„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Wojciech Durczak

Kształtowanie środowiska wodnego
632[01].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Marcin Biernaczyk
mgr inż. Adam Brysiewicz

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż.

Wojciech Durczak

Konsultacja:

mgr inż.

Andrzej Zych

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 632[01].Z3.02,
„Kształtowanie środowiska wodnego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu rybak śródlądowy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Środowisko wodne w stawach i obiegach zamkniętych

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2.

Przyrządy i urządzenia do pomiarów jakości wody

12

4.2.1. Materiał

nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 17

4.3.

Zabiegi profilaktyczne i lecznicze środowiska wodnego

18

4.3.1. Materiał nauczania

18

4.3.2. Pytania sprawdzające 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 25

4.4.

Zabiegi uprawowe w stawach

26

4.4.1. Materiał nauczania

26

4.4.2. Pytania sprawdzające 28
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 30

5.

Sprawdzian osiągnięć

31

6. Literatura

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o kształtowaniu środowiska

wodnego.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności związanych

z wykonywaniem zabiegów profilaktycznych i leczniczych ryb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

632[01].Z3.04

Prowadzenie wychowu

raków

632[01].Z3.05

Prowadzenie chowu ryb

w intensywnych

systemach akwakultury

632[01].Z3.02

Kształtowanie

środowiska wodnego

632[01].Z3.03

Prowadzenie wychowu ryb

632[01].Z3.01

Rozróżnianie organizmów

i obiektów akwakultury

Moduł 632[01].Z3

Akwakultura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować podstawowe jednostki układu SI,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wykazywać się zdolnościami manualnymi,

−

współpracować w grupie,

−

objaśniać podział wód śródlądowych Polski,

−

rozróżniać strefy rzek, jezior i zbiorników zaporowych,

−

określać najważniejsze czynniki środowiskowe charakteryzujące wody,

−

zinterpretować zjawiska fizyczne, chemiczne i biologiczne zachodzące w wodzie,

−

wyjaśniać potrzebę ochrony wód,

−

rozpoznawać zagrożenia dla środowiska wodnego,

−

określać rolę elementów roślinnych i zwierzęcych w ekosystemie wodnym,

−

wyjaśniać pojęcie akwakultury,

−

wyjaśniać funkcjonowanie najważniejszych narządów i układów ryb,

−

określać wymagania środowiskowe najważniejszych gatunków ryb,

−

rozpoznawać rodzaje obiektów akwakultury,

−

objaśniać działanie obiektów akwakultury,

−

rozpoznawać kategorie stawów,

−

rozróżniać elementy obiegu recyrkulacyjnego,

−

wyjaśniać budowę, funkcje i działanie elementów obiegu recyrkulacyjnego,

−

wyjaśniać sposoby chowu w obiektach sadzowych i na wodach podgrzanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować środowisko wodne w stawach, obiegach recyrkulacyjnych, wodach
podgrzanych,

−

określić metody pomiaru podstawowych parametrów fizykochemicznych wody,

−

dokonać pomiaru podstawowych parametrów fizykochemicznych wody za pomocą
przyrządów pomiarowych,

−

ocenić zagrożenia związane z warunkami środowiska wodnego w różnych okresach
chowu ryb,

−

ocenić progowe warunki środowiskowe podczas chowu różnych gatunków ryb,

−

określić najważniejsze wskaźniki jakości wody wymagane podczas chowu ryb,

−

zapobiec niekorzystnym zmianom środowiska wodnego podczas chowu ryb,

−

obliczyć ilość wody w obiektach stawowych niezbędnej do chowu ryb,

−

określić działanie urządzeń do uzdatniania wody w obiegach recyrkulacyjnych,

−

scharakteryzować rolę osadników,

−

wyjaśnić zasadę działania filtrów mechanicznych i biologicznych,

−

wyjaśnić procesy biologicznego oczyszczania wody,

−

zastosować sposoby natleniania wody,

−

wyjaśnić wpływ nawożenia i uprawy dna na środowisko stawowe,

−

określić wpływ ryb na środowisko wodne,

−

określić wpływ zabiegów profilaktycznych i leczniczych związanych z wychowem ryb
na środowisko wodne,

−

ocenić zagrożenie środowiska wodnego w różnych typach obiektów akwakultury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Środowisko wodne w stawach i obiegach zamkniętych

4.1.1. Materiał nauczania

Stawy to płytkie zbiorniki wody stojącej i wolno przepływającej, w których światło na

całej powierzchni dochodzi do dna. Dzieli się je na naturalne i sztuczne oraz spuszczalne i nie
spuszczalne. Wśród stawów można wyróżnić zbiorniki do wychowu określonych gatunków
ryb np. stawy pstrągowe i karpiowe.

