Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Opieka pielęgniarska

nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Wstęp

1. Zadania pielęgniarki w profilaktyce zakażeń na oddziale chirurgicznym

2. Przygotowanie chorego do badań diagnostycznych inwazyjnych i nieinwazyjnych, wykonywanych przed

zabiegiem operacyjnym

3. Przygotowanie chorego do zabiegu operacyjnego w trybie nagłym i planowym

4. Żywienie chorego w chirurgii

5. Chirurgia jednego dnia

1

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Wstęp

W module tym zostaną omówione niektóre z ważnych czynności i zadań wykonywanych

przez pielęgniarkę przy chorym, który będzie leczony chirurgicznie. Pielęgniarka jest ważnym

członkiem zespołu terapeutycznego, który jest odpowiedzialny za stworzenie choremu

dobrych i bezpiecznych warunków pobytu na oddziale chirurgicznym. Zabieg operacyjny

kojarzy się choremu z bólem, znieczuleniem i jego nieprzyjemnymi następstwami.

Pielęgniarka powinna pamiętać, że zabieg chirurgiczny jest także fizycznym zamachem na

chorego, który nie może się przed nim bronić, ani uniknąć go, stosując inne metody

lecznicze. Pacjent może obawiać się obnażania i dzielenia swoich przeżyć z innymi, obcymi

ludźmi lub utraty kontroli nad swoimi reakcjami wobec cierpienia w czasie pobytu na oddziale

chirurgicznym.

Zabieg operacyjny wzbudza u chorego obawy o okaleczenie, utratę części ciała, o to, jak

zabieg zmieni jego życie lub nawet je skróci. Od poziomu opieki pielęgniarskiej zależy

samopoczucie psychiczne i stan fizyczny pacjenta, a zarazem osiągnięcie gotowości do

poddania się operacji. Pielęgniarka w bezpośrednim kontakcie przeprowadza chorego i jego

rodzinę przez trudny okres przygotowujący do operacji, przez dzień zabiegu i okres

rekonwalescencji po operacji. W sytuacjach trudnych, niepomyślnych i źle rokujących

pozostaje ona z chorym do kresu życia i zapewnia mu warunki spokojnego, godnego

odejścia.

Pomaganie drugiemu człowiekowi to powszechnie uznawana i ceniona wartość. Pielęgniarka

w trudnym dla pacjenta okresie wykonuje to, czego on naprawdę potrzebuje — mianowicie

bezpieczeństwa, profesjonalnego i skutecznego działania, informacji, kontaktu z bliskimi,

szacunku i uznania dla siebie i swoich bliskich.

2

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

1. Zadania pielęgniarki w profilaktyce zakażeń na oddziale chirurgicznym

Zakażenia występujące na oddziale chirurgicznym stanowią poważne wyzwanie dla

pielęgniarek i całego zespołu terapeutycznego. Są problemem prawnym i etycznym

w znaczeniu ponoszenia odpowiedzialności za nieprawidłowe działanie lub zaniechanie

działań, medycznym w znaczeniu przedłużania hospitalizacji i leczenia oraz związanym

z tym cierpieniem i tragedią chorego. To także problem finansowy w znaczeniu wzrostu

kosztów leczenia chorób z zakażenia, a także zaspokojenia roszczeń finansowych osób

poszkodowanych.

Zakażenia szpitalne zostały zdefiniowane w Ustawie o chorobach zakaźnych i zakażeniach

jako zakażenia zakładowe (Dz.U. nr 126, poz. 1384 z 31 X 2001) — tym właśnie pojęciem

powinni się posługiwać wszyscy pracownicy ochrony zdrowia (jest ono obowiązujące).

„Zakażenie zakładowe to zakażenie, które zastało nabyte w czasie pobytu w zakładzie

opieki zdrowotnej udzielającym całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,

a które nie było w okresie inkubacji w chwili przyjęcia do zakładu” (Dz. U nr 126, poz. 1384,

art. 2, ust. 26).

Zakażenia zakładowe dotyczą:

— chorych leczonych na oddziałach szpitalnych całodobowych i dziennych,

— pacjentów, którym świadczona jest usługa medyczna w przychodni chirurgicznej,

— personelu medycznego, paramedycznego i pomocniczego,

— osób odwiedzających,

— dostawców, czyli wszystkich, którzy mają kontakt z ekosystemem szpitalnym.

Źródłem zakażeń na oddziale chirurgicznym może być: pościel szpitalna, bielizna chorych

(piżamy, koszule), odzież ochronna personelu, materiał opatrunkowy, sprzęt medyczny:

narzędzia, aparatura specjalistyczna, aparaty do mierzenia ciśnienia, reduktory tlenowe,

pulsoksymetry, stetoskopy, inhalatory, nawilżacze powietrza, zlewy, wanny, urządzenia

kanalizacyjne, naczynia sanitarne wielokrotnego użytku (kaczki, baseny, miski do mycia

chorych, miski nerkowate), urządzenia wentylacyjne, woda, żywność, klamki, kontakty

i… ręce personelu.

3

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Wśród wszystkich przyczyn wymienianych w literaturze na temat zakażeń szpitalnych

(zakładowych) ręce personelu wymienia się na pierwszym miejscu. Barbara Zabłocka

uważa, że „ręce są najważniejszą drogą przenoszenia drobnoustrojów w szpitalu z jednej

osoby na drugą osobę” (Zabłocka, 1996: 13). Prawidłowe mycie rąk wymaga użycia:

— mydła płynnego — w sterylnych, jednorazowych opakowaniach,

— środków do dezynfekcji skóry rąk:

• czas wcierania — 30 sekund (do wyschnięcia),
• ilość preparatu — 3 ml,

— ręczników jednorazowych,

— baterii łokciowej — uruchamiana zgodnie z przeznaczeniem (tzn. łokciem),

— instrukcji mycia rąk.

Wyróżnia się następujące sposoby mycia rąk:

— higieniczne — do całkowitego usunięcia zanieczyszczeń z użyciem mydła, pod bieżącą

wodą,

— specyficzne dla pracowników ochrony zdrowia — przedłużone w czasie mycie rąk, ze

szczególnym uwzględnieniem obszarów najczęściej pomijanych, określonych w instrukcji

mycia rąk,

— chirurgiczne mycie rąk — wielokrotne mycie rąk w wymaganym czasie, z użyciem

sterylnej szczotki i mydła odkażającego, zakończone dezynfekcją skóry rąk i wytarciem

ich w sterylny ręcznik lub serwetę.

