Europejski System Banków Centralnych (ang. European System of Central Banks)

Europejski System Banków Centralnych (ESBC) rozpoczął swoją działalność wraz

z początkiem trzeciego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW)

i wprowadzeniem 1 styczna 1999 roku wspólnej waluty euro do bezgotówkowego obiegu.

1

Przed rozpoczęciem działalności ESBC w państwach członkowskich trwał czteroletni okres

dostosowawczy, tak ażeby poszczególne krajowe banki centralne państw Unii Europejskiej

mogły funkcjonować we wspólnym Systemie. W tym celu musiały one przede wszystkim

dostosować krajowe przepisy prawne do przepisów wspólnotowych, szczególnie swoje

statuty. Najważniejszą kwestią było zagwarantowanie niezależności działania przy

wykonywaniu zadań powierzonych ESBC przepisami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę

Europejską (obecnie zmieniony na podstawie Traktatu Lizbońskiego z 2007 r., nosi nazwę

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

Europejski System Banków Centralnych (ESBC) tworzą:

 Europejski Bank Centralny (EBC),

 krajowe banki centralne 27 państw członkowskich UE.

Oznacza to, że do ESBC należą także banki centralne tych państw członkowskich, które nie

wprowadziły jeszcze euro – albo ze względu na swój specjalny status w tym zakresie (Dania

i Wielka Brytania), albo dlatego, że są objęte derogacją. Ta druga możliwość dotyczy Szwecji

i siedmiu z dwunastu państw członkowskich, które przystąpiły do Unii od maja 2004 r. Kraje

te zachowały swoje waluty krajowe i prowadzą własną politykę pieniężną, a do czasu

wprowadzenia wspólnej waluty ich banki centralne mają autonomię w tej dziedzinie. Oznacza

to również, że banki te nie uczestniczą w realizacji podstawowych zadań unii walutowej

takich jak prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej.

Krajowe banki centralne państw spoza strefy euro muszą jednak przestrzegać zasady, że

celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności cen. Ponadto członkostwo w ESBC

wymaga mniej lub bardziej aktywnej współpracy z Eurosystemem w różnych dziedzinach.

2

1

http://www.nbportal.pl/pl/np/euro/infopodst/co_to_jest_euro/esbc?nrpg=1 (odczyt z dn. 25.10.2011 r.)

2

http://www.ecb.int/ecb/educational/facts/orga/html/or_001.pl.html (odczyt z dn. 24.10.2011 r.)

2

Podstawą prawną funkcjonowania ESBC jest Traktat ustanawiający Wspólnotę

Europejską

(TWE)

oraz Statut

Europejskiego

Systemu

Banków

Centralnych

i Europejskiego Banku Centralnego (statut ESBC i EBC). Traktat stanowi, że ESBC

sprawuje funkcje w zakresie bankowości centralnej w odniesieniu do euro. Statut ESBC

precyzuje natomiast podział obowiązków między EBC a krajowymi bankami centralnymi.

3

Europejski System Banków Centralnych nie posiada osobowości prawnej. W jego

imieniu, również na forum międzynarodowym, działa Europejski Bank Centralny, który

posiada najszerszy zakres zdolności prawnej dostępnej przez prawo wspólnotowe. Z tego

względu, zadania przypisane ESBC wykonywane są w głównej mierze przez EBC.

4

Głównym celem statutowym ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. O ile nie

narusza to celu podstawowego. ESBC wspiera swymi działaniami ogólną politykę

gospodarcza Wspólnoty, skierowaną na wzrost gospodarczy, zwalczanie bezrobocia,

ekspansję eksportową, rozwój regionalny, restrukturyzację oraz unowocześnienie

gospodarki.

Do podstawowych zadań realizowanych przez ESBC należy:

 określenie i realizacja polityki pieniężnej w ramach strefy euro,

 dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki

pieniężnej,

 przechowywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw

należących do strefy euro,

 prowadzenie polityki emisyjnej w odniesieniu do euro,

 zapewnienie niezawodnego i szybkiego systemu rozliczeń pieniężnych oraz

płatności.

