebran¹
dan¹ szeregow¹. Nale¿y zwróciæ uwagê,
¿e rejestr UDR jest fizycznie rejestrem
podwójnym: zapis i odczyt dotycz¹ zu-
pe³nie innego rodzaju danych.

przerwa-

niach nadawania
i odbioru umie-
szczono dodatkowo
zliczanie w dwóch
szesnastobitowych
licznikach iloœci na-
danych b¹dŸ ode-
branych danych.
Licznikiem danych
odebranych jest re-
jestr Y, natomiast
nadanych – rejestr
X. Liczniki te pomo-
g¹ nam obserwo-
waæ na bie¿¹co ja-
koœæ pracy uk³adu.

P o z o s t a ³ e

dwa bloki progra-
mu umieszczono

w pêtli g³ównej przetwarzania A/C (li-
sting 2). Po inicjacji rejestrów uk³adu
transmisji szeregowej i wyzerowaniu
liczników, ³adujemy do rejestru Z liczbê
oznaczaj¹c¹ iloœæ próbek przetwarza-
nych w czasie jednej sekundy. Odliczenie
tej iloœci próbek pozwoli nam ustaliæ ile
danych zosta³o nadanych, a ile odebra-
nych przy funkcjonuj¹cej równoczeœnie
transmisji szeregowej. Wys³anie pierw-
szej próbki przez wpisanie r17 do reje-
stru UDR inicjuje nieskoñczon¹ pêtlê
procesu wysy³ania (obs³ugiwan¹ przez
uk³ad przerwañ).

Po znanej ju¿ pêtli testuj¹cej zakoñ-

czenie procesu przetwarzania A/C kolej-
nej próbki dŸwiêkowej, wynik przepisy-
wany jest z rejestru r25 do r17, sk¹d
mo¿e ju¿ byæ wys³any z³¹czem szerego-
wym. Nastêpnie zmniejszamy licznik
przetworzonych próbek, a jeœli osi¹gn¹³
on zero wyœwietlamy w typowy sposób
starsze bajty liczników próbek nadanych
i odebranych. Po wyœwietleniu liczniki te
s¹ ponownie zerowane, zaœ licznik

; wejscie:
;

r18 - liczba do wyswietlenia

; wyjscie:
;

r0, r1 - znaki do rejestrow wyswietlania

disphex:

ldi

ZH,high(hextab2*2)

; laduj adres tablicy znakow do rejestru Z

ldi

ZL,low(hextab2*2)

mov

r2,r18

; pobierz dolny pol-bajt

andi

r18,15

clr

add

ZL,r18

; dodaj do adresu tablicy

adc

ZH,r3

lpm

; pobierz prawy znak do wyswietlenia

mov

r1,r0

; wpisz do rejestru wynikowego

mov

r18,r2

; pobierz gorny pol-bajt

swap r18
andi

r18,15

ldi

ZH,high(hextab1*2)

; laduj adres tablicy znakow do rejestru Z

ldi

ZL,low(hextab1*2)

add

ZL,r18

; dodaj do adresu tablicy

adc

ZH,r3

lpm

; pobierz lewy znak do wyswietlenia

ret

Listing 3 Zmodyfikowana procedura wyœwietlania

znaków heksadecymalnych

7 – masa

3 – RxD – dane nadawane

2 – TxD – dane odbierane

2 – TxD
3 – RxD
7 – masa

Rys. 4 Rozmieszczenie linii z³¹cza

szeregowego w komputerze

Sterowanie

wyjœciem PWM

A/C

Przetwarzanie

R16

R17

Odbiór

RS 232

Nadawanie

RxD

TxD

Rys. 5 Schemat funkcjonalny programu

telefonu cyfrowego

Komputer

A/C

AVR

C/A

RS232

Rys. 3 Schemat blokowy systemu cyfrowej

transmisji dŸwiêku

Program dwustronnej
transmisji szeregowej dŸwiêku

6/99

próbek przetworzonych ³adowany odpo-
wiedni¹ wartoœci¹. Na zakoñczeniu
g³ównej pêtli umieszczono fragment
programu, przepisuj¹cy próbkê z r16 do
rejestru steruj¹cego generatorem g³oœni-
ka oraz diod¹ LED.