Prowadzenie profilaktyki zakażeń zakładowych na oddziale chirurgicznym dotyczy

wszystkich pracowników, jest to podstawowy obowiązek, określony w zakresie obowiązków,

uprawnień i odpowiedzialności. Od pielęgniarki wymaga się wykonywania czynności

pielęgnacyjnych i zabiegowych, zgodnie zasadami praktyki pielęgniarskiej, wymaganymi na

oddziałach zabiegowych. Wśród zadań pielęgniarki — dotyczących profilaktyki zakażeń na

oddziale chirurgicznym (w poradni chirurgicznej) — wymienić należy:

— zachowanie krótkich paznokci i zdjęcie biżuterii,

— mycie i dezynfekcja rąk przed i po wykonaniu zabiegów aseptycznych,

— mycie i dezynfekcja rąk przed i po wykonaniu czynności w kontakcie z materiałem

biologicznym,

— zakładanie i zdejmowanie rękawiczek przy chorym, w jego obecności,

— przestrzeganie podziału pomieszczeń oddziału na „czyste”, „brudne”,

— dezynfekcję rąk w czasie obchodu lekarskiego (dopilnowanie przez pielęgniarkę

oddziałową, zapobieganie roznoszeniu bakterii na inne osoby),

4

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

— wykonywanie wszystkich czynności przy pacjencie, związanych z diagnozowaniem

i pielęgnowaniem, tylko przez pracowników medycznych,

— stosowanie sterylnego sprzętu lub sprzętu jednorazowego,

— prawidłowe wykonywanie wszystkich zabiegów leczniczych i pielęgnacyjnych,

— prawidłowe otwieranie opakowań za sprzętem jednorazowego użycia (nierozdzieranie),

— eliminowanie puszek Schimmelbucha, wdrażanie sterylnych pakietów z materiałem

opatrunkowym, narzędziami, kompletem narzędzi i materiału opatrunkowego do

wykonania zabiegów (np. zdjęcia szwów, cewnikowania),

— sterylizacja kieliszków do leków, butelek do reduktora tlenowego itd.,

— wycofanie sterylizatorów na suche powietrze,

— nadzorowanie dezynfekcji łóżek chorych, szafek dla chorych,

— nadzorowanie procesu sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń na oddziale,

— stosowanie lamp bakteriobójczych w czasie przewidzianym na dezynfekcję, w sali

chorych, sali opatrunkowej, łazience, brudowniku oraz rejestrowanie czasu pracy

promiennika uvb,

— postępowanie z brudną bielizną,

— stosowanie bielizny jednorazowej,

— segregacja odpadów, postępowanie ze zużytym sprzętem jednorazowego użycia,

z ostrymi odpadami szpitalnymi,

— dezynfekcja aparatury medycznej po każdym użyciu przy pacjencie,

— izolowanie chorych,

— prowadzenie diagnostyki mikrobiologicznej oddziału — pobieranie wymazów na posiewy

bakteriologiczne z różnych powierzchni, narzędzi, cewników usuniętych chorym,

— doskonalenie zawodowe w zakresie zakażeń zakładowych,

— stosowanie w codziennej pracy środków ochrony osobistej — fartucha, maski na usta i

nos (np. przy pielęgnacji chorych kaszlących), okularów, profilaktycznego obuwia,

— ochrona chorych przed zakażeniem układu moczowego, ran operacyjnych,

— rozpoznawanie objawów zakażenia u chorych, u siebie i innych,

— prowadzenie dokumentacji monitorującej stan epidemiologiczny oddziału, w zakresie

wymaganym od pielęgniarki odcinkowej, pielęgniarki oddziałowej, pielęgniarki

opatrunkowej, pielęgniarki poradni chirurgicznej,

— poddawanie się okresowym badaniom dla celów epidemiologicznych,

— stosowanie środków dezynfekcyjnych do przecierania i zraszania powierzchni,

szczególnie trudno dostępnych,

— monitorowanie procesów sterylizacji.

5

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Zakażenia zakładowe po zabiegach operacyjnych dotyczą nie tylko rany chirurgicznej, ale

i dróg moczowych, dróg oddechowych oraz krwi. Częstotliwość z jaką występują zależy od

operującego chirurga, rodzaju szpitala, obciążenia pacjenta i warunków pobytu chorego na

oddziale chirurgicznym, na bloku operacyjnym, w sali pooperacyjnej.

Zapobieganie zakażeniom układu moczowego, związanym z cewnikowaniem pęcherza

moczowego

Rozpoznawalne zakażenia układu moczowego stanowią aż 40% wszystkich zakażeń

zakładowych. Są one następstwem zabiegów urologicznych lub cewnikowania pęcherza

moczowego. Prawidłowa technika cewnikowania ze sterylnym obłożeniem krocza i reżimem

aseptycznym oraz pielęgnowanie pacjenta z cewnikiem mogą znacznie zmniejszyć liczbę

powikłań w postaci zakażenia. Pielęgniarka chirurgiczna musi wiedzieć od czego zależy

ryzyko zakażenia przy cewnikowaniu, a zależy ono od:

— metody cewnikowania,

— miejsca cewnikowania — sala opatrunkowo-zabiegowa, sala operacyjna, sala chorych,

— czasu utrzymywania cewnika w pęcherzu,

— rodzaju cewnika,

— jakości opieki pielęgniarskiej nad chorym z założonym cewnikiem,

— stanu ogólnego chorego, obciążeń, takich jak zaburzenia odporności, podeszły wiek,

choroby współistniejące.

Zakażenia odcewnikowe mają najczęściej łagodny przebieg, poprawa następuje zwykle po

usunięciu cewnika z pęcherza, zwiększeniu filtracji nerkowej i podawaniu środków

zakwaszających mocz (soki 100% z czarnej porzeczki, aronii), witaminy C, utrzymaniu

higieny krocza i narządów płciowych z użyciem środków łagodnie odkażających. Po

usunięciu cewnika, można zaraz w warunkach sterylnych odciąć czubek cewnika do sterylnej

próbówki i wysłać do badania mikrobiologicznego.

Zakażenie krwi jest najczęściej poprzedzone kolonizacją igły typu Venflon bakteriami

skórnymi pacjenta i rzadko następuje jako konsekwencja podania skażonego płynu

infuzyjnego. Wtórne zakażenia krwi występują z powodu innego zakażenia organizmu i ich

zapobieganie jest związane głównie z szybkim i skutecznym leczeniem pierwotnej infekcji.

Zapobieganie zakażeniom krwi to prawidłowe zakładanie i pielęgnowanie linii naczyniowych,

edukacja personelu medycznego, monitorowanie zakażeń, które mogą wystąpić przy

wykonywaniu procedur inwazyjnych dla układu naczyniowego. Jedną z funkcji oddziału

chirurgicznego jest integrowanie pracowników w celu zapewnienia chorym jak najlepszych

6

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

warunków leczenia i pielęgnowania. Kryterium tej opieki to ochrona pacjentów przed infekcją

zakładową.

