1

Wykład 15

Odczytanie fragmentu Ezd 1,1-5

Ks. Michał Bednarz

Powrót z niewoli. Izraelici czekają na przyjście Mesjasza
Prowadzący: Jak zakończyła się niewola babilońska i jakie były skutki nowej sytuacji, w której znaleź-
li się Izraelici?

Wykładowca: Okres niewoli babilońskiej i epokę po niej następującą cechują głębokie napięcia. Izra-
elici stanęli wobec ważnego problemu dotyczącego ich tożsamości: zaakceptować asymilację czy mo-
ż

e podjąć konfrontację? Ci, który powrócili z wygnania, musieli odbudować świątynię i Jerozolimę.

Okres od tzw. odnowy po wygnaniu do czasu najazdu Rzymian nazywany jest epoką wczesnego juda-
izmu.

Po śmierci Nabuchodonozora (562) Królestwo Babilońskie zaczęło chylić się gwałtownie ku upadko-
wi. Pojawiła się nowa potęga – Medowie. W r. 555 władzę w państwie Medów przejął Cyrus. Zadał
klęskę Babilończykom i został władcą jednego z największych imperiów, a mianowicie państwa per-
skiego. Był władcą pragnącym zdobyć szacunek i zabiegał o lojalność podbitych narodów. Szanował
uczucia religijne poddanych. Pozwolił także powrócić do ojczyzny różnym narodom, deportowanym
przez Babilończyków.

W pierwszym roku panowania w Babilonie (538) Cyrus wydał dekret, który pozwalał Izraelitom po-
wrócić do ojczyzny i zreorganizować kult (Ezd 1,1-4; 6,25). Nie tylko zapewniał, że zostaną zwrócone
ś

więte naczynia zabrane przez Nabuchodonozora, ale stwierdzał również, że wydatki związane z od-

budową świątyni będą pokryte ze skarbca króla. Jednakże wzywał także Izraelitów, przebywających w
Babilonie, aby i oni pokryli część wydatków oraz zachęcał ich, aby wrócili do ojczyzny. Odpowie-
dzialnym za wszystkie przedsięwzięcia został wyznaczony Szeszbassar, członek rodziny Dawida. Pod
jego wodzą wróciła do kraju mała grupa.

Pierwszą troską tych, którzy powrócili do Jerozolimy, była odbudowa ołtarza, na którym składano
ofiary. Wśród ruin świątyni rozpoczął się regularny kult. W r. 537 założono fundamenty drugiej świą-
tyni. Prace przy jej budowie posuwały się jednak bardzo wolno. Z Babilonii wywędrowała tylko nie-
liczna grupa wygnańców, gdyż większość nie miała ochoty wracać do ojczyzny, ponieważ dorobili się
majątków. Wyrosło ponadto nowe pokolenie, dla którego Palestyna była obcym krajem. Z drugiej
strony Izraelici, którzy pozostali w kraju, patrzyli niezbyt chętnym okiem na ewentualnych konkuren-
tów. Powoli odbudowano jednak świątynię.

Prowadzący: Jak wyglądały dzieje Izraela w ciągu następnych wieków?

Wykładowca: Nehemiasz, były urzędnik na dworze perskim, powrócił Palestyny i z całą siłą zaatako-
wał pewne nadużycia. Zwalczał małżeństwa mieszane, łamanie szabatu oraz chciwość warstw boga-
tych. Reformę religijną kontynuował Ezdrasz. Pochodził z rodziny kapłańskiej i był „znawcą Prawa
Boga” (Ezd 7,12). Przywiózł ze sobą księgę Prawa Mojżeszowego. Czytał ludowi Prawo, a wszyscy
przyrzekali, że będą je w całości zachowywać. Jeden przepis stanowił punkt zapalny: sprawa mał-
ż

eństw mieszanych. Ezdrasz wyznaczył komisję, której obowiązkiem było ją zbadać. Na początku na-

stępnego roku została podjęta radykalna decyzja: wszystkie kobiety obcego pochodzenia i ich dzieci
należy odesłać. Prawo to miało zabezpieczyć czystość rasy.

