„zDolny

Ś

l

ą

zak Gimnazjalista” 2008/2009, blok humanistyczny , etap powiatowy Arkusz zatwierdzony przez WKK

My, małpy Zachodu

Trudno o wi

ę

ksz

ą

nierównoczesno

ść

ni

ż

Rzeczpospolita XVIII wieku i kraje o

ś

wieconego absolutyzmu. Dla

o

ś

wieceniowców – od Woltera, poprzez Fryderyka II nazywaj

ą

cego polskich szlachciców w orientalnych kontuszach

„Irokezami Europy”, a

ż

po warszawskich reformatorów – polski ustrój był jednym wielkim po

ś

miewiskiem. Z kolei dla

ideologów sarmatyzmu polska miała najlepszy ustrój.

A wzory wydawały si

ę

gotowe. Z Anglii reformatorzy mogli bra

ć

liberalny merkantylizm i nowoczesny

parlamentaryzm. Z Francji – wolteria

ń

skie wolnomy

ś

licielstwo. Z Prus – sprawn

ą

, scentralizowan

ą

administracj

ę

i

merkantylizm pa

ń

stwowy. A z Rosji – gdyby caryca pozwoliła – cho

ć

by rozbudow

ę

armii.

Jednak program modernizacji poprzez proste na

ś

ladownictwo okazał si

ę

zawieszony w pró

ż

ni nie tylko dlatego,

ż

e blokowały go Prusy i Rosja, ale przede wszystkim dlatego,

ż

e szlachecki gmin uznał kosmopolityczne o

ś

wiecenie za

twór obcy. A ostateczny upadek Rzeczpospolitej dramatycznie osłabił w

ś

ród polskiej klasy politycznej poczucie własnej

warto

ś

ci i znaczenia w Europie, umacniaj

ą

c mitologi

ę

narodow

ą

, poczucie odr

ę

bno

ś

ci polskiej historii i polskiej kultury.

Równocze

ś

nie przez cały wiek XIX spadkobiercy polskich o

ś

wieceniowców gotowi byli zło

ż

y

ć

tradycyjn

ą

polsk

ą

sielsko-anielsk

ą

„i

ś

cizn

ę

” – jak wówczas nazywano istot

ę

– na ołtarzu nowoczesno

ś

ci i zmiany polskiej to

ż

samo

ś

ci. (...)

Zamiana ziemian w mieszcza

ń

stwo i marsz do Europy po utracie pa

ń

stwowo

ś

ci w 1795 r. niektórym zdawały si

ę

przekonuj

ą

c

ą

perspektyw

ą

. Hugo Kołł

ą

taj – jeden z czołowych reformatorów epoki stanisławowskiej stał si

ę

pierwszym

euroentuzjast

ą

. My

ś

lał o „federacji imperium zachodniego”, bo wtedy mieszkaniec Europy „w któr

ą

kolwiek uda si

ę

stron

ę

... najdzie w ka

ż

dym kraju jedn

ą

dla siebie, i

ż

tak powiem, ojczyzn

ę

: bo wsz

ę

dzie t

ą

sam

ą

konstytucj

ę

, te

ż

same

prawa, t

ęż

sam

ą

miar

ę

, wag

ę

i monet

ę

;

ż

adnego kraju zwyczaje nie b

ę

d

ą

dla niego obce: mow

ę

tylko i klima znajdzie

inne”. Dzi

ś

w UE staje si

ę

to w odwrotnej kolejno

ś

ci: najpierw moneta, a potem konstytucja.

Rozczarowanie do Europy przyszło wraz z kl

ę

sk

ą

Wiosny Ludów w 1848 r. Europa rozpadła si

ę

na dwa wrogie

obozy, na parti

ę

porz

ą

dku i na parti

ę

przewrotu. Zmiany cywilizacyjne przestawały by

ć

nadziej

ą

. (...)

Na dobr

ą

spraw

ę

wszystkie polskie drogi w XIX wieku prowadziły donik

ą

d, głównie dlatego,

ż

e nie istniała polska

pa

ń

stwowo

ść

, która stwarzałaby solidn

ą

ram

ę

dla modernizacji Polski. Ale nie tylko dlatego. Potrzebna była zmiana

mentalno

ś

ci i wzorca kultury polskiej. Cywilizacja bowiem (...) to „blok systemowy”, to nie tylko technologia, ale poczucie,

ż

e zmiana sposobu prz

ę

dzenia bawełny i płodozmian ł

ą

czy si

ę

ze zniesieniem podda

ń

stwa, z rz

ą

dem przedstawicielskim,

z etyk

ą

utylitarystyczn

ą

, a to z kolei ze sceptycyzmem religijnym, higien

ą

i wygod

ą

ż

ycia, i wreszcie gdzie

ś

tam dalej było

biegłe czytanie i pisanie po francusku. Tak jak dzi

ś

w UE po angielsku.