7

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

2. Przygotowanie chorego do badań diagnostycznych inwazyjnych

i nieinwazyjnych, wykonywanych przed zabiegiem operacyjnym

Badania diagnostyczne u chorych przed zabiegiem operacyjnym są wykonywane w celu

zapewnienia im poczucia bezpieczeństwa oraz zmniejszenia ryzyka powikłań związanych z

zabiegiem i znieczuleniem. Te dwie interwencje powodują wiele zmian w organizmie, dlatego

też pacjent musi być w możliwie jak najlepszej kondycji fizycznej, aby mógł przeciwstawić się

tym zmianom. Przeprowadzone badania potwierdzają rozpoznanie, lokalizują zmiany

chorobowe, pozwalają chirurgowi na wybór metody operacji.

Środki do znieczulenia działają depresyjnie na układy, istnieje więc konieczność starannej

oceny stanu tych układów jeszcze przed operacją. Badania diagnostyczne wykonywane

przed operacją są podzielone na dwie zasadnicze grupy:

— nieinwazyjne — czyli takie, w czasie wykonywania których nie dochodzi do naruszenia

ciągłości tkanek. Mogą one być uciążliwe dla pacjenta, mogą dotyczyć sfery intymnej,

mogą wzbudzać niepokój, mogą powodować dolegliwości bólowe, wymagają

określonego przygotowania nawet w przeddzień badania;

— inwazyjne — czyli takie, w czasie wykonywania których naruszona zostaje ciągłość

tkanek. Są one nieprzyjemne dla chorego, bolesne, wywołują znaczny niepokój

i wymagają od personelu medycznego przygotowania chorego bezpośrednio przed

badaniem.

Do badań nieinwazyjnych można zaliczyć:

— wywiad dotyczący przebytych chorób, chorób obecnie występujących i sposobu leczenia,

przebytych operacji i rodzaju znieczulenia, nałogów, chorób występujących u najbliżej

spokrewnionych osób, wywiad pielęgniarski w kierunku wykrywania deficytów w zakresie

potrzeb, samodzielności, aktywności ruchowej i zdolności do utrzymywania kontaktów

międzyludzkich,

— badanie fizykalne dotyczące masy ciała, wzrostu, wartości tętna, ciśnienia tętniczego

krwi, stwierdzenia występowania objawów patologicznych, takich jak:

• Blumberga (np. w punkcie Mc Barneya),
• Goldflama,
• opaskowych,
• oponowych
oraz oglądanie, osłuchiwanie, opukiwanie, badanie palcem,

8

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

— badanie ekg, próba wysiłkowa, usg serca, usg z Dopplerem, rtg klatki piersiowej,

przeglądowe zdjęcie rtg jamy brzusznej, zdjęcie rtg górnego odcinka przewodu

pokarmowego, rtg jelita grubego — wlew kontrastowy, tomografia komputerowa bez

kontrastu, rezonans magnetyczny, spirometria, densytometria,

— badania dodatkowe — moczu, kału (np. na krew utajoną), wymazy na posiew, określenie

antybiogramu i inne.

Do badań inwazyjnych zalicza się:

— badania dodatkowe związane z nakłuciem żyły i pobraniem krwi do określenia

np. poziomu elektrolitów, metabolitów azotowych, glukozy, białka, enzymów

wątrobowych, trzustkowych, czynników krzepnięcia, hormonów tarczycy, składników krwi

obwodowej, grupy krwi i czynnika Rh, poziomu przeciwciał i innych wymaganych stanem

zdrowia chorego,

— punkcje jam ciała, nakłucia narządów pod kontrolą usg, badania z podaniem kontrastu

(np. tomografia komputerowa, scyntygrafia narządów), endoskopia wybranych narządów

z pobraniem wycinków i próbek wydzielin, badania angiograficzne, badania radiologiczne

narządów z użyciem kontrastu (np. urografia, cystografia, laparoskopia diagnostyczna),

— cewnikowanie narządów.

Znajomość podziału badań diagnostycznych pozwala pielęgniarce na przygotowanie do nich

pacjenta. Sprowadza się ono do udzielenia wszelkich informacji dotyczących przygotowania

się do tych badań, zarówno w domu, jak i w czasie pobytu w szpitalu. Pacjent wymaga

wsparcia, pouczenia, wyjaśnienia na czym polegają, czy ma się spodziewać bólu, co będzie

zrobione, by cierpienie było jak najmniejsze, czy mogą mu towarzyszyć osoby bliskie, czy

będzie przy nim pielęgniarka, czy badanie jest w ogóle potrzebne, jaką ma wartość do celów

leczniczych i przyszłej operacji. Przygotowanie to także pouczenie jak ma się zachować

w trakcie badania, jak ma współpracować z lekarzem w czasie badania, to wyuczony

wcześniej system porozumiewania z lekarzem, w którym chory daje znak, że czuje się źle,

że go boli, że żąda przerwania badania lub wstrzymania go na moment. Pacjent

poinformowany, pouczony, ten, który wie jak ma się zachować, rozumiejący znaczenie

i wartość badania, wspierany przez pielęgniarkę będzie współpracował, zachowywał się

w czasie badania tak, jak potrzebuje tego lekarz. Badanie przebiega wówczas sprawnie,

spokojnie, z pełnym zrozumieniem przez uczestniczących partnerów: pacjenta, lekarza

i pielęgniarki.

9

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Do badań, które są bolesne lub w sytuacji, gdy pacjent jest niespokojny, pobudzony,

wrażliwy, albo nie chce współpracować z lekarzem stosuje się premedytację. W takiej

sytuacji wymagane jest stworzenie warunków do opieki w sali dziennej, do czasu odzyskania

pełnej sprawności i samodzielności albo monitorowania jego stanu w oddziale szpitalnym

w tym samym zakresie.

To, co zostało powiedziane wcześniej dotyczyło przygotowania psychicznego. Ważne jest

również przygotowanie fizyczne do badań. Sprowadza się ono do pouczenia chorego o tym,

co ma zrobić, w jakim czasie, z jakiego sprzętu ma skorzystać. Generalnie przygotowanie

chorego dotyczy pozostawania na czczo, wykonania lewatywy oczyszczającej, wypróżnienia,

picia płynów obojętnych, samodzielnego pobrania próbek wydalin w odpowiednie probówki,

monitorowania i notowania wyników pomiaru tętna, ciśnienia tętniczego, oddechu, poziomu

cukru, diurezy, ilości przyjmowanych płynów, wydalania stolca, przyjmowania leków

w określonych odstępach czasu.

Pielęgniarka asystująca przy badaniach inwazyjnych musi pamiętać o: przestrzeganiu

aseptyki, zasad wykonywania badań i asystowania przy nich, zasad opieki nad pacjentem,

troszczenie się o pacjenta, łagodzenie stresu, stałe utrzymywanie kontaktu z chorym. Duże

znaczenie ma tu kontakt niewerbalny, jakim jest dotyk, kontakt wzrokowy i uśmiech

skierowany do chorego, a także atmosfera panująca w pracowni diagnostycznej. Należy

pamiętać o uzyskaniu zgody chorego na wykonanie badania inwazyjnego, którą wyraża on

na piśmie. Zanim jednak ją podpisze, musi uzyskać wyczerpujące informacje, łącznie z tymi,

które mówią o powikłaniach i grożących niebezpieczeństwach. Chory, mając takie

informacje, podejmuje decyzję o poddaniu się badaniom.

