NR

IND

372161

C

CE

EN

NA

A 3

3,,8

80

0 P

PL

LN

N

IIS

SS

SN

N 1

12

23

32

2--2

26

62

28

8

n

nrr 8

8’’9

99

9 8

85

5

(( ))

S

S

S

S

y

y

y

y

n

n

n

n

cc

cc

h

h

h

h

rr

rr

o

o

o

o

n

n

n

n

ii

ii

zz

zz

a

a

a

a

tt

tt

o

o

o

o

rr

rr

ll

ll

ii

ii

n

n

n

n

ii

ii

ii

ii

T

T

T

T

V

V

V

V

P

P

P

P

rr

rr

o

o

o

o

g

g

g

g

rr

rr

a

a

a

a

m

m

m

m

a

a

a

a

tt

tt

o

o

o

o

rr

rr

P

P

P

P

II

II

C

C

C

C

K

K

K

K

o

o

o

o

ss

ss

tt

tt

k

k

k

k

a

a

a

a

d

d

d

d

o

o

o

o

g

g

g

g

rr

rr

y

y

y

y

U

U

U

U

n

n

n

n

ii

ii

w

w

w

w

e

e

e

e

rr

rr

ss

ss

a

a

a

a

ll

ll

n

n

n

n

y

y

y

y

zz

zz

a

a

a

a

ss

ss

ii

ii

ll

ll

a

a

a

a

cc

cc

zz

zz

T

T

T

T

³³

³³

u

u

u

u

m

m

m

m

ii

ii

k

k

k

k

w

w

w

w

..

..

cc

cc

zz

zz

..

..

Uwaga, uwaga, uwaga !!!

W sprzeda¿y wysy³kowej redakcja PE
oferuje ksi¹¿kê „Mikrokontrolery jed-
nouk³adowe rodziny 51” autorstwa
dr in¿. Tomasza Stareckiego. W ksi¹¿ce
zawarto informacje o kilkudziesiêciu
najczêœciej stosowanych mikrokontro-
lerach obecnie najbardziej rozpo-
wszechnionej rodziny 51. Omówiono
architekturê oraz wewnêtrzne uk³ady
peryferyjne mikrokontrolerów kompa-
tybilnych programowo z 8051. Opis
dotyczy konstrukcji od dawna obec-
nych na rynku jak i dopiero wchodz¹-
cych do produkcji.
Objêtoœæ 580 stron.

Cena: 40 z³ + koszty wysy³ki

01-702 Warszawa, ul. G¹biñska 24

Sprzeda¿: ul.Szegedyñska 13a

01-957 Warszawa

tel.:[phone]

fax.:[phone]

e-mail: [e-mail]

Elementy SMD i konwencjonalne w iloœciach hurtowych

WYBRANE POZYCJE Z PE£NEJ OFERTY

✔

TRANSPONDERY PCF 7930/7931 - NIE WYMAGA ZASILANIA

Uk³ady z kontrolerami identyfikacji i zabezpieczeñ
✔

PROCESORY DIP, PLCC, QFP:

SAB-C501, SAB-C502, SAB83C515, 80C31, 8031, 80C49, 80C51, 8051, 80C52, 8052, 80C535,
80535, 80C537, 80C562, 83C517, 80C851, 80C652, 83C154, 87C51, 87C52, 87C528, 87P50,
68HC11, 83CL781/2, 83CE558/9, UPD75352AGF, PCD3352
✔

PAMIÊCI:

24C02, 24C04, 24C16, 8582, 8594, 93C46, 93C66, 2732/64/128/256, 28C17, 281512, 28C010,
6264, 62256, 628128
✔

UK£ADY TELEKOMUNIKACYJNE:

FX611, pcd3352, PMB2200, U4058, U4080, MSM:6388/6389/7508/7540 (CODEC)
UK£ADY SERII LS, ALS, AC, HC, ACT, HCT, CMOS (4000):
74XX125, 132, 138, 139, 164, 240, 241, 373, 374, 377, 541, 573, 574...
40XX01, 07, 11, 13, 17, 21, 25, 52, 60, 93, 106, 4528, 4538, 4584...
✔

UK£ADY LINIOWE:

TDA: 4580, 4650, 4660, 4661, 5030, 5031, 8730, 9800
SAA: 4700, 7157, 7197, 5243E ... U: 4030, 2129, 2560, 2829, 6043 (TFK)
U 4083-MC34119, LM124/224/319/324/358/1458, MC34083
✔

UK£ADY SYNTEZY I DZIELNIKI:

SAB6456, SAB8726, SDA3202, SP5510, TSA5511, TDA8730, ADC1034...
✔

TRANZYSTORY I DIODY

BC546/558/846/858, BD825, RFD15P05, PLL4448/BAV/103/BAX99, KGF:1145...
✔

KWARCE, GENERATORY, REZONATORY CERAMICZNE:

32 kHz, 3,00/3,57/3,58/4,00/6,00/10,00/11,05/12,08/16,38/24,00/57,6/58,11/100 MHz
✔

TRANSOPTORY, OPTOTRIAKI:

CNY17(1-4), H11, MOC3009/11, PC3D16/317/357/814, SFH 600/601/602, TIL 111, TLP 124, ILQ
615-3, ILQ 615
✔

PRZEKANIKI:

1,2V, 5V, 12V i inne np. V32040/V23061, OAR-SH-109 DX
✔

WYŒWIETLACZE LCD I LED:

1x24, 2x8, 2x16, 2x20, 2x24, 4x16, 8x20, graficzne, 31 cyfry, LED-SMD i inne.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w INTERNECIE

www.tvsat.com.pl

(budynek hotelu AGORA,

800 metrów od Wolumenu)

CZÊŒCI ELEKTRONICZNE

ul. Parkowa 25

51-616 Wroc³aw

tel. [phone]
fax [phone]

tel. kom. 0-90 398-646

e-mail:

[e-mail]

Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty
wybór elementów elektro-
nicznych uznanych (zacho-
dnich) producentów bezpo-
œrednio z naszego magazynu.
Posiadamy w sprzeda¿y miê-
dzy innymi:
PAMIÊCI EPROM,
EEPROM, RAM (S-RAM;
D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY,
np.:80.., 82.., Z80..,
ICL71.., ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMAC-
NIACZE OPERACYJNE, KOM-

PARATORY, TIMERY, TRANS-
OPTORY, KWARCE, STABILI-
ZATORY, TRANZYSTORY, POD-
STAWKI BLASZKOWE, PRECY-
ZYJNE, PLCC, LISTWY PIONO-
WE, LISTWY ZACISKOWE,
PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥-
CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HE-
LITRYMY, LEDY, PRZEKANI-
KI, GALANTERIA ELEKTRO-
NICZNA.

POSIADAMY TAK¯E W SPRZE-
DA¯Y PODZESPO£Y KOMPU-
TEROWE: NOWE I U¯YWA-
NE (NA TELEFON)
P£YTY G£ÓWNE, PROCESO-
RY, PAMIÊCI SIMM/DIMM,
WENTYLATORY, KARTY MU-
ZYCZNE, KARTY VIDEO, MY-
SZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-
y, DYSKI TWARDE, CD-RO-
My, KLAWIATURY, OBUDO-
WY, ZASILACZE, G£OŒNIKI
I INNE.
Programujemy EPROMy,
FLASH/EEPROMy, GALe, PA-
Le, procesory 87.., 89.. oraz
inne uk³ady programowalne.

Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³-
kowej.

EPROM

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyj-
mujemy zamówieñ telefonicznych. Zamówienia na p³ytki drukowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszcza-
nych w PE. Koszt wysy³ki 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektro-
nika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷8/99 wszystkie w cenie 3,60 z³ plus koszty wysy³ki.
Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany, wysy³amy w cenie 1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹
0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 2/99, 5/99, 8/99, 11/99, 12/99.

Ca³kiem niedawno przegl¹da³em czasopismo elektroniczne sprzed

kilkunastu lat. Uwagê moj¹ zwróci³a rubryka og³oszeñ drobnych. Czyta-

j¹c je, przypomina³em sobie klimat tamtych lat i dokona³em ciekawego

spostrze¿enia. Pomimo ¿e czasy by³y inne, technika w nieco mniejszym

stopniu zaawansowania, to og³oszenia niewiele ró¿ni³y siê od tych, które

zamieszczane s¹ dzisiaj. Wniosek z tego taki, ¿e ludzka pomys³owoœæ

i przedsiêbiorczoœæ pozostaje niezmienna niezale¿nie od czasów w jakich

¿yjemy.

Od wielu lat (a nawet wieków) ludzie sprzedaj¹, kupuj¹ i zamienia-

j¹ miêdzy sob¹ jednym niepotrzebne, dla drugich przydatne przedmio-

ty. Nieustanny ruch w interesie. W tym przypadku rzecz dotyczy g³ów-

nie przedmiotów u¿ywanych - tak zwanych „z drugiej rêki”.

Og³oszenia s¹ zró¿nicowane. Tu trafiæ mo¿e siê zarówno œwietna

okazja oraz „kit”. Z zakupami t¹ drog¹ wi¹¿e siê pewne ryzyko. Gwaran-

cji na u¿ywane rzeczy z regu³y nie udziela siê, a mo¿e siê okazaæ, ¿e

urz¹dzenie, które dopiero co zakupiliœmy nagle przestaje dzia³aæ. No,

ale cena przyci¹ga...

Lata dziewiêædziesi¹te przynios³y Polsce rozwój drobnej przedsiê-

biorczoœci. Mam na myœli ma³e firmy prowadzone z regu³y przez jedn¹,

co najwy¿ej kilka osób. Ze wzglêdu na ograniczone œrodki finansowe,

czêsto firmy te promuj¹ swoje produkty w rubryce og³oszeñ drobnych.

W tym numerze PE przedstawiamy now¹ ofertê og³oszeñ ramko-

wych. Nasza propozycja skierowana jest g³ównie do ma³ych i œrednich

firm. Og³oszenia tego typu s¹ p³atne. Koszt zamieszczenia og³oszenia jest

niewielki bior¹c pod uwagê fakt, ¿e dociera ono do kilkudziesiêciu tysiê-

cy czytelników. No i zdecydowanie bardziej rzuca siê w oczy.

Oczywiœcie nadal w ramach gie³dy PE amatorzy towarów „z drugiej

rêki” bêd¹ mogli kupiæ, sprzedaæ, zamieniæ... W tej chwili listów z dopi-

skiem „Gie³da PE” nap³ywa do nas tak du¿o, ¿e nie jesteœmy w stanie

drukowaæ ich na bie¿¹co. Dlatego od przysz³ego miesi¹ca na og³oszenia

drobne poœwiêcimy na ³amach PE wiêcej miejsca.

Mam nadziejê, ¿e wszyscy skorzystaj¹ na naszej propozycji, bo Po-

czta Polska na pewno.

Zastêpca Redaktora Naczelnego

Spis treœci

Synchronizator linii

obrazu telewizyjnego ................................str. 4

Programator PIC16F83/84, 16C84 ............str. 10

T³umik regulowany w.cz................................15

Gie³da PE ....................................................19

Kostka do gry ..............................................21

Pomys³y uk³adowe – potencjometry ...............23

Prosty zasilacz sieciowy ................................24

Cyfrowy oscyloskop ......................................27

Kupon prenumeraty .................................29/30

Uwagi do „Programatora

procesorów Atmel”.......................................30

„Na malucha, czyli podró¿

do krainy krasnoludków ................................31

Elektronika w Internecie ...............................35

Adres Redakcji:
„Praktyczny Elektronik”
ul. Jaskó³cza 2/5
65-001 Zielona Góra
tel/fax.: [phone] w godzinach 8

00

-10

00

e-mail: [e-mail]; http://www.pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in¿. Dariusz Cichoñski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o.
Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-

wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-

mieszczone w

„

Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane

wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
blikacji zamieszczonych w

„

Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony

wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam

i og³oszeñ.

Kupiê, sprzedam, zamieniê...

Pierwsze próby przesy³ania ruchome-

go obrazu na odleg³oœæ mia³y ju¿ miejsce
w drugiej po³owie XIX w. po odkryciu zja-
wiska fotoelektrycznego. W analizie i syn-
tezie obrazu wykorzystywano wtedy
uk³ad elektromechaniczny np. Tarczê Nip-
kowa. Pierwsze przekazy odbywa³y siê
drog¹ przewodow¹. W XX wieku rozpo-
czêto prace nad systemami w pe³ni elek-
tronicznymi, z transmisj¹ bezprzewodo-
w¹. Pierwsze transmisje telewizyjne za-
czêto nadawaæ w latach 30. Wtych latach
podjêto te¿ prace laboratoryjne nad tele-
wizj¹ kolorow¹. W 1935 roku w Berlinie
zaczê³a nadawaæ pierwsza elektroniczna
stacja telewizyjna. Rozwój telewizji przy-
hamowa³a II Wojna Œwiatowa, ale po jej
zakoñczeniu prace ruszy³y ze zdwojon¹ si-
³¹. Zaowocowa³o to wprowadzeniem
w USA telewizji kolorowej ju¿ 1956 roku.
W Polsce transmisje kolorowe rozpoczêto
w 1970 roku.

Zatem jak dzia³a telewizja? Ramy te-

go artyku³u s¹ zbyt w¹skie aby przedsta-
wiæ to dok³adnie, ale postaram siê to zro-
biæ w iœcie telegraficznym skrócie. Roz-
pocznê od klasycznie od wzroku.

Cech¹ charakterystyczn¹ ludzkiego

systemu widzenia jest pamiêæ krótkotrwa-
³a. Dziêki niej obraz który widzimy utrzy-
muje siê przez krótk¹ chwilê w naszej wy-
obraŸni mimo ¿e bodziec go wywo³uj¹cy
ju¿ zanikn¹³. Czas zapamiêtania obrazu
jest bardzo krótki i wynosi kilkanaœcie mi-
lisekund. To jednak wystarczy, aby wy-
œwietlane kolejno obrazy mog³y wywo³aæ

wra¿enie p³ynnoœci ruchu. Zjawisko to
wykorzystano w kinie. System kinowy
wyœwietla 24 ró¿ne obrazy na sekundê.
Jest to jednak zbyt ma³a czêstotliwoœæ
i choæ nie wywo³uje ona wra¿enia migo-
tania, spowodowanego „zapomnieniem”
poprzedniego obrazu to mêczy jednak
wzrok. Dlatego te¿ w kinie stosuje siê tzw.
„przypomnienie”, czyli ka¿dy obraz (klat-
kê filmu) wyœwietla siê dwa razy. W efek-
cie oko odbiera 48 obrazów w ci¹gu se-
kundy, przy czym dwa s¹siednie obrazy
s¹ dok³adnie takie same. Dziêki temu po-
godzono ekonomiê (zu¿ycie taœmy filmo-
wej) z jakoœci¹ przekazu.

Podobnie jest w systemie telewizyj-

nym, lecz „oszustwo” zrobiono tu nieco
inaczej. W systemie telewizyjnym wyœwie-
tlanych jest 25 obrazów na sekundê. Lecz
ka¿dy obraz sk³ada siê z dwóch pó³obra-
zów wyœwietlanych jeden po drugim.
W efekcie obserwujemy 50 pó³obrazów
na sekundê. Ró¿nica pomiêdzy czêstotli-
woœci¹ wyœwietlania obrazów w kinie
i w telewizji w praktyce nie ma ¿adnego
znaczenia. Jako ciekawostkê mo¿na podaæ
tylko fakt, ¿e dwugodzinny film kinowy
w telewizji jest krótszy o ok. 5 minut.

Drug¹ ró¿nic¹ pomiêdzy kinem a te-

lewizj¹ jest sposób tworzenia obrazu.
W kinie wyœwietlany jest „za jednym za-
machem” ca³y obraz w telewizji jest to
niemo¿liwe. Z uwagi na transmisjê sygna-
³u i sposób jego tworzenia na ekranie ki-
neskopu obraz telewizyjny sk³ada siê z li-
nii. W naszym standardzie telewizyjnym

na obraz sk³ada siê 625 linii. Nie wszyst-
kie linie s¹ jednak widoczne na ekranie.
Czêœæ z nich zajmuj¹ impulsy synchroniza-
cji i wygaszania pionowego. Dlatego te¿
u¿ytecznych jest tylko 575 linii.

Jak ju¿ wczeœniej mówi³em obraz te-

lewizyjny przesy³any jest w postaci pó³o-
brazów. Pó³obrazy te przeplataj¹ siê na
ekranie kineskopu, s¹ przesuniête wzglê-
dem siebie w pionie o pó³ odstêpu mie-
dzy liniami. Linie tzw. nieparzyste zaczy-
naj¹ siê w na górze, po³owie szerokoœci
kineskopu, a linie tzw. parzyste zaczynaj¹
siê w górnym lewym rogu kineskopu.
O miejscu rozpoczêcia linii obrazowej de-
cyduj¹ impulsy synchronizacji pionowej
i poziomej, odpowiedzialne za dok³adne
„spasowanie” obu pó³obrazów.

W technice komputerowej odchodzi

siê (a w³aœciwie ju¿ odesz³o) od wyœwietla-
nia pó³obrazów. Przy du¿ej rozdzielczoœci
b³êdy spasowania pó³obrazów powoduj¹
bowiem utratê ostroœci i wyrazistoœci
szczegó³ów na ekranie. Przy komputerach
mo¿na sobie na to pozwoliæ, gdy¿ niemal
codziennie powstaj¹ nowe standardy,
które dotycz¹ najczêœciej tylko monitora
i karty video. W telewizji z setkami milio-
nów odbiorników na ca³ym œwiecie ciê¿ko
jest wprowadziæ nowy, niekompatybilny
z dotychczasowym standard.

Zatem obraz telewizyjny przesy³any

jest szeregowo linia za lini¹ i sk³ada siê
z dwóch ci¹gów pó³obrazów. Wszystko to
okraszone jest impulsami synchronizacji
poziomej i pionowej. Czas trwania jednej
linii „H” wynosi 64 ms, ale obraz zajmuje
tylko 52 ms, pozosta³e 12 ms to czas wy-
gaszania poziomego i impulsu synchroni-
zacji o czasie trwania 4,9 ms). Czas trwa-
nia impulsu synchronizacji pionowej wy-
nosi 2,5H czasu trwania linii. Natomiast
czas wygaszania pionowego to 25 linii
obrazu (25H). Impuls synchronizacji pio-
nowej (zwany tak¿e impulsem synchroni-
zacji pola) otoczony jest z obu stron spe-
cjalnymi impulsami wyrównawczymi
trwaj¹cymi 2,5H, które pojawiaj¹ siê
w odstêpach dwa razy czêstszych ni¿ im-
pulsy synchronizacji linii (32 ms). Wszyst-
kie te przebiegi dla pó³obrazów (pól) nie-
parzystego i parzystego przedstawiono na
rysunku 1a i 1b.

Linie obrazu telewizyjnego maj¹

swoj¹ umown¹ numeracjê. Numer jeden
przypada na liniê na której zaczyna siê
impuls synchronizacji pionowej pola
nieparzystego. Numeracja biegnie po
kolei przez pole nieparzyste, impulsy

Ka¿dy z nas ma w domu telewizor. Ma³o kto jednak wie, ¿e system
w którym nadawany jest obraz telewizyjny powsta³ prawie siedemdzie-
si¹t lat temu. Natomiast jeszcze mniejsza liczba osób zna w przybli¿e-
niu system nadawania. Obecnie stosowany system przesy³ania obrazów
telewizyjnych niewiele ró¿ni siê od tego sprzed siedemdziesiêciu lat. Zo-
sta³ on wzbogacony o dodatkowe informacje takie jak kolor, teletekst,
serwisy kodowane i sygna³y kontroli toru on-line. Wszystko to mo¿emy
zobaczyæ na ekranie oscyloskopu dziêki synchronizatorowi linii obrazu
telewizyjnego. Opisane w niniejszym artykule urz¹dzenie doskonale
nadaje siê na pracê dyplomow¹, jako pomoc dydaktyczna przeznaczo-
na do obserwacji kompleksowego sygna³u wizyjnego. Nieocenione us³u-
gi urz¹dzenie to mo¿e te¿ oddaæ w serwisie podczas kontroli odbioru te-
letekstu, lub kontroli jakoœci odbioru sygna³u telewizyjnego. Synchroni-
zator pozwala te¿ na podgl¹danie linii obrazów w monitorach z komple-
ksowym sygna³em wizyjnym o polaryzacji ujemnej.

Synchronizator linii obrazu

telewizyjnego

4

8/99

synchronizacji pionowej pola parzyste-
go, pole parzystea¿ do 625, co odpo-
wiada ostatniej linii obrazu (dwa przed-
nie impulsy wyrównawcze na koñcu po-
la parzystego).

Na liniach wygaszania pionowego

umieszczono szereg ciekawych informa-
cji. Jedn¹ grup¹ informacji s¹ impulsy
kontroli toru on-line nadawane w czasie
trwania transmisji zwyk³ego sygna³u. Im-
pulsy kontroli toru nadawane s¹ na li-
niach: 19, 20, 21, 332, 333, 334 dla to-
rów krajowych, i na liniach: 17, 18, 330,
331 dla torów miedzynarodowych. Im-
pulsy te zawieraj¹ praktycznie ca³¹ tablicê
kontroln¹ z pasami kolorowymi, polami
gradacji szaroœci, z impulsem prostok¹t-
nym, impulsem sinus kwadrat 2T. Wszyst-
ko to s³u¿y do kontroli jakoœci transmisji
i odbioru sygna³u telewizyjnego.

Oprócz tego na liniach: 7÷22

i 320÷335 przesy³ane s¹ cyfrowe infor-
macje teletekstu, w tym tak¿e serwisów
kodowanych.

Tak¿e na liniach wygaszania piono-

wego umieszczane s¹ impulsy zak³ócaj¹ce
systemów zabezpieczania kaset magneto-
widowych przed przegrywaniem.

Obserwacje oscyloskopowe wszyst-

kich opisanych wczeœniej przebiegów s¹
bardzo trudne. Niektóre oscyloskopu po-
siadaj¹ specjalny prze³¹cznik synchroniza-
cji przeznaczony do ogl¹dania obrazów te-
lewizyjnych, ale nie spotka³em oscylosko-
pu który ³atwo i stabilnie da³ by siê zsyn-
chronizowaæ obrazem wizyjnym. Synchro-
nizator obrazu nie tylko umo¿liwia zsyn-
chronizowanie ogl¹danego na ekranie
oscyloskopu obrazu, ale umo¿liwia te¿ wy-
bór numeru konkretnej linii obrazu, któr¹

chcemy ogl¹daæ. Mo¿e wiêc byæ wykorzy-
stany jako urz¹dzenie dydaktyczne do pre-
zentacji prawdziwego sygna³u telewizyjne-
go, urz¹dzenie serwisowe, a nawet (czego
nie polecam, jako niezgodne z prawem)
mo¿e byæ przydatny przy budowaniu urz¹-
dzeñ rozkodowuj¹cych zabezpieczone ka-
sety magnetowidowe, natomiast legalnie
mo¿na u¿ywaæ go do obserwacji i analizy
sposobów zabezpieczania kaset, co pole-
cam jako ciekawe i pouczaj¹ce zajêcie.

Synchronizator mimo doϾ skompli-

kowanego schematu jest stosunkowo pro-
sty funkcjonalnie. Sygna³ telewizyjny np.
z wyjœcia video przeznaczonego do nagry-
wania na magnetowid, o polaryzacji
ujemnej (dotyczy to polaryzacji impulsów

synchronizacji, a nie napiê-
cia sta³ego) doprowadzany
jest do wejœcia VIDEO.

Specjalizowany uk³ad

scalony synchroseparatora
LM 1881 (US1) wydziela
z kompleksowego sygna³u
wizyjnego impulsy synchro-
nizacji. Na nó¿ce 1 uk³adu
dostêpne s¹ impulsy syn-
chronizacji poziomej wraz
z impulsami wyrównawczy-
mi (rys 1c). Na nó¿ce 3 wy-
stawiany jest impuls syn-
chronizacji pionowej o czasie
trwania ok. 230 ms (rys 1c).
Opadaj¹ce zbocze tego im-
pulsu przesuniête jest o
32 ms w stosunku do pocz¹t-
ku impulsu synchronizacji
pionowej zawartego w sy-
gnale wizyjnym. Na nó¿ce 7
natomiast wystawiana jest
informacja o parzystoœci po-
la. Dla pola parzystego na
nó¿ce 7 wystêpuje stan niski,
a dla pola parzystego stan
wysoki (rys 1c). Na nó¿ce 5
dostêpne s¹ impulsy syn-
chronizacji koloru BURST.
Wszystkie te sygna³y wypro-
wadzono na krawêdŸ p³ytki
drukowanej, gdy¿ mog¹ siê
komuœ przydaæ przy bada-
niach, lub pracy.