O

ś

wieceniowi modernizatorzy zwykle ogl

ą

dali si

ę

na o

ś

wieceniowego władc

ę

, który roztoczyłby piecz

ę

nad

reformami. Po Stanisławie Augu

ś

cie stawiali na Napoleona, a po Napoleonie – na cara Aleksandra. Jednak w warunkach

„lenno

ś

ci” na rzeczywisty skok cywilizacyjny nie było widoków.

Im bardziej zamazana była przyszło

ść

, tym

ś

wietniejszy blask zdawał si

ę

bi

ć

od przeszło

ś

ci. Nie Nowa Fabryka,

lecz Stary Dwór miał by

ć

sza

ń

cem polskiej „istno

ś

ci”. A przeciwnikiem stawał si

ę

nie tylko zaborca, lecz – równie

ż

prozachodni modernizator. I tak ze szlacheckiego dworku wyjdzie zarówno polski obskurantyzm, jak i wielka poezja
romantyczna (...).

Jedni modernizatorzy stawiali na forsown

ą

industrializacj

ę

nie zwa

ż

aj

ą

c na koszty. (...). Drudzy stawiali na obcy

kapitał, co doprowadziło do kolonizacji kraju, urabiaj

ą

c „kompleks

Ś

limaka” i uraz diabelskiej ziemi obiecanej polskiego

Manchesteru. W dodatku jedyny atut – tania siła robocza – nie był atutem. Słabo wyszkoleni robotnicy byli zagro

ż

eniem

dla maszyn, a maszyny dla nich.

Trzeci

ą

drog

ą

skoku cywilizacyjnego było podnoszenie poziomu o

ś

wiaty. Ale i to była uliczka bez wyj

ś

cia,

poniewa

ż

z jednej strony rosyjskie władze hamowały rozwój szkolnictwa, a z drugiej nie było miejsca nawet dla tych

nielicznych inteligentów, którzy jako „ludzie bezdomni” przymierali głodem. Polska rozbiorowa nie miała szans na własn

ą

drog

ę

modernizacyjn

ą

.

Krzemi

ń

ski Adam, My, małpy Zachodu, Polityka 2002 nr 16, s.56 –57 (fragmenty)

zDolny Ślązak Gimnazjalista

BLOK HUMANISTYCZNY

IX DOLNO

Ś

L

Ą

SKI KONKURS DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

II ETAP - POWIATOWY

25.11.2008 r., godz. 12

00

Czas trwania 90 minut

TWÓJ KOD

Cz

P

A

B

C

∑

∑

∑

∑

W

y

n

ik

s

u

m

a

ry

c

z

n

y

(w

y

p

e

łn

ia

W

K

K

)

Przepisz tutaj swój kod znajdujący się we wkładce do arkusza

„zDolny

Ś

l

ą

zak Gimnazjalista” 2008/2009, blok humanistyczny, etap powiatowy Arkusz zatwierdzony przez WKK

Strona 2 z 4

Przepisz tutaj swój kod znajdujący się we wkładce do arkusza

CZ

ĘŚĆ

A

Zadania za 1 pkt

Tabela odpowiedzi

Zakre

ś

l X wła

ś

ciw

ą

odpowied

ź

. W ka

ż

dym zadaniu

tylko jedna odpowied

ź

jest poprawna.

W razie pomyłki otocz bł

ę

dnie zaznaczon

ą

odpowied

ź

kółkiem i jeszcze raz zaznacz X dobr

ą

odpowied

ź

.

1. Epoka stanisławowska to
A. odrodzenie.
B. o

ś

wiecenie.

C. romantyzm.
D. pozytywizm.

2. Kultura jakiego kraju była najbardziej

reprezentatywna dla XVIII-wiecznej Europy?

A. Polski.
B. Francji.
C. Anglii.
D. Rosji.

3. Poprawnym zapisem celownika l. mnogiej nazwy

mieszka

ń

ców Europy jest

A. Europejczykom.
B. europejczykom.
C. Europejczyk

ą

.

D. Europejczyków.

4. Wyraz wolnomy

ś

licielstwo to

A. zrost.
B. zło

ż

enie.

