Makroekonomia

dr Tomasz Białowąs

Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej

http://www.msg.umcs.lublin.pl/bialowas.htm

[e-mail]

Pieniądz, system

bankowy i polityka

pieniężna

Funkcje pieniądza

• Istota pieniądza przejawia się w jego

funkcjach:

1) Środka wymiany (cyrkulacji)
2) Jednostki obrachunkowej (miernika wartości

dóbr i usług)

3) Środka płatniczego (realizacji odroczonych

płatności)

4) Środka przechowywania bogactwa (środka

tezauryzacji)

Funkcje pieniądza

• Pieniądz może być wykorzystany jako środek

wymiany przy spełnieniu następujących

warunków:

1) Musi być powszechnie akceptowany
2) Musi być przenośny
3) Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki,

aby dokonywanie zarówno małych, jak i dużych

transakcji odbywało się bez zakłóceń

4) Musi być trudny do podrobienia, gdyż pieniądze,

które łatwo sfałszować nie budzą zaufania i

szybko tracą swoją wartość

Funkcje pieniądza

• Pieniądz pełni funkcję jednostki

obrachunkowej, w której wyrażane są ceny
towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary
mają ceny wyrażone w pieniądzu, istnieje
możliwość sprowadzenia ich do wspólnego
mianownika, a następnie określenia
ilościowych relacji między nimi.

Funkcje pieniądza

• Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez

oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w
czasie od ruchu pieniądza.

• Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę

nie musi następować natychmiast po ich dostawie.

• Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj

umawiają się co do terminu zapłaty należności za
dostarczone towary lub usługi.

• Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy,

które wyrównane będzie w formie pieniężnej w
terminie późniejszym

Funkcje pieniądza

• Funkcję "środka przechowywania wartości

(tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy
środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży
towarów lub usług nie są przeznaczane na
zakup innych towarów lub pokrycie
zobowiązań, lecz są przechowywane
(oszczędzane).

Formy i miary pieniądza

• Dla potrzeb polityki pieniężnej zaczęto posługiwać się

agregatami pieniężnymi, które stanowią

odzwierciedlenie szerszego podejścia do pojęcia

podaży pieniądza od znaczenia nadawanego jej za

pośrednictwem definicji funkcjonalnej.

• Poszczególne agregaty oznaczane są literą M i

symbolami cyfrowymi wzrastającymi w miarę

zmniejszającej się płynności zawartych w nich aktywów.

• Aktywa charakteryzujące się wysoką płynnością

wykorzystywane są częściej w funkcji środka

płatniczego, natomiast aktywa o mniejszej płynności

mają większy udział w funkcjach środka gromadzenia

oszczędności.

Stopy procentowe

• Stopa procentowa – miernik przychodu, jaki

przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia
go innym.

• Nominalna stopa procentowa to stopa procentowa

pokazująca nominalny przychód z posiadanego kapitału
lub cenę kapitału udostępnionego.

• Nominalna stopa procentowa to stopa procentowa nie

uwzględniająca wzrostu cen, czyli inflacji (stopa
ogłaszana w gazetach lub w witrynach banków).
Wskazuje ona ile płaci się za różne rodzaje depozytów

Stopy procentowe

• Realna stopa procentowa jest to stopa procentowa,

pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji.

• Realna stopa procentowa jest to stopa równoważąca

podaż i popyt na rynku kapitałowym.

• Wzrost stopy procentowej powoduje przyrost

oszczędności, z kolei jej spadek zniechęca do
oszczędzania. Spadek stopy procentowej jest
równocześnie czynnikiem zachęcającym do zaciągania
kredytów, natomiast jej wzrost powoduje odwrotny
skutek.

Popyt na pieniądz

• Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na

jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez
podmioty gospodarcze.

• Wiąże się on głównie z obsługą procesu

cyrkulacji dóbr, z realizacją pewnych płatności i
operacji oraz przewidywaniami i
zachowaniami ludzi.

