PIENIĄDZ I SYSTEM
BANKOWY

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Plan wykładu:



definicja i funkcje pieniądza;



podaż pieniądza i jej miary;



mechanizm kreacji pieniądza przez banki – mnożnik
kreacji pieniądza;



kilka słów o popycie na pieniądz.

2

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

DEFINICJA PIENIĄDZA

 



przykłady pieniądza i łączące je wspólne cechy;

 
 



„podręcznikowa” definicja pieniądza: pieniądz to
powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego
dokonuje się płatności za dostarczone dobra i wywiązuje ze
zobowiązań.

 



czyli: definicja pieniądza ma charakter funkcjonalny - za
pieniądz uznajemy to, co spełnia funkcje pieniądza

 

3

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:
 

1) Środka wymiany (środka płatniczego)–

pośrednictwo

w transakcjach wymiany dóbr lub wywiązywania się z
zobowiązań.

  - problem podwójnej zbieżności oferty i zapotrzebowania w

gospodarce naturalnej (barterowej).

 
 2) Miernika wartości (jednostki rozliczeniowej czy

rozrachun-kowej)

– w pieniądzu wyrażane są ceny dóbr i

usług, a więc ceny i pieniądz umożliwiają konsumentom i
producentom porównywanie wartości różnych dóbr i usług oraz
planowanie.

4

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:

3) Środka gromadzenia oszczędności (tezauryzacji)

–

pieniądz umożliwia przenoszenie wartości w czasie.

 

4) Miernika odroczonych płatności

– jednostki

rozrachunkowej
w dłuższym okresie.

5

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 Rodzaje pieniądza:

 
 

1) Pieniądz towarowy

– jego jednostka jest warta tyle, ile jest

wart materiał, z którego została wykonana.

 
→ psucie pieniądza (aż do XVIII wieku w przypadku pieniądza

kruszcowego);

 
→prawo Kopernika-Greshama;
 
→fizyczne cechy substancji pieniądza towarowego – historycznie:

trwałość + rzadkość + dobra podzielność +jednorodność;

 
→czy wymienione cechy mają cokolwiek wspólnego ze sposobem,

w jaki dana substancja umożliwia spełnienie wszystkich funkcji

pieniądza?

6

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

2) Pieniądz symboliczny (fiat money)

– środek płatniczy,

którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa
koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż
pieniądz zastosowaniach :

→ pieniądz symboliczny wymaga jednak istnienia władzy

centralnej posiadającej monopol jego emisji oraz
wprowadza-
jącej przymus akceptacji (Banknoty emitowane przez
Narodo-
wy Bank Polski są….).

7

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

3)Pieniądz bezgotówkowy (bankowy, wkładowy,

depozytowy)

– odpowiedni zapis w księgach bankowych

umożliwiający zapłatę np. czekiem.

4) Pieniądz elektroniczny -

wartość pieniężna stanowiąca

elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
łącznie następujące warunki:



jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,



jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za
środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,



jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych
niż wydający ją do dyspozycji,



na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,



jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.

8

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

SYSTEM BANKOWY

 
→ system bankowy = bank centralny (emisja pieniądza

symbolicz-nego – banknotów i monet) + banki komercyjne
(kredyty i depozyty)

 
 
→bank komercyjny – przedsiębiorstwo finansowe, działające w

celu maksymalizacji zysku, osiąganego z przyjmowania
wkładów
i udzielania kredytów (zamiana S na I oraz marża odsetkowa –
różnica wysokości oprocentowania kredytów i wkładów w
danym banku!)

9

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 

BANKI I PODAŻ PIENIĄDZA W GOSPODARCE

 
Podaż pieniądza jest to całkowita wartość

znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza
spełniającego funkcję środka wymiany.

10

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Miary podaży pieniądza

– systematyka wg kryterium

płynności (płynność – taniość, szybkość i pewność, z jaką dana
pozycja aktywów może być zamieniona na gotówkę w
dowolnym momencie):
 

1) M0 – baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej
mocy)

– monety i banknoty w obiegu poza bankiem

centralnym.
 

→dlaczego „poza bankiem centralnym”? – monety czy

banknoty zdeponowane w skarbcu banku centralnego nie
pełnią funkcji środka wymiany (vide – definicja podaży
pieniądza)

11

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

„poza bankiem centralnym” - czyli gdzie?