Nie posiadamy zbyt wielu informacji dotyczących wspólnoty izraelskiej w okresie od r. 427 do r. 167
przed Chrystusem. Wiemy tylko, że w tym czasie Izraelici żyli reformą przeprowadzoną przez Nehe-
miasza i Ezdrasza. W połowie IV w. Persowie stracili panowanie nad Egiptem. Równocześnie pojawi-
ła się nowa potęga – Macedonia. Aleksander Wielki (336-323), król tego państwa, zniszczył potęgę
perską. Palestyna dostała się pod jego panowanie. Po jego śmierci władzę przejęli jego dowódcy. Izrael
dostał się najpierw w ręce władców Egiptu – Ptolemeuszy, a na Seleucydów – władców Syrii.

2

Izraelici bez większych oporów zaakceptowali władzę Aleksandra i jego następców. Nic się nie zmie-
niło w stosunku do rządów perskich. Arcykapłan uchodził za przywódcę wspólnoty, ale coraz bardziej
stawał się władcą świeckim. Dla Palestyny był to okres pokoju i względnego dobrobytu. Jednak na-
stępstwem tej sytuacji był fakt, iż wspólnota izraelska ulega coraz bardziej wpływom kultury greckiej.
Spowodowało to gwałtowne konflikty wewnętrzne.

ś

wiątynię jerozolimską.

Prowadzący: Jak była sytuacja Izraelitów bezpośrednio przed przyjściem Mesjasza?

Wykładowca: Przez bardzo długi okres czasu Egipt utrzymywał panowanie nad Palestyną. Sytuacja
zmieniła się, gdy władzę w państwie Seleucydów przejął Antioch IV Epifanes. Nakazał wszystkim
obywatelom uznać Zeusa za bóstwo naczelne, któremu są podporządkowane inne bóstwa świata. Za-
groził przy tym represjami, aż do kary śmierci włącznie, na wypadek sprzeciwu. Wspólnota izraelska
znalazła się w niebezpieczeństwie. Niektórzy przyjęli nawet z entuzjazmem hellenizm i próbowali
przeszczepić tę kulturę na teren Palestyny. Gdy władca Syrii postanowił zhellenizować Palestynę i
zniszczyć religię Mojżeszową, znalazł we wspólnocie izraelskiej, a nawet wśród kapłanów, bardzo
wielu gorliwych zwolenników. Król wydał ustawę zabraniająca izraelskich praktyk religijnych, a świą-
tynię jerozolimską poświęcił Zeusowi Olimpijskiemu. Sam uważał się za widzialne objawienie tego
bóstwa. Wskazuje na to jego przydomek Epifanes (= Bóg widzialny).

Tego rodzaju postępowanie doprowadziło do wybuchu powstania. Hasło dał kapłan z Modin, Mata-
tiasz. Uciekł razem z synami w Góry Judzkie i tutaj przyłączyło się do niego bardzo wielu Izraelitów.
Szczególnie mocno poparli go tzw. chasidim, czyli grupa pobożnych Izraelitów, całkowicie oddanych
Prawu i kultowi. Matatiasz umarł w r. 166, ale już wcześniej powierzył dowództwo synowi Judzie,
zwanemu Machabeuszem (166-160). Powstaniu przewodzili kolejni synowie Matatiasza, którzy ginęli
w walce. W r. 142 przed Chrystusem Izraelici odnieśli jednak definitywne zwycięstwo.

W następnych latach władzę przejęli królowie z rodziny Machabeuszy, nazywani Hasmonejczykami.
Rządzili aż do 63 przed Chrystusem. Wtedy Jerozolimę zdobyli Rzymianie.

Prowadzący: Część Izraelitów żyła poza Ziemią Obiecaną. Jak wyglądało ich życie na obcej ziemi?

Wykładowca: Część Izraelitów żyła w diasporze. Ten termin oznacza rozproszenie. W ten sposób
określa się sytuację wszystkich Izraelitów żyjących poza Palestyną. Bardzo wielu Izraelitów wolało
pozostać w Babilonie niż skorzystać z wolności, jaką dawał im dekret Cyrusa. Dlatego Babilon stał się
jednym z centrów judaizmu.