Popyt na pieniądz

• Wielkość popytu na pieniądz zależy od:

1) Wielkości produkcji
2) Liczby zawieranych transakcji
3) Przeciętnego poziomu cen produktów i usług
4) Nominalnej i realnej stopy oprocentowania

środków pieniężnych

5) Kosztu posiadania pieniądza oraz kosztu

zmiany jednych aktywów na inne.

Teorie popytu na pieniądz

• Możemy wyróżnić trzy dominujące teorie

popytu na pieniądz:

1) Ilościową teorię pieniądza I. Fishera
2) Teorię preferencji płynności J.M. Keynesa
3) Neoilościową teorię pieniądza M. Friedmana

Ilościowa teoria pieniądza

• Ilościowa teoria pieniądza – twierdzenie o istnieniu

zależności przyczynowo-skutkowej między ilością

pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary

handlu są stałe, ceny zmieniają się wprost

proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność tę

możemy zapisać za pomocą wzoru:

• gdzie
• P – poziom cen,
• M – ilość pieniądza w obiegu,
• T – wolumen transakcji kupna-sprzedaży w danym

okresie,

• V – szybkość obiegu pieniądza.

Ilościowa teoria pieniądza

• Z powyższego wynika,

że popyt na wydawanie pieniądza

zależy od trzech czynników

:

1) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień

rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat,

długość

okresu

płatności,

szybkość

komunikacji

(transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc

można przyjąć, że jest stała)

2) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania

zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w

przybliżeniu stałe)

3) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz:

procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy

wzrost popytu na pieniądz).

Ilościowa teoria pieniądza

• Krytycy ilościowej teorii pieniądza zauważają, że

ilościowa teoria pieniądza pomija zjawiska

najistotniejsze dla funkcjonowania systemu

gospodarczego, tj. zmiany struktury cen oraz

przyczyny i skutki tych zmian.

• W ilościowej teorii pieniądza zakłada się bowiem,

że zmiany ilości pieniądza oddziałują jedynie na

ogólny poziom cen, natomiast pomija się wpływ

zmiany ilości pieniądza na strukturę cen oraz

oddziaływania zmian tej struktury na ogólny

poziom cen i poziom produkcji.

Teoria preferencji płynności

• J.M. Keynes wyodrębnił trzy rodzaje motywów

zgłaszania popytu na pieniądz:

1) transakcyjny,
2) przezornościowy
3) spekulacyjny

Teoria preferencji płynności

• Popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem

(trzymaniem) pieniądza w celu realizacji

przewidywanych zakupów dóbr i usług.

• Istotne znaczenie ma tutaj rozbieżność między

terminami otrzymywania dochodów przez

podmioty gospodarcze, a terminami

dokonywania płatności.

• W analizach zakłada się, że zwyczaje płatnicze są

stabilne, a transakcyjny popyt na pieniądz zależy

bezpośrednio od dochodu narodowego w

wyrażeniu nominalnym.

Teoria preferencji płynności

• Podobną zależność występuje w przypadku

popytu przezornościowego. Im wyższy poziom

dochodu, tym większa skłonność do trzymania

pieniądza w celu zabezpieczenia się przed

nieoczekiwanymi wydatkami.

• Na popyt przezornościowy ma wpływ stopa

procentowa. Przy wzroście stopy procentowej

gospodarstwa domowe i firmy będą zazwyczaj

skłonne redukować swoje zasoby pieniądza

trzymane w związku z motywem

przezornościowym i zamienić je na inne,

przynoszące odsetki formy aktywów.

Teoria preferencji płynności

• Keynes argumentował, że inwestorzy mają zwykle

pewne wyobrażenie o tym, jak powinna wyglądać
„normalna” stopa procentowa.

• Jeśli faktyczna stopa jest na poziomie wyższym niż

ten, który skłonni są uważać za normalny, będą
przewidywali jej spadek w niezbyt odległej
przyszłości.

• Im stopa jest wyższa tym więcej osób przewiduje

jej spadek, a tym samym rośnie popyt na
obligacje, a spada na pieniądz spekulacyjny.