Jeœli uruchomimy program, b¹dŸ

obliczymy ile danych mo¿na przes³aæ
przy transmisji 115200 bodów, wyjdzie
nam, ¿e prêdkoœæ transmisji jest znacznie
mniejsza od szybkoœci przetwarzania
A/C naszego uk³adu. Jeœli ustawimy szyb-
koœæ transmisji na 57600 bodów, ró¿nica
bêdzie jeszcze wiêksza. Oznacza to, ¿e nie
wszystkie przetworzone próbki zostan¹
wys³ane, a tym samym nie wszystkie ode-
brane. Mo¿na „ods³uchaæ” to zjawisko
w prosty sposób, ³¹cz¹c linie RxD i TxD
w naszym uk³adzie. W g³oœniku powinien
byæ s³yszalny sygna³ podawany na wej-
œcie uk³adu, jednak jego jakoœæ bêdzie
nieco gorsza od sygna³u bezpoœrednio ko-
piowanego z wejœcia na wyjœcie. Fakt ten

wynika w³aœnie ze zbyt ma³ej szybkoœci
transmisji szeregowej w stosunku do
wiêkszej czêstotliwoœci próbkowania.

G³ówna pêtla programu wykorzy-

stuje podprogram wyœwietlania liczb
heksadecymalnych „disphex”, zamie-
szczony na listingu 3, który jest nieco
zmodyfikowan¹ wersj¹ oryginalnej pro-
cedury umieszczonej w PE nr 4/99.
Zmiana funkcji niektórych rejestrów mi-
krokontrolera wymusi³a koniecznoœæ
modyfikacji tego podprogramu, lecz po-
zwoli³o to równie¿ na jego nieznaczne
przyspieszenie. Porównanie z wersj¹
pierwotn¹ poka¿e istotne ró¿nice i po-
zwoli zrozumieæ, dlaczego podprogram
ten wymaga³ pewnych zmian.

Do pe³nego wykorzystania progra-

mu telefonu cyfrowego niezbêdne jest

posiadanie dwóch p³ytek z mikrokontro-
lerem AVR lub jednej p³ytki wraz z prze-
wodem ³¹cz¹cym j¹ z komputerem.
W drugim przypadku nale¿y œci¹gn¹æ ze
strony internetowej Praktycznego Elek-
tronika (http://www.pe.com.pl) odpo-
wiedni program, wspó³pracuj¹cy przez
wybrany port szeregowy z p³ytk¹ mikro-
kontrolera. Program ten wymaga do
prawid³owego dzia³ania posiadania za-
instalowanej w komputerze karty mu-
zycznej mog¹cej pracowaæ w trybie
full-duplex.

Mo¿liwoœci jakie niesie znajomoœæ

podstaw transmisji szeregowej trudno
wrêcz opisaæ w kilku zdaniach. Bêdzie-
my je wykorzystywaæ na ró¿ne sposoby
w nastêpnych numerach, zaczynaj¹c od
stworzenia prostego protoko³u bez-
piecznej transmisji danych.

Uruchomienie zestawu
telefonu cyfrowego

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

6/99

Bardzo czêsto zdarza siê, ¿e przed pla-

nowanym „skokiem” na mieszkanie z³o-
dzieje prowadz¹ wnikliw¹ obserwacjê

obiektu który chc¹ okraœæ. Ciemne okna,
lub milcz¹cy telefon, a czasami tak¿e auto-
matyczna sekretarka „zapraszaj¹ca” s³owa-

mi: „Nie ma nas w domu, po us³yszeniu sy-
gna³u zostaw wiadomoœæ”, stanowi¹ wy-
starczaj¹cy dowód, ¿e w³aœciciele gdzieœ
wyjechali. Uk³ad symulatora umo¿liwia
„zmylenie” przeciwnika. Umo¿liwia on
w sposób pseudolosowy automatyczne
w³¹czanie czterech ró¿nych odbiorników
elektrycznych. Mog¹ to byæ lampy, kinkie-
ty, a nawet odbiornik radiowy. Wszystkie te
czynnoœci maj¹ na celu utwierdzenie wszy-
stkich w oko³o, w tym nawet s¹siadów, ¿e
w domu jest ktoœ, ¿e toczy siê normalne ¿y-
cie. Zastosowanie uk³adu pseudolosowego
steruj¹cego w³¹czaniem odbiorników two-
rzy namiastkê prawdziwego ¿ycia. Zwyk³e
tajmery zapalaj¹ce œwiat³o ci¹gle o tej sa-
mej porze s¹ bowiem bardzo ³atwe do wy-
krycia i tylko utwierdzaj¹ potencjalnych
amatorów cudzego mienia o nieobecnoœci
domowników. Uk³ad pseudolosowy kom-
pletnie dezorientuje obserwatora naszych
okien. Dodatkowego realizmu dodaje fakt,
¿e „gra” œwiate³ rozpoczyna siê po zmierz-
chu, raz wczeœniej a raz póŸniej, w zale¿no-
œci od zewnêtrznego oœwietlenia i koñczy
siê po kilku godzinach kiedy to „pseudolo-
sowi” domownicy k³ad¹ siê spaæ.