Synchronizator do swojej

pracy wykorzystuje impulsy

synchronizacji poziomej
i pionowej oraz informacjê

US2

nó¿ka 6

US1

nó¿ka 1

CSO

nó¿ka 7

US1

O/E

pole parzyste

pole nieparzyste

V0

US1

nó¿ka 3

~230ms

pierwsze pole

drugie pole

319

318

317

316

315

310

311

312

313

314

impulsy

wyrównawcze

wyrównawcze

impulsy

synchronizcja pola

linie

pierwszego

pola

czas trwania impulsu wygaszania pola (25H)

linie

pola

drugiego

poziomej

linii

imp. synchronizacji linii

synchronizacji

wygaszania

strza³ki wskazuj¹ zbocza

impuls

impuls

drugie pole

pierwsze pole

623

624

625

7

6

5

4

3

2

1

2,4ms

4,9ms

32ms

64ms

2,5H

2,5H

impulsy

wyrównawcze

synchronizcja pola

wyrównawcze

impulsy

2,5H

czas trwania impulsu wygaszania pola (25H)

pola

drugiego

sygna³ obrazu

linie

a)

b)

c)

Rys. 1 Przebiegi oscyloskopowe pó³obrazów:

a) nieparzystego, b) parzystego, c) przebiegi w punktach uk³adu synchronizatora linii

Opis uk³adu

5

8/99

o parzystoœci pola. Z uwagi ¿e impulsy
synchronizacji poziomej „zaœmiecone” s¹
impulsami wyrównawczymi konieczne
by³o wyeliminowanie tych ostatnich. Ro-
lê t¹ spe³nia selektor czasu trwania impul-
sów zbudowany na tajmerze 4538 (US2).
Tajmer generuj¹cy impuls o czasie trwa-
nia ok. 43 ms wyzwalany jest opadaj¹cym
zboczem sygna³u synchronizacji pozio-
mej. Je¿eli w czasie generowania impulsu
tajmer zostanie ponownie wyzwolony, to
ignoruje on to wyzwolenie kontynuuj¹c
generacjê impulsu. Nastêpne wyzwolenie
jest mo¿liwe dopiero po zakoñczeniu ge-
neracji. Dziêki temu impulsy pojawiaj¹ce
siê czêœciej ni¿ 43 ms s¹ pomijane, a na
wyjœciu tajmera otrzymuje siê ci¹g rów-
nomierny ci¹g impulsów odpowiadaj¹-
cych impulsom synchronizacji linii (rys
1c). Impulsy te doprowadzone s¹ do
bramki C (US4) otwieranej na œciœle okre-

œlony czas przez przerzutnik RS zbudowa-
ny z bramek A i B.

Otwieranie bramki C nastêpuje wraz

z opadaj¹cym zboczem impulsu doprowa-
dzonego do uk³adu ró¿niczkuj¹cego C12,
R7. W zale¿noœci od tego jaki sygna³ bê-
dzie badany mo¿liwe jest wyzwalanie
przerzutnika RS sygna³em parzystoœci po-
la lub sygna³em synchronizacji pionowej.
Wyboru rodzaju wyzwalania dokonuje siê
prze³¹cznikiem W£1. Podczas obserwacji
sygna³u telewizyjnego prze³¹cznik ustawia
siê w pozycji I oznaczaj¹cej pracê z pó³o-
brazami (przeplotem). Przy doœwiadcze-
niach z monitorem komputerowym mo¿-
na wybraæ pozycjê NI bez przeplotu lub
I w zale¿noœci od tego w jakim standardzie
pracuje karta grafiki i monitor.

Bramka C zostaje zamkniêta przez

ujemne zbocze impulsu doprowadzone
z licznika do przerzutnika RS po odliczeniu

zadanej liczby linii. Impuls ten doprowa-
dzany jest za poœrednictwem bramki
D i uk³adu ró¿niczkuj¹cego C13, R6. Po-
nowne otwarcie bramki C ma miejsce na
pocz¹tku nastêpnego obrazu lub pó³obra-
zu. Zatem rozpoczêcie wysy³ania impul-
sów synchronizacji linii nastêpuje zawsze
z pocz¹tkiem impulsu synchronizacji pio-
nowej, a koñczy siê w chwili odliczenia za-
danej liczby linii i wtedy te¿ jest genero-
wany, wysy³any na wyjœcie dodatni impuls
synchronizacji, który dalej doprowadzany
jest do wejœcia synchronizacji zewnêtrznej
oscyloskopu. Tak wiêc oscyloskop mo¿na
zsynchronizowaæ w dowolnym, zawsze tej
samym miejscu nadawania obrazu, czyli
na konkretnej wybranej linii.

Na rysunku 3 przedstawiono sche-

mat bloku liczników i dekoderów. W uk³a-
dzie zastosowano dwa trzydekadowe licz-
niki rewersyjne. Pierwszy z nich sk³adaj¹-

220n

C15

R10

100n

C9

C10

47n

U/D

100k

10k

R15

D3

13

1N4148

R

–T

Q

100n

4,7k

6

R14

300k

3

NE555

US3

D4

CLK1

2

1

5

+5V

11

12

9

10

15

14

10mF

C7

100k

R11

D2

1N4148

R13

C11

10mF

+T

Q

B

C6

R9

7

8

4

120k

W£2

3

9

CD4538

D

1N4007

+5V

D5

200k

R12

D1

W£1

4

5

7

6

1

2

10

8

4

6

5

US2

Q

–T

10n

C13

CD4011

US4

B

A

Q

+T

R

7

180p

11

12

13

3

2

1

C1

R1

R5

14

180p

A

C

CLK2

VIDEO

0,5÷1,5 Vpp

100n

620W

510p

C2

4,3k

C8

R6

22k

R8

47k

180p

PE

C12

LM1881

1

2

3

4

VEE

VO

CVI

CSO

22k

R7

WE

C14

22k

R3

BO

O/E

VCC

5

6

7

8

NI

US1

W£3

V0

T1

BC547B

C5 100n

C4 10mF

I

O/E

BO

CSO

R4

10k

680k

R2

47n

C3

T

C17

C16

10mF

10mF

+5V

Rys. 2 Schemat ideowy synchronizatora linii; uk³ad synchroseparatora i ustawiania numeru linii

6

8/99

GND

+

PE

BC547B

9

B/D

8

6

1

10

PE

U/D

Q1

CL

11

14

2

Q2

Q3

Q4

15

1

PE

8

9

B/D

11

10

6

U/D

Q1

Q2

14

2

15

Q3

Q4

CL

10

U/D

PE

B/D

1

9

8

14

Q3

Q2

Q1

11

6

CL

Q4

15

2

R38

22k

2k

T2

R37

180p

C18

CD4029

4

J1

US11

J2

J3

J4

12

13

3

5

CI

16

7

CO

12

J1

J2

US12

CD4029

4

5

CI

J3

J4

13

3

16

US13

CO

7

13

CD4029

J3

J2

J1

12

4

J4

CI

5

3

CLK2

16

7

CO

+5V

U/D

CO

9

B/D

8

CD4029

4

J1

US8

1

10

U/D

PE

CI

15

1

PE

CO

8

9

B/D

12

J2

J1

CD4029

US9

4

10

U/D

J4

J3

CI

13

3

15

CL

10

B/D

PE

U/D

1

9

8

CO

US10

13

12

4

CD4029

J1

J2

J3

CL

15

3

CI

J4

CLK1

J4

J3

J2

12

13

3

CL

7

16

6

Q1

Q4

Q3

Q2

11

14

2

7

16

11

Q2

Q1

6

5

Q4

Q3

14

2

16

7

14

Q1

Q2

Q3

11

6

5

Q4

2

5

3

7

4

5

6

2

1

8

4

3

1

5

7

8

6

2

5

4

3

2

7

1

6

8

LT

16

CD4511

13

BI

LE

A

US5

15

14

f

g

a

e

B

C

D

12

11

10

b

c

d

9

12

LE

A

B

US6

CD4511

14

13

g

a

b

C

D

11

10

9

c

d

e

16

US7

LE

g

14

BI

LT

f

15

11

CD4511

C

B

A

c

b

a

12

13

D

e

d

9

10

LT

16

BI

15

f

+

R16

R22

R23

R29

R30

R36

21

×

220

W

9

10

7

6

4

2

1

9

6

7

10

10

9

4

6

7

1

2

1

2

4

WY SYNCH

3

8

8

3

3

W1

W2

W3

Rys. 3 Schemat ideowy bloku liczników i dekoderów

7

8/99

ARTKELE

482

ARTKELE

482

W

£

2

W

£

3

T

WY

G2

W

£

1

W1

W2

W3

WE

T

W£1

W£2

+

G3

C17

C16

R16

R17

R18

R19

R20

R21

R22

R23

R24

R25

R26

R27

R28

R29

R30

R31

R32

R33

R34

R35

R36

R37

DO P

£

YTKI WY

Œ

WIETLACZY

WY

T

R15

+5V

T

US9

US8

US10

T2

4029

4029

4029

4511

4511

4511

US5

US6

US7

R10

R4

US11

US12

US13

D1

D2

US4

C13

G2

C2

C1

T

WE

4029

4029

4029

C6

R9

C18

C15

D3

R38

G1

US3

US2

C10

R5

C8

C14

4011

T1

R6

C12

R7

R3

R2

C5

C3

C4

LM

1881

O/E

BO

VO

CSO

4538

C7

D5

R12

C9

C11

R13

R14

555

+

W

£

1

R8

R11

D4

T

R1

US1

W

£

2

Rys. 4 p³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

8

8/99

cy siê z uk³adów 4029 (US8÷US10s³u¿y
jako pamiêæ numeru linii, przy której ma
nast¹piæ synchronizacja oscyloskopu. Za-
wartoœæ tego licznika mo¿e byæ dowolnie
ustawiana w zakresie od 000 do 999. Co
prawda obraz telewizyjny ma tylko 625
linii, ale obrazy komputerowe mog¹ mieæ
rozdzielczoœci nawet ponad 1024 linie.
Licznik numeru linii zlicza impulsy dopro-
wadzone do wejœcia CLK1 z uk³adu usta-
wiania numeru linii.

Licznik zlicza w górê gdy linia

U/D jest w stanie wysokim, a w dó³ gdy
jest w stanie niskim. D wyjϾ licznika nu-
meru linii do³¹czone s¹ dekodery kodu
BCD na kod wyœwietlaczy siedmioseg-
mentowych, które pokazuj¹ aktualnie
ustawiony numer linii.

W bloku znajduje siê te¿ trzydekado-

wy licznik synchronizacji tak¿e zbudowany
na uk³adach 4029 (US11÷US13). Do
wejœæ wpisu szeregowego J1÷J4 tego licz-
nika doprowadzono stany z wyjϾ licznika
linii. W chwili gdy bramka C zostaje otwar-
ta uk³ad ró¿niczkuj¹cy C14, R8 generuje
dodatni impuls wpisu równoleg³ego PE.
Impuls ten powoduje zapisanie do licznika
synchronizacji numeru ustawionej linii.
Nastêpnie przez otwart¹ bramkê C do licz-
nika docieraj¹ kolejne impulsy synchroni-
zacji poziomej CLK2. Licznik zlicza przez
ca³y czas w dó³, odejmuj¹c od wpisanej na
pocz¹tku cyklu liczby kolejne linie obrazu.
Gdy licznik osi¹gnie stan zerowy na jego
wyjœciu pojawia siê ujemny impuls zeruj¹-
cy przerzutnik RS i zamykaj¹cy bramkê.
Impuls ten po odwróceniu fazy, jako do-
datni impuls synchronizacji wyprowadzany
jest na zewn¹trz urz¹dzenia.

Ze wzglêdu na opóŸnienie impulsu

synchronizacji pionowej wynosz¹ce pó³ li-
nii, wprowadzane przez uk³ad synchrose-
paratora US1 numeracja linii przy których
nastêpuje synchronizacja oscyloskopu jest
dok³adnie o jedn¹ liniê mniejsza ni¿ ogól-
nie przyjêta numeracja linii. Dla przyk³a-
du gdy na wyœwietlaczu ustawi siê liczbê
5 oscyloskop zostanie zsynchronizowany
na 6 liniê obrazu.

Numer linii na której ma nast¹piæ

synchronizacja mo¿na ustawiaæ dwoma
w³¹cznikami W£1 i W£2. Pojedyncze na-
ciœniêcie odpowiedniego w³¹cznika spo-
woduje zwiêkszenie lub zmniejszenie
wskazañ o jeden. Natomiast gdy przy-
trzyma siê w³¹cznik zwarty d³u¿ej ni¿
przez dwie sekundy wskazania bêd¹
wzrastaæ lub maleæ z szybkoœci¹ ok.
20/sek.

Gdy oba w³¹czniki s¹ rozwarte Na

wyjœciu Q tajmera B (US2) wystêpuje
stan wysoki. Jednoczeœnie kondensator
C9 generatora pomocniczego zbudowa-
nego na uk³adzie 555 (US3) jest przez
ca³y czas roz³adowywany przez diodê
D4 i rezystor R9 o ma³ej wartoœci. Dla-
tego te¿ na wyjœciu generatora (3 nó¿ka
US3) przez ca³y czas jest stan wysoki.
Naciœniêcie jednego z w³¹czników po-
woduje po niewielkim czasie, okreœlo-
nym sta³¹ czasow¹ R11, C6 wyzwolenie
tajmera B (US2). Na wyjœciu Q pojawi
siê stan niski, który wyzeruje generator
US3, na którego wyjœciu pojawi siê stan
wysoki. W chwili zwolnienia w³¹cznika
uk³ad powróci o stanu poprzedniego,
a dodatnie zbocze z wyjœcia generatora
spowoduje wpisanie jednego impulsu
do licznika linii. W zale¿noœci który
z w³¹czników by³ zwarty impuls ten mo-
¿e byæ dodany lub odjêty od zawartoœci
licznika za spraw¹ linii U/D, która nor-
malnie jest w stanie niskim i przechodzi
w stan wysoki tylko przy zwarciu w³¹cz-
nika W£1 za spraw¹ w³¹czenia diody
D3. Z uwagi na pewne uzale¿nienia cza-
sowe stan wysoki na linii U/D jest pod-
trzymywany przez kondensator C15
przez chwilê po zwolnienieniu w³¹czni-
ka W£2.

Natomiast gdy jeden z w³¹czników

zostanie wciœniêty na czas d³u¿szy ni¿ czas
generowania impulsu przez tajmer B, to
po up³ywie tego czasu wyjœcie Q tajmera
zmieni swój stan na wysoki odblokowuj¹c
generator który zacznie wysy³aæ na wyj-
œcie CLK1 impulsy z czêstotliwoœci¹
20 Hz. Zwolnienie w³¹cznika powoduje
natychmiastowe roz³adowanie kondensa-
tora C9 i zatrzymanie generacji.

Uk³ad zmontowano na dwóch p³yt-

kach drukowanych. Na jednej s¹ umie-
szczone prawie wszystkie elementy, a na
drugiej znajduje siê wyœwietlacz i w³¹czni-
ki W£1÷W£3. Konstrukcjê mechaniczn¹
wraz z zamontowaniem urz¹dzenia do
obudowy opiszê dok³adnie w nastêpnym
numerze.

Teraz pragnê tylko dodaæ, ¿e urz¹-

dzenie nie wymaga ¿adnego uruchamia-
nia i zmontowane bez zwaræ i pomy³ek ze
sprawnych elementów dzia³a od razu po
w³¹czeniu zasilania pobieraj¹c pr¹d ok.
220 mA. Do zasilania mo¿na u¿yæ stabili-
zowanego zasilacza zewnêtrznego, lub za-
montowaæ w obudowie zasilacz sieciowy
opisany w innym artykule opublikowa-
nym w tym numerze PE.

P³ytki drukowane i obudowy razem z wy-
konanymi p³ytami czo³owymi wysy³ane s¹
za zaliczeniem pocztowym. P³ytki i obu-
dowy mo¿na zamawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 482 – 10,95 z³
obudowa 482 – 25,00 z³
+ koszty wysy³ki.

à

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

US1

– LM 1881

US2

– CD 4538

US3

– NE 555

US4

– CD 4011

US5÷US7

– CD 4029

US8÷US13 – CD 4511

T1, T2

– BC 547B

D1÷D4

– 1N4148

D5

– 1N4007

W1÷W3

– MAN 6680/QT kolor

pomarañczowy, lub MAN

6780/QT kolor czerwony

(wspólna katoda)

R16÷R36

– 220 W

W/0,25 W

R1

– 620 W

W/0,125 W

R37

– 2 kW

W/0,125 W

R5

– 4,3 kW

W/0,125 W

R9

– 4,7 kW

W/0,125 W

R4, R15

– 10 kW

W/0,125 W

R3, R6,

R7, R38

– 22 kW

W/0,125 W

R8

– 47 kW

W/0,125 W

R10, R11

– 100 kW

W/0,125 W

R13

– 120 kW

W/0,125 W

R12

– 200 kW

W/0,125 W

R14

– 300 kW

W/0,125 W

R2

– 680 kW

W/0,125 W

C12÷C14,

C18

– 180 pF/50V ceramiczny

C2

– 510 pF/50 V ceramiczny

C8

– 10 nF/50 V ceramiczny

C3, C10

– 47 nF/50 V ceramiczny

C1, C5,

C6, C9

– 100 nF/50 V MKSE-20

C15

– 220 nF/50 V MKSE-20

C4, C7, C11,

C16, C17

– 10 m

mF/16 V

W£1, W£2 – mikro³¹czniki z d³ugim

przyciskiem

W£3

– prze³¹cznik dŸwigienkowy

dwusekcyjny

G1, G2

– gniazdo przykrêcane BNC 50 W

W

p³ytka drukowana

numer 482

obudowa ZV

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

9

8/99

Jakiœ czas temu pisa³em program

dla mikroprocesora PIC. Gdy ju¿ wszyst-
ko wygl¹da³o na ukoñczone postanowi-
³em wypróbowaæ go w aplikacji. Ponie-
wa¿ nie mia³em programatora pojecha-
³em z dyskietk¹ do redakcji, gdzie takie
cudo sta³o. Za³adowa³em program do
procesora bez problemów, ale jak go
umieœci³em w podstawce to okaza³o siê
¿e nie dzia³a jeszcze tak jak trzeba.
Czêœæ b³êdów poprawi³em na miejscu
ale zosta³o mi jeszcze trochê do g³êbsze-
go przeanalizowania. Tak jeŸdzi³em z t¹
dyskietk¹ oko³o miesi¹ca, a¿ w koñcu
procesor zacz¹³ siê zachowywaæ zgodnie
z moimi oczekiwaniami. Zacz¹³em siê
wtedy zastanawiaæ co siedzi w takim
programatorze, poszpera³em w „sieci”
i znalaz³em kilka prostych rozwi¹zañ dla
najczêœciej wykorzystywanych proceso-
rów PIC16F8X. Bez wiêkszego problemu
mo¿na je wykorzystaæ do emulowania
prostszych procesorów np. PIC16C5X,
PIC12C50X itp.

Aby wejœæ w œwiat nowoczesnej

techniki mikroprocesorowej potrzebuje-
my kompilator jêzyka programowania
wy¿szego rzêdu lub asembler oraz pro-
gramator wzglêdnie emulator danego
procesora. Firma Microchip rozprowa-
dza za darmo wysokiej klasy oprogra-
mowanie do tworzenia programów
w asemblerze o nazwie MPLAB, mo¿na
je znaleŸæ na stronie www.micro-

chip.com. Problem zazwyczaj sprawia
zakup programatora, który jest stosun-
kowo drogi. W Internecie znaleŸæ mo¿na
wiele istniej¹cych i sprawdzonych roz-
wi¹zañ, praktycznie wszystkie opieraj¹
siê na porcie równoleg³ym. Zaoszczêdza
to k³opotów z dodatkowymi uk³adami
dekoduj¹cymi transmisjê szeregow¹
i steruj¹cymi kilkoma wejœciami progra-
mowanego mikroprocesora. Microchip
wyposa¿a swoje PIC’ki w wewnêtrzne
algorytmy (ICSP = In-Circuit Serial Pro-
gramming - z ang. Programowanie sze-
regowe w systemie), które znakomicie
u³atwiaj¹ programowanie.

Po napisaniu programu i skompilo-

waniu go otrzymujemy w efekcie zbiór
z rozszerzeniem hex, w którym s¹ za-
warte wszystkie niezbêdne informacje
dla procesora. Mo¿na wyró¿niæ cztery
zasadnicze jego elementy s¹ to: dane
konfiguracyjne, pamiêæ programu, pa-
miêæ danych i identyfikacyjne dane
u¿ytkownika. W przypadku mikropro-
cesorów z rodziny PIC16F8x s³owo
konfiguracyjne sk³ada siê z 5-ciu bitów.
Definiuj¹ one rodzaj oscylatora, zabez-
pieczenie przed odczytaniem kodu
z zaprogramowanego ju¿ procesora,
aktywacjê timer’a po w³¹czeniu zasila-
nia i zegara WDT (Watchdog Timer).
Pamiêæ programu to zasadnicza i naj-
wiêksza czêœæ zbioru hex, s¹ to rozkazy
napisane np. w asemblerze i przetrans-
formowane na jêzyk maszynowy kon-
kretnego procesora. Pamiêæ danych to
tak zwane rejestry odpowiadaj¹ce miê-
dzy innymi za konfiguracjê wyprowa-
dzeñ, ustawienia timer’ów, itp. Pozo-
staj¹ jeszcze 4 s³owa identyfikacji – ra-
zem 56 bitów = 7 znaków ASCII. Mo-
¿emy je wykorzystaæ wedle uznania np.
wstawiæ numer seryjny naszego urz¹-
dzenia b¹dŸ zostawiæ swój elektronicz-
ny „podpis”.

Wejœcie w œwiat mikrokontrolerów PIC dziêki staraniom producen-
ta, firmy Microchip staje siê coraz ³atwiejsze. Do postawienia
pierwszych kroków w tej dziedzinie wystarczy dobrej klasy asem-
bler/symulator MPLAB dostêpny bezp³atnie oraz prosty programa -
tor, którego opis zamieszczamy poni¿ej. Niestety profesjonalne
kompilatory jêzyków wy¿szego poziomu oraz emulatory czasu rze-
czywistego nadal pozostaj¹ poza zasiêgiem wielu konstruktorów.
Firma Microchip u³atwi³a obs³ugê i programowanie swoich produk-
tów od dawna wyposa¿aj¹c procesory rodziny PIC w interfejs ICSP
(In-Circuit Serial Programming). Najnowsze produkty tej firmy s¹
tak¿e „uzbrajane” w narzêdzia pozwalaj¹ce na œledzenie przebie-
gu programu bezpoœrednio w uk³adzie (In-Circuit Debuging).

Programator

PIC16F83/84, 16C84

Wyprowadzenie

Funkcja podczas programowania

Nazwa sygna³u

Typ

Opis

RB6

CLOCK

wejœcie

wejœcie zegarowe

RB7

DATA

wejœcie/wyjœcie

wejœcie/wyjœcie danych

MCLR

Vtest mode

zasilanie*

prze³¹czenie w tryb

programowania (+13 V)

Vdd

Vdd

zasilanie

zasilanie (+5 V)

Vss

Vss

zasilanie

masa

Tabela 1 – Wyprowadzenia interfejsu ICSP

*) PIC16C84 posiada wewnêtrzny generator napiêcia programuj¹cego, zewnêtrzny sygna³ +13 V

s³u¿y tylko do wprowadzenia stanu programowania, wejœcie praktycznie nie pobiera pr¹du.

10

8/99

Do obs³ugi interfejsu ICSP wymaga-

ne s¹ wg specyfikacji 2 linie steruj¹ce,
masa i dwa napiêcia 5 V i 13 V. Lista
rozkazów ICSP obejmuje 9 komend.

Opis wyprowadzeñ zosta³ zamie-

szczony w Tabeli 1. Zarówno komendy
jak i dane s¹ wprowadzane szeregowo,
synchronicznie za pomoc¹ wejœæ DATA
i CLOCK. Lista komend (Tabela 2) sk³ada
siê z 9-ciu rozkazów:
£aduj konfiguracjê – zapisuje s³owo

konfiguracyjne do
bufora programu
procesora;

£aduj dane do

– zapisuje 14-sto bi-

pamiêci programu

towe s³owo kodu
programu do bu-
fora procesora;

Czytaj dane z

– odczytuje 14-sto

pamiêci programu

bitowe s³owo ko-
du programu po-
zycji wskazywanej
przez PC*;

Zwiêksz adres

– inkrementuje re-

jestr PC;

Programuj

– zapisuje dane

z bufora procesora
pod adresem
wskazywanym
przez PC (w³aœciwe
programowanie);

£aduj dane do

– zapisuje 14-sto bi-

pamiêci danych

towe s³owo da-
nych do bufora
danych procesora;

Czytaj dane

– odczytuje 14-sto

z pamiêci danych

bitowe s³owo da-
nych z pamiêci
danych;

Czyœæ pamiêæ
programu

– wymazuje dane;

Czyœæ pamiêæ
danych

– wymazuje dane;

*) PC – rejestr licznika programu (Pro-

gram Counter).

Zanim zaczniemy programowanie

nale¿y poprzez podanie napiêcia
+13 V na wejœcie Vtest mode, wprowa-
dziæ procesor w tryb programowania.
Wprowadzenie komendy trwa 6 cykli
zegara, przepisywanie bitu odbywa siê
przy opadaj¹cym zboczu zegara. Po
wprowadzeniu komendy nale¿y odcze-
kaæ minimum 1 ms aby procesor przygo-
towa³ siê na przyjêcie, wys³anie danych
lub now¹ komendê. Jeœli parametrem
komendy s¹ dane to s¹ one wprowadza-
ne/wyprowadzane z

poprzedzeniem

i zakoñczeniem dodatkowymi zerami.
Razem 22 bity: 6 bitów rozkazu, „0”, 14
bitów danych, „0”. Zarówno komendy
jak i dane s¹ przekazywane pocz¹wszy
od najmniej znacz¹cego bitu (LSB –
z ang. Least Significant Bit). Dane wpro-
wadzane do procesora s¹ przekazywane

przy opadaj¹cym zboczu zegara, nato-
miast wyprowadzane z procesora przy
narastaj¹cym zboczu zegara.