Inna kolonia izraelska powstała w Egipcie. W epoce hellenistycznej miał miejsce szybki wzrost liczeb-
ności Izraelitów w tym kraju. Zamieszkiwali między innymi Aleksandrię, która wkrótce stała się waż-
nym centrum ich życia religijnego. Pod koniec epoki perskiej w całej Azji zachodniej daje się odczuć
wpływ kultury greckiej. Aleksander Wielki świadomie i konsekwentnie realizował swoją politykę. Ję-
zyk grecki oraz filozofia zaczęły znajdować wielu zwolenników. W krótkim czasie język grecki stał się
językiem międzynarodowym cywilizowanego świata. Izraelici w diasporze bez większych oporów
poddali się wpływom hellenistycznym. Na początku III w. śydzi z Aleksandrii przetłumaczyli na język
grecki najpierw Prawo Mojżeszowe, a wkrótce potem całą Biblię. To tłumaczenie, zwane Septuagintą
(LXX), stało się Biblią diaspory, a później pierwotnego Kościoła.

Mimo dużych nieraz odległości Izraelici z diaspory utrzymywali ścisły kontakt z Jerozolimą. Jednak
każda z grup zachowała własną odrębność. Struktura poszczególnych wspólnot uzależniona była od
warunków lokalnych, a zwłaszcza od statusu prawnego udzielanego Izraelitom przez poszczególne
miasta czy państwa. Na czele każdej wspólnoty stała rada zwana archon. Różna była liczba jej człon-
ków i różny także zakres władzy. Zajmowała się sprawami wspólnoty.

Na pozapalestyński judaizm oddziaływała silnie hellenistyczna, a później rzymska kultura. śydzi w
diasporze znali filozofię hellenistyczną, a także dramaty, które wystawiano w amfiteatrach ich miast.
Brali też udział w zawodach sportowych, które rozgrywano na stadionach. Zainteresowanie nowymi
gałęziami nauki, sportem, różnymi rodzajami rozrywki (np. kult ciała w gimnazjach) – niosło jednak

3

ze sobą niemałe niebezpieczeństwa dla Izraelitów. Zagrażało przede wszystkim czystości wiary i su-
rowej moralności Mojżeszowej. Grecy prowadzili przecież swobodny tryb życia. Znani byli przy tym z
nieszczerości, zakłamania i obłudy (osławiona fides grecka). śydzi żyjący w kręgach kultury helleni-
stycznej nie wykazywali tendencji separatystycznych. Nie byli wrogami rzymskiego władcy, jak np.
palestyńscy zeloci. Ich myśl przenikał uniwersalizm imperium rzymskiego, byli dumni z jego osią-
gnięć, jednocześnie jednak byli przekonani, że religia żydowska i Mesjasz, który przyjdzie, mają do
spełnienia wielkie zadanie i misję wobec całej ludzkości. Diaspora spełniła rzeczywiście opatrzno-
ś

ciową rolę. Prozelityzm przygotowywał drogę ideom chrześcijaństwa. Poganie, których pociągał mo-

noteizm i wysoka moralność, znaleźli w judaizmie to wszystko, czego szukali.

Ks. Piotr Łabuda

Co to znaczy, że mamy w Biblii szukać „sensów”?

Prowadzący: Dziś rozpoczynamy omawianie ostatniego traktatu nazywanego hermeneutyką. Co ozna-
cza ta nazwa?
Wykładowca: Każdy tekst literacki wymaga wyjaśnienia. Dotyczy to szczególnie tekstów starożyt-
nych, które zostały napisane w innym języku, pochodzą od ludzi o innej mentalności i kulturze, dzieli
ich od nas nie tylko położenie geograficzne, odległość historyczna, ale także środowisko społeczne. W
przypadku Biblii dochodzi jeszcze jej charakter natchniony, który powoduje, że jest ona dla nas normą
wiary i życia. Wszystko to sprawia, że Pismo Święte tym bardziej potrzebuje objaśniania.
Nauka, która się zajmuje objaśnianiem Pisma Świętego, nazywa się hermeneutyką biblijną. Nazwa
pochodzi od greckiego czasownika hermeneuein, czyli „wyjaśniać, tłumaczyć, wykładać”. Stąd też i
zadaniem greckiego boga Hermesa, który był wysłannikiem Zeusa, było wyjaśnianie poleceń bogów w
zrozumiałych słowach..
Hermeneutyka biblijna posiada trzy działy:

- noematykę – czyli naukę o sensach biblijnych – od greckiego wyrazu noema – myśl,
- heurystykę – czyli naukę, jak te sensy znajdować, od heuriskein – znajdować,
- proforystykę – czyli naukę, jak te znalezione sensy wykładać, od proferein – wyłożyć.

Prowadzący: Zajmijmy się zatem noematyką.
Wykładowca: Wypowiedź, szczególnie ta na piśmie, jest narażona na niebezpieczeństwo niezrozumie-
nia, czy też złego jej zrozumienia. Trzeba zatem dobrze dobrać klucz interpretacji. Celem bowiem in-
terpretacji jest odnalezienie sensu wypowiedzi, który zamierzał nadać jej autor. Chcemy poznać, co
autor zamierzał powiedzieć. Zadaniem właśnie hermeneutyki jest odnaleźć zamierzony przez autora
sens wypowiedzi.
Prowadzący: To poszukiwanie sensu, znaczenia słów znajdujących się w Biblii odbywało się chyba
zawsze?
Wykładowca: W Starym Testamencie Pismo Święte wyjaśniali prorocy, kapłani i hagiografowie. Au-
tor Księgi Nehemiasz napisze: „A lewici objaśniali ludowi Prawo, podczas gdy cały lud trwał na miej-
scu: Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnień, tak że lud rozu-
miał czytanie” (Ne 8,5-8). W Nowym Testamencie Pismo objaśniał Pan Jezus, apostołowie, ewangeli-
ś

ci i ich uczniowie. Chrystus, towarzysząc uczniom w drodze do Emaus, „zaczynając od Mojżesza po-

przez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego” (Łk 24,27).
Diakon Filip, spotkawszy urzędnika królowej Etiopii czytającego księgę Izajasza, musi mu wyjaśniać
sens proroctwa DeuteroIzajasza (Iz 53,7-8): A Filip wychodząc z tego Pisma opowiedział mu Dobrą
Nowinę o Jezusie (Dz 8,34-35).

4

W czasach poapostolskich Kościół, na mocy swego charyzmatu, kontynuował misję apostołów. Pismo
Ś

więte wyjaśniano najpierw w czasie liturgii. Jednak w II w. powstały szkoły rozwijające całą teorię

interpretacji Pisma Świętego. Pierwsza z nich powstała w Aleksandrii w 180 r. – św. Klemens Alek-
sandryjski i Orygenes. Stosowała alegoryczny wykład Biblii. Nie pomijała wprawdzie sensu dosłow-
nego, ale stawiała go na drugim miejscu. Drugą wielką szkołą była szkoła antiocheńska założona w III
w. W przeciwieństwie do szkoły aleksandryjskiej podkreślała wartość sensu dosłownego, choć nie ne-
gowała istnienia sensu duchowego, gdy był oparty na podstawie sensu literalnego. Reprezentantem tej
szkoły był św. Jan Chryzostom.
Swoistą syntezę nauczania obu szkół stworzył św. Augustyn. Oparł się zasadniczo na sensie wyrazo-
wym, ale starał się także wyszukiwać sens duchowy (alegoryczny). Swoje przemyślenia hermeneu-
tyczne zebrał w dziele „De doctrina Christiana”. Scholastyka wypracowała teorię o poczwórnym sen-
sie Pisma Świętego. Prócz sensu dosłownego mamy według niej trzy sensy duchowe: tropologiczny,
który zajmuje się prawdami moralnymi, anagogiczny, dotyczący życia wiecznego i alegoryczny, który
zajmuje się prawdami dogmatycznymi.
Od XVII w. zaczęła się rozwijać krytyka filologiczna, historyczna i literacka Biblii. Znaczącą postacią
był Richard Simon, który słusznie jest dziś nazywany „ojcem krytyki”. Kontynuatorem jego prac był
ż

yjący na przełomie XIX i XX w. O. Maria Józef Lagrang, twórca Szkoły Biblijnej w Jerozolimie.