C. zestawienie.
D. skrótowiec.

5. Nieprawdziwym stwierdzeniem jest,

ż

e obóz

reform w II połowie XVIII wieku wzywał przede
wszystkim do

A. ograniczenia liberum veto i wolnej elekcji.
B. przeprowadzenia reform politycznych,

wzmacniaj

ą

cych pa

ń

stwo.

C. wła

ś

ciwego kształcenia – wychowania

ś

wiatłych

obywateli, rozumiej

ą

cych potrzeb

ę

reform.

D. ograniczenia wydatków na wojsko.

6. Poni

ż

ej wymieniono kilka nazw miejscowo

ś

ci,

pod którymi w epoce napoleo

ń

skiej stoczono

wa

ż

ne bitwy. Zaznacz t

ę

nazw

ę

, która obecnie

u

ż

ywana jest w j

ę

zyku potocznym na okre

ś

lenie

całkowitej i nieodwracalnej kl

ę

ski.

A. Austerlitz.
B. Lipsk.
C. Ulm.
D. Waterloo.

7. Które miasto na przełomie XIX i XX w. uwa

ż

ane

było za stolic

ę

kulturaln

ą

ziem polskich?

A. Pozna

ń

.

B. Warszawa.
C. Kraków.
D. Lwów.

8. Wychowawc

ą

młodzie

ż

y, historykiem, nazywanym

samotnikiem brukselskim, był

A. Ksi

ążę

Adam Jerzy Czartoryski.

B. Adam Mickiewicz.
C. Joachim Lelewel.
D. Juliusz Słowacki.

9. Wybierz spotkanie mi

ę

dzynarodowe które okre

ś

lono

słowami: Kongres nie posuwa si

ę

, on ta

ń

czy

A. Kongres berli

ń

ski.

B. Kongres wiede

ń

ski.

C. Kongres paryski.
D. Kongres wersalski.

10. Zaznacz dat

ę

czarnej procesji.

A. Kwiecie

ń

1791

B. Maj 1791
C. Marzec 1794
D. Listopad 1795

11. Tekst Bo

ż

e, co

ś

Polsk

ę

napisał Alojzy Feli

ń

ski z okazji

pierwszej rocznicy

A. powstania Królestwa Polskiego.
B. powstania Ksi

ę

stwa Warszawskiego.

C. powstania ko

ś

ciuszkowskiego.

D. powstania listopadowego.

12. Nieprawdziwym stwierdzeniem jest,

ż

e po upadku

powstania listopadowego

A. na ziemiach zaboru rosyjskiego nast

ą

piły najwi

ę

ksze

zaostrzenia i restrykcje wobec Polaków.

B. namiestnikiem na terenie Królestwa Polskiego został

Edward Flottwell zaciekły wróg polsko

ś

ci.

C. mimo kl

ę

ski nie zamierały d

ąż

enia do rozwoju

gospodarczego.

D. organizatorami poczyna

ń

niepodległo

ś

ciowych byli

ł

ą

cznicy mi

ę

dzy emigracj

ą

a krajem, zwani emisariuszami.

13. Autorem dzieła Głos wolny, wolno

ść

ubezpieczaj

ą

cy

jest

A. Stanisław Konarski.
B. Stanisław Leszczy

ń

ski.

C. Hugo Kołł

ą

taj.

D. Ignacy Krasicki.

Tabela odpowiedzi do cz

ęś

ci A

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12

13 14 15 16

17

A

A

A

A

A

A

A

A

A

A

A

A

A

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

D

D

D

D

D

D

D

D

D

D

D

D

D

Zadania otwarte

Poprawno

ść

odpowiedzi. Wypełnia WKK

„zDolny

Ś

l

ą

zak Gimnazjalista” 2008/2009, blok humanistyczny, etap powiatowy Arkusz zatwierdzony przez WKK

Strona 3 z 4

Przepisz tutaj swój kod znajdujący się we wkładce do arkusza

14. Ułó

ż

chronologicznie podane ni

ż

ej wydarzenia:

A. konfederacja barska (......)
B. elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego (......)
C. I rozbiór Polski (......)
D. powołanie Komisji Edukacji Narodowej(......)

15. Wska

ż

dwa archaizmy leksykalne w zdaniu

Wszystko i wsz

ę

dzie wi

ę

kszo

ś

ci

ą

głosów

udecydowane by

ć

powinno; przeto liberum veto,

konfederacje (...) na zawsze znosimy.

