PROMIENIOWANIE ULTRAFIOLETOWE-UV
(NADFIOLETOWE, NADFIOŁKOWE, ULTRA – VIOLET)
Promieniowanie UV zajmuje miejsce pomiędzy fioletem światła
widzialnego a promieniowaniem Rentgena.
Ze względu na zróżnicowany efekt biologiczny w prom. UV wyróżnia
się 3 obszary:
1.
UV – A o długości fali od 400 – 315 nm
2.
UV – B o długości fali od 315 – 280 nm
3.
UV – C o długości fali od 280 – 200 nm
Promieniowanie UV wywiera na organizm człowieka działanie
fotochemiczne o charakterze:
Fotosyntezy,
Utleniania,
Redukcji,
Fotolizy,
Fotoizomeryzacji.
Promieniowanie
UV SCHUMANNA
,
o długości fali of 100 do 200 nm nie ma większego
znaczenia dla biologii i medycyny, ponieważ jest
pochłaniane przez powietrze i parę wodną, a może
rozchodzić się może tylko w próżni.
Natomiast promieniowanie o długości fali
poniżej 290 nm nie dociera do powierzchni Ziemi.
PROMIENIOWANIE UV – A (400 – 315 nm)
PROMIENIOWANIE UV – A (400 – 315 nm)
Stanowi ono ponad 95% energii całkowitego prom. UV.
Przenika przez szkło okienne.
Spośród wszystkich rodzajów prom. UV dociera najgłębiej – do warstwy
rozrodczej naskórka (gdzie powstaje barwnik skóry i w okolice naczyń
krwionośnych).
Cechuje si tym, że prawie wcale nie wywołuje odczynu rumieniowego
skóry, ale w odpowiednio dużych dawkach powoduje natychmiastową lub
pośrednią pigmentację skóry, która występuje po krótkim okresie
utajenia. (utlenianie melaniny – ciemnienie skóry)
Barwnik skóry posiada zdolność pochłaniania prom. słonecznego,
w związku z czym zbrązowienie pod wpływem UV – A chroni skórę przed
tymi promieniami w ok.. 10 %, zaś całkowita opalenizna spowodowana
działaniem UV – B chroni ją 10 razy lepiej ( opalenizna stanowi barierę
utrudniającą wnikanie prom. słonecznych do ustroju, a tym samym
wspomaga
mechanizmy termoregulacji
utrzymujące w pewnych
granicach stałą temperaturę ciała.
Szczególną cechą prom. UV – A jest wywoływanie fotodermatoz przy
przyjmowaniu określonych leków.
PROMIENIOWANIE UV – B (315 – 280 nm)
PROMIENIOWANIE UV – B (315 – 280 nm)
Nazywane jest promieniami
DORNO.
Nie przenika przez szkło okienne, ale tylko przez szkło kwarcowe.
Nawet w niewielkich dawkach wywołuje silny
odczyn rumieniowy
występujący po okresie utajenia ( zależnym od dawki).
Uwalnia
histaminę
, która powoduje rozszerzanie naczyń
krwionośnych (głównie włosowatych).
Powstający
rumień fotochemiczny
jest poprzedzony krótkotrwałym
rumieniem cieplnym, wywołanym przez równoczesne działanie
prom. IR .
Prom. UV – B nie wnika głębiej niż do naskórka.
Jego przedawkowanie powoduje oparzenia słoneczne.
Wywołuje melanogenezę, czyli tworzenie barwnika skóry, wskutek
powstawania melaniny i nowych melanocytów (bierze tu udział
hormon szyszynki –melatonina, która zmniejsza tworzenie się
malaniny w skórze).
Zapoczątkowuje syntezę vit. D3 – pod ich wpływem z substancji
występujących w warstwie podstawowej skóry i naskórka powstaje
prowitamina, która przenoszona jest z krwią do wątroby, a dalej do
nerek, gdzie przechodzi w czynną vit. D3 (cholekalcyferol)
Witamina D3
Ma działanie przeciwkrzywicze, potrzebna jest do sprawnego
działania narządu wzroku, wywiera wpływ na czynności zewnątrz-
i wewnątrz-wydzielnicze gruczołów płciowych, odpowiednie
stężenie vit. D3 zwiększa wytwarzanie barwnika w skórze, ale tym
samym ogranicza jej wnikanie (D3) poprzez pigmentację i zgrubienie
naskórka.
Z chwilą, gdy w organiźmie powstanie wystarczająca ilość vit. D3,
dalsze działanie prom. słonecznych powoduje, że zamiast niej
powstają związki biologicznie nieczynne.