Teoria preferencji płynności

• Zatem popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie

nominalny dochód narodowy, a maleje gdy rośnie
nominalna stopa procentowa.

• Keynes określał popyt na pieniądz mianem

preferencji płynności – najbardziej płynną formą
aktywów jest pieniądz, zwłaszcza gotówka.

• Preferencja płynności jest to skłonność do

utrzymywania aktywów w formie płynnej i w tym
sensie jest to popyt na pieniądz.

Neoilościowa teoria pieniądza

• Prezentując swoją neoilościową teorię pieniądza w

latach 50. XX wieku M. Friedman zwrócił uwagę na
takie czynniki wpływające na popyt na pieniądz jak:

1) Całkowite bogactwo, jakim ludzie dysponują,

włącznie z zasobami bogactwa (kapitału) ludzkiego –
im wyższe bogactwo, tym większy popyt na pieniądz.

2) Oczekiwane stopy zwrotu od różnych form aktywów

- im wyższe stopy zwrotu, wyrażające alternatywny
koszt trzymania pieniądza, tym mniejszy popyt na
pieniądz.

Neoilościowa teoria pieniądza

• Jako miarę całkowitego bogactwa M.

Friedman zaproponował tzw. dochód
permanentny, który można zdefiniować jako
wartość bieżącą oczekiwanego strumienia
dochodów z zasobów bogactwa ludzkiego i
rzeczowego w bardzo długim okresie.

• Realny popyt na pieniądz to inaczej popyt na

realne zasoby pieniądza, czyli nominalne
odniesione do średniego poziomu cen.

Neoilościowa teoria pieniądza

• Popyt na pieniądz w ujęciu realnym zgodnie z

koncepcją M. Friedmana:

- Rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu

narodowego

- Maleje wraz ze wzrostem nominalnej stopy

procentowej

- Rośnie wraz ze wzrostem przeciętnych

kosztów zmiany różnych aktywów na pieniądz.

Bank centralny

• Bank centralny, zwany jest bankiem emisyjnym

lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w
stosunku do pozostałych banków, wpływa na
ich działalność oraz jest odpowiedzialny za
prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej
państwa.

Bank centralny

• Bank centralny pełni zazwyczaj następujące funkcje:
1) Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,
2) Pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki

komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy
tych banków i udziela im pożyczek,

3) Pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia

z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa
zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje
rezerwę państwową,

Bank centralny

4) stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje

jako kredytodawca ostatniej instancji –
wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje
finansowe w sytuacji gdy panika finansowa
mogłaby zagrozić stabilności całego systemu
finansowego kraju,

5) Współuczestniczy w realizacji polityki

pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje
podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Instrumenty polityki pieniężnej

• Do najważniejszych narzędzi

wykorzystywanych przez bank centralny do
kontrolowania podaży pieniądza należą:

1) Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
2) Zmiany stopy redyskontowej
3) Operacje otwartego rynku

Instrumenty polityki pieniężnej

• Określenie przez bank centralny stopy rezerw

obowiązkowych polega na ustaleniu
minimalnego stosunku rezerw w gotówce w
kasie banku i rezerw w banku centralnym do
ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w
banku.

Instrumenty polityki pieniężnej

• Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje

następujące efekty w sektorze bankowym

- Ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków
- Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze

względu na obniżenie rozmiarów kredytu)

- Mobilizuje banki komercyjne do ściągania

wierzytelności od dłużników

- Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów

wartościowych w celu uzupełnienia rezerw
obowiązkowych

Instrumenty polityki pieniężnej

• Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną

przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom

komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie

zdyskontowanych weksli lub innych papierów

wartościowych.

• Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość

pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku

centralnym.

• Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość

redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu.

• Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i

ogranicza ich działalność kredytową

Instrumenty polityki pieniężnej

• Operacje otwartego rynku są najczęściej

stosowanym, dość elastycznym i skutecznym
instrumentem polityki pieniężnej.

• Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie bądź

sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji,
gdy uważa, że jego interwencja na rynku
finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle
skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na
rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej.