W czasie trwania badań chory musi mieć zapewnione warunki intymności, musi być

chroniony przed osobami trzecimi. Jest to jego niezbywalne prawo, za naruszenie którego

pielęgniarka może ponosić konsekwencje z tytułu odpowiedzialności zawodowej. W sytuacji

wystąpienia powikłań, pogorszenia stanu zdrowia czy wstrząsu, chorego trzeba ratować,

zapewnić mu wszelką pomoc medyczną, podjąć zdecydowane działania mające na celu

przywrócenie mu życia i zdrowia. Pracownie diagnostyczne muszą być zatem wyposażone

w sprzęt reanimacyjny, leki ratunkowe i tlen. Wszelkie działania w pracowni diagnostycznej

muszą być udokumentowane na piśmie lub nośnikach elektronicznych, albo na kasecie

wideo.

10

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Praca pielęgniarki w tej części zadań zawodowych jest bardzo ważna, odpowiedzialna

i wymaga od niej profesjonalizmu, stałego podnoszenia swoich kwalifikacji i umiejętności.

Musi być ona skuteczna, bezpieczna dla pacjenta i dla niej samej, etyczna oraz

potwierdzona dokumentami medycznymi. Wymienione cechy mogą być kryteriami jakości

opieki pielęgniarskiej nad podopiecznymi w okresie przygotowywania ich do zabiegu

operacyjnego.

11

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

3. Przygotowanie chorego do zabiegu operacyjnego

w trybie nagłym i planowym

Postęp w chirurgii polega na zastosowaniu metody leczenia chirurgicznego w chorobach,

w których jej dotychczas nie stosowano oraz na powiększaniu lub zmniejszaniu zakresu

operacji w celu osiągnięcia lepszych wyników. Polega także na wprowadzaniu nowych

sposobów wycinania, łączenia i zastępowania tkanek, zastępowania leczenia operacyjnego

zabiegami, które są mało inwazyjne.

Leczenie chirurgiczne uwzględniające postęp w chirurgii i pielęgniarstwie chirurgicznym jest

podstawowym zadaniem całego zespołu pracowników medycznych. Sukces leczniczy zależy

od przygotowania chorego i jego rodziny do operacji.

Przygotowanie do operacji to świadomie podejmowane działania specjalistyczne, mające na

celu osiągnięcie przez chorego gotowości do poddania się zabiegowi operacyjnemu.

W przygotowaniu pacjenta uczestniczy personel medyczny przychodni chirurgicznej,

oddziału chirurgicznego, grupy wsparcia, rodzina i inni bliscy, których wskaże chory.

Gotowość chorego to wyrażenie przez niego świadomej decyzji dotyczącej operacji

i deklarowanie postawy współpracy z zespołem terapeutycznym.

Przygotowanie chorego do zabiegu dzieli się na:

— przygotowanie fizyczne i psychiczne dalsze, które ma na celu ocenę stanu zdrowia,

wykrycie przeciwwskazań, przywrócenie równowagi psychofizycznej do stanu

gwarantującego bezpieczeństwo w czasie i po operacji,

— przygotowanie fizyczne i psychiczne bliższe, które ma na celu monitorowanie stanu

zdrowia chorego w czasie doby przed operacją, wykonanie zabiegów umożliwiających

przeprowadzenie znieczulenia i zabiegu operacyjnego, wspieranie chorego i zadbanie

o jego kondycję psychiczną,

— przygotowanie podstawowe w trybie nagłym, mające na celu natychmiastową ocenę

stanu zdrowia i wykonanie zabiegów umożliwiających przeprowadzenie interwencji

chirurgicznej w sytuacji zagrożenia życia (trwa od 1 do 3 godzin).

Czas niezbędny do wykonania czynności przygotowawczych uzależniony jest od stanu

zdrowia chorego, rodzaju zaplanowanego zabiegu, metody znieczulenia i może wynosić od

paru tygodni do kilku dni. Od profesjonalnej opieki pielęgniarskiej, stworzonych dobrych

12

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

i bezpiecznych warunków pobytu w oddziale zależy samopoczucie psychiczne i stan fizyczny

chorego, a tym samym osiągnięcie gotowości do poddania się operacji.

Przygotowanie psychiczne chorego do operacji (dalsze i bliższe) dotyczy

w szczególności łagodzenia jego przeżyć emocjonalnych związanych z poddaniem się

procedurze chirurgicznej. Intensywność przeżyć zależy od osobowości chorego, odczuwania

zagrożenia, akceptacji diagnozy lekarskiej oraz doświadczeń jego i jego bliskich z pobytu

w szpitalu, a także reakcji na dotychczasowe leczenie, doświadczeń z kontaktów

z personelem medycznym. Zgodnie np. z teorią pielęgnowania V. Henderson pielęgniarka

asystuje choremu w każdym momencie jego pobytu w szpitalu, traktuje go indywidualnie

i holistycznie, troszczy się o niego w każdej sytuacji, w której może się znaleźć, łagodzi

napięcie psychiczne, minimalizuje strach.

Wszyscy ludzie boją się operacji i innych zabiegów, w czasie których istnieje możliwość

odczuwania bólu. Strach jest reakcją obronną, chory powinien określić czego się boi.

Zadaniem pielęgniarki jest nazwanie sytuacji, których może się bać, wyjaśnienie przyczyn ich

wystąpienia, zasadności czy konieczności np. założenia drenów i ich znaczenia po operacji,

oddychania tlenem, pobytu w sali pooperacyjnej, założenia pulsoksymetru na palec dłoni itd.

Pielęgniarka może pomóc pacjentowi słuchając jego zwierzeń i obaw, informując go na

bieżąco, wyjaśniając mu przebieg każdego dodatkowego zabiegu lub badania

diagnostycznego. Musi ona pozostawać z chorym w relacji terapeutycznej.

Wzmacniając chorego psychicznie i dostarczając mu wsparcia, pielęgniarka zwiększa jego

zdolność stawiania czoła realnym zagrożeniom. Pielęgniarka powinna chronić pacjenta

przed sytuacjami urazowymi — jatrogennymi, tworzyć klimat bezpiecznego i budzącego

zaufanie kontaktu, łagodzić napięcia i negatywne emocje wywołane sytuacją choroby

i stosowanymi metodami leczenia. M. Motyka całość tych działań nazywa psychoterapią

elementarną (11).