Na rysunku 1 znajduje siê mapa pa-

miêci dla procesora PIC16F84. Jak wi-
daæ wiêkszoœæ obszaru adresowego jest
niewykorzystana w normalnych egzem-
plarzach procesorów. Wykorzystywany
obszar pamiêci programu to 512 lub
1024 s³ów 14-bitowych. Licznik rozka-
zów ma szerokoœæ 14 bitów, jednak ak-
tualnie nie jest w pe³ni wykorzystywany,
najstarszy bit s³u¿y do rozró¿nienia pa-
miêci programu (0×0000 – 0×1FFF)
od pamiêci konfiguracyjnej (0×2000 –
0×3FFF). Trzy nastêpne s¹ ignorowane,
a wykorzystywanych jest tylko 10 naj-
mniej znacz¹cych bitów. Daje to maksy-
malnie 1K s³ów pamiêci programu.
W

mikrokontrolerach PIC16CR83

i PIC16F83 zaimplementowano tylko
512 s³ów programu.

W tym miejscu chcia³bym zwróciæ

uwagê na pewn¹ w³aœciwoœæ proceso-
rów PIC. Zwiêkszaj¹c licznik rozkazów
po dojœciu do adresu 0×3FFF licznik
„przekrêci siê” ale nie wróci do adresu
0×0000 lecz do 0×2000. Jedyn¹ meto-
d¹ powrotu do pamiêci programu jest
zresetowanie procesora.

Na rysunku 2 przedstawiono funk-

cje pe³nione przez poszczególne bity
w s³owie konfiguracyjnym znajduj¹cym

Rozkaz

Bity (MSB.....LSB)

Dane

£aduj konfiguracjê

0

0

0

0

0

0

0,data(14),0

£aduj dane do pamiêci programu

0

0

0

0

1

0

0,data(14),0

Czytaj dane z pamiêci programu

0

0

0

1

0

0

0,data(14),0

Zwiêksz adres

0

0

0

1

1

0

Programuj

0

0

1

0

0

0

£aduj dane do pamiêci danych

0

0

0

0

1

1

0,data(14),0

Czytaj dane z pamiêci danych

0

0

0

1

0

1

0,data(14),0

Czyœæ pamiêæ programu

0

0

1

0

0

1

Czyœæ pamiêæ danych

0

0

1

0

1

1

Tabela 2 – Lista rozkazów interfejsu ICSP

Interfejs ICSP

3FFF

S³owo konfiguracyjne

2007

2006

2005

Zarezerwowane

Zarezerwowane

Nie

Nie

zaimplementowane

zaimplementowane

Zarezerwowane

2004

2003

2002

ID

ID

Pamiêæ konfiguracji

Pamiêæ konfiguracji

2008

2000

ID

2001

2000

ID

1FFF

Nie

zaimplementowane

zaimplementowane

Nie

Pamiêæ programu

3FF

400

1FF

Pamiêæ programu

0

0,5K (PIC16×83)

1,0K (PIC16×84)

Rys. 1 Mapa pamiêci procesorów PIC16F8x

Mapa pamiêci

11

8/99

siê pod adresem 0x2007. Do czêœci kon-
figuracyjnej pamiêci: 4 s³owa identyfi-
kacyjne „ID” i s³owo konfiguracyjne
mo¿na siê dostaæ tylko w trybie progra-
mowania, program wykonywany na
PIC’u nie ma do niej bezpoœredniego
dostêpu. Funkcje poszczególnych bitów
wydaj¹ siê jasne, komentarza wymaga
zabezpieczenie kodu. Ustawienie go nie
znaczy ¿e nie bêdzie mo¿na czytaæ pa-
miêci programu, ale ¿e bêdzie ona za-
bezpieczona tzn. niemo¿liwa do odczy-
tania w trybie programowania.

Program napisany np. w asemblerze

po bezb³êdnym skompilowaniu jest t³u-
maczony na kod maszynowy procesora
i zazwyczaj zapisywany do pliku z rozsze-
rzeniem „hex”. MPLAB wykorzystuje za-
sadniczo dwa rodzaje tych plików: pod-
stawowy standard stworzony przez firmê
Intel INHX8M dla procesorów o adreso-
waniu 8-mio bitowym licznikiem rozka-
zów. Plik ten sk³ada siê z rekordów roz-
dzielonych znakiem koñca linii. Ka¿dy
rekord sk³ada siê ze znaku dwukropka,
9-ciu znaków prefiksu, danych i dwóch
znaków sumy kontrolnej.
Format rekordu:
:BBAAAATTHHHH...HHCC
gdzie:
BB

– dwa znaki w kodzie heksadecy-

malnym – iloœci danych (po
8 bitów);

AAAA – cztery znaki w kodzie heksade-

cymalnym – adres pocz¹tkowy
dotycz¹cy tego rekordu;

TT

– dwa znaki w kodzie heksadecy-

malnym: 01 – ostatni rekord
w pliku, ka¿dy inny rekord 00;

HH

– po dwa znaki w kodzie heksa-

decymalnym na ka¿d¹ jednost-
kê danych;

CC

– dwa znaki w kodzie heksadecy-

malnym – suma kontrolna.

Przyk³adowo:
:10000000000000000000000000000
00000000000F0
:0400100000000000EC
:100032000000280040006800A800E
800C80028016D
:100042006801A9018901EA0128020
8026A02BF02C5
:10005200E002E80228036803BF03E8
03C8030804B8
:1000620008040804030443050306E
807E807FF0839

Koniec

Tak

Dane

Raport o bledzie

Nie

poprawne ?

Tak

dla Vdd=maximum

Weryfikacja

Tak

poprawne ?

Nie

Raport o b³êdzie

Dane

Tak

Weryfikacja

dla Vdd=minimum

Odczekaj 10ms

Tak

Programuj

Wszystkie

dane ?

Nie

£aduj dane do pamiêci

Cykl programowania

Tak

Raport o b³êdzie

Nie

Poprawne ?

Zwiêksz adres

Odczyt danych

programowania

Cykl

Vdd=+5V

Start

Rys. 3 Graf cyklu programowania pamiêci programu

0

1

2

3

4

13

bit 4

CP:

1 – Zabezpieczenie kodu wy³¹czone
0 – Zabezpieczenie kodu w³¹czone

bit 3

PWRT:

1 – Uruchomienie tajmera przy w³¹czeniu zasilania
0 – Tajmer nie uruchamiany przy w³¹czeniu zasilania

bit2

WDTE:

1 – Zegar nadzoruj¹cy uruchomiony (Watchdog timer)
0 – Zegar nadzoruj¹cy nieuruchomiony (Watchdog timer)

bit1-0

FOSC:

11 – „RC” rezonator RC
10 – „HS” kwarc – szybki do 10 MHz
01 – „XT” kwarc 0,1÷4 MHz
00 – „LP” kwarc, oszczêdnoœciowy 32÷200 kHz

5

–

–

–

CP

PWRTE

WDTE

FOSC1

FOSC0

Rys. 2 Bity konfiguracyjne

Format plików HEX

12

8/99

:06007200FF08FF08190A57
:00000001FF
Format INHX32M jest podobny z t¹ ró¿-
nic¹ ¿e wykorzystywane mog¹ byæ
wszystkie 16 bitów adresu oraz symbo-
le TT maj¹ nastêpuj¹ce znaczenie:
00 – rekord danych;
01 – ostatni rekord w zbiorze;
02 – rekord z adresem segmentu;
04 – rekord adresu liniowego.

Graf przep³ywowy programowania

proponowany przez Microchip’a przed-
stawia rysunek 3. Cykl programowania
zaczyna siê od stanu, w którym procesor
ma przy³o¿one tylko napiêcie zasilania
+5 V. Utrzymuj¹c niski stan na wej-
œciach CLOCK (RB6), DATA (RB7) poda-
jemy na wejœcie Vtest mode (MCLR) na-
piêcie programuj¹ce +12÷14 V

–

w ten sposób wprowadzamy procesor
w tryb programowania. Stan rejestru PC
i wyprowadzeñ procesora jest jak po
zresetowaniu tzn. PC = 0×0000, a po-
rty w stanie wysokiej impedancji. Po 1
mikrosekundzie procesor jest gotowy do
przyjêcia komendy.

Aby wprowadziæ trwale dane do pro-

cesora wykonywane s¹ dwie komendy:
„£aduj dane do pamiêci programu/da-
nych”, która przepisuje dane do bufora
wejœciowego procesora a nastêpnie „Pro-
gramuj”, która zapamiêtuje dane z bufo-
ra w komórce pamiêci wskazywanej przez
PC. Nastêpnie dane s¹ odczytywane z tej
samej pozycji w celu weryfikacji przepro-
wadzonej operacji. Cykl ten jest powta-
rzany przy jednoczesnej inkrementacji
adresu w PC a¿ do wyczerpania danych
pamiêci programu. Specyfikacja Micro-
chip’a zaleca sprawdzenie zapisanych da-
nych odczytuj¹c je przy minimalnym
i maksymalnym napiêciu zasilania co
uwzglêdnia rysunek 3.
Dok³adniejsze informacje mo¿na znaleŸæ
na stronach Microchip’a (www.micro-
chip.com).

Programator jest bardzo prost¹ kon-

strukcj¹, schemat ideowy znajduje siê na
rysunku 4. Sk³ada siê on z czêœci zasilaczy
zbudowanej na stabilizatorach scalonych
7805 i 78L12 oraz czêœci sygna³owej. Na-
piêcie programuj¹ce +13 V jest uzyski-

wane ze stabilizatora 12 V poprzez prze-
suniêcie jego poziomu odniesienia o spa-
dek na dwóch diodach D2 i D3 tzn. ok.
1,2 V. Na wejœciu zasilania zosta³a wsta-
wiona dioda zabezpieczaj¹ca przed przy-
padkowym pod³¹czeniem zasilania o od-
wrotnej polaryzacji.

W czêœci sygna³owej pracuj¹ bramki

powtarzaj¹ce (7407), których zadaniem
jest unormowanie napiêcia przychodz¹-
cego z portu równoleg³ego oraz odizolo-
wanie dwóch systemów. Wyjœcia bra-
mek typu otwarty kolektor s¹ polaryzo-
wane przez rezystory 10 kW. Pojawienie
siê napiêæ zasilaj¹cego i programuj¹ce-
go na uk³adzie jest sygnalizowane za
pomoc¹ diod œwiec¹cych. Napiêcia zasi-
laj¹ce i programuj¹ce s¹ podawane do
procesora za poœrednictwem tranzysto-
rów T1 i T2. Do sterowania procesem
programowania jest wykorzystywane 5
linii portu równoleg³ego. P³ytka progra-
matora pokazana zosta³a na rysunku 5.

Niedoœwiadczonym konstruktorom

proponuje po zmontowaniu i sprawdza-
niu poprawnoœci monta¿u, najpierw
sprawdziæ bez pod³¹czania do kompute-
ra czy oba zasilacze pracuj¹ poprawnie.
Nastêpnie bez procesora mo¿na wys³aæ

13

11

24

12

25

9

22

10

23

3

4

C6

100n

10k

R8

ACK

19

VDD

7

8

20

21

11

10

R10

10k

6

13

12

7

VSS

RB7

RB6

9

8

10

11

13

12

7

DX

R3

1,2k

10k

R4

US1e

US1b

5

17

18

6

D5

330W

10k

R9

R11

10k

1

2

BC557B

T1

2

3

17

16

MCLR

14

15

5

4

14

6

5

10k

1,2k

R1

US1c

US1f

D3

US1a

3

15

16

4

US2

D3

D2

2×1N4148

R7

18

1

C5 100n

+5V

R2

D1

D2

D0

G1

1

14

2

330W

US4

+13V

Vin

LM

78L12

US1d

C4

100n

BC557B

100n

C2

C3

100n

10mF

C1

T2

10k

R6

R5

D1

+17V

1N4001

7805

LM

Vin

+5V

US3

Rys. 4 Schemat ideowy programatora

Programowanie

Programator

13

8/99

dane do programatora, program powi-
nien zwróciæ b³¹d weryfikacji, ale po-
winny na chwilê zapaliæ siê obie diody.
Ostatecznie mo¿emy spróbowaæ zapro-
gramowaæ procesor, wykorzystuj¹c do
tego celu w³asn¹ aplikacjê b¹dŸ prosty
uk³ad opisany w pakiecie oprogramo-
wania, do którego dostarczony jest plik
hex. Najlepiej zaopatrzyæ siê w procesor
reprogramowalny „FLASH” (litera “F”
w nazwie), na którym bêdziemy mogli
eksperymentowaæ. Nie muszê chyba
wspominaæ ¿e procesor nale¿a³y umie-
œciæ w podstawce i to najlepiej typu ZIF
(zamykanej).

Drobna rada jeœli chodzi o kabel ³¹-

cz¹cy programator z komputerem. Ka-
ble do transmisji maj¹ pozamieniane
koñcówki, dlatego warto zaopatrzyæ siê
w przed³u¿acz. Gniazdo od strony pro-
gramatora nale¿y dopasowaæ do drugie-
go gniazda na kablu. Proponuje rozwi¹-
zanie kabel od strony komputera typu
„mêski” od programatora „¿eñski”
(chronimy porty komputera przed czyn-
nikiem Janosika :-) ) gniazdo w progra-
matorze „¿eñskie”.

Przy pracy z procesorem nale¿y

uwa¿aæ na ³adunki elektrostatyczne gro-
madz¹ce siê na ciele i ubraniu cz³owie-
ka. Zanim dotkniesz urz¹dzenia dotknij
obudowy !!!

Program zosta³ napisany przez Davi-

da Taita i mo¿na go u¿ywaæ oraz rozpo-
wszechniaæ pod warunkiem ¿e nie robi siê
tego zarobkowo. W pakiecie znajduje siê
szczegó³owy opis w jêzyku angielskim, tu
przytoczê tylko najwa¿niejsze opcje.

Program jest przystosowany do

wspó³pracy z ró¿nymi programatorami,
dlatego w pakiecie znajduje siê plik
wsadowy w którym zosta³a zapisana
konfiguracja dla naszego programatora.
Program jest wywo³ywany z linii ko-
mend w nastêpuj¹cej sk³adni: mypp [ -
lxhrwpcdevgosn! ] hexfile.hex
Opcje:
Konfiguracja: l = LP, x = XT, h = HS,
r = RC, w = WDTE, p = PWRTE, c =
zabezpieczenie kodu.
Inne:
d = kopiowanie pamiêci procesora do
pliku, e = kasowanie, v = porównane
z programem w pliku.
Konfiguracja domyœlna:
oscylator typu RC, WDT w³¹czony, Tajmer
uruchomiony, kod niezabezpieczony.

Jeœli konfiguracja zosta³a zapisana

w pliku hex to zostanie wykorzystana,
chyba ¿e w linii komend ustawimy ina-
czej. Jeœli plik hex nie zawiera danych
o konfiguracji przyjmowana jest konfi-

guracja domyœlna. Kompiluj¹c program
pod MPLAB’em nie musimy siê przej-
mowaæ konfiguracj¹ podczas programo-
wania poniewa¿ zostanie ona zapisana
w pliku wynikowym. Wystarczy wpisaæ:
„mypp nazwa_zbioru.hex” i nacisn¹æ
klawisz Enter, program poprosi o umie-
szczenie procesora w podstawce i po-
twierdzenie. Prawid³owe wykonanie
operacji nie jest sygnalizowane, nato-
miast sygnalizowane s¹ wszelkie b³êdy,
dlatego nie nale¿y siê spodziewaæ po-
twierdzenia typu „Procesor zosta³ po-
prawnie zaprogramowany”. Poprawna
praca programu koñczy siê wypisaniem
czasu jaki zajê³a operacja.

Nazwy Microchip, PIC, ICSP, In-Cir-

cuit Serial Programming, MPLAB s¹ na-
zwami towarowymi zastrze¿onymi przez
Microchip Technology Inc.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki mo¿na za-
mawiaæ w redakcji PE.
Program obs³ugi programatora jest do-
stêpny na witrynie internetowej PE:
www.pe.com.pl. Mo¿na go tak¿e otrzy-
maæ na dyskietce 3,5’ za poœrednic-
twem redakcji PE.
Cena: p³ytka numer 478 – 2,60 z³

dyskietka PIC

– 10,00 z³

+ koszty wysy³ki.

ARTKELE

478

ARTKELE

478

~

D1

C2

C4

R3

R4

R8

R7

R5

C1

D4

D5

R1

D2

ACK

US4 C5 T1

US3

C3

D2

D3

C6

R10

R9

R11

7407

US1

R6

T2

R2

US2

„P I C

”

D0

D1

D3

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à

à Maciej Matuszak

Oprogramowanie

US1

– UCY 7407

US2

– PIC16F84

US3

– LM 7805

US4

– LM 78L12

T1, T2

– BC 557B

D1

– 1N4001

D2, D3

– 1N4148

D4

– LED czerwona

D5

– LED zielona

R3, R4, R7

– 1,2 kW

W/0,125 W

R1, R5

– 4,7 kW

W/0,125 W

R2, R6, R8÷R11

– 10 kW

W/0,125 W

C2÷C6

– 100 nF/50 V ceramiczny

C1

– 10 m

mF/25 V

gniazdo DB25 ¿eñskie

kabel przed³u¿acz portu równoleg³ego

podstawka (najlepiej zamykana ZIF)

p³ytka drukowana

numer 478

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

14

8/99

T³umienie pocz¹tkowe

– –6 dB

Zakres regulacji

– 50 dB

Rezystancja wejœciowa

– 75 W

Rezystancja wyjœciowa

– 75 W

Maksymalne napiêcie
wejœciowe

– 0,5 V

Zakres czêstotliwoœci

– 1÷300 MHz

Napiêcie zasilania

– ±12 V

Pobór pr¹du

– 50 mA

T³umiki w.cz. w odró¿nieniu od pro-

stych dzielników napiêcia stosowanych do
regulacji wielkoœci sygna³ów m.cz. musz¹
spe³niæ szereg dodatkowych wymagañ.
Pierwszym jest koniecznoϾ dopasowania
od strony wejœcia i wyjœcia. Dopasowanie
ma na celu przeniesienie maksymalnej
mocy oraz unikniêcie odbiæ sygna³u. Uzy-
skuje siê to przy jednakowych rezystan-
cjach - wyjœciowej generatora i wejœciowej
obci¹¿enia. Podane w danych technicz-
nych rezystancje odpowiadaj¹ rezystancji
falowej przewodu koncentrycznego stoso-
wanego do przesy³ania sygna³ów w.cz. i s¹
typow¹ wartoœci¹ stosowan¹ w urz¹dze-
niach w.cz. Drugim wymogiem jest ko-
niecznoœæ wyeliminowania przep³ywu
energii przez promieniowanie Uzyskuje siê
to przez staranne ekranowanie obwodów
sygna³owych w.cz.

Do budowy t³umików wykorzystuje

siê specjalne konstrukcje rezystorów regu-
lowanych. Wykorzystanie ich jest jednak
doœæ k³opotliwe i zakres regulacji ograni-
czony. Interesuj¹cym elementem stosowa-
nym w technice telewizyjnej jest dioda
p-i-n. Dioda ta w odró¿nieniu od typo-
wych diod pó³przewodnikowych p-n po-
siada dodatkowy obszar pó³przewodnika
samoistnego umieszczonego miêdzy war-
stwami p oraz n. Wprowadzenie takiej
warstwy istotnie zmienia kszta³t charakte-
rystyki pr¹dowo napiêciowej diody. Przy
zmianie punktu pracy (wielkoœci pr¹du sta-
³ego p³yn¹cego przez diodê p-i-n zmienia
siê znacznie rezystancja dynamiczna diody.
Jest to rezystancja okreœlona dla ma³ych
przyrostów napiêæ, czyli dla pr¹du zmien-
nego. Przyk³adowe wartoœci tej rezystancji
wynosz¹:

r

f

= 6 W

przy I

f

= 10 mA

r

f

= 1,2 kW

przy I

f

= 10 mA

Charakterystykê zmian rezystancji dyna-
micznej diody p-i-n prezentuje rysunek 1.

Spe³nienie warunku dopasowania wy-

musza specjaln¹ budowê t³umików w.cz.
Najprostsze realizowane s¹ jako pojedyn-
cze ogniwa typu T lub P. Wiêksze t³umie-
nie i lepsze dopasowanie uzyskuje siê
w uk³adach zawieraj¹cych kilka takich
cz³onów po³¹czonych ³añcuchowo. W pro-
ponowanym rozwi¹zaniu stosujemy a¿ 7
diod p-i-n, po³¹czonych w dwucz³onowym
uk³adzie typu P. Diody pe³ni¹ rolê rezysto-
rów zmiennych. Uk³ad zastêpczy pokazuje
rysunek 2.

Minimalne t³umienie uzyskuje siê kie-

dy rezystancje szeregowe posiadaj¹ naj-
mniejsz¹ rezystancjê a równoleg³e naj-
wiêksz¹. Maksymalne t³umienie wyst¹pi
kiedy rezystancje szeregowe bêd¹ posia-
daæ maksymaln¹ rezystancjê a równoleg³e
minimaln¹. Po³¹czenie to jednoczeœnie za-
pewnia prawie sta³¹ wartoœæ rezystancji
wejœciowej i wyjœciowej. Przeciwstawne
zmiany rezystancji uzyskuje siê przez od-
powiednie po³¹czenie i zasilanie diod
p-i-n pr¹dem sta³ym.

W t³umiku mo¿na wyró¿niæ trzy pod-

stawowe bloki: t³umik, uk³ad steruj¹cy
i detektor pokazane na schemacie bloko-
wym z rysunku 3.
Sygna³ w.cz. z wejœcia we podawany jest
do t³umika. St³umiony sygna³ uzyskiwany
jest na wyjœciu wy. Równolegle do wejœcia
we do³¹czony jest detektor D pomocny
przy pomiarze poziomu napiêcia wejœcio-
wego. Uzyskiwane na jego wyjœciu napiê-
cie sta³e jest proporcjonalne do wartoœci
napiêcia w.cz. Zasilanie sta³opr¹dowe t³u-
mika realizuje uk³ad steruj¹cy. Elementem
reguluj¹cym wartoœæ i rozk³ad pr¹dów jest
potencjometr P. Uk³ad t³umika wymaga za-
silania symetrycznego ±12 V.

15

Technika wielkich czêstotliwoœci nie jest na pewno tak popularna
jak technika czêstotliwoœci akustycznych. Istnieje jednak grono
zainteresowanych i aktywnych radioamatorów, którzy jak s¹dzimy
skorzystaj¹ z przedstawianego opisu. Do eksperymentów z sygna-
³ami wielkich czêstotliwoœci, zw³aszcza dotyczy to strojenia i prze-
strajania urz¹dzeñ, niezbêdne jest Ÿród³o sygna³u (generator) jak
i mo¿liwoœæ regulacji jego poziomu. Zadaniem t³umika regulowa-
nego jest p³ynna zmiana poziomu sygna³u w.cz. Odbywa siê to
przez podzia³ sygna³u wejœciowego – t³umienie. Wykorzystany mo-
¿e byæ do dopasowania wielkoœci sygna³u do w³aœciwoœci badane-
go urz¹dzenia oraz do pomiaru wzmocnienia lub t³umienia wpro-
wadzanego przez badany uk³ad, np. wzmacniacz antenowy.

8/99

Regulowany t³umik w.cz.

mA

1

-2

10

10

-1

1

10

10

2

10

If

10

2

3

10

E

r

Rys. 1 Zale¿noœæ rezystancji diody p-i-n od

pr¹du przewodzenia

Rr

Rr

Rr

we

wy

Rs

Rs

Rys. 2 Zasada dzia³ania t³umika

Parametry techniczne:

Zasada dzia³ania t³umika

Opis uk³adu

PrzejdŸmy teraz do schematu ideowe-

go. W jego górnej czêœci zakreœlony lini¹
przerywan¹ ekranu znajduje siê tor w.cz.,
czyli w³aœciwy t³umik. Sygna³ w.cz. przez
rezystor dopasowuj¹cy R1 i kondensator
C5 podawany jest do uk³adu diod
p-i-n D2÷D8. Diody D3, D4, D6, D7 two-
rz¹ parami rezystory szeregowe pokazane
na rys. 2. Diody D2, D5, D8 wraz z szere-

gowymi rezystorami R2, R3, i R4, stano-
wi¹ rezystancje równoleg³e. D³awiki w.cz.
D£1÷D£6 zamykaj¹ obwody pr¹du sta³e-
go. Ich du¿a impedancja dla sygna³u w.cz.
zapobiega bocznikowaniu toru sygna³owe-
go. Sygna³ w.cz. przechodzi przez diody
szeregowe i nastêpnie przez kondensator
C8 i rezystor R5 podawany jest do wyjœcia.

Napiêcie sta³e zasilaj¹ce diody t³umi-

ka podawane jest z uk³adu steruj¹cego za
poœrednictwem wymienionych wy¿ej d³a-
wików. Napiêcie podawane na d³awiki
D£5 i D£6 stabilizowane jest diodami D11
i D12 polaryzowanymi w kierunku prze-
wodzenia. D³awiki D£1÷D£3 zasilane s¹
z emitera tranzystora T2. Kondensatory
C9, C11 zapobiegaj¹ przenikaniu sk³ado-
wych w.cz. do obwodów pr¹du sta³ego.