Optymalny poziom vit. D3 występuje po ok. 25 min.
nasłoneczniania.
vit. D3 dostarczana jest do organizmu z pożywieniem.
Promieniowanie UV – B i UV – C powoduje powstawanie w skórze
nadwodorotlenków sterydowych zaliczanych do silnie działających
związków rakotwórczych. Promieniowanie o długości fali mniejszej niż
320 nm wywiera szczególne działanie rakotwórcze.
PROMIENIOWANIE UV – C (280 – 200 nm)
PROMIENIOWANIE UV – C (280 – 200 nm)
Promieniowanie to nie dociera do powierzchni
Promieniowanie to nie dociera do powierzchni
ziemi.
ziemi.
Wywiera najsilniejsze działanie fotochemiczne
Wywiera najsilniejsze działanie fotochemiczne
Jest najbardziej szkodliwe biologicznie.
Jest najbardziej szkodliwe biologicznie.
Wytwarzane jest przez specjalne lampy
Wytwarzane jest przez specjalne lampy
stosowane wyłącznie do wyjaławiania
stosowane wyłącznie do wyjaławiania
pomieszczeń zabiegowych, różnego rodzaju
pomieszczeń zabiegowych, różnego rodzaju
sprzętu i wody w basenach kąpielowych
sprzętu i wody w basenach kąpielowych
Promieniowanie nadfioletowe
Promieniowanie nadfioletowe
Jest niewidzialne dla człowieka.
Nie wywiera działania cieplnego.
Ma silne działanie destrukcyjne, zwłaszcza prom.
UV – C i UV – B, które mogą powodować zmiany
struktury kwasów nukleinowych w jądrach komórkowych
i denaturować białka, a tym samym zabijać komórki,
wirusy i bakterie. Mogą również modyfikować kod
genetyczny, co wywołuje mutacje (np. w ciąży) oraz
rozkładać aminokwasy i zmieniać strukturę białek.
Należy brać to pod uwagę podczas przyjmowania
niektórych
leków
i
równoczesnym
stosowaniu
naświetlań, ponieważ mogą występować niepożądane
reakcje ogólne.
NAŚWIETLANIA OGÓLNE PROMIENIAMI UV
POWODUJĄ:
Poprawę samopoczucia i reaktywności organizmu,
Zwiększają zawartość wapnia i fosforanów w surowicy
krwi,
Zmniejszenie lepkości krwi i poprawiają zaopatrzenie
tkanek w tlen
Zwiększenie zdolności fagocytarnych białych krwinek,
Wywieranie działania przeciwbólowego.
PRZENIKANIE I POCHŁANIANIE
Głębokość przenikania prom. UV przez skórę zależy
od długości fali:
Prom. UV – C pochłaniane jest w całości przez warstwę
rogową naskórka i nie dociera do naczyń krwionośnych.
Prom. UV – A przenika do skóry właściwej, ale w
mniejszym stopniu niż prom. UV – B.
Ogólnie należy stwierdzić, że większa część prom.
nadfioletowych zostaje zaabsorbowanych w górnych
warstwach rogowych naskórka, a najwyżej 10 % osiąga
komórki warstwy podstawowej.
DZIAŁANIE BAKTERIOBÓJCZE
Prom. UV najsilniej działa na:
Maczugowce błonicy,
Pałeczki okrężnicy,
Gronkowce,
Pałeczki duru brzusznego,
Prątki gruźlicy.
Działanie bakteriobójcze ogranicza się do bezpośredniego
działania na bakterie znajdujące się na skórze, ewentualnie
w powietrzu lub w wodzie.
Bakterie znajdujące się wewnątrz tkanek nie zostają
uszkodzone.
Działanie bakteriobójcze polega na uszkodzeniu struktury
białek bakterii ( oddziaływanie na kwas DNA bakterii prowadzące
do ich rozpadu i zaburzające ich rozmnażanie).
FOTOUTLENIACZE
1. LEKI:
o
Sulfonamidy
o
Niektóre antybiotyki,
o
Leki przeciwgruźlicze
o
Leki przeciwcukrzycowe
o
Leki uspokajające
o
Pochodne fenotiazyny,
o
Barbiturany,
o
Złoto
o
Salicylany,
o
Preparaty dziurawca.
2. WODA KOLOŃSKA I SZARE MYDŁO
3. ZWIĄZKI ZAWARTE W MARCHWI, PIETRUSZCE
I OWOCACH CYTRUSOWYCH.