Do czasu wydania „Instrukcji Papieskiej Komisji Biblijnej o interpretacji Pisma Świętego”, która uka-
zała się w 1993 r., nie było zgodności co do klasyfikacji i nazewnictwa sensów biblijnych. Po opubli-
kowaniu powyższej instrukcji, możemy zasadniczo rozróżniać sensy biblijne i pozabilijne. Do biblij-
nych należą sens wyrazowy i duchowy, do pozabiblijnych sens wywnioskowany i przystosowany.

S

ENS WYRAZOWY

Sens wyrazowy (literalny) dzielimy na dosłowny i przenośny.

S

ENS DOSŁOWNY

.

Wynika on ze znaczenia poszczególnych wyrazów i kontekstu. Jest to sens wyrażony bezpośrednio
przez hagiografów i zamierzony przez Boga, autora głównego Pisma Świętego. Odnalezienie go sta-
nowi zasadniczy cel pracy biblisty. W ramach sensu dosłownego występują: porównania, przypowieści
i bajki.
Porównania mają za zadanie uwypuklić właściwości jakiegoś podmiotu i w tym celu używają spójni-
ków: jak, niby, podobnie, itp. Na przykład: Eliasz, prorok jak ogień (Syr 48,1).
Przypowieść (parabola jest rozbudowanym porównaniem). Jest ona opowieścią zmyśloną, ale możliwą
do zaistnienia, w której są porównywane dwa elementy. Jej istotą jest tzw. „element porównawczy”
czyli główna idea, która przez to opowiadanie zostaje odmalowana. Przykładem są przypowieści
ewangeliczne.
Bajka jest opowiadaniem wymyślonym i nierealnym, w którym występują zwierzęta lub rośliny, cha-
rakteryzujące się cechami ludzi i mówiące po ludzku. Celem bajki jest pouczenie jakie są, lub powinny
być, działania i postawy ludzkie.

S

ENS PRZENOŚNY

.

Sens wyrazowy przenośny występuje wówczas, gdy słowa nie są rozumiane według ich oryginalnego
znaczenia, ale w części, albo w całości, według znaczenia wywodzącego się, lub podobnego do podsta-
wowego znaczenia. Jest to sens często spotykany w Biblii. Spotykamy się z nim w następujących figu-
rach stylistycznych (tropach): metaforze, metonimii, alegorii, ironii, hiperboli, peryfrazie i symbolu.