Uk³ad steruj¹cy rozbudowany jest wo-

kó³ tranzystorów T1 i T2. Zasadnicz¹ rolê
regulatora pr¹du diod p-i-n odgrywa tran-
zystor T2. Przy minimalnym t³umieniu
tranzystor T2 jest prawie zatkany i pr¹d
p³ynie od +12 V przez rezystor R13, dio-

dê D10, d³awiki (D£5, D£6), diody (D3,
D4, D6, D7), nastêpnie d³awiki
(D£1÷D£3), rezystory R14, R15 do –12 V.
Przez diody D2, D5, D8 p³ynie wtedy mi-
nimalny pr¹d, poniewa¿ napiêcie na emi-
terze T2 jest na pograniczu progu przewo-
dzenia tych diod. Sytuacjê t¹ uzyskuje siê
przy suwaku potencjometru P1 skrêconym
na minimum (do masy). Pocz¹tkowy
punkt pracy tranzystora T1 i w efekcie mi-
nimalny pr¹d tranzystora T2 ustala napiê-
cie w punkcie po³¹czenia R17, R18, R19.
Napiêcie to reguluje siê rezystorem na-
stawnym P4.

Przemieszczanie suwaka potencjome-

tru P1 w górne po³o¿enie zmniejsza pr¹d
tranzystora T1 i zwiêksza napiêcie na bazie
tranzystora T2 powoduj¹c wzrost pr¹du
kolektora i emitera. Zmniejsza siê pr¹d
p³yn¹cy przez diody D3, D4, D6, D7. Jed-
noczeœnie zaczyna p³yn¹æ pr¹d przez diody
D2, D5, D8. Pr¹d ten p³ynie od
+12 V przez R13, T2, d³awiki (D£1, D³2,
D³3), diody (D2, D5, D8), rezystory (R2,

R3, R4) do masy. Rezystory
R2÷R4 wyrównuj¹ pr¹dy p³y-
n¹ce przez diody D2, D5, D8.
Ograniczaj¹ tak¿e minimaln¹
wartoœæ rezystancji równole-
g³ych dzielnika co poprawia
warunki dopasowania przy ma-
ksymalnym t³umieniu.

Ustawienie suwaka P1

w górne po³o¿enie otwiera ma-
ksymalnie tranzystor T2. Maksy-
malny pr¹d pop³ynie wówczas
przez diody D2, D5, D8 a mini-
malny przez D3, D4, D6, D8.
Odpowiada to maksymalnemu
t³umieniu. Stopieñ maksymal-
nego otwarcia T2 reguluje siê
rezystorem nastawnym P2.

Doœæ skomplikowane po³¹-

czenia diod i

rezystorów

w uk³adzie steruj¹cym maj¹ za
zadanie zapewnienie liniowych
zmian pr¹dów diod p-i-n oraz
stabilizacjê termiczn¹. W efek-
cie uzyskuje siê liniow¹ zale¿-
noœæ t³umienia wyra¿onego
w dB od po³o¿enia suwaka po-
tencjometru P1.

Dioda Schottky’ego D1

wraz z kondensatorem C4 to
detektor – prostownik szczyto-
wy napiêcia w.cz. na wejœciu
dzielnika. ZnajomoϾ tego na-
piêcia i t³umienia pozwala na
okreœlenie napiêcia wyjœciowe-

16

8/99

–12V

Steruj¹cy

D

T

P

U=

wy

Uk³ad

+12V

we

T³umik

Rys. 3 Schemat blokowy

–12V

–12V

U=

R19

10mF

P4

620W

1M

R8

D9

C13

100n

1M

150W

220W

150W

10k

P3

BC307B

D12

R18

R17

R16

180W

R15

240W

620W

R12

LM358

C15

R7

2

3

1

8

4

C12

T1

3×1N4148

240W

R14

6,2k

R11

100n

0V

D11

US1

P1

C14

BD137

T2

D10

1k

R20

300W

R10

3,3k

3k

R9

22k

10mF

+12V

D1, D9 –1N5711

P2

+12V

100p

C10

100p

C11

10k

R13

110W

R6

10n

D£4

D£5

D£6

10n

D8

D2

D5

D1

3,3n

C4

R2

R3

R4

10n

C6

C7

10n

110W

110W

110W

D2÷D8

BA479S

C8

D7

D3

D4

D6

C5

56W

R1

10n

D£1

10n

D£2

10n

D£3

R5

10W

100p

WE

C1

C2

C3

C9

WY

Rys. 4 Schemat ideowy

go. Problemem pracy prostowników dio-
dowych jest próg dzia³ania wynikaj¹cy
z charakterystyki diody w kierunku prze-
wodzenia. W tym uk³adzie dla zmniejsze-
nia progu wprowadzono wstêpn¹ polary-
zacjê diody w kierunku przewodzenia. Po-
laryzacjê zapewnia specyficzne pod³¹cze-
nie rezystora R7 do –12 V. Anoda diody
D1 przez R1 i d³awik D£4 pod³¹czona jest
do masy. Daje to minimalny przep³yw pr¹-
du diody bez obecnoœci sygna³u w.cz.

Prostownik szczytowy wymaga obci¹-

¿enia o wysokiej rezystancji. Dla uniezale¿-
nienia jego pracy od warunków obci¹¿enia
zastosowano wtórnik na wzmacniaczu
US1. Nie jest to rozwi¹zanie typowe.
W uk³adzie sprzê¿enia zwrotnego w³¹czo-
no diodê D9 zasilan¹ przez rezystor R8
z –12 V. Dziêki temu uzyskano symetriê na
wejœciu wzmacniacza i mo¿liwoœæ kompen-
sacji wp³ywu temperatury na diodê D1.
Takie po³¹czenie wzmacniacza operacyjne-
go to tak¿e prostownik.

Napiêcie wyjœciowe US1 równe jest

wartoœci szczytowej napiêcia w.cz. i mo¿e
byæ mierzone za pomoc¹ multimetru cy-
frowego. Mo¿na tu do³¹czyæ miernik ana-
logowy (wskazówkowy) o czu³oœci 100 mA.
Do takiego rozwi¹zania przewidziany jest
rezystor nastawny P3. Umo¿liwia on regu-
lacjê czu³oœci wskaŸnika. Wskazania mier-
nika s¹ liniowe dla napiêæ w.cz. wiêkszych
od 100 mV. Tzn. napiêcie wyjœciowe US1
jest wtedy wprost proporcjonalne do na-
piêcia w.cz. i dok³adnie równe jego warto-
œci szczytowej.

Po skompletowaniu elementów, do-

pasowaæ œrednice otworów p³ytki do œre-
dnic doprowadzeñ. Wykonaæ ekran z pa-
ska blachy stalowej cynowanej o gruboœci
0,35 mm i szerokoœci 15 mm. Wymiary
ekranu 55×42 wymagaj¹ paska o d³ugo-
œci oko³o 200 mm. Przygotowaæ tak¿e po-
krywkê ekranu z tej samej blachy. Mo¿liwe
jest wykonanie ekranu z cienkiej blachy
mosiê¿nej lub miedzianej. Ekran zamontu-
jemy dopiero po monta¿u wszystkich in-
nych elementów.

W pierwszej kolejnoœci zamontowaæ

zwory i ko³ki lutownicze. Nastêpnie ele-
menty RC, d³awiki i pó³przewodniki.
W uk³adzie dzielnika w.cz. wskazane jest
zamontowanie kondensatorów do monta-
¿u powierzchniowego. Tradycyjne konden-
satory powinny mieæ jak najkrótsze dopro-
wadzenia. Tranzystory zamontowaæ na

17

8/99

479

479

479

479

ARTKELE

C15

C14

–

+

T

D9

C13

T

U=

US1

R7

D1

R6

WE

T

T

C4

T1

P2

R11

R10

C12

P3

P1

358

LM

R8

C10

C11

C2

C6

DL5

R3

D3

D4

DL1

DL4

C1

C5

R1

R2

D2

D11

D12

R16

R20

D10

R15

R14

R13

R12

T2

R9

C9

D5

C3

DL3

C8

D8

R4

R5

C7

DL6

DL2

D6

D7

R19

R17

R18

P4

WY

T

T

EKRAN

Rys. 5 Widok p³ytki drukowanej i rozmieszczenie elementów

Monta¿ i uruchomienie

d³ugoœæ wyprowadzeñ wynosz¹c¹ 5 mm
nad powierzchni¹ p³ytki. Zwróciæ szczegól-
n¹ uwagê na formowanie wyprowadzeñ
diod, zw³aszcza diod p-i-n. Wyprowadze-
nia tych diod powinny byæ jak najkrótsze.
Zaginanie ich mo¿e doprowadziæ do
uszkodzenia diody. Po zagiêciu wyprowa-
dzeñ sprawdziæ diody omomierzem. Doty-
czy to oczywiœcie tak¿e pozosta³ych diod,
które jednak s¹ mniej nara¿one.

W przypadku trudnoœci ze zdobyciem

diod 1N5711 mo¿na zastosowaæ diody
germanowe np. AAP120 lub AAP153. Nie
zalecamy stosowania tzw. diod uniwersal-
nych Schottky’ego np. BAT 146. Zupe³nie
nie nadaj¹ siê tutaj diody krzemowe.

W obszarze dzielnika w.cz. zastosowa-

no druk dwustronny co zapewnia jedno-
czeœnie ekranowanie od strony folii. Kom-
plikuje to monta¿ elementów w tym ob-
szarze. Diody p-i-n i elementy po³¹czone
z nimi bezpoœrednio wystarczy przyluto-
waæ tylko od strony elementów. Z obu
stron p³ytki nale¿y obowi¹zkowo zaluto-
waæ elementy ³¹czone do masy. Pozosta³e
elementy lutowaæ tylko od strony, na
której realizowane s¹ po³¹czenia. Wypro-
wadzenia elementów u¿ywane s¹ czêsto
jako przejœcie z jednej strony na drug¹
i wtedy musz¹ byæ zalutowane z obu stron.

Po zamontowaniu wszystkich elemen-

tów uformowaæ i zalutowaæ na jednym
z rogów ekran. Do zamocowania ekranu
przewidziano 10 otworów, w których nale-
¿y zalutowaæ odcinki obciêtych wyprowa-
dzeñ o d³ugoœci oko³o 6 mm. Zalutowaæ je
z obu stron p³ytki. Do wystaj¹cych od stro-
ny elementów drucików przylutowaæ
ekran zwracaj¹c uwagê na jego œcis³e przy-
leganie do powierzchni p³ytki. Ekran powi-
nien byæ umieszczony wewn¹trz drucików.
Pokrywkê ekranu zamontujemy dopiero
po uruchomieniu i regulacji uk³adu.

Po sprawdzeniu poprawnoœci monta-

¿u i braku zwaræ mo¿emy przyst¹piæ do
uruchomienia i regulacji uk³adu. Niezbêd-
ne do tego celu bêd¹: generator sygna³o-
wy i miliwoltomierz w.cz lub wobuloskop,
zasilacz ±12 V o obci¹¿alnoœci 50 mA,
multimetr. Suwaki rezystorów nastawnych
ustawiæ w œrodkowe po³o¿enie. Potencjo-
metr P1 skrêciæ na minimum.

Pod³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ multi-

metrem poprawnoœæ napiêæ zasilaj¹cych.
Odczekaæ oko³o 15 min na ustalenie wa-
runków pracy. sprawdziæ nagrzewanie ele-
mentów. Wszystkie napiêcia mierzyæ
wzglêdem masy. Napiêcie sta³e na wyjœciu
US1 (1) nie powinno przekraczaæ 10 mV.

Napiêcie na kolektorze T1 powinno wyno-
siæ oko³o –5,3 V, a na emiterze oko³o
+0,5 V. Ewentualnie skorygowaæ mini-
malnie po³o¿enie suwaka P4. Na kolekto-
rze T2 powinno byæ napiêcie oko³o
+2,2 V, a na emiterze +0,6 V. Napiêcie
w punkcie po³¹czenia diod D10, D11 po-
winno wynosiæ +1,4 V. Napiêcia na dio-
dach D3, D4, D6, D7 powinny wynosiæ
oko³o 0,8 V (w kierunku przewodzenia).
Napiêcia na rezystorach R2, R3, R4 powin-
ny byæ zbli¿one do 0 V.

Suwak P1 ustawiæ na maksimum. Na-

piêcie na emiterze T2 powinno wzrosn¹æ do
0,8 V. Ewentualnie skorygowaæ po³o¿enie
suwaka P2 dla uzyskania tej wartoœci. Na re-
zystorach R2, R3, R4 powinno wzrosn¹æ na-
piêcie do oko³o 0,1 V, co potwierdza prze-
p³yw pr¹du przez diody D2, D5, D8. Za³o-
¿yæ i przylutowaæ pokrywkê ekranu.

Ostateczn¹ regulacjê t³umika przepro-

wadzimy przy sygnale w.cz. Skrêciæ suwak
P1 na minimum. Podaæ sygna³ w.cz. o czê-
stotliwoœci z przedzia³u 10÷100 MHz na
wejœcie t³umika. Miliwoltomierz w.cz
pod³¹czyæ do wyjœcia. Obci¹¿enie wyjœcia
powinno wynosiæ 75 W. Aby je zapewniæ
przy wysokoomowej sondzie miliwolto-
mierza, nale¿y do³¹czyæ równolegle do
wyjœcia rezystor 75 W. Reguluj¹c rezysto-
rem nastawnym P4 uzyskaæ t³umienie –6
dB. Napiêcie na wyjœciu powinno byæ rów-
ne 1/2 napiêcia wejœciowego. Zwróciæ
uwagê w jakiej wartoœci jest wyskalowany
generator. Najkorzystniej jest pomiar na-
piêcia wejœciowego dokonaæ tym samym
miliwoltomierzem. Wiêksz¹ dok³adnoœæ
uzyska siê przy wiêkszym poziomie sygna-
³u w.cz. Jego wartoœæ nie powinna jednak
przekroczyæ 0,5 V.

Suwak P1 ustawiæ na maksimum. Do³¹-

czyæ miliwoltomierz w.cz. do wyjœcia i regu-
luj¹c rezystorem nastawnym P2 uzyskaæ t³u-
mienie –56 dB. Sprawdziæ liniowoœæ zmian
t³umienia przy zmianie po³o¿enia suwaka
P1. Ewentualnie wyskalowaæ potencjometr
P1 w dB z podzia³k¹ co 10 lub 5 dB.

Podobnie mo¿na wyregulowaæ t³umik

pos³uguj¹c siê wobuloskopem z t³umi-
kiem. Ekran wobuloskopu wykorzystaæ do
porównania t³umienia wprowadzanego
przez wykonany t³umik z t³umieniem
wprowadzanym przez t³umik wobulosko-
pu. W najgorszym przypadku jeœli nie dys-
ponujemy ani wobuloskopem, ani zesta-
wem generator – miliwoltomierz w.cz.,
t³umik regulujemy orientacyjnie do³¹czaj¹c
sygna³ z generatora np. wykonanego we-
d³ug opisu w PE, przez t³umik do odbior-

nika radiowego. Regulujemy minimalne
t³umienie rezystorem nastawnym P4,
a maksymalne rezystorem P2.

Prostownik szczytowy napiêcia wej-

œciowego (detektor) nie wymaga regulacji.
Sprawdziæ jego dzia³anie mo¿na zmienia-
j¹c napiêcie wejœciowe w.cz. i mierz¹c na-
piêcie na wyjœciu US1. Po do³¹czeniu mier-
nika wychy³owego 100 mA rezystorem na-
stawnym P3 dopasowaæ czu³oœæ miernika
(wychylenie wskazówki) do poziomu sy-
gna³u wejœciowego i nastêpnie wyskalo-
waæ miernik.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ
w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 479 – 8,90 z³
+ koszty wysy³ki.

18

8/99

à

à R.K.

US1

– LM 358

T1

– BC 307B

T2

– BD 137

D1, D9

– 1N5711

D2÷D8

– BA 479S

D10÷D12 – 1N4148

R5

– 10 W

W/0,125 W

R1

– 56 W

W/0,125 W

R2, R3,

R4, R6

– 110 W

W/0,125 W

R17, R18

– 150 W

W/0,25 W

R16

– 180 W

W/0,25 W

R14, R15

– 240 W

W/0,25 W

R13

– 300 W

W/0,5 W

R12, R19

– 620 W

W/0,125 W

R20

– 1 kW

W/0,125 W

R9

– 3 kW

W/0,125 W

R10

– 3,3 kW

W/0,125 W

R11

– 6,2 kW

W/0,125 W

R7, R8

– 1 MW

W/0,125 W

P4

– 220 W

W TVP 1231

P2, P3

– 10 kW

W TVP 1231

P1

– 22 kW

W-A PR185

C9÷C11

– 100 pF/50 V ceramiczny

C4

– 3,3 nF/50 V ceramiczny

C1÷C3,

C5÷C8

– 10 nF/50 V ceramiczny

C12, C13

– 100 nF/63 V MKSE-20

C14, C15

– 10 m

mF/25 V

D£1÷D£6

– d³awik w.cz. 100 m

mH

p³ytka drukowana

numer 479

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Poszukujê uk³adów SAA1057 SAA1064
MAB8049HPA271 DS1802 TDA1562Q w zamian
oferujê 40 numerów PE EP EdW Re NE oraz ksero po-
nad 50 schematów z dziedziny audio info – kop. +
zn. 65 gr Robert Wyros³awski ul. Nauczycielska 8/24
86-300 Grudzi¹dz

P³ytki wraz z dokumentacj¹ analizatora anteno-
wego MFJ-259 cena 100 z³ SWR-144÷500 MHz
70 z³ Zbigniew Józwik ul. Poprzeczna 15/12
62-005 Owiñska tel [phone]

Komputeropisanie mono –2,5 z³/str. kolor – 3 z³/str.
w cenie zawarte jest drukowanie, skanowanie, robie-
nie wykresów i tabel Adrian ul. Ks. Bolka 11/6
58-160 Swiebodzice [phone] po 2000

Niedrogo zasilacz do C-64 oraz sprawne CB-radio
(do 50 z³) – kupiê Tomasz Konopka ul. Rycerska
1a/2 05-120 Legionowo

Wykrywacze metali typu pulse induction z rozró¿nia-
niem o zasiêgu 3 m (5 wersji) oraz ramowe o zasiêgu
5 m ceny 700 ÷ 1800z³ gwarancja info – znaczki za
3 z³. Zbigniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300
Myszków

Kupiê oscyloskop pasmo 20-30 MHz ma³o u¿y-
wany w cenie do 150 z³ Kazimierz K³obuch
34-100 Wadowice os. Pod Skarp¹ 24/5
tel. [phone]

Sprzedam mostki oporu MR4 – 120 z³ Thomsona
TMT2 – 50 z³ Procesor Pentium II 333 – 750 z³,
DIMM64MB 8ns 310 z³ Programy na PC, Amigê dla
elektroników i nie tylko Janusz Matuszczyk ul. Dylon-
ga 10/4 41-605 Œwiêtoch³owice tel. [phone]

Sprzedam profesjonalne modu³y koñcówek mocy
audio – MOS 100 ÷ 300W, b. ma³e p³ytki (SMD)
uruchomione, równie¿ modu³y zasilacza oraz fil-
try aktywne do kolumn. Niedrogo! Arek 0601
740507

Kieszonkowe oscyloskopy serwisowe 20 MHz,
LCD, RS->PC, tel. [phone],
www.prosys.net.pl/oscyloskopy

Elektronik amator poszukuje ciekawych i zarazem
prostych schematów kupiê US TDA 1560 Proszê
o szybki kontakt Maciej Rataj Gaw³ów 5 32-711
Bogucice woj. Ma³opolskie

Katalogi: „Conrad Elektronik 98” 1200 str. (kolor)
„Conrad” z lat 87÷90; Teledyne - 86; Motorola- 87.
Czasopisma: „Funkschau”- 87,88; „Radio”80,81.
Ksi¹¿ki z dziedziny elektroniki. Wykaz: kop. + zncz.
W. £ukasik ul. Urle 11/23 02-943 Warszawa

Wykrywacze metali: White’s. Tesoro, Minelab, Vi-
king i in. Sprzedam. Wyka ul. Lipowa 6a/17
81-572 Gdynia tel. [phone]

Kupiê uszkodzony magnetowid EV-S700ES oraz oscy-
loskop Jan Kosek tel [phone]

Pilnie kupiê instrukcjê obs³ugi w

jêzy-

ku polskim (mo¿e byæ w³asny opis) telefonu bez-
przewodowego Hagenuk ST900KX produkcji nie-
mieckiej Waldemar Michalak ul. Parkowa 2/4 63-
860 Pogorzela tel. [phone]

Nie przegap okazji! Sprzedam stroboskopy disco na
palnikach Philipsa. Ró¿ne modele. Napisz lub za-
dzwoñ jeszcze dzisiaj. Maciej Kie³czewski Cybulice
Du¿e 77 05-154 Kazuñ

Poszukuje gazet elektronicznych Praktyczny Elek-
tronik: Nr 2 i 4/92r.;1/93;9/94;2,6,7,9/95r Woj-
ciech Budziosz 30-619 Kraków ul. Go³aœka 8/32

Sprzedam falowniki do bezstopniowej regulacji prêd-
koœci silników indukcyjnych. Wysy³am ofertê. Zastoso-
wanie: napêdy, rozruch pomp, wentylatorów, dmu-
chawy np.. moc 2,2kW cena brutto 1300PLN Jerzy
Krupiñski 58-100 Œwidnica ul. W. £okietka 31/3

Sprzedam tranzystor BUZ90 3,50 z³, IRFBC40
4,10 z³ tel. [phone] Henryk Bratkowski
ul. Konarskiego 5/2 51-685 Wroc³aw

Wykrywacze metali typu pulse induction z dyskrymi-
natorem metali kolorowych o zasiêgu 3m. W gruncie
oraz wykrywacze ramowe o zasiêgu do 5m. Ceny 750
÷ 1800 z³. Zbigniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300
Myszków

Sprzedam przyrz¹d do badania skutecznoœci ze-
rowania i uziemienia ochronnego typ MZP-4 Ce-

na 600PLN Roman Pra³at ul. B³oñska 12 61-407
Poznañ

Sprzedam lampy EF80, EF86, EL81, EL86, PCC88,
EM84, 6P45S zestaw 6H8, EZ80, STR150. Cena za-
le¿na od iloœci Kornel [phone]

Projektuj¹c nadajnik zapoznaj siê z bogat¹ ofert¹
tranzyst. Mocy w.cz. i b.w.cz. prod. WNP, Mot.
Phil. /KT9xxx, KP9xx, inne / Tanie stab. 78Lxx,
79Lxx, preskalery K193Iex, info 2zn. a 1PLN

Kupiê odbiornik nas³uchowy lampowy oraz ksi¹¿ki,
miesiêczniki z zakresu RTV i krótkofalarstwa. R. Pilew-
ski ul. Broniewskiego 12 09-200 Sierpc

Kupiê uk³ad SP8660, tranzystory KP303. Sprze-
dam generator sygna³owy w.cz. typ PG18. Cena
100 z³. Grzegorz Œwiderski 24-100 Pu³awy Pi³sud-
skiego 16/14 tel. [phone]

Sprzedam podzespo³y komputera RIAD (z demonta-
¿u). Taœmê teflonow¹ gr. 0,5 mm i szer. 5 cm oraz ku-
piê miernik BAT-1, BAT-8, PAS-16 lub inny do bada-
nia akumulatorów Mariusz Potocki Ostrowieczko 5/1
63-140 Dolsk

Tranzystory w.cz. i b.w.cz. prod. WNP KT9XX-XX,
KP9XX-X, arsenkowe, tanie stabilizatory 78LXX,
79LXX, preskalery K193IEX, info kop.+ zn.
a 1PLN Tadeusz Sienkiewicz ul. Ksiêcia Janusza
41/43 m 10 01-452 Warszawa tel. [phone]

Kupiê ka¿d¹ iloœæ przetworników piezoelektrycznych
o czêstotliwoœci rezonansowej oko³o 20 kHz typ KPE-
126 firmy Kingstate wzglêdnie podobne typy kupiê
multimetr MX280 uszkodzony wzglêdnie sprawny
Zbigniew Weselak 59-700 Boles³awiec ul. St. D¹bka 8
tel. [phone]

Sprzedam autoalarmy, anteny szerokopasmowe,
g³oœniki samochodowe, kable, przewody po³¹cze-
niowe, kieszenie do radioodtwarzaczy samocho-
dowych oraz inne akcesoria H. Mackun Gubin
tel[phone]

Radio-Code. Sprawdzone sposoby na rozkodowanie.
Programy, opisy, mapy pamiêci. Sposób na radia
z kart¹. HC05, 11; Texas+Toshiba, Ford. Opracowa-
nych ponad 300 modeli. Tel. [phone]

Wykrywacze metali schematy sondy p³ytki sprze-
dam-kupiê-wymieniê info gratis koperta zwrotna
schematy Garret ADS-7 Pulsestar II Lorentz Snifer

GIE£DA

19

8/99

Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowy
rodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamie-
szczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia te
mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty,
tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedynie
wymiary strony. Minimalna wysokoϾ ramki to
1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi 20
z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczêty
centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest
do osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cych
og³oszenia w celach zarobkowych.
Materia³ reklamowy przygotowany w postaci

elektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie
Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated Post-
Script (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif)
lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastoso-
wania niestandardowych czcionek prosimy
o do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamia-
nê tekstu na krzywe przy generowaniu pliku
wyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) po-
winny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi.
Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskiet-
kach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem prób-
nym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekra-

czaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archi-
wizerem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ
poczt¹ elektroniczn¹ na adres: redak-
[e-mail].
Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostar-
czony w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego
rêcznie lub w edytorze tekstów (format TAG
lub Word for Windows). Wskazane jest wów-
czas dodanie opisu uk³adu tekstu oraz kolorów
np. w postaci odrêcznego szkicu. Og³oszenia
opracowane w redakcji te nie bêd¹ konsulto-
wane ze zleceniodawc¹.