 
→w skład bazy monetarnej wchodzą rezerwy gotówkowe

banków komercyjnych i monety i banknoty posiadane przez
sektor pozabankowy.

 

M0 = R + C

 
R – gotówkowe rezerwy banków komercyjnych
C – monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy
 
→po co utrzymywać rezerwy? – panika finansowa jako

samospełniająca się przepowiednia).

12

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Stopa rezerw jest to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego do ulokowanych w nim wkładów płatnych na
każde żądanie.

r – stopa rezerw
R – zasób gotówki banku komercyjnego
D – wkłady płatne na każde żądanie ulokowane w banku

→obowiązkowa stopa rezerw (minimalna stopa rezerw) a stopa
rezerw rzeczywiście utrzymywanych przez banki komercyjne

13

D

R

r 

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

2) M1 – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka

wymiany

– czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor

pozabankowy C oraz wkłady w bankach i innych instytucjach

finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami

D.

 

M1 = C + D

3) M2

- M1 oraz różne rodzaje „prawie pieniądza” (near money),

czyli takie aktywa, które można łatwo i bez straty zamienić na

środek płatniczy M1 (np. wkłady oszczędnościowe i niewielkie

wkłady terminowe).

4) M3

– M2 powiększona o pozostałe (duże) wkłady terminowe

sektora prywatnego, denominowane w walucie krajowej (można

je zamienić na środek płatniczy, ale wiąże się to z pewną stratą).

 

14

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE -

CZYLI OD M0 DO M1

 
Przykład do przeanalizowania: kreacja pieniądza

pokazana od strony bilansu banku komercyjnego:

1) W gospodarce Vistulolandii funkcjonuje jeden (ale za to

darzony powszechnym zaufaniem) bank komercyjny.

 
2) Stopa rezerw gotówkowych banku komercyjnego r = 0,1.
 
3) Oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji zawsze lokują

natychmiast całą gotówkę w banku.

 
4) Pierwsza dokonywana lokata to 1000 PLN.
 
 

15

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

5) Bank: księguje 1000 PLN po stronie aktywów (gotówka, którą

wpłacono) i 1000 PLN po stronie pasywów (wkład klienta, czyli

zobowiązanie banku wobec tego klienta).

 
6) Następnie bank udziela kredytu: r = 0,1, więc 100 PLN musi

pozostać w banku jako zabezpieczenie wkładów (płynności

banku); zatem – wielkość udzielonego kredytu wynosi 900 PLN.

 
7) 900 PLN pojawia się w banku zarówno po stronie pasywów,

jak i aktywów: w momencie podpisania umowy kredytowej

rosną aktywa banku (kredyt – czyli zobowiązanie kredytobiorcy

wobec banku), pasywa – wkład kredytobiorcy, który jeszcze nie

wypłacił przyznanego przez bank kredytu.

 
8) Następnie kredytobiorca podejmuje z banku gotówkę – 900

PLN, którą następnie wydaje – aktywa banku maleją o 900

PLN (bank wywiązał się z umowy kredytowej i wypłacił

pieniądze), znika także wkład kredytobiorcy po stronie pasywów

(pieniądze zostały podjęte).

16

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 
9) Co dalej? – vide pkt. 2. Kredytobiorca wydał pieniądze – czyli

zgodnie ze schematem ruchu okrężnego, trafiły one do
gospodarstw domowych jako właścicieli czynników produkcji,
a oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji lokują
natychmiast całą gotówkę z powrotem do banku.

 
10)Pojawia się zatem nowy depozyt (900 PLN), nowe rezerwy i

kolej-ny kredyt….