Do budowy generatorów ci¹gów

pseudolosowych wykorzystuje siê rejestry
przesuwaj¹ce. Klasyczny, szeregowy re-

Wiosnê mamy ju¿ w pe³ni, a lato za pasem. Te pory roku sprzyjaj¹ czê-
stym wyjazdom i pozostawianiu domu lub mieszkania bez opieki. Brak
domowników sprawia, ¿e z³odzieje korzystaj¹ z okazji i okradaj¹ nasze
mieszkania. Przy niskiej efektywnoœci prewencji i dzia³añ ze strony po-
licji musimy sami zatroszczyæ siê o nasze mienie czasowo pozostaj¹ce
bez opieki. Opisane w artykule urz¹dzenie ma za zadanie symulowanie
obecnoœci domowników, a tym samym odstraszanie potencjalnych z³o-
dziei. Koszt wykonania i nak³ad pracy na pewno zwróci siê je¿eli uk³ad
pozwoli odstraszyæ choæby jednego z³odzieja.

Symulator obecnoœci

domowników

Cyfrowy generator ci¹gów
pseudolosowych

jestr przesuwaj¹cy (rys. 1) sk³ada siê z ci¹-
gu przerzutników. Posiada on szeregowe
wejœcie danych (DANE), wejœcie zegaro-
we (CLK) i wejœcie zeruj¹ce (ZER). Po
wprowadzeniu do rejestru sprzê¿enia
zwrotnego polegaj¹cego na doprowadze-
niu do wejœcia sumy modulo 2 sygna³ów
z wyjœæ równoleg³ych otrzymuje siê rejestr
liniowy (rys. 2a).

Gdy rejestr sk³ada siê

z m przerzutników mo¿na dobraæ
taki rodzaj sprzê¿enia zwrotnego,
¿e bêdzie on móg³ przybieraæ
2

–1 ró¿nych stanów. W ten spo-

sób na wyjœciu otrzymuje siê ci¹-
gi zero-jedynkowe. Ci¹gi te mog¹
byæ otrzymywane z wyjœcia uk³a-
du sprzê¿enia zwrotnego (wyjœcie
bramki EX-OR), lub z dowolnego
wyjœcia równoleg³ego. Jak wyni-
ka z podanego powy¿ej wzoru
liczba ró¿nych ci¹gów zale¿y od
d³ugoœci rejestru. Na przyk³ad dla
rejestru o d³ugoœci m=18 wyno-
si 262143 ró¿nych ci¹gów
osiemnastobitowych.

Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w reje-

strze liniowym ze sprzê¿eniem
zrealizowanym w postaci sumy

modulo 2 nie mo¿e wystêpowaæ
stan w którym na wyjœciach s¹ sa-

me zera. Wynika to z tego, ¿e suma modu-
lo 2 z samych zer wynosi zero i uk³ad mi-
mo podawania taktów zegara ca³y czas po-
zosta³by w jednym stabilnym stanie. Dlate-
go te¿ sprzê¿enie zwrotne modyfikuje siê
w taki sposób, aby eliminowa³o ono stan
zabroniony, a ponadto pozwala³o osi¹gn¹æ
wszystkie mo¿liwe kombinacje stanów
wyjœciowych.

Okazuje siê, ¿e do uk³adu sumy mo-

dulo 2 nie potrzeba doprowadzaæ sygna-
³ów z wszystkich wyjœæ przerzutników,
aby uzyskaæ wszystkie mo¿liwe kombina-
cje stanów wyjœciowych rejestru liniowe-
go (rys. 2b). Matematyczna teoria budo-
wy sprzê¿enia zwrotnego jest bardzo za-
wi³a i nie bêdê jej tutaj przytacza³. Wy-
starczy, ¿e wspomnê i¿ w literaturze mo¿-
na znaleŸæ gotowe tablice zawieraj¹ce da-
ne dotycz¹ce minimalnej liczby sygna³ów
doprowadzonych do bramki EX-OR.