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!

zdecydowanie kupiê –
wymieniê na inne Syl-
wester Królak ul. K.
Wyki 19/6 75-329 Ko-
szalin tel.
[phone]

Poszukujê programów
krótkofalarskich na kom-
puter ATARI ST. Jan Ster-
niczuk ul. Koœcielna
15/1 57-500 Bystrzyca
K³odzka

Telefony z procesorem
i pods³uchem samo-
czynnie dzwoni¹ce
pod wpisany do pa-
miêci numer telefonu,
po podniesieniu s³u-
chawki us³yszysz
wszystko co tam siê
dzieje – dzwoñ – O³a-
wa [phone]

Sprzedam lampy EF80,
EF86, EL81, EL86,
EM84, 6P45C, AZ11,
zestaw 6H8, EZ80,
STR150/30, E55L,
ECC83 Kornel (032)
2054634

Wykrywacz metali PI, VLF zasiêg 4,5 metra. Do-
kumentacje wykrywaczy sprzedam, wymieniê,
kupiê. Wykrywacz PI z rozró¿nianiem – kupiê. CB
Lincoln, zasilacz, amperomierz – sprzedam. Tel.
[phone]

Kserokopie wszystkich artyku³ów z: PE 5/95÷5/99,
EdW 1/96÷5/99, EiS 1/96÷5/99 w cenie 50 gr./str.
Budowa i monta¿ kompletnych urz¹dzeñ na za-
mówienie. P³ytki druk. wg wzoru, kable. Tanio! Krzy-
sztof Piotrowski ul. Pszczyñska 4 32-600 Rajsko

Sprzedam oscyloskop C112A stan b.dobry – 150
z³, laboratoryjny zasilacz regulowany PS303
zmontowany wg Re 3/96ze wskaŸnikami „V”
i „A” na LED – 150 z³. Tel. [phone]

Poszukujê ksi¹¿ki 24 proste uk³ady do samodzielnego
mont. dwa wydania. Tel. [phone]

Skupujê lampy radiowe nowe nieu¿ywane. Stare
radia lampowe podstawki lampowe trafa siecio-
we i g³oœnikowe wzm. M.cz. ksi¹¿ki „Empfanger
Schaltungen” wszystkie tomy oraz „antennen-
buch” itp. Zbigniew Suchodolski (SP6TRZ)
59-100 Polkowice ul. Skalników 25m22
tel [phone]

Sprzedam antenê 80 elementów na pasmo 432 MHz
z konstrukcj¹ typu „H” anteny 9÷12 elementów na
144÷146 MHz anteny 10÷20 elementów na
430÷440 MHz wszystkie nowe ceny niskie do uzgo-
dnienia. Zbigniew Suchodolski (SP6TRZ) 59-100 Po-
lkowice ul. Skalników 25m22 tel [phone]

Profesjonalne wykrywacze metali z

dyskrymina-

cj¹; mininadajniki UKF-FM; Radiotelefony CB; Przy-
stawka zmieniaj¹ca OTV w wielokana³owy oscy-
loskop itp. -informacje-znaczki na list polecony.
Wiktor Przybysz ul. Szkolna 2 58-550 Karpacz.

Sprzedam kolejne 18 numerów Magazyn HI-FI
od 2/92 do 4/95 - 25z³. Jacek Szymczak tel. (0-62)
591-90-12

Kupiê lampy: EM4, ECH81, EF89, EBF89, EL84.
Schemat radia TATRY 3281. Kupiê czêœci do tego
radia. Sprzedam wie¿ê (now¹) Sony RX55.
Mariusz Korczak 72-005 Przec³aw 46/10
woj. szczeciñskie.

Sprzedam nowe lampy oscyloskopowe B6S1 cena 40
z³ oraz DG7-36 cena 60 z³ tel. [phone] Zbi-
gniew Tkacz ul. Skalskiego 9/220 42-500 Bêdzin

Sprzedam kabel1x16, 1x4 multimetr VC-10T V-
530 Meratronik C-549A Meratronik lub zamieniê
na sprzêt audio lub PC486 tel. [phone]

Sprzedam falowniki od 180 W do 2,2kW do bezstop-
niowej regulacji prêdkoœci silników indukcyjnych
zastosowanie: napêdy, rozruch pomp, wentylatorów,
dmuchaw Jerzy Krupiñski 58-100 Œwidnica ul. £okiet-
ka 31/3

Kupiê programy + opisy na PC- s³u¿¹ce do
TV SAT Janusz £ukasiewicz Boratyn 119 37-561
Ch³opice

Sprzedam p³ytê PC386 z procesorem 386 SX33 MHz
+ sterownik HDD+karta I/O +2 HDD po 20MBA +
VGA cena 100 z³ CB ONWA 40 AM 100 z³ karta Her-
kules + monitor 60 z³ Marek Smulski ul. Pi³sudskiego
111 38-540 Zagórz tel. [phone]

Sprzedam: skaner Alfascan 800 do Amigi, drukar-
kê Star LC20 Skala MM500 (14 dyskietek) Jerzy
Marciniak ul. Tysi¹clecia 10a/4 63-720 KoŸmin
Wlkp. tel. [phone]

Kupiê pilot firmy Sony do wie¿y model LBT-D205
oraz pilot Sony video model SLV-486EE Jaros³aw
Knieæ tel.[phone]

Kupiê zaprogramowany mikrokontroler do inteli-
gentnego potencjometru z PE nr 5/98; sprzedam
modu³y woltomierza 4 i 1/2 cyfry wyœw. led 2x24
znaki i program zasilacz tel. [phone]

Wykrywacze metali typu PI rozró¿niaj¹ce metale ko-
lorowe od ¿elaznych o zasiêgu 3 m. oraz ramowe
o zasiêgu do 5m. - lepsze od Pluse Stara II. Ceny od
750 do 1800 z³ Zbigniew Nowak ul. Leœna te/3 42-
300 Myszków

Sprzedam profesjonalne koñcówki mocy Audio -
MOS 100¸300 W, b. ma³e p³ytki SMD uruchomio-
ne. Równie¿ modu³y zasilacza oraz filtry aktyw-
ne. Niedrogo!!! Arek, tel. [phone]

Symulatory pamiêci Eprom dla pocz¹tkuj¹cych
w dziedzinie programowania procesorów 90 z³/szt.
Tomasz Reimann ul. Lisowskiego 9/1 Zielona Góra
tel. [phone]

Bezprzewodowe nadajniki telewizyjne i radiowe
mikro nadajniki oraz cyfrowe systemy radiopo-
wiadomienia du¿ego zasiêgu, radiolinia Andrzej
Czarnecki ul. W. Pola 13/169 41-207 Sosnowiec
tel. [phone]

Posiadam adresy firm zachodnich zatrudniaj¹cych do
monta¿u p³ytek drukowanych. Kop + znaczek na odpis.
Stanis³aw Masztalerz Urbanowice 51/4 47-270 Goœciêcin

Kupiê odbiornik nas³uchowy lampowy oraz ksi¹¿-
ki, miesiêczniki z zakresu RTV i krótkofalarstwa.
R. Pilewski ul. Broniewskiego 12 09-200 Sierpc

Radiotelefon Motorola GP-300 na 2 metry
orgina³+³adowarka; Radiotelefon rêczny Dragon
SY-501 na 2 metry gwarancja, homologacja
tel. [phone]

Monta¿ i uruchamianie urz¹dzeñ elektronicznych.
Kupiê ST315A lub podobny. Tel. [phone]

20

8/99

Schemat blokowy kostki do gry

przedstawia rysunek 1. Sk³ada siê ona
z generatora RC, automatu synchronicz-
nego, dekodera oraz wyœwietlacza sied-
miosegmentowego. Generator RC wpro-
wadza czynnik losowy w pracy uk³adu.
Stosunkowo du¿a czêstotliwoœæ pracy
oraz ma³a stabilnoœæ generowanego sy-
gna³u sprawiaj¹, ¿e wynik „losowania”
staje siê przypadkowy. Budowa kostki
jest wyj¹tkowo prosta dziêki zastosowa-
niu uk³adu PLD (ang. Programmable Lo-
gic Device – programowalny uk³ad lo-

giczny) typu GAL 16V8. Aby przekonaæ
siê jak wiele korzyœci daje zastosowanie
takiego uk³adu wystarczy spojrzeæ na
schemat ideowy przedstawiony na
rysunku 2.

W uk³adzie US1 zintegrowane zo-

sta³y wszystkie czêœci sk³adowe kostki.
Ca³oœci konstrukcji dope³ni³ stabilizator
+5 V (US2) oraz kilka elementów ze-
wnêtrznych. Du¿a wydajnoœæ pr¹dowa
wyjœæ uk³adu GAL16V8 (typ. 25 mA)
pozwoli³a na do³¹czenie wyœwietlacza
LED bezpoœrednio do jego wyjœæ. Dalsze
uproszczenie konstrukcji mo¿liwe by³o
poprzez zintegrowanie generatora RC
we wnêtrzu uk³adu PLD. Wykorzystany
zosta³ generator RC w konfiguracji
przedstawionej na rysunku 3, który za-
pewnia wzbudzenie drgañ o czêstotli-
woœci równej w przybli¿eniu 1/(3·R·C).
Zastosowanie kondensatora elektroli-
tycznego w obwodzie generatora zao-
wocowa³o ma³¹ stabilnoœci¹ drgañ.
W tym przypadku jest to po¿¹dany
efekt, gdy¿ zale¿y nam na maksymalnie
przypadkowym wyniku losowania. Przy
podanych na schemacie wartoœciach
elementów generator wzbudza siê na
czêstotliwoœci oko³o 70 Hz.

Wciœniêcie w³¹cznika W£1 powodu-

je do³¹czenie sygna³u generatora do
wejœcia zegarowego automatu synchro-
nicznego. Na rzeczywistej kostce do gry

mo¿emy wyrzuciæ od 1 do 6 oczek. Od-
powiada to szeœciu mo¿liwym stanom
naszej elektronicznej kostki. Rzut koœci¹
jest losowy. Oznacza to ¿e wyrzucenie
ka¿dej liczby oczek jest równie prawdo-
podobne. Automat mo¿e znajdowaæ siê
w 6 stanach odpowiadaj¹cych okreœlo-
nej liczbie oczek na fizycznej kostce.
Ka¿dy ze stanów wystêpuje z jednakow¹
czêstoœci¹ tzn. prawdopodobieñstwo je-
go wyst¹pienia jest identyczne. Podczas
losowania stan automatu zmienia siê
zgodnie sekwencj¹: 1-2-3-4-5-6-1-2...
itd. Graf przejϾ automatu przedstawia
rysunek 4.

Zasada syntezy automatów synchro-

nicznych zosta³a opisana w artykule pt.:
„Dydaktyczny sterownik œwiate³ ulicz-
nych” zamieszczonym w PE 3/96 dlatego
opis ten pomijamy. Przy syntezie automa-
tu realizuj¹cego funkcje kostki do gry wy-
korzystany zosta³ fakt, ¿e s³owo wyjœcio-
we jest inne dla ka¿dego ze stanów we-
wnêtrznych. Oznacza to, ¿e mo¿liwe by³o
przypisanie stanów wewnêtrznych auto-
matu stanom wyjœciowym, które steruj¹
poszczególnymi segmentami wyœwietla-
cza LED. W Tabeli 1 przedstawiono stan
segmentów wyœwietlacza LED podczas
wyœwietlania cyfr 1÷6.

Zaimplementowanie kostki w uk³a-

dzie GAL16V8 przy tak ma³ej liczbie
elementów zewnêtrznych nie by³oby
mo¿liwe gdyby nie dokonano pewnego
spostrze¿enia upraszczaj¹cego. Otó¿
przy wyœwietlaniu cyfr od 1 do 6 seg-
menty A i D wyœwietlacza zawsze zapa-
laj¹ siê jednoczeœnie (por. Tabela 1).
Oznacza to, ze mo¿na je po³¹czyæ razem
i doprowadziæ do jednego wyjœcia uk³a-
du GAL (wydajnoœæ pr¹dowa wyjœæ
uk³adu jest wystarczaj¹ca). W ten spo-
sób do sterowania wyœwietlaczem po-
trzebne jest tylko 6 linii. Dwie pozosta-
³e linie wyjœciowe uk³adu GAL16V8 wy-
korzystano do implementacji dwóch in-

21

Zdawaæ by siê mog³o, ¿e w dobie ekspansji gier komputerowych
planszowe gry towarzyskie czasy œwietnoœci maj¹ ju¿ za sob¹.
Autor tego artyku³u jest jednak innego zdania. Ekran komputera
nigdy nie zast¹pi mi³ej formy wspó³zawodnictwa i kontaktów
miêdzyludzkich jakiej dostarczaj¹ nam np. gry planszowe.
Prezentowane w niniejszym artykule urz¹dzenie sprawi ¿e gra
stanie siê mo¿liwa tak¿e podczas podró¿y poci¹giem lub
samochodem. Elektroniczna kostka do gry mo¿e stanowiæ
ciekawy prezent dla m³odszego rodzeñstwa.

8/99

Kostka do gry

W£1

RC

GENERATOR

AUTOMAT

SYNCHRONICZNY

DRAJWER

+

DEKODER

Rys. 1 Schemat blokowy kostki do gry

Cyfra

Segment

(0 – wygaszony; 1 – zaœwiecony)

A

B

C

D

E

F

G

1

0

1

1

0

0

0

0

2

1

1

0

1

1

0

1

3

1

1

1

1

0

0

1

4

0

1

1

0

0

1

1

5

1

0

1

1

0

1

1

6

1

0

1

1

1

1

1

Tabela 1 – Stan segmentów wyœwietlacza LED

przy wyœwietlaniu cyfr 1÷6

Budowa i dzia³anie

werterów wchodz¹cych w sk³ad genera-
tora taktu.

Na listingu 1 przedstawiono kod

Ÿród³owy opisuj¹cy zale¿noœci logiczne
wewn¹trz uk³adu GAL.

Po skompletowaniu wszystkich

czêœci mo¿na przyst¹piæ do monta¿u.
W pierwszej kolejnoœci montujemy
elementy bierne: rezystory, kondensa-
tory, itp. Pod uk³ad US1 nale¿y obo-
wi¹zkowo zastosowaæ podstawkê. Po
wlutowaniu wszystkich elementów
i sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u,
sprawdzamy wartoœæ napiêcia zasilaj¹-
cego (pomiêdzy nó¿kami 10 i 20 pod-
stawki pod US1) jeszcze przed w³o¿e-

niem uk³adu US1 w podstawkê. Dopie-
ro po stwierdzeniu, ¿e napiêcie to za-
wiera siê w granicach pomiêdzy 4,5
a 5,5 V mo¿na w³o¿yæ uk³ad US1
i sprawdziæ zachowanie uk³adu. Po
wciœniêciu w³¹cznika losowania W£1
na wyœwietlaczu powinny bardzo szyb-
ko pojawiaæ siê losowane cyfry daj¹c
z³udzenie, ¿e œwieci siê cyfra „8”. Pu-
szczenie klawisza W£1 spowoduje za-
trzymanie automatu losuj¹cego i wy-
œwietlenie „wyrzuconej” liczby oczek
(od 1 do 6). Je¿eli po przyciœniêciu
w³¹cznika W£1 wyœwietlacz pozostaje

wygaszony nale¿y sprawdziæ czy w ob-
wodzie generatora RC s¹ generowane
drgania. Na nó¿ce nr 13 US1 powinna
byæ obecna fala prostok¹tna o czêsto-
tliwoœci oko³o 70 Hz. Jej brak mo¿e
œwiadczyæ o uszkodzeniu kondensatora
C1, rezystora R2 lub uk³adu US1.

Na marginesie pragnê dodaæ, ¿e

z uk³adem US1 nale¿y siê obchodziæ
bardzo ostro¿nie gdy¿ jest on wra¿liwy
na ³adunki elektrostatyczne i ³atwo
mo¿e ulec uszkodzeniu. Szczególn¹
ostro¿noœæ nale¿y zachowaæ podczas
uruchamiania.

Uk³ad podczas pracy pobiera oko³o

100 mA pr¹du. W przypadku zasilania
kostki z baterii nale¿y dodaæ wy³¹cznik
zasilania, gdy¿ przy tak du¿ym pr¹dzie
zasilaj¹cym bateria szybko mog³aby siê
roz³adowaæ.

Kondensator C1 mo¿e mieæ inn¹

pojemnoœæ. Zmniejszenie jego wartoœci
spowoduje zwiêkszenie czêstotliwoœci
oscylacji, co przyczyni siê do zwiêksze-
nia losowoœci „rzutu kostk¹”.

22

8/99

f =

3RC

1

R

4

3

2

1

C

Rys. 3 Konfiguracja generatora RC

4

5

3

6

2

1

Rys. 4 Graf przejϾ automatu

481

481

„KOSTKA”

+

T

US2

7805

R8

R9

C4

R1

US1

C1

C3

C2

W1

R3

R7

R6

R5

R4

R2

W

£

1

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

C1 4,7mF

GAL16V8

#OE/I9

GND

R2

1k

4

C

E

I/O3

I/O2

I/O1

I/O0

11

12

13

14

10

I8

9

I7

8

I6

7

I5

W£1

US1

„KOSTKA”

1

D

2

F

9

10

G

B

I/O6

I/O5

I/O4

15

16

17

6

I4

5

I3

4

I2

W1

CQV31

3

8

A

6

7

R3÷R9

7×390W

I/O7

18

19

20

VCC

3

2

1

I1

I0/CLK

10k

+5V

Vin

+

9V

6F22

W£2

US2

7805

LM

C4

47mF

22mF

C3

C2

100n

R1

Rys. 2 Schemat ideowy kostki do gry

Monta¿ i uruchomienie

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki i zaprogra-
mowane uk³ady GAL16V8 z dopiskiem
KOSTKA mo¿na zamawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 481 – 2,00 z³
GAL16V8 KOSTKA – 12,00 z³
+ koszty wysy³ki.

23

8/99

Name

Dice16v8;

Partno

Kostka;

Date

28/06/99;

Rev

01;

Designer

T.K.;

Company

ARTKELE;

Assembly

None;

Location

None;

Device

g16v8ms;

/*******************************************************/
/*

*/

/*

Kostka do gry z wykorzystaniem GAL16V8 */

/*

i kilku elementow zewnetrznych

*/

/*

*/

/*******************************************************/

//**** W

We

ejjs

sc

ciia

a ****//

Pin 1 = CLK;

/* Wejscie zegara */

Pin 5 = II1;

/* Inwerter 1 wej. */

Pin 9 = II2;

/* Inwerter 2 wej. */

Pin 11 = !OE;

//**** W

Wy

yjjs

sc

ciia

a ****//

Pin 14 = SSB;

/* Segment B wyswietlacza */

Pin 15 = SSC;

/* Segment C wyswietlacza */

Pin 16 = SSA;

/* Segment A i D wyswietlacza */

Pin 17 = SSE;

/* Segment E wyswietlacza */

Pin 18 = SSF;

/* Segment F wyswietlacza */

Pin 19 = SSG;

/* Segment G wyswietlacza */

Pin 12 = IO1;

/* Inwerter 1 wyj. */

Pin 13 = IO2;

/* Inwerter 2 wyj. */

//** R

Ro

ow

wn

na

an

niia

a llo

og

giic

cz

zn

ne

e **//

/* ABCEFG */
/* D */
/* S1 ’b’100111 */
/* S2 ’b’001010 */
/* S3 ’b’000110 */
/* S4 ’b’100100 */
/* S5 ’b’010100 */
/* S6 ’b’010000 */
S1 = SSA & !SSB & !SSC & SSE & SSF & SSG;

/* Cyfra 1 */

S2 = !SSA & !SSB & SSC & !SSE & SSF & !SSG;

/* Cyfra 2 */

S3 = !SSA & !SSB & !SSC & SSE & SSF & !SSG;

/* Cyfra 3 */

S4 = SSA & !SSB & !SSC & SSE & !SSF & !SSG;

/* Cyfra 4 */

S5 = !SSA & SSB & !SSC & SSE & !SSF & !SSG;

/* Cyfra 5 */

S6 = !SSA & SSB & !SSC & !SSE & !SSF & !SSG;

/* Cyfra 6 */

SXA = !S1 & !S2 & !S3;
SXB = !S4 & !S5 & !S6;
SX = SXA & SXB; /* Stany niedozwolone */

//** IIm

mp

plle

em

me

en

ntta

ac

cjja

a g

ge

en

ne

erra

atto

orra

a R

RC

C **//

IO1 = !II1;

/* Rownanie logiczne 1 inwertera */

IO2 = !II2;

/* Rownanie logiczne 2 inwertera */

//** IIm

mp

plle

em

me

en

ntta

ac

cjja

a k

ko

os

sttk

kii **//

SSB.d = S4 # S5;
SSC.d = S1 # SX;
SSA.d = S6 # S3;
SSE.d = S6 # S2 # S3 # S4;
SSF.d = S6 # S1 # S2 # SX;
SSG.d = S6;

Listing 1. Kod Ÿród³owy kostki do gry

à

à Czes³aw Haberka

US1

– GAL16V8 „KOSTKA”

US2

– LM 7805

W1

– CQV31 (wspólna anoda)

R3÷R9

– 390 W

W/0,125 W

R2

– 1 kW

W/0,125 W

R1

– 10 kW

W/0,125 W

C2

– 100 nF/50V ceramiczny

C1

– 4,7 m

mF/16V

C3

– 22 m

mF/16 V

C4

– 47 m

mF/16V

W£1

– mikrow³¹cznik

W£2

– prze³¹cznik bistabilny

p³ytka drukowana

numer 481

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

W sklepach elektronicznych du¿o ³a-

twiej jest kupiæ potencjometry o charakte-
rystyce liniowej oznaczanej liter¹ A. Produ-
kowane s¹ one zreszt¹ w najwiêkszym asor-
tymencie. O ile jeszcze mo¿na spotkaæ po-
tencjometry logarytmiczne (B), o tyle zaku-
pienie potencjometru wyk³adniczego (C)
jest praktycznie niemo¿liwe. Okazuje siê
jednak, ¿e z tej k³opotliwej sytuacji jest sto-
sunkowo proste wyjœcie. Wystarczy poten-
cjometr liniowy po³¹czyæ w odpowiedni

sposób z rezystorem aby otrzymaæ charak-
terystykê logarytmiczn¹ lub wyk³adnicz¹
(oczywiœcie w przybli¿eniu). Schemat takie-
go uk³adu przedstawiono na rysunku 1.

Charakterystyki napiêcia wyjœciowego

w funkcji k¹ta obrotu osi potencjometru
przedstawiono na rysunku 2. Lini¹ ci¹g³¹
narysowano charakterystyki potencjome-
trów fabrycznych, a liniami przerywanymi
charakterystyki aproksymowane dla ró¿-
nych wartoœci wspó³czynnika b.

Uk³ad choæ jest bardzo prosty wymaga

kilku uwag praktycznych. Dla prawid³owe-
go dzia³ania potencjometru (zachowania
charakterystyki) niezbêdne jest aby impe-
dancja wyjœciowa stopnia poprzedzaj¹cego
potencjometr by³a jak najmniejsza. W prak-
tyce wystarczy gdy jest stukrotnie mniejsza
od rezystancji potencjometru. Natomiast
impedancja wejœciowa stopnia poprzedza-
j¹cego powinna byæ co najmniej dziesiêcio-
krotnie wiêksza od wartoœci potencjometru.

Wartoœæ wspó³czynnika b ma du¿y

wp³yw na aproksymowan¹ charakterystykê
potencjometru, co widaæ na rysunku 2

gdzie b ró¿ni siê tylko o 5%. Z tego te¿
wzglêdu wartoœæ dodatkowego rezystora
bR nale¿y obliczyæ w oparciu o zmierzon¹
rezystancjê potencjometru, a nie na pod-
stawie wartoœci nominalnej która mo¿e ró¿-
niæ siê od rzeczywistej nawet o 20%.

Na koniec jeszcze jedna uwaga. Ozna-

czenia literowe potencjometrów takie jak
podano powy¿ej odnosz¹ siê do potencjo-
metrów produkcji polskiej i wiêkszoœci firm
europejskich. W przypadku potencjome-
trów japoñskich spotykane oznaczenia cha-
rakterystyk mog¹ byæ inne.

Pomys³y uk³adowe – potencjometry

>10R

Rwe

Uwy

Uwe

R

<0,01R

Rwy

b)

bR

bR

Uwy

Rwe

>10R

Uwe

<0,01R

R

Rwy

a)

Rys. 1 Potencjometr liniowy

o aproksymowanej charakterystyce:

a) logarytmicznej (B), b) wyk³adniczej (C)

b=0,2

b=0,15

b=0,2

log – B

wyk³ – C

Rys. 2 Charakterystyki potencjometrów

fabrycznych i uk³adów z rys. 1

à

à Redakcja

Wykonanie nawet prostego zasilacza

jest zadaniem stosunkowo trudnym. Naj-
wiêkszym problemem jest wybór odpo-
wiedniego transformatora i zakupienie
go. Drugim problemem natury konstruk-
cyjno-mechanicznej jest zamocowanie
transformatora sieciowego. Opisany po-
ni¿ej zasilacz po czêœci rozwi¹zuje oba
problemy. W artykule zamieszczono wy-
kaz transformatorów o mocy 2 i 4 VA,
które mo¿na wykorzystaæ do zbudowania
zasilacza, oraz zaprezentowano p³ytki
drukowane w które mo¿na bezpoœrednio

wlutowaæ transformatory sieciowe. Jest to
mo¿liwe ze wzglêdu na niewielkie gaba-
ryty i ma³¹ masê transformatorów. Prze-
widziano dwie wersje zasilaczy. W pierw-
szej wersji zbudowanej w oparciu o trans-
formatory 2 VA jest to zasilacz napiêcia
dodatniego z zakresu 5÷12 V. W drugiej
natomiast, z transformatorem 4 VA mo¿-
na zbudowaæ zarówno zasilacz symetrycz-
ny, jak i zasilacz napiêcia dodatniego lub
ujemnego 5÷12 V.