Przygotowanie fizyczne dalsze do zabiegu operacyjnego rozpoczyna się w momencie

podjęcia decyzji o konieczności leczenia chorego metodą chirurgiczną, a kończy

w przeddzień operacji. Okres ten może mieć różną długość, co wynika ze stanu zdrowia

podopiecznego i występowania chorób współistniejących. W okresie przygotowawczym

monitoruje się bieżący stan zdrowia i ocenia wydolność poszczególnych układów ze

szczególnym zwróceniem uwagi na układ krążenia, oddechowy, wydalania. Obserwacji

podlega również stan naczyń żylnych, skóra, blizny, stan odżywienia (wyrażający się

13

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

rozwojem tkanki tłuszczowej), apetyt, sprawność ruchowa, wydolność zmysłów,

samodzielność w wykonywaniu czynności dnia codziennego. W wyniku tych pomiarów

i analizy ich wyników pielęgniarka planuje kaniulizację żył obwodowych, centralnych, tętnic,

zakres gimnastyki oddechowej przed operacją, zdolność do wydalania, zdolność do

wczesnego uruchamiania, kontrolowanie wydalania. Celem tych działań będzie utrzymanie

drożności dróg oddechowych, samodzielna zmiana ułożenia i stopniowe uruchamianie,

efektywny kaszl po operacji, aktywne znoszenie bólu pooperacyjnego z udziałem pacjenta,

napinanie mięśni szkieletowych przez ćwiczenia izometryczne, świadome uczestniczenie

w wydalaniu.

W czasie trwania przygotowania fizycznego chory będzie poddany badaniom krwi, moczu,

badaniom dodatkowym w zakładzie radiologii, diagnostyki kardiologicznej, endoskopowej

i pulmonologicznej. We wszystkich tych działaniach pacjent musi być wspierany,

informowany o wynikach i dalszych działaniach wymagających jego zgody i akceptacji. Od

pielęgniarki wymaga się przestrzegania praw pacjenta, zasad praktyki pielęgniarskiej

w chirurgii, zasad etyki zawodowej, ochrony przed zakażeniami zakładowymi oraz

utrzymywania z chorym i jego rodziną relacji terapeutycznej.

Przygotowanie fizyczne bliższe dotyczy okresu tuż przed operacją, czyli doby. Ten okres

dzieli się na przygotowanie w przeddzień zabiegu i w dniu zabiegu. Postępowanie

w przeddzień operacji rozpoczyna się po południu. Jeżeli nie ma innych przeciwwskazań,

chory na obiad otrzymuje tylko zupę, kolacji nie otrzymuje, zaś płyny przyjmuje do godziny

24.00. Wieczorem pielęgniarka wykonuje choremu enemę (klizma) oczyszczającą. Należy

pamiętać, o tym, że chory ma prawo odmówić jej wykonania. Nie może tego zrobić w sytuacji

zabiegu na jelicie grubym. Zaistniałą sytuację pielęgniarka opisuje w raporcie pielęgniarskim

i dokumentacji pielęgniarskiej chorego, po wyjaśnieniu choremu konieczności jej wykonania.

Chorego należy poinformować, o tym, jak ma się zachować, gdyby miał silne pragnienie.

Wolno mu zwilżać i płukać usta zimną wodą, bez jej połykania. Na noc chory może otrzymać

leki uspokajające — wówczas rozpoczyna się pierwszy etap premedytacji na zlecenie

lekarza anestezjologa. Wieczorem chory bierze kąpiel oczyszczającą, następnie ma

opracowane pole zabiegowe zgodnie z wymaganiami operatorów. Dzień operacji rozpoczyna

pomiar temperatury ciała, wywiad dotyczący samopoczucia fizycznego, ewentualnego

wystąpienia miesiączki, wysypki, kataru, kaszlu oraz wykonanie enemy oczyszczającej.

Chorego należy uprzedzić o zdjęciu biżuterii i innych metalowych ozdób, a także protez

zębowych. Od tego momentu chory jest przygotowany do zabiegu. Ważnym etapem

postępowania w dniu operacji jest zabezpieczenie rzeczy chorego, przebranie chorego

14

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

w koszulę chirurgiczną, wykonanie premedykacji na zlecenie lekarza anestezjologa

i przewiezienie chorego na blok — co ważne — głową do przodu, aby uchronić go przed

przykrymi skojarzeniami. Chory, po otrzymaniu premedytacji, a przed przewiezieniem na

blok pozostaje pod ścisłą opieką pielęgniarki, bowiem traci on stopniowo kontrolę nad swoimi

reakcjami fizycznymi i psychicznymi. Musi być bezpiecznie przewieziony na blok operacyjny

przez pielęgniarki z macierzystego oddziału, ponieważ chory je zna, a to łagodzi niepokój.

Gdy chory przebywa na bloku operacyjnym, pielęgniarka przygotowuje jego najbliższe

otoczenie. Dotyczy to:

— łóżka — musi ono być umyte i wydezynfekowane przez zroszenie jego powierzchni;

— zmiany pościeli;

— przygotowania szafki chorego — wyposażenie w pociętą ligninę, dużą

(wydezynfekowaną) miskę nerkowatą, ampułki z wodą destylowaną (aqua pro iniectione)

do zwilżania ust i łagodzenia uczucia pragnienia po operacji. Nie jest dozwolone —

z powodów epidemiologicznych — używanie niesterylnych szpatułek z nawiniętą gazą.

Jeżeli ich użycie jest jednak konieczne, powinny być to szpatułki jednorazowe, sterylne,

przygotowane przemysłowo lub przez centralną sterylizację szpitala, wyrzucane po

każdym zwilżaniu ust i jamy ustnej. Używanie ampułek plastikowych z wodą do

wstrzyknięć jest higieniczne, bezpieczne i tanie, a jednocześnie uaktywnia chorego, który

poi się sam z 5, 10 ml ampułki;

— przygotowania naczyń sanitarnych do zaspokajania potrzeby wydalania i prowadzenia

bilansu wodnego: basenu, kaczki, słoja miareczkowanego na specjalnym stojaku —

taborecie; nie wolno żadnych naczyń tego typu stawiać na podłodze;

— ogrzania łóżka chorego kocami elektrycznymi (lub innymi sposobami, biorąc pod uwagę

sytuację ekonomiczną ośrodków),

— sprawdzenia dostępu do próżni i tlenu, aparatu do pomiaru RR,

— przygotowania rodziny na przyjęcie krewnego po operacji (zmiana wyglądu twarzy,

mnogość drenów wychodzących z ciała chorego, podawanie tlenu przez maskę lub wąsy

tlenowe, specjalne ułożenie chorego po operacji, możliwość pobudzenia, płaczu, wołania

bliskich po imieniu).

Pielęgniarce nie wolno polecać salowej wykonania przy chorym żadnych czynności. Za

profesjonalną opiekę nad podopiecznym przygotowywanym do zabiegu pielęgniarki

odpowiadają przed swoim bezpośrednim przełożonym, to jest przed pielęgniarką

oddziałową, ale także przed rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej, sądem zawodowym,

sądem karnym i cywilnym. Pielęgniarka powinna dobrze się zastanowić zanim poprosi

15

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

o pomoc salową, gdyby jednak zdarzyła się taka sytuacja, to powinna bezwzględnie opisać

ją w raporcie pielęgniarskim. Nie może to być sytuacja powtarzająca się.