A. .....................................................................

B. .....................................................................

16. Wymie

ń

trzech

twórców

polskiej

literatury

romantycznej. (Podaj imiona i nazwiska.)

A. ....................................................................................

B. ....................................................................................

C. ....................................................................................

17. Podane wyrazy: Dolno

ś

l

ą

zak, Europejczyk, Polak,

wrocławianin, człowiek uporz

ą

dkuj według rosn

ą

cego

zakresu.

...................................................................................................

...................................................................................................

CZ

ĘŚĆ

B

Zadania za 2 punkty

18. Na podstawie akapitu trzeciego wska

ż

trzy

konsekwencje upadku Rzeczypospolitej.

A. .............................................................................

....................................................................................

B. .............................................................................

....................................................................................

C. .............................................................................

....................................................................................

19. W podanym ci

ą

gu wyrazów wska

ż

(podkre

ś

l)

cztery zapo

ż

yczenia z j

ę

zyka angielskiego.

aglomeracja, akompaniament, bajt, bank, barman,
dyskietka, gokart, pieriestrojka, sfinks, technika,
weekend, zen.

20. Z podanego fragmentu utworu wypisz i nazwij

dwa ró

ż

ne

ś

rodki stylistyczne.

Góry rozsnute na

ś

wietle ksi

ęż

yca

Rosn

ą

jak gdyby na powierzchni blasku,

Bezmiern

ą

przestrze

ń

srebro skro

ś

przesyca

I

ś

nieg jest jakby z zielonego piasku.

Kazimierz Wierzy

ń

ski Zima zakopia

ń

ska

A. ........................................ ........................................

B. ........................................ ........................................

21. Z jakich dokumentów pochodz

ą

poni

ż

sze cytaty?

A. Naród winien jest sobie samemu obron

ę

od napa

ś

ci i dla

przestrzegania

cało

ś

ci

swojej.

Wszyscy

przeto

obywatele s

ą

obro

ń

cami cało

ś

ci i swobód narodowych.

Wojsko nic innego nie jest, tylko wyci

ą

gni

ę

ta siła

obronna i porz

ą

dna z ogólnej siły narodu.

..........................................................................................
..........................................................................................

B. Wzajemnie lud wiejski, doznaj

ą

c sprawiedliwo

ś

ci

i dobroci Rz

ą

du, powinien gorliwie pozostałe dni

pa

ń

szczyzny odbywa

ć

, zwierzchno

ś

ci swojej by

ć

posłusznym, gospodarstwa pilnowa

ć

, rol

ę

dobrze

uprawia

ć

i zasiewa

ć

.

..........................................................................................
..........................................................................................

22. Z jakimi postaciami historycznymi kojarzysz słowa ?
A. Przysi

ę

gam

w

obliczu

Boga

całemu

Narodowi

Polskiemu, i

ż

powierzonej mi władzy na niczyj prywatny

ucisk nie u

ż

yj

ę

, lecz jedynie jej dla obrony cało

ś

ci

granic,

odzyskiwania

samowładno

ś

ci

Narodu

i ugruntowania powszechnej wolno

ś

ci u

ż

ywa

ć

b

ę

d

ę

. Tak

mi Panie Bo

ż

e dopomó

ż

i niewinna m

ę

ka Syna Jego.

..........................................................................................
..........................................................................................

B. Wzywam teraz kochaj

ą

cych ojczyzn

ę

, nich id

ą

za mn

ą

do ko

ś

cioła na zło

ż

enie Bogu wspólnej przysi

ę

gi

i dzi

ę

kczynienia,

ż

e nam dozwolił tak uroczystego

i zbawiennego dopełni

ć

dzieła.

..........................................................................................
..........................................................................................

18

P

K1
K2

19

P

K1
K2

20

P

K1
K2

21

P

K1
K2

22

P

K1
K2

„zDolny

Ś

l

ą

zak Gimnazjalista” 2008/2009, blok humanistyczny, etap powiatowy Arkusz zatwierdzony przez WKK

Strona 4 z 4

Przepisz tutaj swój kod znajdujący się we wkładce do arkusza

CZ

ĘŚĆ

C

Zadania za 3 punkty

23. Utwórz rodzin

ę

sze

ś

ciu wyrazów od słowa

podstawowego twór.

A. ....................................., B. ........................................,

C. ....................................., D. ........................................,

E. ....................................., F. ..........................................

24. Wymie

ń

trzy powody, dla których wszystkie

polskie drogi w XIX wieku prowadziły donik

ą

d.