Schemat obu wersji zasilacza przed-

stawiono na rysunku 1. Pod ka¿dym

wzglêdem jest to schemat typowy. Uzwo-
jenie pierwotne transformatorów zabez-
pieczone jest bezpiecznikiem topikowym
umieszczonym. Na wyjœciu transformato-
ra umieszczono prostownik pe³nookreso-
wy z filtrem, a za nim monolityczny stabi-
lizator napiêcia LM 78XX lub LM 78LXX,
a dalej kondensator poprawiaj¹cy odpo-
wiedŸ impulsow¹ stabilizatora. Ot i ca³a
filozofia.

Jak jednak zabraæ siê do wykonania

zasilacza? Pierwszym krokiem jest okre-
œlenie jakiego napiêcia i pr¹du ma dostar-
czaæ budowany zasilacz. Gdy znamy ju¿ te
parametry trzeba spojrzeæ do Tabeli 1.
W kolumnie 7 podane s¹ napiêcia i pr¹dy
wyjœciowe dla ró¿nych wersji zasilacza.
Na podstawie tabeli mo¿na wybraæ kon-
kretny typ transformatora (warto zapisaæ
sobie kilka typów, je¿eli taka mo¿liwoœæ
istnieje). W tabeli podano wyjœciowe na-
piêcia stabilizowane, w niektórych wier-
szach s¹ dwie wartoœci napiêcia, jedna
z nich jest umieszczona w nawiasie.

Wiele urz¹dzeñ budowanych przez naszych Czytelników charakte-
ryzuje siê niewielkim poborem pr¹du nie przekraczaj¹cym kilku-
set miliamperów. Do zasilania takich uk³adów wystarcza zatem
stosunkowo ma³y zasilacz. Z tego te¿ wzglêdu publikujemy prosty
uniwersalny zasilacz sieciowy z transformatorami o mocy 2 i 4
VA, których cena nie przekracza 10,00 z³.

Prosty zasilacz sieciowy

Typ

transformatora

Napiêcie

uzwojenia

wtórnego

Pr¹d

uzwojenia

wtórnego

Numery

koñcówek

uzwojenia

pierwotnego

Numery

koñcówek

uzwojenia

wtórnego

Typ koñ-

cówek

Napiêcie i pr¹d

wyjœciowy zasilacza

stabilizowanego

Uwagi

monta¿owe

TS 2/14

8,2 V

220 mA

3-4

5-8

B1

5 V/220 mA

1

TS 2/36

8,8 V

220 mA

1-4

5-8

A1

5 V/220 mA

TS 2/40

8,8 V

220 mA

1-4

5-8

A1

5 V/220 mA

TS 2/048

8,5 V

150 mA

3-4

5-8

B1

5 V/150 mA

1

TS 2/043

10,5 V

6,0 V

170 mA

35 mA

1-4

7-8
5-6

B1

6 (5) V/170 mA

3

TS 2/045

9,9 V

180 mA

3-4

5-8

B1

6 (5) V/180 mA

1

TS 2/028

12,5 V

150 mA

1-4

5-8

B1

9 V/150 mA

TS 2/034

12,0 V

170 mA

1-4

5-8

B1

9 (6) V/170 mA

TS 2/56

15,8 V

120 mA

1-4

5-8

B1

12 V/120 mA

TS 2/049

15,0 V

130 mA

4-3

5-8

B1

12 (9) V/130 mA

1

TS 4/40

8,5 V

500 mA

5-8

1-4

B1

5 V/500 mA

2

TS 4/48

8,8 V

300 mA

1-4

5-8

A1

5 V/300 mA

TS 4/011

2×9,0 V

2×220 mA

1-4

8-7, 7-6

B1

±5 V/220 mA

4

TS 4/37

9,5 V

300 mA

1-4

5-8

A1

6 (5) V/300 mA

TS 4/47

11,0 V

300 mA

1-4

5-8

B1

6 V/300 mA

TS 4/006

10,0 V

300 mA

1-4

8-5

B1

6 (5) V/300 mA

TS 4/017

2×9,2 V

2×220 Ma

1-4

8-7, 6-5

B1

±6 (±5) V /220 mA

TS 4/007

2×10,0 V

150 mA

1-4

8-7, 6-5

A1

±6 (±5) V /150 mA

TS 4/34

13,3 V

210 mA

1-4

5-8

A1

9 V/210 mA

TS 4/022

12,0 V

340 mA

1-4

5-8

B1

9 V/340 mA

TS 4/032

12,0 V

300 mA

3-4

5-8

B1

9 V/300 mA

1

TS 4/57

17,0 V

220 mA

1-4

5-8

B1

12 V/220 mA

TS 4/012

2×15,0 V

2×100 mA

5-8

4-3, 3-1

B1

±12 (±9) V/100 mA

2

TS 4/026

2×18,0 V

2×120 mA

1-4 zw. 2-3

8-7, 6-5

B1

±15 V/120 mA

5

Tabela 1 – Wykaz transformatorów sieciowych o mocy 2 i 4 VA

24

8/99

Uwagi do Tabeli 1:
1) – Zewrzeæ drutem po stronie druku

nó¿ki 1 i 3;

2) – Obróciæ transformator o 180° wzglê-

dem oznaczeñ na p³ytce drukowanej;

3) – Po³¹czyæ odcinkiem przewodu izolo-

wanego po stronie druku nó¿kê 7 i 5
(nó¿ka 6 pozostaje wolna!);

4) – Przeci¹æ œcie¿kê ³¹cz¹c¹ nó¿ki 6 i 7

w taki sposób, aby nó¿ka 7 pozosta-
³a po³¹czona z mas¹ (œcie¿k¹ odcho-
dz¹c¹ pionowo w górê), a nó¿ki 5
i 6 zewrzeæ ze sob¹ kawa³kiem drutu;

5) – Zewrzeæ ze sob¹ nó¿ki 2 i 3, zwarcie to

jest wykonane na p³ytce drukowanej.

Drug¹ czynnoœci¹ jest wybór stabiliza-

tora. Na p³ytce drukowanej przewidziano
mo¿liwoœæ zamontowania stabilizatorów
w obudowie TO 220 (du¿a obudowa
przeznaczona do przykrêcenia do radia-
tora), oraz w obudowie TO 92 (ma³a
obudowa taka jak tranzystorów BC 547).
Wybór typu obudowy stabilizatora zale¿y
od przewidywanego pr¹du który bêdzie
pobiera³o zasilane urz¹dzenie. Stabiliza-
tor w obudowie TO 92 (LM 78LXX i LM
79LXX) mo¿na stosowaæ w zasilaczach
których pr¹d wyjœciowy nie przekracza
70 mA. Dla pr¹dów z

przedzia³u

70÷200 mA nale¿y zastosowaæ stabiliza-
tor w obudowie TO 220 (LM 78XX i LM
79XX) bez dodatkowego radiatora. Nato-
miast zasilacze z których pobiera siê pr¹d
wiêkszy ni¿ 200 mA wymagaj¹ zastoso-
wania niewielkiego radiatora umieszczo-
nego pod uk³adem stabilizatora tak jak

pokazano to na rysunku monta¿owym
(rys. 2). Przy stosowaniu radiatora nie ma
potrzeby stosowania podk³adki izolacyj-
nej, ani pasty silikonowej. Podane powy-
¿ej nie dotycz¹ pr¹du podanego w Tabeli
1, gdzie podano wartoœæ maksymaln¹
pr¹du jak¹ mo¿e dostarczyæ dana wersja
zasilacza, a odnosz¹ siê do rzeczywistej
wartoœci pr¹du pobieranej z zasilacza.

W prostowniku pe³nookresowym

mo¿na zastosowaæ cztery diody prostow-
nicze 1N4004÷1N4007 lub gotowy mo-
stek. Rozwi¹zanie z diodami jest ok. trzy
razy tañsze ni¿ z mostkiem.

Kondensatory filtru (1000 mF) dla za-

silaczy o napiêciach wyjœciowych do
9 V mog¹ byæ na napiêcie 16 V, natomiast
dla wy¿szych napiêæ wyjœciowych wyma-
gane jest napiêcie 25 V. Napiêcie konden-
satorów wyjœciowych (22 mF) we wszyst-
kich wersjach wynosi 16 V. Kondensatory
47 nF powinny byæ ceramiczne na napiê-
cie 50 V.

Na p³ytkach drukowanych zasilaczy

umieszczono te¿ bezpieczniki sieciowe,
montowane do oprawek wlutowanych
w p³ytkê drukowan¹. W zasilaczu nale¿y
stosowaæ typowe wk³adki topikowe WTAT
250 V/63 mA i WTAT 250 V/100 mA
zw³oczne. Mo¿na je poznaæ po tym, ¿e
w szklanej rurce jest widoczny prosty
drucik. Bezpieczniki bezzw³oczne na jed-
nym koñcu drucika maj¹ umieszczon¹
sprê¿ynkê.

Po okreœleniu typów elementów

mo¿na ju¿ udaæ siê do sklepu lub za-
mówiæ w sprzeda¿y wysy³kowej wybrane

elementy. Gdy mamy ju¿ wszystkie ele-
menty mo¿emy przyst¹piæ do monta¿u.
W pierwszej kolejnoœci montuje siê drob-
ne elementy, póŸniej stabilizator wraz
z ewentualnym radiatorem. Na samym
koñcu zaœ montowany jest transformator
sieciowy.

Transformatorowi poœwiêcimy teraz

trochê uwagi. Karkas transformatora
podzielony jest na dwie czêœci. Na jednej
z nich nawiniêto uzwojenie pierwotne
(cieñszym drutem), a na drugiej uzwoje-
nie wtórne. Na karkasie obok nó¿ek wy-
t³oczone s¹ ich numery.

Nó¿ki ozna-

czone w Tabeli 1 symbolem „B1” maj¹
kszta³t pozwalaj¹cy wlutowaæ je bezpo-
œrednio w p³ytkê drukowan¹. Natomiast
nó¿ki oznaczone symbolem „A1” maj¹
zakoñczenie w kszta³cie oczka. W tym
drugim przypadku przez oczko nale¿y
prze³o¿yæ drut o œrednicy 0,5÷0,8 mm,
który zagina siê, a nastêpnie zaciska i do-
piero wtedy mo¿na go zlutowaæ razem
z oczkiem. Takie postêpowanie zapewni
odpowiedni¹ wytrzyma³oœæ mechaniczn¹
po³¹czenia. Dopiero przygotowany w taki
sposób transformator mo¿na wlutowaæ
w p³ytkê drukowan¹.

Wiêkszoœæ transformatorów wymie-

nionych w Tabeli 1 posiada wyprowadze-
nia uzwojenia pierwotnego na nó¿kach 1-
4 i pod taki rozk³ad wyprowadzeñ zapro-
jektowano p³ytkê drukowan¹. Nie ma
tak¿e problemu z

transformatorami

w których uzwojenie pierwotne wypro-
wadzone jest na nó¿ki 5-8 (TS 4/40
i TS 4/012). Taki transformator wystarczy
obróciæ o 180°. Natomiast transformato-
ry, których wyprowadzenia uzwojenia
pierwotnego s¹ na nó¿kach 3-4 wlutowu-
je siê w p³ytkê, a od strony druku pomiê-
dzy nó¿kami 1 i 3 nale¿y zamontowaæ
zworê. Transformator TS 4/026 posiada
dzielone uzwojenie pierwotne. Przy jego
monta¿u nie s¹ wymagane ¿adne dodat-
kowe zworki na p³ytce drukowanej.

Podobnie postêpujemy z uzwojenia-

mi wtórnymi. Transformatory o mocy
2 VA, które posiadaj¹ wyprowadzenia
na nó¿kach 5-8 montujemy bez prze-
róbek. Wyj¹tkiem jest transformator
TS 2/043 przy którym trzeba po³¹czyæ
odcinkiem przewodu izolowanego po
stronie druku nó¿kê 7 i 5 (nó¿ka 6 pozo-
staje wolna!).

Wszystkie transformatory o mocy

4 VA za wyj¹tkiem TS 4/011 przeznaczo-
ne do zasilaczy symetrycznych montowa-
ne s¹ bezpoœrednio w p³ytkê drukowan¹.

Vout

Vin

79XX

79LXX

-

m

F

47n

1000

22mF

1000

47n

22mF

T

mF

78LXX

220V AC

78XX

Vin

Vout

+

100mA

GB008 lub

4×1N4007

TS4/XX

220V AC

T

22mF

47n

1000mF

+

Vout

Vin

78XX

78LXX

TS2/XX

4×1N4007

GB008 lub

63mA

Rys. 1 Schemat ideowy uniwersalnych zasilaczy sieciowych

25

8/99

Przy monta¿u transformatora

TS 4/011na p³ytce drukowanej nale¿y
przeci¹æ œcie¿kê ³¹cz¹c¹ nó¿ki 6 i 7 w taki
sposób, aby nó¿ka 7 pozosta³a po³¹czona
z mas¹ (œcie¿k¹ odchodz¹c¹ pionowo

w górê), a nó¿ki 5 i 6 zwiera siê ze sob¹
kawa³kiem drutu.

W zasilaczach pojedynczych napiêæ

z transformatorem o mocy 4 VA transfor-
matory montuje siê wprost w p³ytkê dru-

kowan¹. Je¿eli zasilacz ma dostarczaæ na-
piêcia dodatniego wzglêdem masy mon-
tuje siê tylko elementy wchodz¹ce w sk³ad
zasilacza napiêæ dodatnich, a zamiast kon-
densatora ceramicznego 47 nF w stabiliza-
torze napiêæ ujemnych (obok stabilizatora
LM79XX) montuje siê zworê. Natomiast
w przypadku zasilacza napiêæ ujemnych
montuje siê elementy wchodz¹ce w sk³ad
stabilizatora napiêæ ujemnych, a zamiast
kondensatora ceramicznego 47 nF w sta-
bilizatorze napiêæ dodatnich (obok stabili-
zatora LM78XX) montuje siê zworê.

Ostatnia uwaga dotycz¹ca transfor-

matorów TS 2/XX i TS 4/XX. Kolejnoœæ nu-
meracji nó¿ek w obu typach transforma-
torów jest ró¿na. Numery nó¿ek wyt³o-
czone s¹ na karkasach, oraz podane na
p³ytkach drukowanych na stronie opiso-
wej. Transformatory z wyprowadzeniem
uzwojenia pierwotnego na nó¿kach 5-8
montuje siê obrócone o 180° wzglêdem
oznaczeñ na p³ytce drukowanej.

Wszystko to mo¿e wygl¹da trochê

skomplikowanie, ale niestety nie da siê
bardziej uproœciæ opisu, ze wzglêdu na
du¿¹ liczbê kombinacji wyprowadzeñ
transformatorów. Dlatego przed monta-
¿em gor¹co polecam jeszcze raz dok³adne
zaznajomienie siê z powy¿szym opisem.
Prawid³owo zmontowany zasilacz nie wy-
maga ¿adnego uruchamiania i dzia³a od
razu po w³¹czeniu napiêcia zasilania.

Przy monta¿u i uruchamianiu na-

le¿y zachowaæ szczególn¹ ostro¿noœæ.
Na p³ytce drukowanej wystêpuje nie-
bezpieczne dla ¿ycia napiêcie sieci
220 V. Wszelkie prace pod napiêciem
powinno prowadziæ siê pod nadzorem
osób doros³ych.

¯yczê mi³ej zabawy.

Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê kombina-

cji elementów mo¿liwych do zamontowa-
nia nie podajemy wykazu elementów.
Wartoœci elementów opisane s¹ na p³yt-
kach drukowanych. P³ytki zasilacza
z transformatorem TS 2/XX i TS 4/XX
sprzedawane s¹ razem, jako jedna p³ytka
drukowana numer 485.
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 485 – 7,55 z³
+ koszty wysy³ki.

485

ARTKELE

485

ARTKELE

485

ARTKELE

485

ARTKELE

22mF

1000mF

4

5

+

T

UWAGA SIE

Æ

47nF

4x1N4007

3

2

1

8

7

6

220V

100,3

63mA

TS 2/XX

220V

78XX

29,2mm

29,2mm

mm

~

~

+

-

4×1N4007

22mF

22mF

1000mF

-

+

~

~

100mA

220V

–

UWAGA SIEÆ

220V

T

+

1000mF

47nF

47nF

4

3

2

1

100,3

78XX

79XX

mm

TS 4/XX

48,3mm

48,3mm

8

7

6

5

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

Wykaz elementów

26

8/99

Na wstêpnie ma³e uzupe³nienie

opisu konstrukcji. Poniewa¿ typ ofero-
wanego w sprzeda¿y wyœwietlacza ró¿ni
siê nieco od zastosowanego w prototy-
pie, nale¿y wprowadziæ niewielk¹ mo-
dyfikacjê w po³¹czeniu p³ytki mikrokon-
trolera z modu³em LCD. Na rysunku 1
przedstawiony zosta³ schemat po³¹czeñ
pomiêdzy gniazdem G7 na p³ytce mi-
krokontrolera a modu³em wyœwietlacza
LCD typu PG128128LRS-ATA-B-SB fir-
my Powertip.

Dla u³atwienia monta¿u oraz wybo-

ru odpowiedniej obudowy, na rysunku 2
podajemy rozstaw otworów monta¿o-
wych, rozmiar pola odczytowego, wy-
miary zewnêtrzne oraz rozmieszczenie
z³¹cz wyœwietlacza.

Komentarza wymaga sposób stero-

wania podœwietlaniem. W oferowanym
wyœwietlaczu podœwietlanie jest typu
LED. Typowy spadek napiêcia pomiêdzy
koñcówkami A i K przy pr¹dzie 500 mA
jest równy 4,2 V (waha siê w granicach
od 3,8 do 4,6 V). Na schemacie p³ytki
mikrokontrolera (PE 5/99) wartoϾ rezy-
stora R6 ograniczaj¹cego pr¹d diod LED
jest równa 18 W. Przy takiej rezystancji
pr¹d podœwietlania jest oko³o dziesiêcio-

krotnie mniejszy od nominalnego. Pr¹d
podœwietlaj¹cych diod LED mo¿e zostaæ
zwiêkszony do oko³o 150 mA (na wiêcej
nie pozwala wydajnoœæ pr¹dowa zasila-
cza) poprzez zmniejszenie wartoœci rezy-
stora R6 do 6,8 W. Stabilizator US4 mo-
¿e wówczas wymagaæ wiêkszego radiato-
ra. Znacznie lepszym rozwi¹zaniem (ze
wzglêdu na pracê pozosta³ych uk³adów
oscyloskopu) jest zasilanie diod LED na-
piêciem niestabilizowanym bezpoœre-
dnio z wyjœcia mostka PR1 (na p³ytce za-
silacza – 453). Pr¹d diod mo¿e byæ
wówczas ustalony na wartoœæ nominaln¹
500 mA. Wymagane s¹ wówczas: zmia-
na kondensatora C3 na 1000 mF, dobra-
nie wartoœci szeregowego rezystora
ograniczaj¹cego pr¹d oraz ew. zastoso-
wanie transformatora o wiêkszej mocy.

Oscyloskop cyfrowy, którego opis

konstrukcji zakoñczyliœmy w poprze-
dnim numerze, wyposa¿ony zosta³
w doϾ zaawansowane oprogramowa-
nie, posiadaj¹ce z³o¿on¹, wielopozio-
mow¹ strukturê. Do sterowania ca³oœci¹
urz¹dzenia napisano prosty system ope-
racyjny, zbli¿ony filozofi¹ do szesnasto-
bitowych wersji systemu Microsoft Win-
dows. Siêgniêcie do tak popularnego
pierwowzoru umo¿liwi ³atwe i szybkie
opanowanie obs³ugi oscyloskopu oso-
bom zaznajomionym nawet w niewiel-
kim stopniu z technik¹ komputerow¹.

Z chwil¹ w³¹czenia zasilania system

operacyjny oscyloskopu uruchamia po
kolei podprogramy obs³uguj¹ce po-
szczególne czêœci sprzêtowe. Podprogra-
my te testuj¹ przypisane sobie modu³y
i wypisuj¹ ich stan na zewnêtrznej p³yt-
ce testowej (opisanej miesi¹c temu). Je-
œli inicjacja wyœwietlacza LCD zakoñczy
siê pomyœlnie, zostanie on prze³¹czony
w tryb tekstowy (16 znaków w 16 wier-
szach) i równie¿ na nim bêd¹ pojawiaæ
siê komunikaty o stanie uruchamiania
urz¹dzenia. Przyk³adowy ekran takich
komunikatów pokazuje rysunek 3.

Jeœli system nie stwierdzi ¿adnych

nieprawid³owoœci zatrzyma siê na trzy
sekundy po ostatnim komunikacie

i przejdzie do uruchamiania g³ównych
aplikacji zwi¹zanych z prac¹ oscylosko-
pu. W przypadku b³êdu zaœ, bêdzie cze-
ka³ na naciœniêcie przez u¿ytkownika
dowolnego przycisku.

Czêsto komunikaty wyœwietlone

podczas procedury startu systemu po-
zwol¹ nam szybko zlokalizowaæ ewentu-
aln¹ usterkê w uk³adzie. W Tabeli 1
przedstawiono wszystkie mo¿liwe ko-
munikaty wraz z komentarzami, co po-
winniœmy zrobiæ jeœli zobaczymy dany
komunikat.

Praktycznie rzecz bior¹c nasz oscy-

loskop mo¿e byæ z powodzeniem obs³u-
giwany jedynie za pomoc¹ myszy, do³¹-
czonej do portu szeregowego. Nie za-
wsze jest to jednak najwygodniejsze.
Zw³aszcza wielu doœwiadczonych elek-
troników przyzwyczajonych jest do du-
¿ej iloœci przycisków i pokrête³ na pane-
lu g³ównym ka¿dego oscyloskopu. Rów-
nie¿ w tym przypadku 21 przycisków
wystarczaj¹co dobrze spe³nia wszelkie
funkcje steruj¹ce. Sposób sterowania
ustawiany jest w odpowiedniej czêœci
oprogramowania oscyloskopu.

Niektóre przyciski naszego oscylo-

skopu posiadaj¹ œciœle przypisane sobie

27

8/99

Cyfrowy oscyloskop

LED

20

LCD

2

1

LCD

A

K

17

16

17

D7

18

18

NC

FS

19

19

BL–

BL+

FS

D7

20

13

12

13

D3

14

14

D5

D4

15

15

D6

D4

D5

D3

16

D6

9

8

9

RESET

10

10

D1

D0

11

11

D2

D1

D0

RESET

12

D2

5

4

5

RD

6

6

CE

C/D

7

7

C/D

CE

RD

WR

8

NC

1

1

FGND

VSS

2

2

G7

VDD

Vo

3

3

Vo

VDD

VSS

FGND

4

WR

P£YTKA
MIKROKONTROLERA

WYŒWIETLACZ LCD

PG128128LRS-ATA-B

Rys. 1 Po³¹czenie p³ytki mikrokontrolera

z wyœwietlaczem PG128128LRS

85,0

55,0

WYŒWIETLACZA

POLE

128 × 128

100,0

55,0

94,0

75,0

22,86

8,0

5,0

1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

2,54

20 18 16 14 12 10

8

6

4

2

A

K

2,5

Rys. 2 Podstawowe wymiary wyœwietlacza

oraz rozmieszczenie z³¹cz wyœwietlacza LCD

Pierwsze uruchomienie

Procedura startu systemu

Obs³uga oscyloskopu

funkcje, inne mog¹ byæ zmieniane przez
program lub przez u¿ytkownika. Poni¿ej
przedstawiamy podstawowy opis funk-
cji poszczególnych przycisków.
F1, F2, F3, F4
Przyciski posiadaj¹ ró¿ne funkcje w za-
le¿noœci od u¿ywanej aktualnie aplika-
cji; mo¿liwe jest dodatkowo przypisanie
im obs³ugi definiowanej przez u¿ytkow-
nika, wywo³ywanej przez jednoczesne
naciœniêcie przycisku SHIFT i jednego
z klawiszy F1÷F4.
AUTOSET
Jedna z najczêœciej u¿ywanych funkcji
oscyloskopu cyfrowego (zw³aszcza przez
pocz¹tkuj¹cych elektroników); jej wy-

wo³anie powoduje automatyczny dobór
zakresu podstawy czasu i poziomu
wzmocnienia do podawanego na wej-
œcie analizowanego sygna³u. Z uwagi na
uniwersalne dzia³anie w niektórych
przypadkach dobór parametrów mo¿e
nie byæ optymalny z punktu widzenia
u¿ytkownika.
TRYB
Przycisk zmieniaj¹cy rodzaj pracy oscy-
loskopu z wejœciami analogowymi. Mo¿-
liwe pozycje to: kana³ A, kana³ B, suma
A+B, ró¿nica A–B, iloczyn A·B, kana³y
A i B na wspólnej osi czasu, kana³y
A i B na oddzielnych osiach czasu oraz
osiem kana³ów cyfrowych.
SYSTEM
Przejœcie do menu systemu operacyjne-
go oscyloskopu, z poziomu którego na-
stêpuje wybór aplikacji do u¿ycia w da-
nym czasie.
POMIAR
Wywo³anie menu wyboru pomiarów
ró¿nych wielkoœci (w zale¿noœci od u¿y-
wanej aktualnie aplikacji). W trybie pra-
cy oscyloskopu mo¿liwy jest pomiar am-
plitudy (œredniej, skutecznej, maksymal-
nej), czêstotliwoœci (minimalnej, maksy-
malnej, œredniej), okresu, mocy oraz
zniekszta³ceñ harmonicznych badanego
sygna³u. W trybie analizy widma czêsto-
tliwoœciowego zmierzymy zniekszta³ce-

nia (dok³adniejszy pomiar), przesuniê-
cia fazowe oraz moc sygna³u w wybra-
nym fragmencie widma.
¬

¬,, ®

®,, −

−,, ¯

¯

Uniwersalne przyciski steruj¹ce po³o¿e-
niem w menu lub po³o¿eniem kursora
wywo³ywanego w aplikacjach do wska-
zywania np. mierzonego fragmentu sy-
gna³u. Alternatywnie przyciski te mog¹
równie¿ zastêpowaæ mysz, lecz nie jest
to najwygodniejsze rozwi¹zanie.
MENU
Przycisk wywo³uj¹cy przejœcie do menu
danej aplikacji. W menu, znajduj¹cym
siê w górnej czêœci ekranu, znajduj¹ siê
wywo³ania wszystkich funkcji poszcze-
gólnych aplikacji, choæ znaczna ich czêœæ
mo¿e byæ tak¿e wywo³ana z poziomu
klawiatury oscyloskopu. W menu poru-
szamy siê przyciskami strza³ek.
SHIFT
Jest to przycisk wywo³uj¹cy alternatyw-
ne znaczenie pozosta³ych przycisków
(funkcja znana z wszystkich kompute-
rów, a tak¿e maszyn do pisania i kalku-
latorów). Na przyk³ad SHIFT +
PODST+ lub PODST–, powoduje prze-
chodzenie pomiêdzy aplikacjami oscy-
loskopu (bez koniecznoœci powrotu do
menu systemu). Dok³adny opis alterna-
tywnych funkcji bêdzie podawany wraz
z opisem poszczególnych aplikacji.