16

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

4. Żywienie chorego w chirurgii

Żywienie się człowieka, czyli przyjmowanie pokarmu jest jedną z podstawowych funkcji

organizmu ludzkiego. Pokarmy są dla organizmu źródłem energii, dostarczają substancji do

tworzenia i odbudowy komórek, warunkują zachowanie stałej temperatury i wpływają na

utrzymanie optymalnej stałości środowiska wewnętrznego — homeostazy.

Żywienie człowieka to spożywanie pokarmu i przyswajanie składników pokarmowych.

Składniki pokarmowe zostają zużyte do wytworzenia energii, część z nich zostaje wydalona,

część zostaje wykorzystana do resyntezy związków endogennych. Zatem do organizmu

ludzkiego składniki pokarmowe muszą być dostarczane ciągle i systematycznie, ponieważ

jest to organizm cudzożywny. Do składników pokarmowych zalicza się:

— składniki balastowe — nie ulegają trawieniu, a tym samym wchłanianiu, umożliwiają

prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego,

— składniki odżywcze — po strawieniu i wchłonięciu do krwi stanowią źródło energii,

budulec lub czynnik regulujący procesy życiowe, należą do nich: białko, węglowodany,

tłuszcze, składniki mineralne i witaminy oraz woda,

— składniki szkodliwe — stanowią zagrożenia dla zdrowia, powstają w wyniku

nieprawidłowego przechowywania i przetwarzania żywności,

— składniki nadające barwę, smak i zapach oraz przedłużające trwałość produktów —

wymienia się tu zioła, ale także substancje z grupy E, czyli konserwanty.

Żywienie chorego w okresie przed i po operacji zgodnie z zasadami prawidłowego

i zdrowego żywienia ma pozytywny wpływ na poziom odporności przed zakażeniami, na

poziom gojenia ran i wykonanych zespoleń, zmniejsza możliwość występowania powikłań

i zgonów.

Pielęgniarka powinna znać ogólne zasady żywienia. Dobowe zapotrzebowanie zdrowego

człowieka wynosi:

— na kalorie — 25–40 kcal/kg m. c.,

— na białko — 80–90 g,

— na tłuszcze — 80–100 g,

— na węglowodany — 280–340 g,

— na wodę — 2000 ml.

17

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

U człowieka dorosłego, będącego w okresie pooperacyjnym zapotrzebowanie na białko

wynosi 1,5–2 g/kg m. c. na dobę.

W sytuacji choroby człowiek rozpoczyna specjalny sposób żywienia, określany mianem diety

(np. dieta oszczędzająca to typ żywienia nie obciążającego, lecz oszczędzającego organizm,

a dieta lecznicza to typ żywienia odbarczającego chory narząd i zarazem oszczędzający go

i leczący). Diety lecznicze stosuje się przez czas ograniczony. Po tym okresie chory powraca

stopniowo do żywienia normalnego. Jeżeli chory wymaga dalszego ograniczania spożycia

niektórych składników pokarmowych przez długi czas, to pozostaje on na żywieniu

modyfikowanym.

Ciężko chorzy pacjenci, w tym leczeni chirurgicznie, muszą być żywieni sztucznie.

Sztuczne żywienie zostało zdefiniowane jako to, w którym droga podania pokarmu

i podawany pokarm są inne niż w normalnym, doustnym żywieniu. Żywienie sztuczne stosuje

się w sytuacji, w której karmienie doustne jest niemożliwe lub niedostateczne, np. w leczeniu

hiperkatabolizmu, przewlekłych chorób jelit, niewydolności wątroby i nerek, urazów głowy,

udarów mózgu.

Wyróżnia się dwa sposoby sztucznego żywienia:

— dojelitowe — do przewodu pokarmowego,

— pozajelitowe — parenteralne, dożylne.

Ten sposób żywienia ma na celu utrzymanie lub przywrócenie stałości środowiska

wewnętrznego, prawidłowych czynności ustroju, zapobieganie wystąpieniu zmian

czynnościowych i strukturalnych w narządach wewnętrznych i utrzymanie organizmu

ludzkiego przy życiu.

Zadaniem sztucznego żywienia chorych chirurgicznie w ciężkim stanie jest dostarczenie

źródeł energii i białka oraz utrzymanie bilansu wodno-elektrolitowego. W ten sposób

przywraca się i utrzymuje prawidłową przemianę materii, ogranicza rozpad białka,

wstrzymuje utratę azotu, uzyskuje dodatni bilans azotowy, chroni przed powstaniem

powikłań metabolicznych.

Wskazaniem do sztucznego żywienia jest sytuacja chorych, którzy nie mogą, nie powinni, nie

chcą żywić się w sposób prawidłowy, mają zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmów

18

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

w jelitach, mają zwiększone zapotrzebowanie, które nie może być zaspokojone sposobem

normalnego karmienia doustnego.

Trudną sytuacją chorych w ciężkim stanie zdrowia jest ich niedożywienie, którego rodzaj

i stopień należy określić przed rozpoczęciem sztucznego żywienia. Dokonuje się tego przez:

— wywiad i badanie przedmiotowe,

— ocenę parametrów antropometrycznych:

• ciężaru ciała,
• grubości fałdu skórnego na wysokości mięśnia trójgłowego ramienia,
• obwodu mięśni ramienia,

— ocenę siły skurczu ręki,

— określenie poziomu białka we krwi.

Przyczyną niedożywienia jest najczęściej:

— głodzenie — niewystarczająca ilość i zła jakość pokarmu, czyli żywienie jednostronne,

niezbilansowane; jest to następstwo diet, wieku starczego itp.,

— brak łaknienia, jadłowstręt, choroby psychiczne,

— choroby nowotworowe,

— stan nieprzytomności,

— zaburzenia połykania i motoryki przewodu pokarmowego,

— porażenna i mechaniczna niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej, zapalenie trzustki,

przetoki przewodu pokarmowego,

— cukrzyca, nadczynność tarczycy,

— oparzenia, posocznica, choroby wątroby.