(akapit 7.). Nie cytuj tekstu, odpowiedz własnymi
słowami.

A. ...................................................................................

B. ...................................................................................

C. ...................................................................................

25. Przyporz

ą

dkuj definicj

ę

zwi

ą

zkowi frazeolo-

gicznemu, wpisuj

ą

c w tabel

ę

odpowiedni

ą

liter

ę

.

cienko prz

ąść

pu

ś

ci

ć

z torbami

stan

ąć

na nogi

A. doprowadzi

ć

kogo

ś

do n

ę

dzy

B. uzna

ć

co

ś

za przepadłe i pogodzi

ć

si

ę

z tym

C. wyzby

ć

si

ę

kłopotów finansowych, podnie

ść

si

ę

z upadku

D. mie

ć

kłopoty finansowe, by

ć

w trudnej sytuacji

materialnej, prze

ż

ywa

ć

trudno

ś

ci, niepowodzenia

26. Przyporz

ą

dkuj definicj

ę

do poj

ę

cia, wpisuj

ą

c

w tabel

ę

odpowiedni

ą

liter

ę

.

kosmopolityzm

sarmatyzm

megalomania

A.

ś

wiatopogl

ą

d, styl

ż

ycia wła

ś

ciwy szlachcie polskiej

od XVII do XVIII w., cechuj

ą

cy si

ę

konserwatyzmem,

wstecznictwem, za

ś

ciankowo

ś

ci

ą

B. postawa

nacechowana

przesadnym

poczuciem

własnej warto

ś

ci

C. miło

ść

do ojczyzny i poczucie silnej wi

ę

zi z własnym

narodem, poł

ą

czone z gotowo

ś

ci

ą

po

ś

wi

ę

cenia si

ę

dla ich dobra, przy równoczesnym poszanowaniu
innych narodów

D. postawa oparta na podkre

ś

laniu swej wspólnoty

z całym

ś

wiatem, powi

ą

zana z biernym, oboj

ę

tnym

stosunkiem do tradycji i interesów własnego narodu

27. Poł

ą

cz osoby z ich dokonaniami, wpisuj

ą

c

w tabel

ę

odpowiedni

ą

liter

ę

:

Grzegorz Piramowicz

Ignacy Krasicki

Tadeusz Rejtan

A. „ojciec” Teatru Narodowego, który wi

ą

zał go z

ż

yciem

narodu

B. wybitny pedagog, sekretarz Towarzystwa do Ksi

ą

g

Elementarnych

C. patriota, który wyst

ą

pił najbardziej odwa

ż

nie na sejmie w

1773r., zatwierdzaj

ą

cym rozbiór ziem polskich

D. poeta, satyryk, pi

ę

tnował wady i przywary ludzkie

Zadania za 4 punkty

28. Poł

ą

cz osob

ę

z jej charakterystyk

ą

, wpisuj

ą

c

w tabel

ę

odpowiedni

ą

liter

ę

:

Fryderyk I

Fryderyk II

Piotr I

Maria Teresa

A. przeprowadził(a)

reformy

w

duchu

absolutyzmu

o

ś

wieconego, reform

ę

administracji, skarbu i wojska,

utworzył(a) szkoły ludowe

B. jako elektor brandenburski koronował(a) si

ę

w roku 1701

na króla

C. w czasie jego/jej panowania pa

ń

stwo stało si

ę

wielk

ą

pot

ę

g

ą

militarn

ą

D. zwiedził(a)

kraje

zachodnie

i

na

ich

wzór

przeprowadził(a) reformy

29. Poł

ą

cz poj

ę

cia z ich znaczeniem, wpisuj

ą

c w tabel

ę

odpowiedni

ą

liter

ę

:

monarchia absolutna

liberum veto

rokosz

konfederacja

A. prawo pozwalaj

ą

ce jednemu posłowi na zerwanie sejmu

B. zbrojne wyst

ą

pienie szlachty przeciw królowi

C. zwi

ą

zek zbrojny organizowany przez rycerstwo, szlacht

ę

lub wojsko w celach politycznych

D. całkowite skupienie władzy w r

ę

kach króla lub cesarza

bez kontroli ze strony społecze

ń

stwa

Wypełnia WKK

28

P

K1
K2
K3
K4

29

P

K1
K2
K3
K4

23

P

K1
K2
K3

24

P

K1
K2
K3

25

P

K1
K2
K3

26

P

K1
K2
K3

27

P

K1
K2
K3