Instrumenty polityki pieniężnej

• Warunkiem efektywnego działania operacji

otwartego rynku jest istnienie rozbudowanego
i chłonnego rynku, na którym papiery
wartościowe oferowane przez bank centralny
mogą być kupowane i sprzedawane.

Ekspansywna i restrykcyjna polityka

• Bank centralny wykorzystuje instrumenty

oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia

polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej

• Polityka ekspansywna polega na:
- Obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych
- Obniżeniu stopy redyskontowej
- Skupie papierów wartościowych przez bank centralny.
Działania te są nastawione na zwiększenie płynności

banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza

w celu pobudzenia aktywności podmiotów

gospodarczych.

Ekspansywna i restrykcyjna polityka

• Polityka restrykcyjna wymaga działań

odwrotnych, czyli:

• Podniesienia stopy rezerw obowiązkowych
• Podniesienia stopy redyskontowej
• Sprzedaży papierów wartościowych przez

bank centralny

Prowadzi to do zmniejszenia płynności banków,

ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia
aktywności podmiotów gospodarczych.

Cele polityki pieniężnej

• Cel finalny (główny i nadrzędny) – jest to odpowiednio

zdefiniowany cel ogólnogospodarczy wynikający z realizacji polityki

ekonomicznej danego kraju.

• W Polsce celem finalnym NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu

cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile

nie ogranicza to realizacji tego celu”.

• Cel pośredni – wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej,

która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym. Przykładowo w

Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć

dopiero w 2004 r.

• Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego

na 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w

górę lub w dół.

• Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu

znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.

Cele polityki pieniężnej

• Cele operacyjne, które zależą od celu

finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:

- Kontrola stóp procentowych
- Kontrola przyrostu podaży pieniądza
- Stabilizowanie poziomu kursu walutowego
- Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego
- Kształtowanie poziomu stóp procentowych

Cele polityki pieniężnej

• Bank centralny nie ma możliwości bezpośredniego

oddziaływania na poziom cen, koncentruje się na
określaniu i realizacji celów operacyjnych.

• Określa poziom zmiennych, do których przeważnie

zalicza się podaż pieniądza, stopę procentową, kurs
walutowy, nominalny PKB oraz prognozę inflacji –
pełnią one rolę wskaźników polityki pieniężnej.

• Ich wrażliwość pozwala na łatwiejsze określenie, czy

prowadzona przez bank centralny polityka jest
ekspansywna, czy raczej restrykcyjna w stosunku do
danego okresu.

Polityka fiskalna

Polityka fiskalna

• Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu na

temat wielkości i struktury wydatków
publicznych, źródeł ich finansowania (w tym
zwłaszcza wysokości i struktury dochodów
podatkowych) oraz deficytu budżetowego.

Cele polityki fiskalnej

• Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim

dostarczanie dóbr publicznych i
zagwarantowanie finansowania niezbędnych
wydatków państwa.

• Tradycyjnie uważa się, że w drugiej kolejności

celem polityki fiskalnej może być też
eliminacja nadmiernych wahań rozwoju
gospodarczego w krótkim i średnim okresie.

Instrumenty polityki fiskalnej

• Instrumenty polityku fiskalnej możemy

podzielić na dwie grupy

1) makroekonomiczne

– dochody budżetu państwa
– wydatki budżetu państwa
– deficyt i nadwyżki budżetowe
– dług publiczny

Instrumenty polityki fiskalnej

• mikroekonomiczne

– podatki
– opłaty
– cła
– dotacje
– subwencje
– bony skarbowe
– obligacje skarbowe
– poręczenia i gwarancje rządowe

Instrumenty makroekonomiczne

• Dochody budżetu państwa – środki pieniężne

pobierane od podmiotów gospodarczych i
gospodarstw domowych przez państwo lub
przez odrębny organ samorządu
terytorialnego w celu realizacji wydatków
zapewniających wypełnienie zadań
państwowych.