5

Metafora, czyli przenośnia, zachodzi wówczas, gdy podmiotowi zostają przypisane właściwości, któ-
rych nie posiada np. Chrystusowe słowa skierowane do apostołów: wy jesteście światłem świata (Mt
5,14). Słowa te oznaczają, że apostołowie mają w swym życiu spełniać to zadanie, które spełnia świa-
tło we wszechświecie.
Synegdocha to rodzaj metafory, w której część zastępuje całość, bądź odwrotnie, np.: Oczyść swe ser-
ce z nieprawości Jerozolimo (Jr 4,14). Słowo „Jerozolima” oznacza tutaj wszystkich mieszkańców kró-
lestwa judzkiego.
Alegoria jest rozbudowaną metaforą, obejmującą opowieść lub nawet cały utwór. Treść dosłowna
opowiadania jest tylko obrazowym przedstawieniem treści pouczeniowej o charakterze uogólnionym.
W alegorii jakiś przedmiot stale zastępuje dane pojęcie, np. winnica w Piśmie św. jest alegorycznym
obrazem Izraela.
Metonimia (zamiennia) to zamienne użycie dwóch wyrazów, które pozostają ze sobą w pewnej relacji:
przyczynowej, logicznej, czasowej, przestrzennej, itp., dla uzyskania skrótu myślowego. Np. czy nie
mam pić kielicha który dał mi Ojciec (J 18,11) zamiast „wypić wino z kielicha”.
Ironia wyraża w słowach myśl przeciwstawną zamierzonej przez autora, np.: oto człowiek stał się jako
jeden z nas (Rdz 3,22). Bóg powtarza w ironiczny sposób obietnicę węża, która nie tylko się nie speł-
niła, człowiek nie stał się, jak Bóg”, ale pójście za nią przyniosło odwrotny skutek – człowiek stracił
wszystko.
Hiperbola (przesadnia) jest to figura stylistyczna przesadnie wyolbrzymiająca jakiś przedmiot lub zja-
wisko. Przykładem hiperboli są słowa Chrystusa do uczniów: „Łatwiej przejść wielbłądowi przez ucho
igielne” (Mt 19,24). Chrystus chce powiedzieć tylko, że bardzo trudno jest bogaczowi wejść do Króle-
stwa Niebieskiego, ale nie mówi, jakby wynikało z dosłownego rozumienia tekstu, że jest to niemożli-
we.
Animizacja przypisuje przedmiotom martwym właściwości istot żywych. Jedną z form animizacji jest
personifikacja (uosobienie) przypisująca im cechy człowieka.
Peryfraza, czyli omówienie, to zastąpienie jednego wyrazu przez szereg innych, równoznacznych zna-
czeniowo. Szczególną formą peryfrazy jest eufemizm, który ma na celu złagodzenie znaczenia pew-
nych słów brzmiących dla czytelnika zbyt ostro.

S

YMBOLIZM

.

Specyficzną postacią sensu przenośnego są symbole. O symbolu mówimy wtedy, gdy jedna rzeczywi-
stość reprezentuje inną, gdy jakiś wyraz oznacza nie tylko swoją treść, ale także pośrednio inną treść.
Symbole są naturalne lub umowne. Symbol naturalny spontanicznie powoduje skojarzenie z inną rze-
czywistością, np. klucze są naturalnym symbolem władzy, stąd słowa Chrystusa: „tobie dam klucze
królestwa niebieskiego” (Mt 16,9), mówią o przekazaniu władzy. Prócz symboli słów jest też symboli-
ka wydarzeń. W Biblii mamy opisy licznych czynności symbolicznych proroków, których zadaniem
było wzmocnienie wypowiedzi przez ich symboliczne zobrazowanie.
Symbole umowne występują wtedy, gdy jedna rzeczywistość reprezentuje drugą na podstawie pewnej
konwencji przyjętej w danej społeczności czy kulturze. Mogą być reprezentowane przez przedmioty
(frędzle na szatach mające przypominać przykazania), imiona (Kefas – opoka), i liczby (siedem – do-
skonałość, pełnia).

S

ENS DUCHOWY

Papieska Komisja Biblijna określa sens duchowy jako „sens wyrażony przez teksty biblijne, gdy są one
odczytywane pod wpływem Ducha Świętego w kontekście misterium paschalnego Chrystusa i nowego
ż

ycia, które wypływa z tego misterium”. Z definicji wynika, że nie zawsze sens wyrazowy musi być

6

różny od sensu duchowego. „Gdy dany tekst biblijny odnosi się bezpośrednio do misterium paschalne-
go Chrystusa lub wypływającego z niego nowego życia, jego sens literalny jest sensem duchowym”.
Zazwyczaj tak jest w Nowym Testamencie, dlatego mówiąc „sens duchowy”, myślimy zasadniczo o
Starym Testamencie. Jednak jeśli w Starym Testamencie sens duchowy jest różny od sensu wyrazo-
wego, nigdy nie jest pozbawiony związku z nim. Zawsze sens wyrazowy stanowi jego fundament. Dla-
tego nie należy nazywać sensem duchowym – w myśl Instrukcji Papieskiej Komisji Biblijnej – subiek-
tywnych, często zupełnie dowolnych interpretacji, czy swoistych spekulacji intelektualnych.
Do sensów duchowych, lub raczej możliwych aspektów sensu duchowego, należą tzw. sens integralny,
sens typiczny i sens pełniejszy.