Wspomagając wykonywanie głównych zadań, ESBC wypełnia również zadania

dodatkowe, takie jak:

 gromadzenie danych i informacji statystycznych przy pomocy NBC i innych

instytucji,

 działalność analityczno-badawcza,

 działalność nadzorcza,

3

A. Górska: Europejski System Banków Centralnych. Drukarnia NBP. Warszawa 2004, s. 4.

4

http://www.nbportal.pl/pl/np/euro/infopodst/co_to_jest_euro/esbc?nrpg=1 (odczyt z dn.25.10.2011 r.)

3

 działalność prawotwórcza (uchwalanie rozporządzeń decyzji, zaleceń, opinii,

wytycznych, instrukcji),

 pełnienie funkcji doradczych,

 współpraca na forum międzynarodowym.

5

Dla prawidłowego wykonania zadań powierzonych przepisami Traktatu, konieczne było

zapewnienie ESBC szerokiego zakresu niezależności, której respektowanie zostało

zagwarantowane

przepisami

wspólnotowymi

i

krajowymi.

Niezależność

EBC

i poszczególnych krajowych banków centralnych państw UE przejawia się w czterech

aspektach jako:

 niezależność instytucjonalna, która polega na zakazie przyjmowania wytycznych,

instrukcji, czy też sugestii od osób trzecich przy wykonywaniu zadań nałożonych na

banki przepisami prawa wspólnotowego;

 niezależność funkcjonalna, będąca uprawnieniem banków do samodzielnego

podejmowania decyzji w wypełnianiu zadań statutowych, a szczególnie związanych

z kształtowaniem polityki pieniężnej;

 niezależność finansowa, polegająca na zakazie wywierania nacisku w kwestiach

związanych z finansami banków oraz trwałym określaniu zasad tworzenia i podziału

funduszy banków;

 niezależność personalna, która sprowadza się do zapewnienia odpowiednio długiej

kadencji członkom kierownictwa banku (kierownictwu EBC 8 lat, prezesom

narodowych banków centralnych minimum 5 lat) i określenia trybu ich powoływania

i odwoływania.

6

Eurosystem

Eurosystem, czyli system bankowości centralnej strefy euro, tworzą:

 EBC,

 banki centralne 17 państw członkowskich UE, których wspólną walutą jest euro.

Zatem Eurosystem zawiera się w ESBC. Ponieważ decyzje EBC, np. w sprawie polityki

pieniężnej, mają de facto zastosowanie jedynie do krajów strefy euro, to właśnie Eurosystem

5

A. Górska: Europejski System Banków Centralnych. Drukarnia NBP. Warszawa 2004, s. 4-5.

6

http://www.nbportal.pl/pl/np/euro/infopodst/co_to_jest_euro/esbc (odczyt z dnia 25.10.2011 r.)

4

pełni kolegialnie funkcje bankowości centralnej dla tej strefy. W ten sposób Europejski Bank

Centralny i krajowe banki centralne razem realizują wspólne cele Eurosystemu.

17 państw członkowskich Unii Europejskiej, których walutą jest euro: Belgia, Niemcy,

Estonia, Irlandia, Grecja, Hiszpania, Francja, Włochy, Cypr, Luksemburg, Malta, Holandia,

Austria, Portugalia, Słowenia, Słowacja, Finlandia.

Europejski Bank Centralny

Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego EBC stał się instytucją Unii

Europejskiej (art. 13). Zgodnie z traktatem działalność EBC ogranicza się do jednej, ściśle

określonej dziedziny: funkcji banku centralnego w odniesieniu do waluty euro (art. 127–133

i 282–283 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

EBC ma siedzibę w Niemczech, we Frankfurcie nad Menem, gdzie zajmuje trzy

budynki w centrum miasta. Za kilka lat powstanie nowa siedziba, która będzie się mieścić we

wschodniej części Frankfurtu.

Kadry EBC (w 2009 r. około 1560 osób) są prawdziwie europejskie: pochodzą ze

wszystkich 27 państw członkowskich Unii Europejskiej. Początkowo pracownicy EIW i EBC

rekrutowali się głównie z banków centralnych państw unijnych; obecnie pracują tu też

specjaliści z innych sektorów.

Struktura organizacyjna EBC

Piony funkcjonalne Europejskiego Banku Centralnego, czyli obszary działalności,

dzielą się na dyrekcje generalne (DG) i dyrekcje (D), a te z kolei na działy i sekcje. Bieżącą

działalnością EBC kieruje Zarząd.