28

8/99

Komunikat

Znaczenie

ROM... OK.

Dostêp do pamiêci programu funkcjonuje prawid³owo.

ROM... damaged!

Pamiêæ programu lub dostêp do niej s¹ powa¿nie uszkodzone.

ROM... error!

B³¹d sumy kontrolnej pamiêci programu. Pamiêæ zosta³a b³êdnie zaprogramowana, lub uleg³a
czêœciowemu skasowaniu.

RAM... OK.

Zewnêtrzna pamiêæ danych funkcjonuje prawid³owo.

RAM... damaged!

Wykryto drobne nieprawid³owoœci w dostêpie do zewnêtrznej pamiêci danych.

ERAM... OK.

Pamiêæ próbek funkcjonuje prawid³owo.

ERAM... errors!

Wyst¹pi³y drobne przek³amania przy dostêpie do pamiêci próbek.

ERAM... cannot access!

Procesor nie mo¿e uzyskaæ dostêpu do pamiêci próbek. Brak fizycznego po³¹czenia.
Uszkodzone uk³ady pamiêci lub dekoder adresów.

EEPROM... OK.

Pamiêæ ustawieñ oscyloskopu funkcjonuje prawid³owo.

EEPROM... too old!

Pamiêæ ustawieñ uleg³a zu¿yciu (po zbyt du¿ej iloœci zapisów).

EEPROM... damaged!

Pamiêæ ustawieñ jest wykrywana, ale nie daje siê zapisaæ/odczytaæ.

EEPROM... cannot access!

Brak dostêpu do pamiêci próbek. Uszkodzony uk³ad pamiêci lub magistrala I C.

Internal logic... OK.

Uk³ady steruj¹ce próbkowaniem funkcjonuj¹ prawid³owo.

Internal logic... errors!

Wykryto drobne b³êdy w funkcjonowaniu uk³adów steruj¹cych próbkowaniem.

Internal logic... damaged!

Stwierdzono brak reakcji uk³adów steruj¹cych próbkowaniem na próby programowania przez
procesor.

System speed... OK.

Generator taktuj¹cy procesora i rejestratora pracuj¹ poprawnie.

System speed... wrong!

Jeden z generatorów: procesora lub rejestratora pracuje ze z³¹ czêstotliwoœci¹.

Keyboard... OK.

Odczytano prawid³owe wartoœci z przetwornika odczytuj¹cego stan przycisków.

Keyboard... damaged!

Uszkodzone ³¹cze z p³ytk¹ przycisków lub przetwornik odczytu ich stanu.

2

Tabela 1 – Komunikaty startowe systemu operacyjnego oscyloskopu cyfrowego

Rys. 3 Przyk³adowy przebieg

autotestu oscyloskopu

KURSOR
Wywo³ywanie kursora; uzale¿nione od
rodzaju aktualnie wykonywanej aplika-
cji. Mo¿e s³u¿yæ np. do zaznaczenia
b¹dŸ wyró¿nienia badanego fragmentu
sygna³u lub do wskazania punktu np.
pomiaru wartoœci chwilowej.
ENTER
Przycisk zg³aszania akceptacji, gdy pro-
gram oczekuje podjêcia decyzji przez
u¿ytkownika. Drug¹ funkcj¹ tego przyci-
sku jest wywo³ywanie funkcji, np. przy
wyborze z menu.
EXIT
Przycisk podobny do poprzedniego,
lecz tym razem s³u¿y on do wyra¿enia
braku akceptacji lub anulowania opera-
cji, jeœli jest to mo¿liwe.
PODST+, PODST–
Klasyczne przyciski zmiany podstawy
czasu, odpowiednio o jeden zakres
w górê lub w dó³.
WZM+, WZM–
Równie¿ klasyczne przyciski zmiany
wzmocnienia badanego sygna³u wej-
œciowego (a co za tym idzie zakresu do-
puszczalnej amplitudy).

Aby podzieliæ logicznie doœæ spor¹

iloϾ funkcji realizowanych przez oscy-
loskop, podzielone je na kilka grup

i rozmieszczono w siedmiu niezale¿-
nych aplikacjach. Ka¿da aplikacja jest
niezale¿nym programem, jednak w da-
nym czasie mog¹ byæ uruchomione na-
wet wszystkie z nich, choæ wykonywa-
na bêdzie jedynie aktualnie wybrana
przez u¿ytkownika. W owych siedmiu
aplikacjach zawarto nastêpuj¹ce funk-
cje oscyloskopu:
Realtime Oscilloscope
Klasyczny oscyloskop cyfrowy pracuj¹cy
w czasie rzeczywistym, pomiar podsta-
wowych wielkoœci sygna³u, wy³apywa-
nie fragmentów do dalszej analizy
i obróbki.
Spectrum Analyzer
Analizator widma czêstotliwoœciowego,
pomiar bardziej z³o¿onych wielkoœci
zwi¹zanych z analiz¹ widma, wycinanie
fragmentów widma (ró¿nej rodzaje
okien).
Signal Analyzer
Analizator sygna³ów (pobranych wcze-
œniej do pamiêci za pomoc¹ oscylosko-
pu), filtracja wed³ug zdefiniowanej cha-
rakterystyki, dekodowanie sygna³u STE-
REO, analiza sygna³u video, dekodowa-
nie przebiegów cyfrowych.
Signal Editor
Edytor zapamiêtanych fragmentów sy-
gna³ów, programowa realizacja ró¿nych
rodzajów modulacji, korekcja i zmiana
kszta³tu pamiêtanego sygna³u.

Serial Terminal
Obs³uga portu szeregowego: transmisja
plików do/z komputera, testowanie my-
szy, klasyczny terminal znakowy.
System Setup
Ustawianie ogólnych parametrów pracy
oscyloskopu: wybór sposobu sterowania
(mysz/klawiatura), okreœlenie stanu star-
towego, definiowanie funkcji dla przyci-
sków u¿ytkownika, itp.
Remote Control
Aplikacja umo¿liwiaj¹ca zdalne stero-
wanie oscyloskopem przez komputer
pod³¹czony do z³¹cza szeregowego.

Znamy ju¿ podstawowy schemat

funkcjonowania oprogramowania na-
szego oscyloskopu, niezbêdny do zrozu-
mienia szczegó³owego opisu dzia³ania
poszczególnych jego czêœci. W nastêp-
nym numerze przejdziemy do szcze-
gó³owego opisu poszczególnych aplika-
cji oscyloskopu, zaczynaj¹c jednak od
ekranu tytu³owego, który bêdzie poja-
wia³ siê po pierwszym w³¹czeniu oscylo-
skopu oraz po ka¿dorazowej wymianie,
b¹dŸ skasowaniu pamiêci EEPROM.

29

8/99

Wbudowane aplikacje

Co dalej?

à

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

W nr 4/99 PE zosta³ opisany programator
procesorów ATMEL. W zwi¹zku z licznymi
uwagami, jakie nap³ynê³y od u¿ytkowni-
ków wymagane jest krótkie sprostowanie.
Program obs³uguj¹cy programator odczy-
tuje dane z pliku zapisanego w formacie
Intel-Hex. Dane w tym pliku powinny byæ
zapisane w kolejnoœci wzrastaj¹cych adre-
sów, gdy¿ inaczej program 'progat.exe'
nie bêdzie w stanie prawid³owo ich od-
czytaæ. Praktycznie wszystkie kompilatory
programów asemblerowych generuj¹ po-
prawny kod w pliku Intel-Hex. Jednak
kompilatory jêzyków wy¿szego poziomu
(np. C - KEIL) mog¹ wytwarzaæ dane
w pliku, które s¹ „pomieszane” pod
wzglêdem adresów. Dlatego dla unikniê-
cia tego typu problemów napisa³em pro-
sty program sortuj¹cy linie z danymi
w pliku Intel-Hex wg adresów. Z pewno-
œci¹ bêdzie on przydatny dla wszystkich
programuj¹cych’51 w jêzykach wy¿szego
poziomu. Program napisany jest w Pasca-
lu. Listing programu przedstawiam obok.
Jest on tak¿e dostêpny na www.pe.com.pl.

30

xx/xx

Uwagi do „Programatora

procesorów Atmel”

à

à Jaros³aw Konieczny

1. Zamówienia na prenumeratê przyjmujemy

pocz¹wszy od dziewi¹tego numeru w 1999
roku.

2. Cena dla prenumeratorów wynosi 3,80 z³ za je-

den egzemplarz pisma „Praktyczny elektronik”
wraz z kosztami wysy³ki do koñca 1999 roku.

3. Gwarantujemy wys³anie wszystkich op³aco-

nych numerów bez koniecznoœci dop³aty
w przypadku wzrostu ceny pisma w okresie
objêtym prenumerat¹.

4. Prosimy dokonywaæ wp³at odpowiednio wcze-

œniej, tak aby wype³niony kupon dotar³ do Wy-
dawnictwa w terminie do 20 wrzeœnia 1999
roku.

{ Program sortujacy linie w pliku Inel-Hex wg adresow }
Program Sort_hex;
var

licz, adr1, adr2 :word;
t1, t2 :text;
s, slin :string;

function Adres ( s :string ) :word;
var

adr :word;
kod :integer;

begin

val ( ’$’ + copy(s,4,4), adr, kod );
Adres := adr;

end;
begin

writeln;
writeln(’Program sortujacy linie w pliku Inel-Hex

wg adresow.’);

writeln(’Sposob wywolania programu:’);
writeln(’sort_hex.exe plik1.hex plik2.hex’);
writeln(’gdzie:’);
writeln(’plik1.hex - wejsciowy istniejacy plik do

posortowania’);

writeln(’plik2.hex - tworzony wynikowy plik

posortowany’);

assign ( t1, paramstr(1) );
reset ( t1 );
assign ( t2, paramstr(2) );
rewrite ( t2 );
licz := 0;

while not eof ( t1 ) do
begin

readln ( t1, s );
if (s[1]=’:’) and (s[9]=’0’) then

if Adres(s) = 0 then writeln ( t2, s ) else
inc ( licz );

end;
adr1 := 0;
for licz := licz downto 1 do
begin

adr2 := $FFFF;
reset ( t1 );
while not eof ( t1 ) do
begin

readln ( t1, s );
if (s[1]=’:’) and (s[9]=’0’) then

if ( Adres(s) < adr2 ) and ( Adres(s) >
adr1 ) then
begin

adr2 := Adres(s);
slin := s;

end;

end;
writeln ( t2, slin );
adr1 := adr2;

end;
writeln ( t2, ’:00000001FF’ );
close ( t1 );
close ( t2 );

end.

Zasady prenumeraty

à

à Redakcja

Zapewne wiêkszoœæ czytelników PE

ogl¹da³a przynajmniej raz znakomit¹ ko-
mediê Juliusza Machulskiego pod tytu³em
„Kingsajz”. Jednym z licznych elementów
wzbogacaj¹cych klimat tego filmu by³o
podbijanie wysokoœci g³osów aktorów
w czasie, gdy byli oni zmniejszeni do roz-
miarów krasnoludków. Ten prosty efekt
dŸwiêkowy mo¿e dostarczyæ wiele radoœci
nie tylko dzieciom. Jak siê przekonamy,
zrealizowanie go jest mo¿liwe nawet przy
pomocy naszej „ulubionej” p³ytki z mikro-
kontrolerem AVR. Efekt ten w anglojêzycz-
nej terminologii posiada okreœlenia „pitch
bend” oraz „pitch shifting”, które ozna-
czaj¹ odpowiednio wyginanie lub przesu-
wanie wysokoœci g³osu lub dŸwiêku.

To co w potocznym jêzyku nazywa-

my wysokoœci¹ dŸwiêku jest fizycznie
rzecz bior¹c jego czêstotliwoœci¹. Czêsto-
tliwoœæ zaœ, jak wszyscy pamiêtamy z lek-
cji fizyki, to liczba okresów drgañ liczona
w czasie jednej sekundy. Z tych elemen-

tarnych definicji mog³aby wynikaæ w po-
sty sposób metoda realizacji efektu zmia-
ny wysokoœci dŸwiêku. Wystarczy bo-
wiem, jeœli bêdziemy zliczali okresy
i w zale¿noœci od potrzeby dodawali lub
pomijali pewn¹ ich liczbê, rozci¹gaj¹c ca-
³oœæ do ustalonego przedzia³u czasu.
Schematycznie ideê tej metody przedsta-
wia rysunek 1.

Niestety rzeczywistoϾ komplikuje

nam nieco ten wyidealizowany ogl¹d.
Przebieg sygna³u dŸwiêkowego rzadko
posiada cechê dok³adnej okresowoœci.
Okresowoœæ daje siê niemal zawsze zau-
wa¿yæ, jednak ma ona charakter mocno
nieregularny. Có¿ nam zatem pozostaje?
Jak zwykle: pomyœleæ i pokombinowaæ.
Rozwa¿my najpierw przypadek filmowy
(podbijanie czêstotliwoœci) i zwróæmy
uwagê na dwie rzeczy:
– nieregularnoœæ okresowoœci dŸwiêków

naturalnych wymusza koniecznoϾ po-
wtarzania okresów w krótkich odstê-
pach czasu (nie mo¿emy bowiem do-
dawaæ „œredniego” okresu, gdy¿ uzy-
skamy zniekszta³cenie dŸwiêku);

– jeœli podamy stopieñ podbicia czêsto-

tliwoœci w postaci „ile razy wejœciowa
czêstotliwoœæ ma zostaæ podniesiona”
(np. 2 bêdzie przesuniêciem o pe³n¹
oktawê), to wartoœæ ta bêdzie dla nas
jednoczeœnie informacj¹, ile razy musi-
my zacieœniæ dŸwiêk wejœciowy;

Powinniœmy sprecyzowaæ jeszcze, co

w pierwszym spostrze¿eniu oznacza
„krótki odstêp czasu”. Pomog¹ nam tutaj
badania psychoakustyczne. Okazuje siê
bowiem, ¿e cz³owiek najlepiej rozró¿nia
zmiany czêstotliwoœci, które nastêpuj¹
w czasie >10 ms (dla tonów z przedzia³u
100 Hz÷4 kHz). Zatem co taki w³aœnie
odstêp czasowy musimy dodaæ do zmie-
nianego dŸwiêku dodatkowe informacje
(np. w przypadku podnoszenia o oktawê,
bêdzie to ten sam fragment powielony je-
szcze raz).

Po tych rozwa¿aniach powinna ju¿

nam nasun¹æ siê koncepcja algorytmu.
Skalowanie czasowe dŸwiêku mo¿na zre-
alizowaæ prosto przez przyspieszone od-
twarzanie. Co jednak zrobiæ, gdy sygna³
nie jest z góry podany, lecz jak w naszym
przypadku – przychodzi w czasie rzeczy-

wistym? Nie mo¿emy wszak odtworzyæ
szybciej czegoœ, co jeszcze nie pojawi³o
siê na wejœciu! Wyjœciem bêdzie zastoso-
wanie tzw. bufora okrê¿nego.

Schemat dzia³ania podstawowego

algorytmu przedstawia rysunek 2. Mamy
tutaj dwa równoleg³e procesy, z których
jeden zapisuje dane w „zapêtlonym” bu-
forze, a drugi odczytuje. Jak ³atwo siê
domyœliæ, ten pierwszy pobiera próbki
wejœciowe dŸwiêku, drugi zaœ wyrzuca je
na g³oœnik. Ca³y trik polega na tym, ¿e
procesy te dzia³aj¹ z ró¿n¹ prêdkoœci¹.
Zak³adaj¹c, ¿e proces wyjœciowy dzia³a
dwa razy szybciej od procesu wejœciowe-
go, przeanalizujmy co pojawi siê na wej-
œciu g³oœnika.

Niech bufor poœredni ma pojemnoœæ

256 próbek. Zacznijmy od momentu, gdy
proces wejœciowy zapisuje, a wyjœciowy
odczytuje z samego pocz¹tku bufora. Sko-
ro proces wyjœciowy dzia³a dwa razy szyb-
ciej, gdy wejœciowy zapisze 16 próbek,
wyjœciowy odczyta 32, bêdzie wiêc po-
biera³ poprzedni¹ zawartoœæ bufora, od-
twarzaj¹c j¹ z dwukrotn¹ prêdkoœci¹. Po
dojœciu do po³owy bufora przez proces
wejœciowy, proces wyjœciowy zacznie od-
twarzaæ bufor od pocz¹tku. Oba procesy
„spotkaj¹” siê znowu po zape³nieniu
przez pierwszy drugiej po³owy bufora,
gdy proces wyjœciowy rozpocznie ponow-
ne odtwarzanie wczeœniej zapisanego
fragmentu (opisane sytuacje przedstawia
rysunek 3). W efekcie fragment o d³ugo-
œci równej rozmiarowi bufora zostanie po-
wtórzony dwa razy z prêdkoœci¹ odpo-

31

8/99

„Na malucha”, czyli podró¿

do krainy krasnoludków

podwy¿szenie o oktawê - szeœæ dŸwiêkow

–1

czas

0

–0,5

1

0,5

orygina³ – trzy okresy

–1

–0,5

0

czas

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

0,5

1

Rys. 1 Ogólna zasada zmiany

czêstotliwoœci dŸwiêku

PROCES WYJŒCIOWY

okrê¿ny

bufor

PROCES WEJŒCIOWY

Rys. 2 Zasada dzia³ania podstawowego

algorytmu zmiany czêstotliwoœci dŸwiêku

Teoretyczne podstawy zmiany
wysokoœci dŸwiêku

wiadaj¹c¹ dwukrotnej czêstotliwoœci
próbkowania. W g³oœniku us³yszymy wiêc
sygna³ wejœciowy przesuniêty w górê
o oktawê.

Ta najprostsza metoda, chocia¿ daje

ca³kiem przyzwoit¹ jakoœæ efektu koñco-
wego, posiada zasadnicz¹ wadê. Jest ni¹
moment „przegonienia” procesu wejœcio-
wego przez proces wyjœciowy. Powstaje
wtedy bowiem czêsto niemi³y dla ucha
skok sygna³u, który nie zawsze daje siê
prawid³owo wyg³adziæ przez filtr dolno-

przepustowy. Skok ten s³yszalny jest jako
trzask lub stukniêcie. W przypadku skom-
plikowanych dŸwiêków, jak kompletne
nagrania piosenek, trzaski te pojawiaj¹ siê
z du¿¹ regularnoœci¹, zak³ócaj¹c skutecz-
nie koneserom odbiór w³aœciwego efektu.
Ominiêcie tego niekorzystnego zjawiska
nie jest specjalnie trudne, powoduje jed-
nak istotn¹ komplikacjê algorytmu.

Za³ó¿my, ¿e wykryliœmy dok³adnie

moment przeskoczenia danych w bufo-
rze. Zamiast od razu cofaæ siê do danych

poprzednich, mo¿emy wprowadziæ fazê
przejœciow¹, gdy kolejne próbki bêd¹
stopniowo coraz bardziej przechodzi³y
z aktualnych do poprzednich. Przejœcie to
bêdzie zachodzi³o wed³ug wzoru:

w którym y(t) oznacza sygna³ wyjœciowy,
x(t) sygna³ wejœciowy, zaœ a jest parame-
trem przejœcia, zmieniaj¹cym siê od 0 do
1. Widzimy teraz, ¿e dla a = 0 startujemy
od przetwarzania aktualnych próbek,
p³ynnie przechodz¹c przy a = 1 do prze-
twarzania próbek cofniêtych w czasie
o sta³¹ N. Nawet tak proste wyg³adzanie
powoduje, ¿e trzaski przestaj¹ byæ s³yszal-
ne praktycznie w wiêkszoœci przypadków.

Najprostsz¹ realizacj¹ algorytmu

zmiany wysokoœci dŸwiêku w czasie rze-
czywistym bêdzie implementacja wersji
bez wyg³adzania przeskoków. W rzeczy
samej, ca³y program jest tak krótki, ¿e nie
ma sensu dzielenie go na czêœci i w ca³o-
œci pokazany jest na listingu 1.

32

8/99

Pwy – proces wyjœciowy

Pwe – proces wejœciowy

Pwy

...

32

...

17

16

1

...

Pwe

0

128

Pwy

Pwe

0

0

Pwe

Pwy

Rys. 3 Ró¿ne sytuacje dostêpu procesów do bufora okrê¿nego przy

podnoszeniu czêstotliwoœci dŸwiêku o oktawê

; ************************************
; Glowna petla programu

ldi

XH,6

; laduj do X i Y poczatkowy adres

ldi

YH,6

; wspolnego bufora

clr

XL

clr

YL

clr

r9

; zeruj czesc ulamkowa adresu wyjsciowego

ldi

r16,1

; laduj do r8 czesc calkowita kroku

mov

r8,r16

; zwiekszania adresu wyjsciowego

ldi

r16,128

; do r7 czesc ulamkowa

mov

r7,r16

rjmp

_display

; pokaz aktualne ustawienie

_main:

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:

cp

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change1

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:

cp

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change2

; tak -> czekaj az sie zmieni

st

Y,r25

; zapamietaj nowa probke w buforze

inc

YL

; przesun na nastepna pozycje (po 255, nastepna = 0)

ld

r16,X

; pobierz kolejna probke z bufora

add

r9,r7

; przesun pozycje w buforze - czesc ulamkowa

adc

XL,r8

; czesc calkowita

out

OCR1BL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM
; glosnika

sbrs

r16,7

; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcje

neg

r16

; r16 = -r16

subi

r16,128

; skasuj bit 7 w r16

add

r16,r16

; pomnoz r16 przez 2

out

OCR1AL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody
; LED

cpi

r20,8

; czy wcisnieto przycisk nr 3 ?

brne

_no_key1

; nie - omin procedure oblugi

clr

r20

ldi

r16,4

; czy r8:r7 = $400 ?

cp

r8,r16

breq

_no_key1

; tak, wyjdz

ldi

r16,16

; dodaj $10 do r8:r7

clr

r17

add

r7,r16

adc

r8,r17

rjmp

_display

; pokaz aktualne ustawienie

_no_key1:

cpi

r20,16

; czy wcisnieto przycisk nr 4 ?

brne

_no_key2

; nie - omin procedure obslugi

clr

r20

tst

r8

; czy r8 = 0 ?

brne

_no_min

; nie, mozna odejmowac

ldi

r16,64

; czy r7 = 64

cp

r7,r16

breq

_no_key2

; tak, wyjdz

_no_min:

ldi

r16,16

; odejmij $10 od r8:r7

clr

r17

sub

r7,r16

sbc

r8,r17

rjmp

_display

; pokaz aktualne ustawienie

_no_key2:
_display:

mov

r16,r7

rcall

disphex

; zamien r7 na dwie cyfry hex

mov

r14,r0

; pokaz z prawej strony wyswietlacza

mov

r15,r1

mov

r16,r8

rcall

disphex

; zamien r8 na dwie cyfry hex

mov

r12,r0

; pokaz z lewej strony wyswietlacza

mov

r13,r1

_no_key:

rjmp

_main

; nastepna konwersja

Listing 1 Program przesuwania wysokoœci dŸwiêku w czasie rzeczywistym

( )

(

) (

) ( )

y t

a x t

N

a x t

=

-

+ - ×

1

Program zmiany wysokoœci
dŸwiêku

Nie mo¿emy (a w³aœciwie nie powin-

niœmy) realizowaæ tego algorytmu do-
s³ownie, gdy¿ nie jest ³atwo symulowaæ
dwa asynchronicznie dzia³aj¹ce procesy.