Schemat blokowy symulatora obecno-

œci domowników Zamieszczono na rysun-
ku 3. Generator taktuj¹cy wytwarza prze-
bieg prostok¹tny o okresie równym ok. 2
min. Dok³adnoœæ odmierzanego czasu nie
jest w tym uk³adzie zbyt du¿a za spraw¹
kondensatora elektrolitycznego C1, który
mo¿e wykazywaæ doœæ du¿y rozrzut po-
jemnoœci. Nie ma to jednak w praktyce
wiêkszego znaczenia. Sygna³ z wyjœcia ge-
neratora taktuj¹cego (nó¿ka 3 US1) dopro-
wadzony jest do wejœcia danych rejestru li-
niowego zbudowanego na uk³adzie CD
4006 (nó¿ka 3 US2). Rejestr 4006 posiada
osiemnaœcie przerzutników, zatem pozwa-
la jak ju¿ wczeœniej napisano, na uzyskanie
262143 ró¿nych stanów. Ze wzglêdu, ¿e
nie wszystkie wyjœcia przerzutników reje-
stru posiadaj¹ wyprowadzenia zewnêtrz-
ne, nie mo¿na otrzymaæ pe³nej kombinacji
stanów na wyjœciach. Mimo to czas po
którym wszystkie kombinacje powtórz¹
siê wynosi 2 min·262143=524286
min»364 dni, czyli ca³y rok.

Sprzê¿enie zwrotne zrealizowano na

bramkach EX-OR (US3). Uk³ad sprzê¿enia
zosta³ dobrany w taki sposób, aby umo¿-
liwia³ otrzymanie wszystkich 262143 sta-
nów rejestru, a jednoczeœnie eliminowa³
stan zabroniony 00...0. Sprzê¿enie zwrot-
ne poprowadzone jest z wyjœcia bramki
C (nó¿ka 4 US3) do wejœcia danych reje-
stru przesuwnego (nó¿ka 6 US2).

Z trzech wyjœæ rejestru (nó¿ki 12, 10,

9 US2), oraz z wyjœcia sprzê¿enia zwrot-
nego (nó¿ka 4 US3) wyprowadzono czte-
ry sygna³y pseudolosowe. Liczba kombi-
nacji stanów na 4 wyjœciach wynosi oczy-
wiœcie 16, lecz powtórka sekwencji tych
kombinacji jest równa wartoœci podanej
wczeœniej. Cztery sygna³y pseudolosowe
zosta³y doprowadzone do tranzystorów
T3÷T6, za poœrednictwem których stero-
wane s¹ transoptory V1÷V4.

6/99

ZER

CLK

DANE

Rys. 1 Schemat rejestru przesuwnego

Uk³ad sumy modulo 2

WY B
WY C
WY m

WY A

Rejestr przesuwaj¹cy

(m przerzutników)

CLK

Rejestr przesuwaj¹cy

(m przerzutników)

CLK

Rys. 2 a) schemat rejestru liniowego, b) realizacja

rejestru liniowego z bramk¹ EX-OR

Fotorezystor

Zasilacz

+12V

~220V

zmierzchowego

w³¹cznika

Tajmer

w³¹cznik

Uk³ad

Regulacja

czu³oœci

Generator

pseudolosowy

i separacji galwanicznej

¯arowki

T=2min

Generator

czasu

Uk³ady wykonawcze

Regulacja

Rys. 3 Schemat blokowy symulatora obecnoœci domowników

Opis uk³adu

Zadaniem transopto-

rów jest zapewnienie se-
paracji galwanicznej po-
miêdzy urz¹dzeniami zasi-
lanymi napiêciem sieci
220 V, które maj¹ byæ w³¹-
czane przez symulator. Za-
stosowane transoptory s¹
w³¹czane w zerze sieci
energetycznej, dziêki cze-
mu nie powoduj¹ one po-
wstawania zak³óceñ radio-
elektrycznych. Elementa-
mi mocy w³¹czanymi
przez transoptory s¹ triaki
TR1÷TR4. Tak wiêc cztery
dowolne urz¹dzenia pod-
³¹czone do symulatora bê-
d¹ w³¹czane w sposób lo-
sowy, przy czym cykl za³¹-
czania bêdzie wynosi³
2 min., czyli tyle ile wyno-
si czas trwania jednego
taktu generatora US1.