TYPY SKÓRY
TYPY SKÓRY
–
–
podział pod względem wrażliwości
podział pod względem wrażliwości
na promienie słoneczne
na promienie słoneczne
CECHY OSOBNICZE
CECHY OSOBNICZE
TYP I -
TYP I -
Biała skóra,
Biała skóra,
niebieskie oczy, piegi.
niebieskie oczy, piegi.
TYP II -
TYP II -
Biała skóra, rude
Biała skóra, rude
lub blond włosy, niebieskie
lub blond włosy, niebieskie
lub brązowe oczy.
lub brązowe oczy.
TYP III –
TYP III –
Przeciętni
Przeciętni
przedstawiciele rasy
przedstawiciele rasy
kaukaskiej
kaukaskiej
REAKCJE SKÓRY
REAKCJE SKÓRY
TYP I -
TYP I -
Duża wrażliwość
Duża wrażliwość
oparzeniowa i łatwe
oparzeniowa i łatwe
łuszczenie skóry, słabe
łuszczenie skóry, słabe
brązowienie.
brązowienie.
TYP II -
TYP II -
Szybko po
Szybko po
powstaje bolesny rumień
powstaje bolesny rumień
skóry, która słabo brązowieje.
skóry, która słabo brązowieje.
TYP III –
TYP III –
Średnia
Średnia
wrażliwość oparzeniowa i
wrażliwość oparzeniowa i
średnie brązowienie skóry.
średnie brązowienie skóry.
CECHY OSOBNICZE
CECHY OSOBNICZE
TYP IV –
TYP IV –
Biała lub
Biała lub
jasnobrązowa skóra,
jasnobrązowa skóra,
ciemnobrązowe włosy
ciemnobrązowe włosy
i ciemne oczy (typ
i ciemne oczy (typ
śródziemnomorski, wschodni).
śródziemnomorski, wschodni).
TYP V –
TYP V –
Brązowa skóra (np.
Brązowa skóra (np.
Indianie z Ameryki Płn.,
Indianie z Ameryki Płn.,
Hiszpanie).
Hiszpanie).
TYP VI –
TYP VI –
Czarna skóra
Czarna skóra
(Afryka, Ameryka Płd.,
(Afryka, Ameryka Płd.,
Australia, Indie Płd.).
Australia, Indie Płd.).
REAKCJE SKÓRY
REAKCJE SKÓRY
TYP IV –
TYP IV –
Rzadko powstają
Rzadko powstają
oparzenia skóry, szybko
oparzenia skóry, szybko
opalają się przy niewielkim
opalają się przy niewielkim
nasłonecznieniu.
nasłonecznieniu.
TYP V –
TYP V –
Rzadko powstają
Rzadko powstają
oparzenia skóry. Szybko
oparzenia skóry. Szybko
i intensywnie opalają się
i intensywnie opalają się
już przy małym
już przy małym
nasłonecznieniu.
nasłonecznieniu.
TYP VI –
TYP VI –
W normalnych
W normalnych
warunkach, nigdy nie
warunkach, nigdy nie
powstają oparzenia skóry.
powstają oparzenia skóry.
POWSTAWANIE ODCZYNU
POWSTAWANIE ODCZYNU
FOTOCHEMICZNEGO
FOTOCHEMICZNEGO
Odczyn pojawiający się na skórze po zadziałaniu
Odczyn pojawiający się na skórze po zadziałaniu
promieni UV to
promieni UV to
RUMIEŃ FOTOCHEMICZNY
RUMIEŃ FOTOCHEMICZNY
.
.
Powstawanie tego odczynu jest silnie związane
Powstawanie tego odczynu jest silnie związane
z uwalnianiem hormonów tkankowych (jak
z uwalnianiem hormonów tkankowych (jak
histamina i acetylocholina) w trakcie
histamina i acetylocholina) w trakcie
ekspozycji ciała na prom. UV. Hormony tkankowe
ekspozycji ciała na prom. UV. Hormony tkankowe
powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych co z kolei
powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych co z kolei
wywołuje zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń
wywołuje zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń
włosowatych skóry właściwej, w wyniku tego następuje
włosowatych skóry właściwej, w wyniku tego następuje
przejście osocza do przestrzeni
przejście osocza do przestrzeni
międzykomórkowej naskórka i skóry właściwej, efektem
międzykomórkowej naskórka i skóry właściwej, efektem
czego jest mikroobrzęk. Jeżeli znacznie przedawkujemy
czego jest mikroobrzęk. Jeżeli znacznie przedawkujemy
prom. UV to doprowadzimy do nieodwracalnego
prom. UV to doprowadzimy do nieodwracalnego
uszkodzenia naskórka i skóry właściwej
uszkodzenia naskórka i skóry właściwej
→ efekt →
→ efekt →
martwica.
martwica.