S

ENS INTEGRALNY

Teksty biblijne powstałe w zamierzchłej przeszłości w nowych kontekstach historycznych i literackich
objawiają powoli i sukcesywnie nowe znaczenia. Nowe wydarzenia, nowy kontekst religijny i nowe
księgi biblijne pokazują nowy sens dawnych tekstów natchnionych. Wypowiedzi Starego Testamentu
czytane w świetle Nowego Testamentu odkrywają sens integralny. Cała historia zbawienia zmierza
bowiem do Chrystusa i to Jego Osoba wiąże oba Testamenty w całość i nadaje im sens integralny.

S

ENS TYPICZNY

Jednym z aspektów sensu duchowego jest typologia. Wprawdzie ani Konstytucja o Bożym Objawie-
niu, ani Instrukcja Papieskiej Komisji Biblijnej nie używają terminu „sens typiczny”, jednak tradycyjne
określenie na typologię biblijną jest sens typiczny. Wyżej wspomniana Konstytucja Soborowa mówi:
„Ekonomia zbawienia w Starym Testamencie na to była przede wszystkim nastawiona, by przygoto-
wać, proroczo zapowiedzieć i rozmaitymi obrazami typicznymi oznaczyć nadejście Chrystusa Odkupi-
ciela wszystkich oraz Królestwa mesjańskiego” (KO 15).
Sens typiczny występuje wówczas, gdy osoba, rzecz lub wydarzenie w Stałym Testamencie ma poza
sensem wyrazowym jeszcze inny sens, wydobyty przez Nowy Testament Zapowiada on i oznacza inną
osobę, rzecz lub wydarzenie z czasów nowotestamentalnych. Te osoby, rzeczy lub wydarzenia w ST
nazywane są „typami”, albo „figurami”, a ich realizacja w Nowym Testamencie nazywana jest „anty-
typami”. Ze względu na przedmiot rozróżnia się trzy rodzaje sensu typicznego: dogmatyczny (alego-
ryczny), moralny (tropologiczny) i anagogiczny, którego przedmiotem jest życie wieczne. Np, wyraz
„Jeruzalem” dosłownie oznacza stolicę Judei, w sensie dogmatycznym „Kościół” moralnym „duszę
człowieka”, anagogicznym „niebo”.
Do zaistnienia sensu typicznego trzeba spełnienia trzech warunków: typ jest rzeczywistością histo-
ryczną lub przynajmniej literacką. Dalej, między typem i antytypem jest podobieństwo, choćby pod
pewnym względem. Podobieństwo to wynika z postanowienia Bożego o czym dowiadujemy się z tek-
stów Nowego Testamentu. Przykładem typu osobowego jest Melchizedek, król i kapłan, który zapo-
wiada Chrystusa, Króla-Arcykapłana (zob. Ps. 110). Izaak złożony w ofierze przez swego ojca Abra-
hama zapowiada Chrystusa, Syna Bożego (zob. Rz 8,32). Wody potopu są przykładem typu rzeczowe-
go i zapowiadają chrzest (zob. 1 P 3,21). Manna jest figurą Eucharystii (zob. J 6,32n.).

S

ENS PEŁNIEJSZY

Instrukcja Komisji Biblijnej określa sens pełniejszy, „jako głębszy sens tekstu, zamierzony przez Boga,
ile nie wyrażony jasno przez autora biblijnego. Odkrywa się jego istnienie w danym tekście biblijnym,
gdy bada się go w świetle Innych tekstów biblijnych, które go wykorzystują, albo w jego powiązaniu i
wewnętrznym rozwojem objawienia”.

7

Biblia posiadając dwóch autorów umożliwia istnienie dwóch sensów w Jednym stwierdzeniu. Sens
wyrazowy nadawany tekstowi przez autora ludzkiego czasem posiada zakrytą przed nim treść, którą
Bóg chciał przekazać. Ten sens jest odczytywany przez późniejszego czytelnika Biblii.