Jak ju¿ wczeœniej wspo-

mniano urz¹dzenie rozpo-
czyna swoj¹ pracê po
zmierzchu. Odpowiedzial-
ny za to jest w³¹cznik
zmierzchowy w którym
wykorzystano fotorezystor
FR1. Podczas zapadania
ciemnoœci rezystancja foto-
rezystora zaczyna wzrastaæ,
zatem napiêcie na wejœciu
komparatora LM 358 (nó¿-
ka 2 US4) tak¿e roœnie. Po
przekroczeniu progu usta-
wionego potencjometrem
P1 Stan wyjœcia kompara-
tora zmieni siê z wysokiego
na niski. Spowoduje to
odblokowanie licznika
US5. Wczeœniej, w ci¹gu
dnia, stan wysoki na wyj-
œciu komparatora dopro-
wadzony do wejœcia zeruj¹-
cego licznika powodowa³
jego zablokowanie.

Do wejœcia zegarowego

licznika (nó¿ka 10 US5) do-
prowadzone s¹ impulsy
z

generatora US1. Po

odblokowaniu wejœcia ze-
ruj¹cego, a wiêc po zapa-
dniêciu zmierzchu licznik

–

1N4148

47k

BC547B

22k

R15

(1k)

R27

R10

220V

10k

R11

BC547B

R19

MOC3043

R26

180

BT136

TR4

47n

LM358

100p

CD4040

US5

+12V

R14

22k

(1k)

R25

10k

FR1

22k*

220V

22k*

10k

47k

+12V

BC547B

R18

R24

180

TR3

BT136

US4

22k

(1k)

MOC3043

R23

100

47n

R13

BC547B

R17

TR2

BT136

US3

CD4030

220V

radiowy

odbiornik

820k

US1

NE555

C
3

22k

(1k)

MOC3043

R22

R21

180

220k

CD4006

US2

78L12

47n

220

GB008

R12

BC547B

R16

BT136

TR1

220V

+12V

–

PR1

14V

MOC3043

(MOC3042)

R20

180

US6

Rys. 4 Schemat ideowy

symulatora obecnoœci

domowników

6/99

➞

zaczyna zliczaæ kolejne impulsy (opadaj¹ce
zbocza). Po zliczeniu 32 dwuminutowych
impulsów, czyli po ok. 64 minutach wyj-
œcie licznika Q6 ustawi siê w stan wysoki.
Spowoduje to doprowadzenie przez diodê
D1stanu wysokiego do wejœcia i zabloko-
wanie dalszego zliczania impulsów przez
licznik. Jest to moment w którym symula-
tor koñczy pracê.

Zworki Z1, Z2, Z3 umo¿liwiaj¹ wy-

bór czasu pracy (symulacji obecnoœci
domowników). Jednoczeœnie mo¿e byæ
zamontowana tylko jedna zworka. Czas
symulacji wynosi 1 godz. dla zworki Z1,
2 godz. dla zworki Z2 i 4 godz dla
zworki Z3.

Sygna³ wysoki z jednego z wyjœæ licz-

nika US5 (Q6, Q7, Q8) za poœrednictwem
diod D2 i D4 w³¹cza tranzystor T1, a wy-

³¹cza T2, który odcina zasilanie diod
nadawczych w transoptorach V1÷V4.

Po wschodzie s³oñca, oœwietlony fo-

torezystor prze³¹cza wyjœcie komparatora
US4 w stan wysoki, co powoduje wyzero-
wanie licznika US5. Równoczeœnie stan
wyskoki na wyjœciu komparatora w dal-
szym ci¹gu podtrzymuje tranzystor T1
w stanie w³¹czenia za poœrednictwem
diod D3 i D4. Dlatego te¿ symulator nie
w³¹cza ¿adnych urz¹dzeñ czekaj¹c na za-
padniêcie zmierzchu.

Transoptory wraz z triakami umie-

szczone s¹ na oddzielnych fragmentach
p³ytki drukowanej. Umo¿liwia to umie-
szczenie ich w gnieŸdzie przed³u¿acza, lub
puszce podtynkowej i doprowadzenie ni-
skonapiêciowych przewodów steruj¹-
cych. Ró¿ne sposoby pod³¹czenia obci¹-

¿enia do uk³adu przedstawiono na sche-
macie ideowym rys. 4.