Instrumenty makroekonomiczne

• Nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i

wpływają na rachunki budżetu państwa są dochodami

budżetowymi.

• Do dochodów budżetowych nie zalicza się wpływów z

prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je

natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na

finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być

przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji

do przychodów zaliczyć można również przychody

jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych,

gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i

zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych

prowadzących odpłatną działalność jak np. szkoły wyższe.

Instrumenty makroekonomiczne

• Wydatkami budżetu państwa są środki

pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone
na finansowanie zadań państwa, jednostek
samorządu terytorialnego oraz związków
publicznoprawnych.

• Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są

podstawą określania środków niezbędnych do
sfinansowania.

Podatki

• To przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne

świadczenia pieniężne, pobrane przez państwo.

• Kiedyś pełniły głównie funkcje fiskalne, od Keynesa

rośnie ich znaczenie pozafiskalne

• Podział:

– Podatki bezpośrednie- widzialne
– Podatki pośrednie- niewidzialne

Podatki

• Podatki dochodowe

– Od osób fizycznych
– Od osób prawnych

• Podatki konsumpcyjne (VAT, podatek

obrotowy)

• Podatki majątkowe (od kapitału czy spadkowe)

Deficyt budżetowy

• Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy

dochodami budżetu państwa, a wydatkami
odnotowanymi w danym roku.

• Jeśli wydatki przekraczają dochody, mamy do

czynienia z deficytem budżetowym, jeśli dochody
przekraczają wydatki – z nadwyżką.

• Szerszą miarą tego zjawiska jest wynik sektora

finansów publicznych obejmujący poza wynikiem
budżetu państwa również wynik budżetów władz
samorządowych.

Deficyt budżetowy

• W związku z trudnością interpretacji treści deficytów

budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:

deficyty rzeczywiste – będące faktyczną różnicą pomiędzy

wydatkami i dochodami w danym okresie,

deficyty strukturalne – będące wartościami hipotetycznymi,

powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane
są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki,

deficyty cykliczne – będące rezultatem wpływu cyklu

koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki
budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy
pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są
rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów
koniunktury.

Deficyt budżetowy

• Deficyt budżetowy może wynikać z:
• nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja

gospodarki, rozbudowana administracja państwowa,

inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi

kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego),

• zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą

wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego

systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego

poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też

deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej,

gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie

ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny

wzrost,

Deficyt budżetowy

• oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie

spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa
socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej
zamożnych grup społecznych,

• sposobu uchwalania budżetu w systemie

parlamentarnym. Różne siły społeczne – z jednej
strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją
wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany
w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

Deficyt budżetowy

• Sposoby sfinansowania deficytu
- nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,
- pożyczki, kredyty bankowe,
- wypłaty z emisji papierów wartościowych

Dług publiczny

• Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy

dług publiczny”) – obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów

sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu

przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do

tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z

następujących tytułów:

- papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne

(poza papierami udziałowymi),

- pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest

ograniczona),

- kredyty,
- przyjęte depozyty,
- zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin

płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).

Dług publiczny

• Istnieją sposoby na obniżenie wysokości długu publicznego.
• Polityka zwiększania dochodu – przy wysokim długu

publicznym nie można stosować do wspierania wzrostu

dochodu tradycyjnych narzędzi polityki fiskalnej

(zwiększanie wydatków lub obniżanie podatków),

stymulujących globalny popyt, gdyż zwiększają one deficyt.

• Wzrost można wspomóc dzięki restrukturyzacji wydatków

państwa i podatków. Można poprawić efektywność

wydatków i wprowadzić politykę przemysłową

zorientowaną na wzrost.

• Opodatkowanie można ukierunkować na zwiększenie

bodźców do poprawy aktywności gospodarczej.