Struktura organizacyjna odzwierciedla zadania pełnione przez EBC. Można w niej wyróżnić

piony odpowiedzialne za procesy podstawowe – ściśle związane z zadaniami wyznaczonymi

przez traktat – oraz procesy pomocnicze.

Podstawowe obszary działalności



Dyrekcja Generalna Badań Naukowych



Dyrekcja ds. Banknotów

5



Dyrekcja Generalna ds. Ekonomii



Dyrekcja Generalna Operacji Rynkowych



Dyrekcja Generalna Służb Prawnych



Dyrekcja Generalna ds. Stabilności Finansowej



Dyrekcja Generalna Statystyki



Dyrekcja Generalna ds. Stosunków Międzynarodowych i Europejskich



Dyrekcja Generalna ds. Systemów Płatności i Infrastruktury Rynku



Program TARGET2-Securities



Stałe Przedstawicielstwo EBC w Waszyngtonie

Pomocnicze obszary działalności



Doradca Zarządu



Dyrekcja Generalna Administracji



Dyrekcja Audytu Wewnętrznego



Dyrekcja Komunikacji



Dyrekcja Generalna Sekretariat i Służby Językowe



Dyrekcja Generalna Kadr, Budżetu i Organizacji



Dyrekcja Generalna Systemów Informatycznych

Zadania EBC

W przeciwieństwie do krajowych banków centralnych, EBC realizuje stosunkowo niewiele

operacji, natomiast koncentruje się na formułowaniu polityki oraz kontrolowaniu, czy jego

decyzje są konsekwentnie wykonywane przez banki krajowe.

Do zadań EBC należy w szczególności:



Wytyczanie polityki Eurosystemu. Rada Prezesów EBC odpowiada za politykę

pieniężną w odniesieniu do wspólnej waluty. W zakres tego zadania wchodzi

sformułowanie definicji stabilności cen, określenie sposobu analizy ryzyka

inflacyjnego itp.



Podejmowanie decyzji dotyczących operacji polityki pieniężnej oraz jej

koordynacja i monitorowanie. EBC przekazuje krajowym bankom centralnym

szczegółowe instrukcje dotyczące operacji (wartość, czas, termin itp.) oraz sprawdza,

czy zostały prawidłowo wykonane.

6



Uchwalanie aktów prawnych. Organy decyzyjne są uprawnione – w ściśle

określonym zakresie – do wydawania aktów prawnych obowiązujących w obrębie

Eurosystemu, w tym wytycznych i instrukcji mających na celu zapewnienie

konsekwentnego wykonywania zdecentralizowanych operacji przez krajowe banki

centralne. Organy te mogą ponadto, także w określonym zakresie, uchwalać

rozporządzenia i decyzje obowiązujące podmioty spoza Eurosystemu.



Zatwierdzanie emisji banknotów, w tym strategiczne planowanie oraz koordynacja

produkcji i emisji banknotów euro. EBC koordynuje ponadto prowadzone przez

Eurosystem prace badawczo-rozwojowe, a także działania związane

z bezpieczeństwem i jakością produkcji banknotów euro. Przy EBC działa Centrum

Analiz Fałszerstw zajmujące się analizą i klasyfikacją falsyfikatów euro i prowadzące

centralną bazę danych w tym zakresie, a także Międzynarodowe Centrum

Przeciwdziałania Fałszerstwom, uczestniczące we współpracy banków centralnych

z całego świata i działające pod egidą grupy G-10.



Interwencje na rynkach walutowych, w razie potrzeby wspólnie z poszczególnymi

krajowymi bankami centralnymi. Obejmują one kupno i sprzedaż papierów

wartościowych na rynkach walutowych.