Z uwagi na ró¿ne czu³oœci transopto-

rów konieczne jest zamontowanie odpo-
wiednich wartoœci rezystorów R16÷R19.
Dla MOC 3043 montuje siê rezystory
2 kW, a dla MOC 3042 rezystory 1 kW.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 463 - 5,85 z³
+ koszty wysy³ki.

6/99

463

R26

R10

US4

358

R11

R19

MOC

3033

R27

TR4

R23

3033

555

US1

FR1

US5

CD4040

R15

R14

R18

R24

MOC

3033

R25

TR3

US2

US3

–

~14V

PR1

R13

R12

CD4030

CD4006

R16

R17

TR2

MOC

3033

R21

TR1

R22

US6

R20

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

US1

– NE 555

US2

– CD 4006

US3

– CD 4030

US4

– LM 358

US5

– CD 4040

US6

– LM 78L12

V1÷V4

– MOC 3043 (MOC 3042),

patrz opis w tekœcie

T1÷T6

– BC 547B

TR1÷TR4

– BT 136

D1÷D4

– 1N4148

PR1

– GB 008 1 A/100 V

R20, R22,

R24, R26

– 180 W

W/0,125 W

R21, R23,

R25, R27

– 1 kW

W/0,125 W

R11

– 2 kW

W/0,125 W

R16÷R19

– 2 kW

W/0,125 W, patrz

opis w tekœcie

R4÷R6

– 10 kW

W/0,125 W

R3,

R12÷R15

– 22 kW

W/0,125 W

R8÷R10

– 47 kW

W/0,125 W

– 220 kW

W/0,125 W

– 820 kW

W/0,125 W

– 1 M.W

W/0,125 W

– 10 kW

W TVP 1232

– 100 pF/50 V ceramiczny

C2,

C5, C8

– 47 nF/50 V ceramiczny

C3, C4

– 10 m

mF/25 V

– 47 m

mF/25 V

– 100 m

mF/16 V

– 220 m

mF/25 V

FR1

– fotorezystor 10 kW

patrz opis w tekœcie

p³ytka drukowana

numer 463

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Analog Devices przedstawi³o DSP,

który udostêpnia 24 porty modemowe,
odpowiednik linii T1 (przepustowoœæ linii
T1 to 1,5 MBps, podczas gdy przepusto-
woœæ normalnej linii telefonicznej to ok.
30 ÷ 50 kBps). Uk³ad nazywa siê ADSP-
21mod970-510 Internet Gateway Proces-
sor, a jego wielkoœæ to ok. 9 cali kwadrato-
wych. Ka¿dy port mo¿e niezale¿nie praco-
waæ w protokole V.90, K56Flex, V.34 lub
ISDN, a ponadto udostêpniaæ us³ugê VoIP
(Voice-over-IP).

www.analog.com

Analog Devices uruchamia produkcjê

uk³adów ADMC401, które s¹ opartymi na
procesorze ADSP-2171 sterownikami ser-
womechanizmów. Zastosowany DSP po-
siada moc 26 MIPS, w uk³adzie zintegro-
wany jest tak¿e dwunastobitowy prze-
twornik A/C, 12-liniowy, programowalny
uk³ad WE/WY, 16-bitowy, trzyfazowy
uk³ad PWM (pulse width modulation),
a tak¿e dwa szesnastobitowe liczniki i licz-
nik watchdog, oraz programowalny ko-
troler przerwañ. ADMC401 umo¿liwia,
bez zastosowania dodatkowych obwo-
dów, sterowanie synchronicznymi silnika-
mi pr¹du zmiennego, bezszczotkowymi
silnikami pr¹du sta³ego i silnikami ze
zmienn¹ reluktancj¹.

Mikromechaniczne czujniki przyspie-

szenia produkowane przez Analog Devi-
ces bêd¹ u¿ywane w poduszkach powie-
trzynych, w samochodach Forda.