RUMIEŃ FOTOCHEMICZNY
RUMIEŃ FOTOCHEMICZNY
charakteryzuje się:
charakteryzuje się:
1.
OKRESEM UTAJENIA
jest to okres od momentu naświetlania prom. UV
do wystąpienia pierwszych objawów rumienia, może
być różny w zależności od intensywności dawki prom.
UV.
Trwa od 1 do 6 godzin.
1.
OKRESEM NARASTANIA RUMIENIA
obejmuje czas od wystąpienia pierwszych objawów
(rozszerzenia naczyń krwionośnych) do osiągnięcia
maksymalnego nasilenia rumienia (szczytowania).
Trwa od 6 do 24 godzin.
1.
OKRES USTĘPOWANIA RUMIENIA (ZANIKU)
Okres ten trwa do chwili całkowitego ustąpienia
rumienia. Po słabych dawkach, utrzymuje się on
do kilku godzin, a po dużych nawet do kilku dni.
DAWKOWANIE LECZNICZE
DAWKOWANIE LECZNICZE
PROMIENIOWANIA UV:
PROMIENIOWANIA UV:
Rumień fotochemiczny jest objawem widocznym i dlatego
Rumień fotochemiczny jest objawem widocznym i dlatego
wykorzystywany jest jako wskaźnik leczniczego dawkowania
wykorzystywany jest jako wskaźnik leczniczego dawkowania
promieniowania UV.
promieniowania UV.
Wygląd zewnętrzny rumienia może być różny: od barwy
Wygląd zewnętrzny rumienia może być różny: od barwy
jasno – różowej do karminowo – czerwonej z sinym
jasno – różowej do karminowo – czerwonej z sinym
odcieniem.
odcieniem.
Po zastosowaniu dużych dawek prom. UV przekraczających
Po zastosowaniu dużych dawek prom. UV przekraczających
tolerancję tkanek może wystąpić silny odczyn rumieniowy
tolerancję tkanek może wystąpić silny odczyn rumieniowy
o charakterze zapalnym z naciekiem limfatycznym
o charakterze zapalnym z naciekiem limfatycznym
i obrzękiem skóry.
i obrzękiem skóry.
Jeżeli znacznie przedawkujemy prom. UV to doprowadzimy
Jeżeli znacznie przedawkujemy prom. UV to doprowadzimy
do nieodwracalnego uszkodzenia naskórka, skóry właściwej
do nieodwracalnego uszkodzenia naskórka, skóry właściwej
z martwicą włącznie.
z martwicą włącznie.
Powierzchnia rumienia jest ściśle ograniczona do miejsca
Powierzchnia rumienia jest ściśle ograniczona do miejsca
zabiegu.
zabiegu.
Po ustąpieniu odczynu pojawia się pigmentacja skóry.
Po ustąpieniu odczynu pojawia się pigmentacja skóry.
Dawkowanie promieniowania UV ułatwia
podział
odczynu rumieniowego skóry
odczynu rumieniowego skóry
podany
przez
Konarską
Konarską
.
.
MED
MED
– Minimal Erythema Dosis
– Minimal Erythema Dosis
=
=
dawka progowa
dawka progowa
promieni nadfioletowych
promieni nadfioletowych
=
=
biodoza promieni
biodoza promieni
nadfioletowych
nadfioletowych
→
→
jest to jednostka dawkowania
jest to jednostka dawkowania
biologicznego promieniowania nadfioletowego.
biologicznego promieniowania nadfioletowego.
1 biodoza
1 biodoza
-
-
to czas naświetlania danym źródłem
to czas naświetlania danym źródłem
promieni UV, z określonej odległości, potrzebny
promieni UV, z określonej odległości, potrzebny
do uzyskania odczynu progowego u danego
do uzyskania odczynu progowego u danego
chorego. Określa ona
chorego. Określa ona
indywidualną wrażliwość
indywidualną wrażliwość
na promieniowanie UV.
na promieniowanie UV.
STOPNIE ODCZYNU FOTOCHEMICZNEGO
STOPNIE ODCZYNU FOTOCHEMICZNEGO