Eksploatacja systemów płatności oraz nadzorowanie ich infrastruktury i innych

elementów infrastruktury rynku finansowego. Systemy płatności służą do

przekazywania pieniędzy w obrębie systemu bankowego. EBC zajmuje się

eksploatacją systemu T2-ECB, stanowiącego element systemu TARGET2 (do obsługi

płatności w euro). Ponadto EBC wraz z krajowymi bankami centralnymi należącymi

do Eurosystemu realizuje niektóre zadania w zakresie nadzoru, który jest jedną

z funkcji banku centralnego. Celem nadzoru jest zwiększanie bezpieczeństwa

i efektywności infrastruktur rynku finansowego i instrumentów płatniczych poprzez

monitoring, a w razie potrzeby także zalecanie zmian

Do zadań EBC należy także:



Współpraca międzynarodowa i europejska. Aby przedstawiać swoje poglądy na

szczeblu międzynarodowym i europejskim, EBC uczestniczy w spotkaniach na

różnych forach. W grudniu 1998 r. EBC jako jedyny bank centralny na świecie

uzyskał status obserwatora przy Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW)

i obecnie bierze udział we wszystkich posiedzeniach Zarządu MFW w sprawach

7

istotnych dla unii gospodarczej i walutowej. W tym celu ustanowił swoje stałe

przedstawicielstwo w Waszyngtonie. EBC bierze także udział w spotkaniach grup G-7

i G-20 oraz Rady Stabilności Finansowej. Na szczeblu Unii Europejskiej prezes EBC

jest regularnie zapraszany na spotkania Eurogrupy, tj. comiesięczne nieformalne

zebrania ministrów finansów strefy euro. EBC może także brać udział

w posiedzeniach Rady UE, gdy omawiane są sprawy dotyczące celów i zadań

Eurosystemu.



Publikacja sprawozdań. Obowiązki sprawozdawcze określa statut Europejskiego

Systemu Banków Centralnych (art. 15). Do obowiązkowych sprawozdań należą:

Biuletyn Miesięczny, skonsolidowane sprawozdanie finansowe Eurosystemu oraz

Raport Roczny EBC.



Monitorowanie ryzyka finansowego. Obejmuje ocenę ryzyka związanego

z papierami wartościowymi, czy to nabywanymi w związku z zarządzaniem

funduszami własnymi i rezerwami zagranicznymi EBC, czy to przyjmowanymi jako

zabezpieczenie w operacjach kredytowych Eurosystemu.



Pełnienie funkcji opiniodawczej na rzecz instytucji unijnych i władz

krajowych. EBC wydaje opinie o projektach wspólnotowych i krajowych aktów

prawnych w sprawach należących do jego kompetencji.



Prowadzenie systemów informatycznych. EBC i krajowe banki centralne stworzyły

kilka wspólnych systemów operacyjnych dla ułatwienia realizacji

zdecentralizowanych operacji. Systemy te pomagają zachować jednorodność

funkcjonalną Eurosystemu. Składają się na nie procedury, aplikacje i systemy

informatyczne, zorganizowane w formie sieci gwiaździstej, której ośrodek stanowi

EBC.



Strategiczne i taktyczne zarządzanie rezerwami zagranicznymi EBC. Zadanie to

obejmuje określenie długoterminowych preferencji w zakresie relacji stopy zwrotu do

ryzyka dla zagranicznych aktywów rezerwowych (strategiczna alokacja aktywów),

dostosowywanie profilu ryzyka i rentowności do aktualnej koniunktury rynkowej

(taktyczna alokacja aktywów) oraz określanie wytycznych inwestycyjnych i ogólnych

ram operacyjnych.

7

7

http://www.ecb.int/ecb/educational/facts/orga/html/or_004.pl.html (odczyt z dn. 24.10.2011 r.)

8

Instrumenty polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego

Punktem wyjścia dla mechanizmu transmisji polityki pieniężnej jest zarządzanie

poziomem płynności i sterowanie krótkoterminowymi stopami procentowymi przez banki

centralne.

W procesie transmisji decyzji polityki pieniężnej ważną rolę odgrywa będący częścią

rynku finansowego rynek pieniężny, ponieważ zmiany polityki pieniężnej najszybciej

wywierają wpływ właśnie na ten rynek. Głęboki i zintegrowany rynek pieniężny stanowi

podstawę efektywnej polityki pieniężnej, ponieważ zapewnia równomierny podział płynności

zapewnianej przez banki centralne i jednolity poziom krótkoterminowych stóp procentowych

na całym obszarze wspólnej waluty. Warunek ten był spełniony prawie od samego początku

trzeciego etapu UGW, kiedy to krajowe rynki pieniężne zostały skutecznie połączone w jeden

sprawny rynek pieniężny strefy euro. Dla celów sterowania krótkoterminowymi stopami

procentowymi Eurosystem dysponuje zestawem instrumentów polityki pieniężnej, na który

składają się operacje otwartego rynku, operacje banku centralnego na koniec dnia i rezerwa

obowiązkowa.