 

Spójrzmy na tabelę



 

17

Wycinek bilansu banku:

18

Aktywa

Pasywa

1.1 1 000

(gotówka)

900
(kredyt)

1 000
(wkład
klienta)

900 (wkład
kredytobiorcy)

Kredytobiorca podejmuje z banku przyznany kredyt:

1.2 100

(rezerwy
gotówkowe)

900
(udzielony
kredyt)

1 000

0

Kwota podjętego kredytu wraca do obiegu bankowego – do

banku wraca 900 PLN

1.3 1000

(100+900
w gotówce)

900
(1-szy kredyt)

1900
(2 depozyty)

0

Ponieważ nowa lokata w naszym banku wyniosła 900 PLN,

więc:

2.1 100+900=100

0

(rezerwy

gotówkowe +
nowy depozyt)

900 + 810
(druga
umowa
kredytowa)

1900
(2 depozyty)

810
(drugi kredyt)

Wycinek bilansu banku:

19

Aktywa

Pasywa

Kredytobiorca podejmuje z banku drugi przyznany kredyt (810

PLN):

2.2 190

(rezerwy
gotówkowe)

900+810=1710
(dwa
wypłacone
kredyty)

1900

0

Ponownie cały kredyt (810 PLN): wraca do banku w postaci

kolejnego depozytu i można udzielić kolejnego kredytu:

3.1 190+810=10

00

1710+729
(dwa
wypłacone
kredyty

+

trzecia umowa
kredytowa)

1900+810=27
10
(3 depozyty)

729
(trzecia umowa
kredytowa)

Kredytobiorca podejmuje z banku trzeci przyznany kredyt (729

PLN):

3.2 190+81=271

(rezerwy
gotówkowe)

1710+729=243
9
(trzy
wypłacone
kredyty)

2710
(3 depozyty)

0

Co dalej? Kolejny depozyt (729 PLN), kolejny kredyt (656,1 PLN),
kolejny coraz mniejszy depozyt i kolejny coraz mniejszy kredyt
(przecież bank zatrzymuje rezerwy gotówkowe…)

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Co pokazuje nasz przykład?

 
→nasz bank komercyjny wykreował dodatkowy pieniądz (środek

płatniczy) na podstawie 1000 PLN z pierwszego
pojawiającego się wkładu!

 
→przykład pokazuje, ile pieniądza M1 może wykreować cały

system bankowy na podstawie wyemitowanego przez bank
centralny M0 – (ludzie lokują wszystkie pieniądze w banku i
zawsze są chętni na zaciąganie kredytów)

 
Ale: czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie

pieniądze
w bankach?

 

20

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie pieniądze w

bankach?

 
→Można opisać skłonność sektora pozabankowego do trzymania

gotówki, a nie wkładów w banku (w praktyce przecież ludzie
zatrzymują część gotówki „w kieszeni”)

 
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania

gotówki

 

21

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania

gotówki

 
→Zatem: parametr g charakteryzuje de facto strukturę M1
(M1 to przecież – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka

wymiany – czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor

pozabankowy C oraz wkłady w bankach i innych instytucjach

finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami D)

M1 = C + D

22

D

C

g 

D

C

g 

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 

Jak jednak ma się M1 do M0? –

czyli ile pieniądza są w

stanie wykreować banki komercyjne na podstawie
określonego zasobu pieniądza wielkiej mocy?

23

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Przypomnijmy:

Stopa rezerw (r) jest to relacja zasobu gotówki banku

komercyjnego (R) do ulokowanych w nim wkładów płatnych na
każde żądanie (D).

M1 ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany czyli:

M1 = C + D

g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki

24

D

R

r 

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Wynika stąd, że:
 
R = r  D natomiast C = g  D
 
Ponieważ z definicji prawdą jest, że:
 
M1 = C + D a M0 = R + C
 
To:
 
M1 = gD + D a M0 = rD +

gD

 
Czyli:
 
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r +

g)

25

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Czyli:
 
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r

+ g)

Wobec tego stosunek M1 do M0 wynosi:

26

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Co to znaczy?
Ustaliliśmy, że przy danych parametrach g i r, M1 jest większy

od M0 właśnie o wielkość

Przecież M1 = M0 

nazywamy więc mnożnikiem kreacji pieniądza (k

p

)

Jeśli baza monetarna M0 wzrośnie o ΔM0, a parametry g i

r nie zmienią się, podaż pieniądza M1 musi wzrosnąć o
k

p

 ΔM0.

27

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od:

1) Planowanej przez sektor pozabankowy stopy

gotówka/wkłady: im więcej gotówki trafia do banków w
postaci depozytów, tym więcej kredytów można wykreować
przy określonej stopie rezerw (vide – przykład z tabeli, gdzie
wszystkie pieniądze trafiały do banku,
a g=0)!