Wszak w naszym uk³adzie czêstotliwoœæ
próbkowania jest sta³a i do tej pory tak¹
równie¿ by³a czêstotliwoœæ odtwarzania.
Skoro nie mo¿emy zmieniæ prêdkoœci
dzia³ania procesu, musimy tak¹ zmianê
zasymulowaæ wewn¹trz jego struktury
dzia³ania. Poniewa¿ nasze procesy zapisu-
j¹, b¹dŸ czytaj¹ z bufora, tak¹ zmian¹ bê-
dzie w naszym przypadku modyfikacja
kroku dostêpu do kolejnej komórki bufo-
ra. Aby unikn¹æ nie wype³nionych pól za-
k³adamy, ¿e proces zapisuj¹cy bêdzie wy-
pe³nia³ bufor po kolei, przechodz¹c z ko-
mórki do komórki. Proces odczytuj¹cy
zaœ, bêdzie odczytywa³ zapisane dane
przeskakuj¹c o ustalony krok, który mo¿e
mieæ dowoln¹ wartoœæ rzeczywist¹.

Tutaj doszliœmy do nastêpnego wa¿-

nego zagadnienia. Gdybyœmy chcieli pod-
nieœæ dŸwiêk o oktawê sprawa jest prosta:
odczytuj¹c bufor przeskakujemy co drugi
bajt, otrzymuj¹c dwukrotne podbicie czê-
stotliwoœci. Co jednak zrobiæ, gdy chcemy
podbiæ czêstotliwoœæ 1,5 razy? Teoretycz-
nie musielibyœmy po odczycie przesun¹æ
siê o jedn¹ i pó³ próbki. Nasze próbki s¹

jednak bajtami i re-
prezentuj¹ oœ czasu,
w której wartoœci
okreœlone s¹ jedy-
nie dla wartoœci ca³-
kowitych. Pozostaje
nam jedyne wyjœcie
– przyjêcie jakiejœ
wartoœci próbki dla
nieznanych warto-
œci nieca³kowitych
osi czasu. Najprost-
sze za³o¿enie to
ustalenie dla tych
obszarów wartoœci
odpowiadaj¹cych
najmniejszym ca³-
kowitym punktom
osi (rysunek 4). In-
ne warianty (jak
przybli¿anie zmian
miêdzy s¹siednimi
próbkami lini¹ pro-
st¹) nie wp³ywaj¹
znacz¹co na polep-
szenie jakoœci
dŸwiêku przy czê-
stotliwoœci próbko-
wania u¿ywanej
w naszym uk³adzie,
niepotrzebnie kom-
plikuj¹c odczyt da-
nych z bufora.

Po tych dywagacjach teoretyczno-filo-

zoficznych sam program okazuje siê nie-
mal trywialnie prosty. Ustalamy adres na-
szego bufora w pamiêci zewnêtrznej na
$600, a rozmiar bufora na 256 bajtów.
Przy czêstotliwoœci próbkowania 15625 Hz
(dla zegara 8 MHz) taka d³ugoœæ bufora
da nam okres powtarzania fragmentów
przetwarzanego dŸwiêku ok. 16 ms,
a wiêc zgodny z naszymi wymaganiami
teoretycznymi. Niech rejestr Y przecho-
wuje adres wejœciowy (danych zapisywa-
nych), a rejestr X adres wyjœciowy (da-
nych odczytywanych). Wiemy ju¿, ¿e po
zapisaniu ka¿dej próbki rejestr Y bêdzie-
my zwiêkszaæ o 1, za to rejestr X o war-
toœæ równ¹ iloœci razy podniesienia czê-
stotliwoœci dŸwiêku. Poniewa¿ przewa¿-
nie bêdzie to liczba u³amkowa, musimy
przeznaczyæ ekstra rejestr do pamiêtania
czêœci liczby po przecinku. W naszym
przypadku bêdzie to rejestr r9. Musimy
równie¿ przeznaczyæ dwa rejestry na za-
pamiêtanie kroku, o jaki adres wyjœciowy
ma byæ zwiêkszany po przetworzeniu ka¿-
dej próbki (r8 dla czêœci ca³kowitej i r7
dla czêœci u³amkowej).

Po tych ustaleniach widzimy ju¿, ¿e

ca³a operacja zmiany czêstotliwoœci
dŸwiêku sprowadzi³a siê do zaledwie
piêciu instrukcji. Aktualnie przetworzon¹
próbkê zapamiêtujemy w buforze pod
adresem wskazywanym przez rejestr Y.
Nastêpnie zwiêkszamy o 1 rejestr YL, co
gwarantuje nam zapêtlenie bufora na
granicy 256 bajtów. Dalej pobieramy
spod adresu wskazywanego przez rejestr
X próbkê z bufora i zwiêkszamy parê re-
jestrów XL:r9 o wartoœæ zapamiêtan¹
w r8:r7 (zapêtlenie znowu realizuje siê
„samo”). Zmieniaj¹c stan rejestrów r8:r7
regulujemy poziom zmiany czêstotliwo-
œci dŸwiêku. Klasyczny ju¿ program ste-
rowaniu w oparciu o dwa przyciski znaj-

33

8/99

czas

0

9

8

7

6

5

4

3

2

1

amplituda

Rys. 4 Rzeczywisty fragment fali dŸwiêkowej

i jego przybli¿enie wartoœciami w

ca³kowitych punktach czasu

Adres

WartoϾ

$4000

0 * ( 0 – 128 ) / 128

$4001

0 * ( 1 – 128 ) / 128

$4002

0 * ( 2 – 128 ) / 128

…

…

$4100

2 * ( 0 – 128 ) / 128

$4101

2 * ( 1 –128 ) / 128

…

…

$4280

4 * ( 128 – 128 ) / 128

$4281

4 * ( 129 – 128 ) / 128

…

…

$42fe

4 * ( 254 – 128 ) / 128

$42ff

4 * ( 255 – 128 ) / 128

…

…

$7ffd

126 * ( 253 – 128 ) / 128

$7ffe

126 * ( 254 – 128 ) / 128

$7fff

126 * ( 255 – 128 ) / 128

Tabela 1 – Budowa tablicy mno¿eñ

próbek dŸwiêku

makescale:

push r18

; zachowaj wartosci rejestrow

push r8
push r9
push r10
ldi

ZH,64

; laduj adres poczatku tablicy

clr

ZL

; mnozen

ldi

r16,128

mov

r7,r16

; skladowa stala sygnalu dzwiekowego

clr

r16

; poczatkowa wartosc mnoznika

ldi

r17,64

; licznik tablic mnozenia

_scalelp:

clr

r10

; licznik wartosci probek (0..255)

_makelp:

mov

r8,r10

; przeslij aktualna wartosc probki do r8

sub

r8,r7

; odejmij skladowa stala

ldi

r18,8

; licznik petli mnozenia liczb ze znakiem

sub

r9,r9

; r9:r8 = r8 * r16

_m8s_1:

brcc

_m8s_2

; poczatek petli mnozenia

add

r9,r16

_m8s_2:

sbrc

r8,0

sub

r9,r16

asr

r9

ror

r8

dec

r18

brne

_m8s_1

; koniec petli mnozenia

add

r8,r8

; pomnoz wynik przez 2, aby w r9

adc

r9,r9

; znalazla sie wartosc = wynik/128

st

Z+,r9

; zapamietaj starszy bajt wyniku (wynik/128)

inc

r10

; zwieksz wartosc probki do pomnozenia

brne

_makelp

; powtorz dla wszystkich probek

subi

r16,-2

; dodaj 2 do mnoznika

dec

r17

; zmniejsz licznik tablic mnozenia

brne

_scalelp

; wykonaj dla 64 tablic

pop

r10

; odtworz wartosci rejestrow

pop

r9

pop

r8

pop

r18

ret

Listing 2 Podprogram tworzenia tablic mno¿enia próbek

przez wartoœci 0,2÷124,126

duje siê za czêœci¹ wysy³aj¹c¹ wynik na
wyjœcie. Pojedyncze naciœniêcie zmienia
o 16 (w górê lub w dó³) zawartoœæ pary
r8:r7, co odpowiada stosunkowej zmia-
nie modyfikacji czêstotliwoœci wejœcio-
wej o 1/16 razy.

Jeœli uruchomimy program z listingu 1

stwierdzimy, ¿e ogólnie funkcjonuje on
poprawnie i jakoœæ dŸwiêku wyjœciowego
jest ca³kiem zadowalaj¹ca, jednak wyra-
Ÿnie s³yszalne „stuki” bêd¹ nieco pogar-
sza³y ca³oœæ efektu. Aby je wyeliminowaæ
niemal w ca³oœci zastosujemy wspomnia-
n¹ ju¿ metodê wyg³adzania. Wymaga ona
stopniowego skalowania próbek przy za-
pêtleniach, poprzez mno¿enie ich przez
liczby z zakresu 0÷1. Poniewa¿ nie mo-
¿emy za ka¿dym razem mno¿yæ, gdy¿ za-
jê³oby to zbyt du¿o czasu procesorowi,
przygotujemy gotowe tablice.

Nasze próbki przyjmuj¹ wartoœci

z przedzia³u 0÷255, wiêc w 256 baj-
tach zmieœcimy tablicê mno¿enia przez
jedn¹ konkretn¹ wartoœæ. Niech przej-
œcie po zapêtleniu trwa 64 próbki. W ta-
kim razie potrzebujemy 64 tablice 256
elementowe. Ca³oœæ zajmie wiêc 256 ·
64 = 16384 bajtów, czyli po³owê na-

szej zewnêtrznej pamiêci RAM. Listing 2
przedstawia podprogram, który utwo-
rzy nam tak opisan¹ tablicê, zaœ jej kon-
strukcjê obrazuje Tabela 1. Jak ³atwo za-
uwa¿yæ podprogram ten jest jedynie
prost¹ modyfikacj¹ podprogramu zna-
nego z efektu pog³osu (PE 4/99).

Tworz¹c tablicê mno¿enia próbek

musimy pamiêtaæ o sk³adowej sta³ej
(równej ~128), jak¹ obci¹¿a ka¿d¹
próbkê nasz programowy przetwornik
A/C. Przed wykonaniem skalowania mu-
simy odj¹æ t¹ sk³adow¹, zaœ po przeska-
lowaniu dodaæ.

Po utworzeniu tablicy modyfikuje-

my pêtlê g³ówn¹ programu, uwzglê-
dniaj¹c p³ynne przejœcia pomiêdzy za-
pêtleniami sygna³u. Zmodyfikowany
fragment pêtli przedstawia listing 3. Do
wykrywania miejsc, w których wystêpu-
j¹ zapêtlenia wykorzystamy wartoœci re-
jestrów XL i YL, wskazuj¹cych na aktual-
n¹ pozycjê w buforze procesu wejœcio-
wego i wyjœciowego. Dok³adna analiza
w³aœciwoœci ró¿nicy tych rejestrów poka-
¿e nam, ¿e zapêtlenie wystêpuje tylko
wtedy gdy ró¿nica YL – XL zmienia znak
po dodaniu pojedynczej próbki z dodat-

niego na ujemny. Od momentu wykry-
cia zapêtlenia ustawiamy wiêc rejestr r6
na liczbê próbek, przez które nale¿y po-
prowadziæ ³agodne przejœcie. Niezerowa
wartoœæ tego rejestru wska¿e nam, ¿e
w³aœnie jesteœmy w fazie przechodzenia,
co spowoduje wywo³anie alternatywne-
go programu obs³ugi aktualnej próbki
dŸwiêku. Sam podprogram przechodze-
nia miêdzy fragmentami jest doœæ pro-
sty. Poprzednia próbka oraz aktualna s¹
skalowane przez odpowiedni¹ tablicê
mno¿enia, a nastêpnie ich suma, po
sprawdzeniach dopuszczalnego zakresu
próbki, jest próbk¹ wyjœciow¹.

Wprowadzenie p³ynnego przecho-

dzenia pomiêdzy fragmentami zapêtlo-
nego dŸwiêku niemal ca³kowicie niwelu-
je pojawianie siê ubocznego efektu
„stuków” w trakcie dzia³ania efektu
przesuwania czêstotliwoœci dŸwiêku.

Mog¹ siê one jedynie pojawiaæ przy

przesuwaniu czêstotliwoœci dŸwiêku
o odleg³oœæ rzêdu oktawy. ¯yczymy mi-
³ego pobytu w Szuflandii.

34

8/99

; ************************************
; Glowna petla programu

rcall

makescale

; utworz tablice mnozenia probek

ldi

XH,6

; laduj do X i Y poczatkowy adres

ldi

YH,6

; wspolnego bufora

clr

XL

clr

YL

clr

r9

; zeruj czesc ulamkowa adresu wyjsciowego

ldi

r16,1

; laduj do r8 czesc calkowita kroku

mov

r8,r16

; zwiekszania adresu wyjsciowego

ldi

r16,128

; do r7 czesc ulamkowa

mov

r7,r16

clr

r6

; kasuj wskaznik fazy wygladzania

rjmp

_display

; pokaz aktualne ustawienie

_main:

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:

cp

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change1

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:

cp

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change2

; tak -> czekaj az sie zmieni

tst

r6

; sprawdz faze wygladzania

brne

_smooth

; r6 <> 0 => przejdz do wygladzania

mov

r17,YL

; oblicz w r17 roznice pozycji w buforze

sub

r17,XL

; miedzy dwoma procesami

st

Y,r25

; zapamietaj nowa probke w buforze

inc

YL

; przesun na nastepna pozycje (po 255, nastepna = 0)

ld

r16,X

; pobierz kolejna probke z bufora

add

r9,r7

; przesun pozycje w buforze - czesc ulamkowa

adc

XL,r8

; czesc calkowita

mov

r18,YL

; oblicz w r18 roznice pozycji w buforze

sub

r18,XL

; po wpisaniu i pobraniu probki

sbrc

r17,7

; jesli poczatkowa roznica < 0

rjmp

_output

; skocz do sterowania wyjsciem

sbrs

r18,7

; jesli koncowa roznica > 0

rjmp

_output

; skocz do sterowania wyjsciem

ldi

r17,63

; wlacz faze wygladzania na 63 probki

mov

r6,r17

rjmp

_output

; skok do sterowania wyjsciem

_smooth:

ldi

ZH,128

; laduj starszy bajt adresu konca tablicy mnozen

sub

ZH,r6

; odejmij numer aktualnej fazy wygladzania

ld

ZL,X

; laduj probke z bufora jako indeks tablicy mnozenia

st

Y,r25

; zapamietaj aktualna probke w buforze

inc

YL

; przesun bufor wejsciowy na nastepna pozycje

ld

r16,Z

; pobierz przemnozona probke z bufora

ldi

ZH,64

; laduj starszy bajt adresu poczatku tablicy
; mnozen

add

ZH,r6

; dodaj numer aktualnej fazy wygladzania

mov

ZL,r25

; laduj aktualna probke jako indeks tablicy

ld

r17,Z

; pobierz przemnozona probke aktualna

add

r16,r17

; dodaj przemnozone wartosci probek

brvc

_no_over

; czy wynik miesci sie w jednym bajcie ?

sbrs

r16,7

; nie, sprawdz czy obcinamy od dolu

ldi

r17,-128

; dolna wartosc graniczna

sbrc

r16,7

; sprawdzenie obcinania od gory

ldi

r17,127

; gorna wartosc graniczna

mov

r16,r17

; przeslij obcieta probke

_no_over:

subi

r16,128

; dodaj skladowa stala

add

r9,r7

; przesun pozycje w buforze wyjsciowym

adc

XL,r8

dec

r6

; zmniejsz numer fazy wygladzania

_output:

out

OCR1BL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM
; glosnika

sbrs

r16,7

; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcje

neg

r16

; r16 = -r16

subi

r16,128

; skasuj bit 7 w r16

add

r16,r16

; pomnoz r16 przez 2

out

OCR1AL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody

LED

Listing 3 Pêtla zmiany czêstotliwoœci dŸwiêku z wyg³adzaniem przejœæ

à

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

Texas Instruments

przedstawi³ sposób na
oko³o szeœciokrotne
zwiêkszenie prêdkoœci
procesorów DSP. Poniewa¿ wiêkszoœæ
uk³adów aplikacyjnych wymaga równole-
g³ej transmisji danych, a procesory DSP s¹
zoptymalizowane do pracy przy transmi-
sji szeregowej, Texas Instruments po³¹czy³
przetwornuk A/C, bufor FIFO i sam proce-
sor w uk³adzie THS1206, co poprzez
zwiêkszenie sprawnoœci przesy³ania da-
nych umo¿liwi³o wzrost wydajnoœci prze-
twarzania.

Analog Devices przedstawi³o now¹

seriê oœmio-, dziesiêcio- i dwunastobito-
wych przetworników analogowo-cyfro-
wych. Uk³ady AD74x1 zasilane s¹ poje-
dynczym napiêciem z zakresu 2,7 – 5,25 V.
Przetwarzanie trwa 1,4 mikrosekundy,
a w uk³adzie zintegrowany jest równie¿
niskoszumny wzmacniacz o

paœmie

50 kHz. Przetworniki nowej serii sterowa-
ne s¹ ustandaryzowanymi sygna³ami (BU-
SY, CS, RD, CONVST), co umo¿liwia ³atwe
wykorzystanie ich jako uk³adów peryfe-
ryjnych mikrokontrolerów lub proceso-
rów DSP.

Analog Devices uruchomi³o produk-

cjê nowego procesora DSP z podwójnym
wejœciem i wyjœciem opartym o progra-
mowalne, szesnastobitowe przetworniki
A/C i C/A. Sam DSP ma wydajnoϾ

52 MIPS, a ca³y uk³ad AD73422 przezna-
czony jest g³ównie do zastosowañ w tele-
fonii oraz syntezie mowy.

Cirrus Logic przedstawi³ nowy mikro-

komputer, przeznaczony do zastosowania
w notatnikach elektronicznych i palmto-
pach. Uk³ad EP7211 jako jeden z niewielu
na rynku umo¿liwia stosowanie zarówno
systemu Windows CE, jak i EPOC 32. „Ser-
cem” uk³adu EP7211 jest procesor ARM
720T pracuj¹cy z czêstotliwoœci¹ 74 MHz,
co umo¿liwia osi¹gniêcie wydajnoœci kom-
putera PC z

procesorem Pentium

100 MHz. Pobór mocy to jedynie
170 mW przy pe³nej prêdkoœci dzia³ania.

Cirrus Logic przedstawi³ pierwszy

uk³ad kodowania audio, który obs³uguje
dwa najbardziej rozpowszechnione
w przemyœle audio standardy nagrywania
i odtwarzania dŸwiêku – DTS (Digital Thea-
ter Sound), oraz HDCD (High Definition

Compatible Digital). Dotychczas brak na
rynku uk³adu podobnego do CS4928 Cir-
rusa wymusza³ stosowanie dwóch oddziel-
nych systemów kodowania/dekodowania.

Philips Semiconductor wraz z Giesecke

& Devrient rozpocz¹³ prace nad kart¹ chi-
pow¹ której przeznaczeniem bêdzie cyfro-
wa identyfikacja u¿ytkownika, g³ównie
w systemach home banking oraz e-com-
merce. Philips udostêpni technologiê
SmartCard’WE, która jest ju¿ stosowana
w zaaprobowanych przez German Central
Credit Control Committee of Banks uk³a-
dach P8WE5032, a Giesecke & Devrient
system operacyjny STARCOS SPK 2.3,
który obs³uguje miêdzy innymi pe³n¹
1024 bitow¹ generacjê kluczy RSA.

Philips Semiconductors przedstawi³

scalony dwupasmowy odbiornik radiowy.
Uk³ad SA3600 przeznaczony jest do pracy
w pasmach 800 i 1900 MHz, a wiêc g³ów-
nie w telefonii komórkowej. Pobór mocy
to 10 mA przy pracy w paœmie 800 MHz
i 14 mA przy pracy w 1900 MHz, przy za-
silaniu 2,7 V. Jest to o oko³o 35% mniej ni¿
w dotychczas stosowanych uk³adach pro-
dukowanych w technologii GaAs. SA3600
dostêpny jest w 24-koñcówkowych obu-
dowach TSSOP.

Philips Semiconductor przedstawi³ no-

wy procesor rodziny TriMedia™, TM-1300.
Procesor ten ma wydajnoœæ 6,5 bilionów
operacji na sekundê (BOPS), a przy tym je-
go cena jest o 40 % ni¿sza od innych pro-
duktów serii TriMedia o podobnej wydaj-
noœci przy wzroœcie wydajnoœci o oko³o
25 %. Urz¹dzenia TriMedia przeznaczone
s¹ do pracy w systemach edycji wideo, wi-
deotelefonii, systemach wideomonitoro-
wania itp.

Witam w drugiej ju¿ po³owie wakacji. Miejmy nadziejê, ¿e upa³y
b¹dŸ ulewy, nie przeszkodz¹ wielkim tego œwiata wprowadziæ w ¿y-
cie nowe techologie. Nawi¹zujê tutaj do problemów, jakie ma z pro-
dukcj¹ nowych uk³adów, w technologii 0,18 mikrona, koncern Sony.
Odrzuty produkcyjne na poziomie 60-70%, nie zniechêcaj¹ jednak
tego potentata na rynku elektroniki, który przewiduje monta¿ pierw-
szych konsol PLAYSTATION 2, z tymi uk³adami, na jesieñ. ¯yczymy
powodzenia.

Elektronika w Internecie

à

à Pawe³ Kowalczuk

à

à Marcin Witek

[e-mail]

Hurtownia:

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. [phone],

fax [phone]

Sklep Firmowy:

Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej,

Paw. 21, tel./fax: [phone] wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w:

1. „TECHTON”, 41-605

Chorzów

, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. „NOWY ELEKTRONIK”, 43-502

Czechowice-Dziedzice

, ul. Narutowicza 79, tel.[phone], p. H. Faruga;

3.„CEZAR” s.c., 80-264

Gdañsk-Wrzeszcz

,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax [phone], p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560

Gdañsk

, ul. ¯aglowa 2, tel./fax [phone], A. Mróz;

5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142

Gdañsk

, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax [phone], p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212

Gdynia

, ul. Abrahama 71, tel./fax [phone], p. J. Pilawski;

7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500

Jaros³aw

, ul. Rynek 14, tel./fax [phone], p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200

Kluczbork

, ul. Grunwaldzka 13F, tel.[phone], p. I. Szpulak;

9. „VECTOR”, 62-510

Konin

, ul. Chopina 15, tel. [phone], p. A. Bachta; 10. „ELCHEM”, 75-205

Koszalin

, ul. Spó³dzielcza 5, tel. [phone]; 11. „MICRO”, 75-052

Koszalin

, ul. M³yñska 17/2,

tel.[phone]; 12. „GRAFEX-PLUS”, 61-879

Poznañ

, ul. £¹kowa 20, tel. [phone], p. M. Jurga; 13. „ELEKTROTECH”, 44-280

Rydu³towy

, ul. Ofiar Terroru 14, tel.[phone], p. M. Czerwiñski;

14. „DORO” s.c., 76-200

S³upsk

, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax [phone], p. J. Kopytowicz; 15. PPHU „ELEKTRA”, 16-400

Suwa³ki

, ul. Koœciuszki 61, tel.[phone], p. J. Sidorek;

16. „CELIKO”, 70-350

Szczecin

, ul. Boles³awa Œmia³ego 4, tel. [phone], p. B. Wiertlewska; 17. P.H.U. i P.R. „UNITRON”, 58-100

Œwidnica

, ul. Budowlana 4, tel./fax [phone], p. T. Grabowski;

18. „SOLVE”, 43-100

Tychy

, ul. Edukacji 48, tel.[phone], p. I. Piszczek; 19. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066

Zielona Góra

, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. [phone], p. J. Czerniewicz;

20. „LARO”, 65-018

Zielona Góra

, ul. Jednoœci 19/1, tel. [phone], p. W. Figlarowicz; 21. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240

¯ory

, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka

●

diody

●

optoelektronika

●

cyfrowe uk³ady scalone

●

lampy elektronowe

●

kondensatory

●

potencjometry

●

helitrimy

●

rezystory mocy

●

termistory i warystory

●

koñcówki lutownicze

●

koñcówki samochodowe

●

koñcówki oczkowe

●

przewody pojedyncze

●

przewody wst¹¿kowe

●

przewody ekranowe

●

przewody TV-SAT

●

przewody g³oœnikowe

●

przewody sieciowe

●

druty sreb-

rzone

●

druty nawojowe

●

laminat na obwody drukowane

●

rurki kontaktronowe

●

przeka¿niki elek-

tromagnetyczne

●

mierniki analogowe

●

regulatory i detektory

●

radiatory

●

rdzenie kubkowe

●

trans-

formatory i filtry

●

z³¹cza, gniazda i wtyki

●

rury termokurczliwe

●

bezpieczniki

●

zasilacze

●

silniki

●

¿arówki

●

kontrolki

●

podstawki

●

prze³¹czniki

●

³¹czniki

●

zaciski

●

spoiwa

●

z³¹czki

●

i wiele innych

Z

Za

ad

dz

zw

wo

oñ

ñ ii z

za

am

mó

ów

w c

ce

en

nn

niik

k

–

– w

wy

yœ

œlle

em

my

y g

go

o b

be

ez

zp

p³³a

attn

niie

e!!

SPRAWD SAM

– MAMY ZAWSZE

NAJNI¯SZE CENY