8

Operacje otwartego rynku można podzielić na:

 podstawowe operacje refinansujące , czyli regularne transakcje zasilające

w płynność, przeprowadzane co tydzień, z jednotygodniowym terminem zapadalności;

 dłuższe operacje refinansujące, czyli transakcje zasilające w płynność,

przeprowadzane co miesiąc, z trzymiesięcznym terminem zapadalności;

 operacje dostrajające, czyli takie, które można przeprowadzać w celu zmiany

sytuacji płynnościowej na rynku pieniężnym i kształtowania stóp procentowych.

W szczególności celem tych operacji jest złagodzenie wpływu niespodziewanych

wahań płynności na stopy procentowe;

 operacje strukturalne, które mogą być prowadzone przez Eurosystem w formie

transakcji odwracalnych, transakcji bezwarunkowych (outright) i emisji certyfikatów

dłużnych.

Eurosystem oferuje również dwa rodzaje operacji banku centralnego na koniec dnia,

które ustalają granice rynkowej stopy procentowej overnight poprzez absorbowanie lub

zasilanie w płynność:

8

Publikacja: Europejski Bank Centralny. Eurosystem. s. 21.

9

 kredyt w banku centralnym na koniec dnia, dzięki któremu instytucje kredytowe mogą

uzyskać płynność overnight z krajowego banku centralnego, udzielając zabezpieczenia

w postaci określonych aktywów (tzw. aktywów kwalifikowanych);

 depozyt w banku centralnym na koniec dnia, z którego mogą skorzystać instytucje

kredytowe , aby złożyć depozyt overnight w krajowym banku centralnym

Eurosystemu.

Ponadto Eurosystem nakłada na instytucje kredytowe obowiązek utrzymywania

minimalnych rezerw na rachunkach w krajowych bankach centralnych. Każda instytucja

kredytowa musi przechowywać określony procent niektórych lokat klientów (a także

niektórych innych pasywów bankowych) na rachunku depozytowym we właściwym

krajowym banku centralnym przez okres utrzymywania rezerw wynoszący średnio około

jednego miesiąca. Rachunki te są oprocentowane według stopy krótkoterminowej. Celem

systemu rezerwy obowiązkowej jest stabilizacja stóp procentowych rynku pieniężnego

i stworzenie (lub zwiększenie) strukturalnego niedoboru płynności w systemie bankowym.

9

Nadzór bankowy w UE

Bezpośrednią odpowiedzialność za nadzór bankowy i stabilność finansową ponoszą właściwe

organy każdego państwa członkowskiego UE, ale Traktat nakłada na ESBC zadanie

wspierania polityki prowadzonej przez kompetentne organy w zakresie nadzoru

ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi oraz w zakresie stabilności systemu

finansowego.

Zadanie to realizowane jest w trojaki sposób:

 Po pierwsze ESBC monitoruje i ocenia stabilność finansową w strefie euro i całej

Unii. W ten sposób uzupełnia i wspiera działania podejmowane na poziomie

krajowym przez krajowe banki centralne i organy nadzoru w celu utrzymania

stabilności finansowej w poszczególnych krajach.

 Po drugie ESBC opiniuje i weryfikuje wymogi nadzorcze i regulacyjne dla instytucji

finansowych. Zadanie to EBC realizuje głównie w ramach udziału we właściwych

międzynarodowych i europejskich organach nadzorczych i regulacyjnych, takich jak

9

Publikacja: Europejski Bank Centralny. Eurosystem. s. 22.

10

Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego, Europejski Komitet Bankowy i Komitet

Europejskich Organów Nadzoru Bankowego.

 Po trzecie EBC wspiera współpracę pomiędzy bankami centralnymi a organami

nadzoru w odniesieniu do spraw leżących w zakresie wspólnego zainteresowania (np.

nadzoru nad systemami płatności, zarządzania kryzysami finansowymi).

Działania te realizowane są z pomocą Komitetu Nadzoru Bankowego, który skupia ekspertów

z unijnych banków centralnych i organów nadzoru.

10

31

10

Publikacja: Europejski Bank Centralny. Eurosystem. s. 30-31.