Atmel, w porozumieniu z Digital Lo-

gic Instruments wprowadza na rynek ze-
staw narzêdzi uruchomieniowych dla sy-
stemów opartych na mikrokontrolerach
AT91M40400. Sondy czujnika stanów lo-
gicznych nie musz¹ byæ mocowane bezpo-
œrednio do nó¿ek kontrolera, a do ³atwiej
dostêpnych punktów badanego uk³adu,
np. wyprowadzeñ pamiêci. Debugger jest
w

pe³ni funkcjonalnym programem,

umo¿liwiaj¹cym m.in. œledzenie przebiegu
programu, zak³adanie pu³apek itp.

www.atmel.com

Hewlett-Packard Electronics przedsta-

wi³ superjasne diody LED, wyprodukowa-
ne w technologii AlInGaP, które s¹ funkcjo-
-nalnymi odpowiednikami diod TOPLED
Siemensa.

www.hp.com

Fairchild Semiconductor rozpoczyna

produkcjê nowych, udoskonalonych wersji
swoich 8- i 10-bitowych, szybkich przetwor-
ników C/A. Uk³ady TMC3033/3533 mog¹

pracowaæ z czêstotliwoœciami 30, 50, oraz
80 MHz, generuj¹ kompletne sygna³y steru-
j¹ce dla kineskopów przy prostym, cyfro-
wym sterowaniu i zaprojektowane zosta³y
do zastosowania w odtwarzaczach DVD oraz
kartach graficznych w komputerach PC.

www.fairchildsemi.com

Fairchild Semiconductor przedstawi³

nowy tranzystor MOSFET z kana³em typu P,
w którym uda³o siê uzyskaæ najni¿szy jak
dot¹d stosunek rezystancji R

DS(on)

do wiel-

koœci obudowy. Produkowany w technolo-
gii PowerTrench™ FDC6306P jest umie-
szczany w nowych obudowach SuperSOT-
6, które s¹ 70% mniejsze od znacznie dro¿-
szych obudów SO-8. R

DS(on)

tych elemen-

tów to ok. 160 miliomów.

Texas Instruments wspólnie z Irvine

Compiler Corporation wprowadzi³ na rynek
kompilator jêzyka Ada 95 przeznaczony dla
procersorow DSP serii SMJ320C6000, która
zaprojektowana by³a g³ównie z myœl¹ o za-
stosowaniach militarnych. Umo¿liwi to fir-
mie zwiêkszenie sprzeda¿y tych procesorów,
gdy¿ Ada jest jednym z najczêœciej u¿ywa-
nych w tej bran¿y jêzyków.

www.ti.com

Texas Instruments przedstawi³ now¹ ro-

dzinê wzmacniaczy audio. Uk³ady TPA0112,
TPA0122, TPA0132, TPA0142, TPA0152
i TPA0162 pobieraj¹ tylko 5 miliamperów
(w stanie stand-by ok. 10 mikroamperów)
i s¹ wyposa¿one w napiêciow¹ regulacjê
g³oœnoœci.

Wakacje nadchodz¹ du¿ymi krokami, ale nie dla wszystkich. Prze-
gl¹daj¹c strony internetowe firm zajmuj¹cych siê elektronik¹,
mo¿na dojœæ do wniosku, ¿e producenci porzuciwszy zimow¹
ospa³oœæ, latem zamierzaj¹ zasypaæ nas wieloma nowoœciami. Wi-
docznie znaj¹ prawo Moore'a, zgodnie z którym, w 2010 roku je-
den uk³ad scalony zawieraæ bêdzie 750 mln tranzystorów, a czê-
stotliwoœæ taktowania osi¹gnie 10 GHz. Có¿, ¿yczmy powodzenia.

Elektronika w Internecie

à Pawe³ Kowalczuk

à Marcin Witek

elin@pe.com.pl

Sttrro

a m

miie

essii¹

¹cca

a:: W

W..IIN

N..C

Hurtownia:

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. (0-22) 835 86 05, 835 88 05,

fax (0-22) 835 84 05, 833 86 17

Sklep Firmowy:

Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej,

Paw. 21, tel./fax: 825 91 00 wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w:

1. „TECHTON”, 41-605

Chorzów

, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. P.P.U.H. „M-M Elektronik”, 58-200

Dzier¿oniów

, ul. Szkolna 5a, tel./fax (0-74) 31-14-67, p. A. Micherda;

3.„CEZAR” s.c., 80-264

Gdañsk-Wrzeszcz

,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax (0-58) 345-42-12, p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560

Gdañsk

, ul. ¯aglowa 2, tel./fax (0-58)342-16-80, A. Mróz;

5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142

Gdañsk

, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax (0-58) 302-22-18, p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212

Gdynia

, ul. Abrahama 71, tel./fax (0-58) 20-48-82, p. J. Pilawski;