 
2) Zamierzonej przez banki stopy rezerwy gotówkowe/wkłady –

im niższa stopa rezerw, tym więcej kredytów można udzielić,
a zatem – tym więcej będzie nowych depozytów.

28

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

POPYT NA PIENIĄDZ

 
→główne źródła popytu na pieniądz związane są z jego

podstawowymi funkcjami: pieniądz jako środek płatniczy i środek
przechowywania wartości (gromadzenia bogactwa);

 
→uproszczenie: bierzemy pod uwagę tylko dwie formy

utrzymywania majątku (bogactwa) - gotówkę i obligacje (te
drugie jako symbol wszelkich aktywów przynoszących dochód w
postaci odsetek);

 
→koszt alternatywny (utraconych możliwości) utrzymywania

pieniądza w gotówce = utracone odsetki;

→ muszą zatem istnieć inne korzyści równoważące ten koszt

alternatywny! (homo oeconomicus działa przecież racjonalnie!)

29

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 

Jakie są zatem motywy utrzymywania pieniądza,

pomimo istnienia kosztu alternatywnego?

 
1) Motyw transakcyjny: odbicie niedoskonałej synchronizacji

w czasie transakcji kupna i sprzedaży:

 

- gdyby wszystkie transakcje były doskonale

zsynchronizowane, wpływy uzyskiwane ze sprzedaży dóbr
i usług oraz dochody ze sprzedaży czynników produkcji
otrzymywalibyśmy dokładnie w momencie dokonywania
transakcji zakupu dóbr i usług, które chcemy
skonsumować;

30

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

1) Motyw transakcyjny:

→ponieważ tak nie jest (a osoby fizyczne nie angażują się zazwyczaj

w transakcje zakupu oprocentowanych aktywów, kiedy tylko

mają „wolną” gotówkę i sprzedaży tych aktywów, gdy

potrzebują

gotówki), utrzymujemy pewną rezerwę gotówki;

 
 
→siła motywu transakcyjnego: wielkość rezerwy jest pochodną

sumy zawieranych transakcji i stopnia synchronizacji naszych

wpływów i wydatków;

 
→popyt na pieniądz to popyt na jego zasoby realne.

(Inaczej mówiąc, popyt na pieniądz występuje ze względu na

jego

siłę nabywczą);

 

31

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

1) Motyw transakcyjny:

→ jeżeli poziom cen wzrośnie dwukrotnie, to również dwukrotnie

zwiększy się popyt na pieniądz w wyrażeniu nominalnym,
ale
popyt na pieniądz w ujęciu realnym nie zmieni się;

 

→dobrym przybliżeniem całkowitej wartości transakcji w

wyrażeniu
realnym jest poziom realnego dochodu narodowego;

→zatem: motyw transakcyjny utrzymywania pieniądza zwiększa

swoją siłę oddziaływania wraz ze wzrostem realnego
dochodu
narodowego.

32

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

 2) Motyw przezorności – konieczność utrzymania rezerwy także

na nieprzewidziane transakcje:

 
→motyw przezorności oznacza, ze z góry decydujemy się na utrzy-
manie pewnego zasobu pieniądza w celu pokrycia
nieprzewidzianych
wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy w stanie
przewidzieć;
 
→korzyść z dysponowania „wolną gotówką” jest tym większa, im
większa jest suma dokonywanych transakcji i im wyższy stopień
niepewności (podobnie jak w przypadku motywu transakcyjnego,
za
główny miernik skali transakcji przyjmujemy wielkość realnego
dochodu narodowego).

33

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

3) Motyw portfelowy – przyczyną istnienia tego motywu jest

niechęć do ryzyka:

 
→popyt na akcje przedsiębiorstw i inne aktywa finansowe: silna
zależność odwrotna między stopniem ryzyka a oczekiwaną stopą
zwrotu (im wyższe ryzyko, tym wyższa oczekiwana stopa zwrotu),
 
→zasada: „nie wkłada się wszystkich jaj do jednego koszyka”;

 
→ludzie utrzymują część swego majątku w gotówce, ponieważ są
skłonni ponieść koszt alternatywny (wyższą przeciętną stopę
zwrotu np. z akcji) w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa
posiadanego majątku.

34