Dług publiczny

• Polityka dotycząca wydatków. Ograniczanie

wydatków jest generalnie uważane za
długoterminowo najkorzystniejszą dla gospodarki
metodę zmniejszania stosunku zadłużenia do
PKB, chociaż niektórzy zwolennicy
interwencjonizmu uważają, że może doprowadzić
do spadku wzrostu gospodarczego i dobrobytu,
jeżeli przy mniejszych wydatkach nie uda się
utrzymać tego samego poziomu interwencji i
jakości usług publicznych.

Dług publiczny

• Polityka dotycząca dochodów. Zwiększanie dochodów

może również pomóc zwiększaniu nadwyżki pierwotnej, a

więc pomóc obniżyć stosunek długu do PKB.

• Tak jak w przypadku wydatków, najodpowiedniejszym

rozwiązaniem jest reorganizacja i poprawa funkcjonowania

aparatu administracji państwa, co powinno ograniczyć

uchylanie się od podatków, obchodzenie podatków i erozję

bazy podatkowej.

• Zwiększenie ściągalności podatków, bez jednoczesnego ich

obniżenia, spowoduje jednak ich realny wzrost w stosunku

do PKB i może spowodować spadek wzrostu gospodarczego

i dobrobytu, szczególnie jeżeli podatki są na wysokim

poziomie

Dług publiczny

• Polityka stopy procentowej. Obniżenie realnej

stopy procentowej płaconej od długu publicznego
może się przyczynić do obniżenia stosunku długu
do PKB.

• Można tak zarządzać długiem publicznym, aby

obniżyć realne koszty długu, głównie przez
odpowiednie dostosowanie warunków
dotyczących emisji długu lub poprawę technik
emisyjnych i funkcjonowania wtórnego rynku
państwowych papierów wartościowych.

Ekspansywna polityka fiskalna

• Ekspansywna polityka fiskalna polega na

obniżaniu podatków i zwiększaniu wydatków na

konsumpcję i inwestycję lub finansowaniu

deficytu budżetu państwa za pomocą długu

publicznego, który powstaje przy sprzedaży

obligacji skarbowych na rynku kapitałowym.

• Wydatki mogą być większe dzięki temu, iż

państwo angażuje czasowo wolne środki

pieniężne w zwiększanie popytu globalnego oraz

sprzedaje różnym instytucjom i obywatelom

obligacje skarbowe

Ekspansywna polityka fiskalna

• Jej celem jest zwiększanie zagregowanego popytu.
• Zdaniem keynesistów prowadzi to do zwiększenia

produkcji i zatrudnienia (nakręcanie koniunktury).

• Monetaryści twierdzą, iż jest to skuteczne tylko w

krótkim okresie, natomiast w długim okresie produkcja

i zatrudnienie z powrotem zmniejszą się do poziomu

naturalnego, wzrośnie zaś inflacja.

• Przedstawiciele nowej klasycznej makroekonomii

uważają, że ekspansywna polityka fiskalna w ogóle nie

prowadzi do zwiększenia zagregowanego popytu, gdyż

jeżeli rosną wydatki państwa, to spadają wydatki

prywatne. Tym samym jest ona bezcelowa.

Restrykcyjna polityka fiskalna

• Restrykcyjna polityka fiskalna polega na zwiększaniu

podatków i/lub zmniejszaniu wydatków państwa

• W teorii ten rodzaj polityki zalecają tylko

przedstawiciele ekonomii podaży, w celu zmniejszenia

stóp procentowych i zwiększenia inwestycji

prywatnych.

• Ponieważ polityka ta prowadzi w krótkim okresie do

zmniejszenia produkcji i zwiększenia bezrobocia,

niezwykle rzadko jest ona prowadzona dobrowolnie.

Politycy decydują się na nią w ostateczności, gdy

wymusza ją konieczność zredukowania deficytu

budżetowego i deficytu bilansu płatniczego.

Skutki nadmiernego zadłużenia

• Większość ekonomistów zgadza się, że deficyt jest

szkodliwy dla rozwoju gospodarczego. Negatywny

wpływ deficytu może przejawiać się na wiele

sposobów.