7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500

Jaros³aw

, ul. Rynek 14, tel./fax (0-16) 621-37-41, p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200

Kluczbork

, ul. Grunwaldzka 13F, tel.(0-77) 418-60-86,

p. I. Szpulak; 9. „VECTOR”, 62-510

Konin

, ul. Chopina 15, tel. (0-61) 244-94-77, p. A. Bachta; 10. INTER-CHIP s.c.,10-434

Olsztyn

, ul. Ko³obrzeska 38, tel./fax (0-89)533-69-73, p. L. Chojnacki, 11. „GRAFEX-

PLUS”, 61-879

Poznañ

, ul. £¹kowa 20, tel. (0-61) 853-46-70, p. M. Jurga; 12. „Bo¿ena Przedsiêbiorstwo Wielobran¿owe, 26-600

Radom

, ul. Zientarskiego 2 p2, tel./fax (0-48) 344-93-33, p. C. St¹por; 13. „DORO” s.c.,

76-200

S³upsk

, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax (0-59) 42-30-98, p. Jan Kopytowicz; 14. PPHU „ELEKTRA”, 16-400

Suwa³ki

, ul. Koœciuszki 61, tel.(0-87) 663-026, p. J. Sidorek; 15. P.H.U. i P.R. „UNITRON”,

58-100

Œwidnica

, ul. Budowlana 4, tel./fax (0-74) 52-25-52, p. T. Grabowski; 16. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066

Zielona Góra

, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. (0-68) 326-53-13, p. J. Czerniewicz; 17. „LARO”,

65-018

Zielona Góra

, ul. Jednoœci 19/1, tel. (0-68) 324-49-84, p. W. Figlarowicz; 18. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240

¯ory

, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka

●

diody

●

optoelektronika

●

cyfrowe uk³ady scalone

●

lampy elektronowe

●

kondensatory

●

potencjometry

●

helitrimy

●

rezystory mocy

●

termistory i warystory

●

koñcówki lutownicze

●

koñcówki samochodowe

●

koñcówki oczkowe

●

przewody pojedyncze

●

przewody wst¹¿kowe

●

przewody ekranowe

●

przewody TV-SAT

●

przewody g³oœnikowe

●

przewody sieciowe

●

druty sreb-

rzone

●

druty nawojowe

●

laminat na obwody drukowane

●

rurki kontaktronowe

●

przeka¿niki elek-

tromagnetyczne

●

mierniki analogowe

●

regulatory i detektory

●

radiatory

●

rdzenie kubkowe

●

trans-

formatory i filtry

●

z³¹cza, gniazda i wtyki

●

rury termokurczliwe

●

bezpieczniki

●

zasilacze

●

silniki

●

¿arówki

●

kontrolki

●

podstawki

●

prze³¹czniki

●

³¹czniki

●

zaciski

●

spoiwa

●

z³¹czki

●

i wiele innych

oñ

ñ ii z

mó

ów

w c

niik

–

– w

yœ

œlle

y g

o b

p³³a

attn

niie

e!!

SPRAWD SAM

– MAMY ZAWSZE

NAJNI¯SZE CENY

ELEKTRONICY

P£YTKI, KITY, URUCHOMIONE UK£ADY

Oscyloskopy, generatory, wobulatory, dziel-

niki radiotelefony, transceivery, odbiorniki,

nadajniki zdalne sterowanie proporcjonalne,

telewizja amatorska, skale cyfrowe,

wykrywacze metali, echosondy, miksery,

reduktory szumu, surround, echo, Lesley,

przetwornice, centrale alarmowe, detektory,

analizatory widma, sondy, termostaty oraz

ponad 300 innych.

DO KA¯DEGO ZAMÓWIENIA ZESTAW GRATIS

NOWY KATALOG - KOPERTA + ZNACZEK 3 Z£

PEP WROC£AW 17 SKR. POCZT. 1625

Document Outline

ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PE Nr 06 94
PE Nr 03 99
PE Nr 06 93
PE Nr 12 99
PE Nr 11 99
PE Nr 01 99
PE Nr 10 99
PE Nr 06 96
PE Nr 06 97
PE Nr 08 99
PE Nr 05 99
PE Nr 06 95
PE Nr 04 99
PE Nr 07 99
PE Nr 06 98
PE Nr 02 99
PE Nr 06 94
PE Nr 03 99

więcej podobnych podstron

PE Nr 06 99

Document Outline