S

ENSY POZABIBLIJNE

Sensy pozabiblijne to takie, których nie potrafimy znaleźć w samym tekście biblijnym i na pewno nie
były zamierzone przez hagiografów. Należą do nich sens wywnioskowany i przystosowany.

S

ENS WYWNIOSKOWANY

Wydobywamy go z wyrazów za pomocą wnioskowania. Jest to wniosek wyciągnięty z jakiegoś twier-
dzenia biblijnego przy pomocy dodanej przesłanki rozumowej. Weźmy tekst z Ps 14,1: Mówi głupi w
sercu swoim: «Nie ma Boga» - jako pierwsza przesłankę, biblijną. Dodajmy drugą przesłankę będącą
stwierdzeniem o charakterze współczesnym: „Mój znajomy twierdzi, że nie ma Boga”. Jako wniosek, a
więc sens wywnioskowany z Biblii, otrzymamy zdanie: „Mój znajomy jest głupi”. Do sensu wywnio-
skowanego odwołał się św. Paweł w pierwszym liście do Koryntian 9,7-9. Czy ktoś uprawia winnicę i
nie spożywa z niej owoców? Lub czy pasie ktoś trzodę, a nie posila się jej mlekiem ? [...] Napisane jest
wiośnie w Prawie Mojżesza: «Nie zawiążesz pyska wołowi młócącemu». Czyż o woły troszczy się
Bóg, czy też powiedział to przede wszystkim ze względu na nas?

S

ENS PRZYSTOSOWANY

Jest to sens nadawany słowom Pisma Świętego przez zastosowanie ich do zupełnie innych osób, rze-
czy lub wydarzeń niż te, o których mówi tekst biblijny. Akomodacja może następować przez rozsze-
rzenie lub przez aluzję.
Z pierwszym wypadkiem spotykamy się, gdy jakiś tekst biblijny stosujemy do postaci lub wydarzenia
podobnego do tego, o którym mówi hagiograf. Taką akomodację stosują często teksty liturgiczne. Np.
w formularzu Mszy św. o Wyznawcy czytamy tekst Mdr 10,10: „Ona sprawiedliwego po drogach pro-
stych prowadziła i dala znajomość rzeczy świętych”. Tekst biblijny dotyczył mędrca. Liturgia rozsze-
rzyła jego zakres na świętych wyznawców. Na dzień św. Stanisława Kostki czytamy w lekcjonarzu
tekst z Mdr 4,13-18: „Wcześnie osiągnąwszy doskonałość przeżył czasów wiele”. Tekst biblijny odnosi
się do człowieka mądrego – liturgia zalicza św. Stanisława do ludzi, którzy umieli mądrze przeżyć swe
ż

ycie.

Sens przystosowany przez aluzję ma miejsce wtedy, gdy tekstowi biblijnemu przypisuje się go ze
względu na skojarzenie, czasem czysto zewnętrzne. Np. w formularzu mszy św. na 30 grudnia mamy
tekst z Mdr 18,14-15: „Gdy głęboka cisza zalegała wszystko, a noc w swoim biegu dosięgła polowy,
wszechmoc Twe słowo Panie, zstąpiło z nieba, z królewskiej stolicy”. W sensie dosłownym słowa te
odnoszą się do nocy, gdy na Egipt spadła dziesiąta plaga. Tekst liturgiczny odnosi je do nocy Bożego
Narodzenia, ale w sensie przystosowanym przez aluzję.

Prowadzący: Dziękujemy za dzisiejszy wykład i spotkanie. Dziś kolejne pytanie konkursowe, które
odnosi się do wykładu ks. Piotra. Pytanie zaś brzmi. Co to jest noematyka i czym się zajmuje? Odpo-
wiedzi prosimy nadsyłać tradycyjnie drogą elektroniczną, bądź też listownie na adres naszego radio-
wo-internetowego studium biblijnego. Za tydzień ostatnie w tym semestrze nasze spotkanie. Za ty-
dzień zakończymy wykłady z dwóch pierwszych działów nauk biblijnych – geografię i archeologię
oraz wprowadzenie do Pisma Świętego - Introdukcję. Zapraszamy.