Żywienie pozajelitowe polega na podawaniu do układu krwionośnego tych wszystkich

składników pokarmowych, które w warunkach normalnych są wchłaniane do krwi z przewodu

pokarmowego, będą to więc składniki w postaci prostej — aminokwasy, cukry proste

(glukoza, fruktoza), emulsja tłuszczowa, a także elektrolity, pierwiastki śladowe, witaminy

oraz woda. Wszystkie składniki podawane są w postaci roztworów wodnych. Pielęgniarka

musi znać podstawowe preparaty stosowane w żywieniu pozajelitowym. Zaliczamy do nich:

— aminokwasy krystaliczne lewoskrętne, jako źródło białka: Aminoplasmal,

Aminosteril-Hepa, Polfamin,

— węglowodany w postaci glukozy 5, 10, 20, 40% i emulsje tłuszczowe, np. emulsja

tłuszczowa oleju sojowego jako źródła energii (np. 10 i 20% Intralipid, 10 i 20%

Lipofundin),

19

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

— płyn wieloelektrolitowy (PWE), 10% NaCl, 10 i 15% KCl, 20 i 25 MgSO

4

— jako źródło

elektrolitów (żywienie pozajelitowe, w czasie którego nie podaje się elektrolitów jest

bardzo niebezpieczne).

Żywienie dojelitowe stało się możliwe dzięki mieszankom produkowanym przez przemysł

farmaceutyczny oraz specjalnym zgłębnikom. Pokarm podany dojelitowo jest bodźcem dla

czynności przewodu pokarmowego, stymuluje wydzielanie soków trawiennych. Karmienie

dojelitowe pobudza nerw trzewny, ukrwienie i perystaltykę jelit, a także zapobiega atonii jelit.

Stosuje się zgłębnik założony do żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego. Wskazaniami do

karmienia przez zgłębnik są m.in.:

— stan nieprzytomności chorych po operacjach, urazach, udarach mózgu,

— zaburzenia psychiczne — jadłowstręt, psychozy pooperacyjne, otępienie i apatia,

— długotrwałe zwiotczenie mięśni — w leczeniu tężca,

— zaburzenia połykania pochodzenia neurogennego,

— ciężkie i pierwotne niedożywienie — cachexia.

Do żywienia dojelitowego stosuje się diety — posiłki sporządzone w kuchni szpitalnej lub

wytworzone przez firmy farmaceutyczne.

Pielęgniarka chirurgiczna musi pamiętać, że obie metody żywienia (poza żywieniem

doustnym) są działaniem agresywnym i skomplikowanym. Wymagane jest przestrzeganie

zasad aseptyki i pielęgnowanie wkłucia żylnego, przestrzeganie szybkości wlewu,

monitorowanie stanu zdrowia chorego, doglądanie i troszczenie się o niego. Znaczenie ma

także wyjaśnianie choremu zasadności i konieczności tych działań, utrzymywanie z chorym

kontaktu i bieżące informowanie go o zmianach zachodzących pod wpływem żywienia

(z wyłączeniem doustnego). Wobec chorego żadne czynności nie mogą być zaniedbane,

zaniechane, wykonane z opóźnieniem, źle technicznie i rutynowo. Stan zdrowia chorego

zakwalifikowanego do żywienia pozadoustnego jest ciężki, nierzadko krytyczny, zatem od

pielęgniarki wymaga się szczególnej troski o pacjenta, zrozumienia jego problemów,

czuwania przy nim i chronienia go przed powikłaniami, które mogą wystąpić z uwagi na jego

ogólnie ciężki stan zdrowia.

20

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

5. Chirurgia jednego dnia

Chirurgię jednego dnia definiuje się jako oddział opieki dziennej, który obejmuje diagnostykę

i leczenie operacyjne w formie wydzielonych oddziałów, odcinków lub sal dziennego pobytu.

Organizowanie takiej formy opieki ma skrócić czas pobytu chorego i obniżyć poziom stresu

oraz uczynić placówkę leczniczą przyjazną człowiekowi. Ma zorganizować opiekę w sposób

funkcjonalny i wydajny, a także przyczynić się do leczenia większej liczby chorych w tym

samym czasie, przy użyciu mniejszych nakładów.

Korzyści organizowania tej formy opieki i leczenia są następujące:

— skrócenie czasu pobytu chorego do niezbędnego minimum, zmiana oczekiwań

pacjentów, w tym niechęci do przedłużonych okresów przebywania poza domem, chęci

skrócenia okresu nieobecności w pracy,

— zmniejszenie niepokoju związanego z chorobą i leczeniem,

— szybszy powrót do własnego środowiska, co jest szczególnie ważne w sytuacji osób

starszych,

— opracowanie skuteczniejszych i mniej jatrogennych sposobów leczenia i pielęgnowania,

poprawa planowania pracy, zwiększenie koncentracji na problemach pacjentów,

— zaoszczędzenie środków finansowych z powodu zatrudnienia mniejszej liczby personelu,

obniżenia kosztów hotelowych i innych kosztów stałych.

Chirurgia jednego dnia jest alternatywną formą hospitalizacji, w świecie można spotkać

również inną terminologię, np. chirurgia ambulatoryjna lub chirurgia bez hospitalizacji. Bez

względu na różnice w nazewnictwie można przyjąć w dużym uproszczeniu, że polega ona na

wykonaniu operacji pod narkozą z następowym krótkim okresem opieki pooperacyjnej.

Pacjent po zabiegu opuszcza oddział najczęściej w kilka do 48 godzin po zabiegu.

Preferowanym czasem wypisu jest jednak doba zabiegu operacyjnego.

Organizacja oddziału chirurgii dziennej

Oddział jest czynny w godzinach, np. od 8.00 do 20.00. Powinien mieć opracowaną

informację dla pacjentów dotyczącą rodzaju i zakresu świadczeń medycznych, wymagań

dotyczących wcześniejszego wykonania badań diagnostycznych i konsultacji warunkujących

wykonanie zabiegu u systemie jednodniowym.

21

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Pacjent może być przyjęty na podstawie skierowania od lekarza rodzinnego lub lekarza izby

przyjęć po wykonaniu wszelkich, potrzebnych badań i uzgodnieniach z kierownikiem

oddziału. Pacjenci są przyjmowani według dokładnego planu przyjęć — określanie dnia

i dokładnej godziny eliminuje lub minimalizuje czas oczekiwania na zabieg. Zakłada się, że

wszystkie procedury administracyjne muszą być uporządkowane w taki sposób, aby

zapewnić sprawne przyjęcie chorego.

Oddział zapewnia profesjonalną opiekę lekarską i pielęgniarską nad chorym operowanym

w określonej sytuacji zdrowotnej, kwalifikującej go do leczenia w systemie dziennym.

Podstawowym warunkiem przyjęcia chorego do oddziału jest kontynuacja opieki

w warunkach domowych, czyli obecność w domu drugiej osoby i posiadanie telefonu do

szybkiego kontaktu ze szpitalem w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia podopiecznego.

Umożliwia to również zamówienie wizyty lekarza do domu. Chory z oddziału dziennego jest

wypisywany w obecności osoby bliskiej w godzinach wieczornych, w pełnej świadomości

i orientacji w sytuacji, w której się znalazł. Musi on być również samodzielny w zakresie

ruchowym. Wspólnymi we wszystkich placówkach wymogami dla pacjentów i ich rodzin jest

akceptacja tej formy leczenia oraz gotowość przejęcia odpowiedzialności za opiekę nad sobą

w warunkach domowych. Takie wymogi dla pacjentów wyznaczają konieczność ich edukacji.