• Deficyt = inflacja. Z taką sytuacją mamy do czynienia

wówczas, gdy rząd finansuje swój nadmierny deficyt

poprzez dodrukowanie pieniądza i pozornie każdy

wydatek – zarówno podmiotów sektora publicznego,

jak i sektora prywatnego – ma pokrycie w dochodzie.

• W rzeczywistości jednak pieniędzy na rynku pojawia się

więcej niż towarów, więc rosną ceny. Tak stało się w

Polsce w 1989 r. Na szczęście Konstytucja RP z 1997 r.

zabrania tego typu praktyk.

Skutki nadmiernego zadłużenia

• Deficyt = wzrost importu. Jeśli w powszechnym

odczuciu waluta kraju jest i pozostanie stabilna

(np. dlatego, że kurs walutowy jest ściśle związany

z dolarem lub euro), odpowiedzią na zbyt dużą

ilość pieniędzy na rynku nie musi być wcale

wzrost cen, ale dodatkowy import.

• Pogarsza się saldo handlu zagranicznego (deficyt

handlowy), a kraj zaciąga za granicą pożyczki na

jego pokrycie.

• Może to doprowadzić do kryzysu walutowego,

ponownego wybuchu inflacji i spadku PKB. Tak

stało się w Argentynie w 2001 r.

Skutki nadmiernego zadłużenia

• Deficyt = wzrost długu. Jeśli mamy w kraju

niezależny bank centralny, to nie zgodzi się on na
sfinansowanie deficytu dodrukiem pieniądza.

• Rząd musi więc pożyczać brakujące środki na

rynku pieniężnym. Inflacji wprawdzie nie ma, ale
za to rośnie dług publiczny.

• Z czasem może okazać się, że państwo po prostu

nie ma pieniędzy, aby ten dług obsługiwać i
spłacać. Tak stało się w Rosji w 1998 r. i obecnie
w Grecji i kolejnych krajach???

Skutki nadmiernego zadłużenia

• Deficyt = powolny wzrost PKB. Jeśli rząd pożycza

pieniądze na rynku, daje bankom znakomitą

okazję do zarabiania.

• Zamiast udzielać niepewnego kredytu

przedsiębiorstwom, które chciałyby dokonać

inwestycji, banki komercyjne wolą podjąć

znacznie mniej ryzykowną operację pożyczenia

pieniędzy rządowi.

• Stopy procentowe kredytu dla przedsiębiorstw

rosną. Przedsiębiorstwa rezygnują z

inwestowania, a tempo wzrostu PKB spada.

Krzywa Laffera

• Krzywa Laffera – koncepcja teoretyczna, która

za pomocą krzywej ilustruje zależność między
stawką opodatkowania a dochodami
budżetowymi państwa z tytułu podatków;
opracowana w latach 70. XX w. przez
amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera;
bywa używana jako argument za
zmniejszeniem podatków

Krzywa Laffera

• Wartość przychodów budżetowych przy stawce

opodatkowania równej t = 0% jest zerowa.

• Kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują

coraz mniejsze przyrosty przychodów
podatkowych, aż do momentu, w którym dalszy
wzrost stawki będzie skutkował obniżeniem
całkowitej wartości przychodów z tytułu
podatków.

• Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%,

przychody znów będą zerowe.

Krzywa Laffera

Krzywa Laffera

• Punkt na krzywej Laffera odpowiadający

stawce maksymalizującej przychody
podatkowe nazywany jest punktem nasycenia.

• Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam

poziom przychodów do budżetu z tytułu
podatków rząd może osiągnąć dla dwóch
różnych stawek opodatkowania – t

2

i t

4

Krzywa Laffera

• Krzywa Laffera jest najbardziej znanym modelem

ekonomii podaży której twórcy postulowali
obniżenie stóp podatkowych w celu pobudzenia
inwestycji oraz ograniczenia roli państwa w
gospodarce w celu zwiększenia podaży pracy.

• Podstawową przesłanką dla polityki fiskalnej

państwa formułowaną na podstawie krzywej
Laffera jest możliwość (przy określonych
warunkach) zwiększenia wpływów podatkowych
poprzez obniżenie stopy opodatkowania

.