Jest ona szeroko rozumiana, ponieważ rozpoczyna się jeszcze przed przyjęciem pacjenta na

oddział. Ośrodki chirurgii jednego dnia muszą zapewnić wsparcie w formie opieki

w środowisku domowym — chodzi tu o ścisłą współpracę z lekarzem i pielęgniarką rodzinną.

Często dodatkowymi czynnikami wyznaczającymi możliwość leczenia w oddziałach

dobowych są: odległość od miejsca zamieszkania pacjenta i zorganizowana sieć pomocy

doraźnej w środowisku, rodzina lub opiekun są bowiem odpowiedzialni za transport chorego

w sytuacji wystąpienia komplikacji po zabiegu. Niektóre ośrodki uruchamiają hotele, w

których chory pod opieką rodziny pozostaje 1–2 dni po operacji. Jest to ważne dla osób,

które mają daleko do domu, a wybrały dany oddział dzienny. Dużym ułatwieniem, zarówno

dla pacjenta, jak i jego rodziny, jest możliwość korzystania z telefonicznych linii

informacyjnych uruchomionych przez ośrodek. Mimo że wszystkie działania są precyzyjnie

zaplanowane i opisane w terminarzu — ośrodki chirurgii jednego dnia pozostawiają sobie

bezpieczny margines czasu, wynikający z konieczności elastyczności działań

w nieprzewidzianych sytuacjach, czy też konieczności dodatkowej diagnostyki. O tym

również chory planowany do zabiegu musi być poinformowany, wówczas nie będzie miał

pretensji, gdy nastąpią przesunięcia czasowe.

22

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

Ważną cechą chirurgii dziennej jest możliwość wykonania wielu działań na rzecz pacjenta

w krótkim czasie. Takie działania muszą być planowane i dokumentowane. W oddziale

prowadzona jest dokumentacja medyczna, zawierająca szczegółową historię choroby, wyniki

badań i zabiegów pomocniczych wykonanych dla potrzeb tej właśnie operacji, opis przebiegu

zabiegu operacyjnego, rodzaju i przebiegu znieczulenia, zlecenia lekarskie i zlecenia

pielęgniarskie do czasu wypisu i odbioru przez bliskich w dniu operacji. Pacjent otrzymuje

kartę informacyjną, w której zawarte są informacje dla rodziny, lekarza rodzinnego

i pielęgniarki środowiskowej oraz numery telefonów interwencyjnych.

Topografia oddziału dziennego, układ pomieszczeń jest taki sam jak oddziału całodobowego.

Pomieszczenia muszą spełniać wymagania reżimu epidemiologicznego.

Przeciwwskazaniami do przyjęcia chorego na oddział tego typu są:

— współistniejąca choroba zakaźna,

— choroby układu krążenia, ostra psychoza, padaczka, astma,

— wiek chorego przekraczający 70 lat (choć jest to przeciwwskazanie względne),

— podejrzenie wystąpienia powikłań,

— podejrzenie wystąpienia nadmiernego krwawienia.

Do obowiązków pielęgniarki w poradni chirurgicznej należy udzielenie choremu i jego bliskim

wyczerpujących informacji o przygotowaniu się do pobytu na oddziale chirurgii dziennej.

Wyjaśnia ona, tłumaczy i sprawdza czy pacjent zrozumiał przekazane wiadomości.

Dodatkowo daje ulotkę z pełną informacją i numerem telefonu. Dzień przed przyjęciem,

w godzinach popołudniowych — np. od 16.00 pacjent nie przyjmuje posiłków, pije płyny

obojętne, dopilnowuje wypróżnienia, na noc może przyjąć lek nasenny. Od godziny 24.00

wstrzymuje się od picia płynów, w sytuacji dużego pragnienia płucze usta zimną wodą, nie

połykając jej — gdy to jednak nie pomaga, dopuszcza się przyjęcie bardzo małej ilości płynu

lub ssanie kostki lodu. Rano, w dniu zabiegu, gdy pacjent jest jeszcze w domu, musi się

wypróżnić, pozostaje na czczo i zgłasza się do ośrodka. Najlepiej, gdyby towarzyszyła mu

osoba bliska.

Do zadań pielęgniarki przyjmującej pacjenta do oddziału dziennego należy między innymi:

— nawiązanie terapeutycznego kontaktu z pacjentem i jego rodziną (bliskim, opiekunem),

— wspieranie,

— łagodzenie stresu związanego z planowanym zabiegiem,

— odpowiadanie na pytania, wyjaśnianie, pokazywanie,

23

Opieka pielęgniarska nad chorymi przygotowywanymi do leczenia chirurgicznego

24

— przeprowadzenie wywiadu z chorym, pielęgniarka musi o nim i jego sytuacji wiedzieć

dużo, a na tej podstawie:

• określić aktualny stan zdrowia dla potrzeb procesu pielęgnowania,
• zaplanować opiekę na okres pobytu pacjenta, wybrać sposoby postępowania

pielęgniarskiego z chorym w jego sytuacji zdrowotnej po zabiegu,

• oszacować potrzeby edukacyjne i zaplanować ich realizację,

— realizowanie planu pielęgnowania chorego po zabiegu, skuteczne, biegłe, bezbłędne

i zgodne z zasadami wykonywanie czynności i zabiegów przy chorym,

— ochrona chorego przed zakażeniem zakładowym,

— ochrona przed powikłaniami pooperacyjnymi,

— przygotowanie do wypisu, zaopatrzenie w dokumenty i ulotki edukacyjno-informacyjne.

Elementem opieki pielęgniarskiej nad chorym na oddziale chirurgii jednego dnia jest

edukacja. Jej celem jest zapobieganie powikłaniom, łagodzenie stresu, a także

przygotowanie do opieki w domu. Dotyczy ona samych pacjentów, ich rodzin i opiekunów.

Powinna być rozpoczęta jeszcze przed przyjęciem chorego i jest konieczna z uwagi na jego

przygotowanie do pobytu w ośrodku. Zakłada się, że im lepsze i pełniejsze przygotowanie

przed zabiegiem, tym mniej obciążony jest okres pooperacyjny. Jest to zgodne z teorią

pielęgnowania opracowaną przez D. Johnson. Pielęgniarka musi być zatem wszechstronnie

przygotowana do pełnienia tych zadań, czyli musi posiadać taką wiedzę i umiejętności, które

umożliwiają jej pracę na każdym etapie opieki nad pacjentem na oddziale dziennym. To

z kolei gwarantuje skuteczność opieki, bezpieczeństwo pacjentów, wygodę i niskie koszty

pobytu.

Chirurgia jednego dnia jest ciekawą propozycją dla pielęgniarstwa i oferuje szerokie

możliwości rozwoju zawodowego.