Obiegi zamknięte to system zbiorników i urządzeń w których woda krąży w obiegu

zamkniętym, przeznaczonych do chowu i produkcji drogich ryb takich jak jesiotrowate,
węgorze, sumy. Wadą systemu jest wysoki koszt utrzymania hodowli, dlatego też
w systemach zamkniętych produkuje się drogie ryby. Zaletą systemu jest ograniczenie ilości
wody potrzebnej do produkcji (uwzględniając ograniczone zasoby albo dostęp do jej źródeł)
oraz możliwość prowadzenia intensywnej hodowli w wodach podgrzanych.

Typowy obieg zamknięty składa się ze zbiorników hodowlanych, filtrów do usuwania

zanieczyszczeń, urządzeń do uzdatniania wody i w przypadku hodowli w wodach
podgrzanych urządzeń do podgrzewania wody.

Rys. 1. Schemat krążenia wody w obiegu zamkniętym: B – baseny tuczowe, O – odstojnik, F – filtr biologiczny,

M – sito do oczyszczania mechanicznego, P – pompa wodna, U – uzdatnianie i dezynfekcja wody,

O

2

– natlenianie wody, G – ogrzewanie wody [2, s. 250]

Ukształtowanie stawów, morfologia jest w porównaniu z jeziorami znacznie

uproszczona. W obrębie stawów wyróżniamy: brzegi, dno i wodę.

Stawy są podzielone na trzy strefy:

−

dolny rejon stawów w okolicach odpływu, o głębokości ponad 150 cm, ma dno wolne

−

od roślinności, pokryte jest mulistym osadem,

−

strefa brzegowa stanowi przejście między lądem a wodą i w zależności od wieku

−

stawu może mieć różnorodne ukształtowanie,

−

strefa denna jest pokryta warstwą mulistego osadu, porośniętą kępami roślin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 2. Podział stawu na strefy [2, s. 76]

Woda wypełniająca stawy i zbiorniki obiegów zamkniętych, jest najważniejszym
składnikiem, bezpośrednio wpływającym na wielkość produkcji ryb. Do podstawowych
elementów określających przydatność wody do celów rybackich należy jej skład chemiczny,
odczyn, zawartość tlenu oraz temperatura.
Skład chemiczny wody jest jednym z ważniejszych czynników mających wpływ na
wydajność rybacką zbiornika. Do podstawowych pierwiastków i składników mineralnych
należą węgiel, azot, fosfor, wapń, żelazo, krzem oraz mikroelementy. Zasobność wody
w składniki zależy od rodzaju podłoża zbiornika jego wielkości i żyzności dopływów. Woda
wraz z rozpuszczonymi solami mineralnymi stanowi pożywkę dla roślin. Rośliny stanowią
podstawowe pożywienie ryb spokojnego żeru i zwierząt wodnych. W niektórych wodach
mogą występować nadmierne ilości niektórych składników chemicznych trujących dla
organizmów wodnych, np. amoniak, siarkowodór, żelazo. Nadmierna zawartość żelaza
w wodzie powyżej 1 mg/dm

3

pogarsza żerowanie i trawienie ryb, a także powoduje martwicę

nabłonka skrzeli.
Odczyn wody (pH) jest kwaśny gdy pH ma wartość poniżej 7, obojętny gdy pH = 7
i zasadowy gdy pH ma wartość powyżej 7. W wodach naturalnych odczyn najczęściej
kształtuje się w przedziale pH 3,5–9. Dla celów rybackich najlepsza jest woda o odczynie
obojętnym lub lekko zasadowym pH 7–8,5. Pomiar odczynu możemy dokonać pehametrem
lub doraźnie za pomocą papierków lakmusowych.
Zawartość tlenu w wodzie jest wynikiem pochłaniania tlenu atmosferycznego przez górne
warstwy wody. Tlen powstaje też w wodzie w wyniku fotosyntezy roślin. Najważniejszym
regulatorem zawartości tlenu w wodzie jest jej temperatura, której wzrost powoduje
zmniejszenie ilości rozpuszczonego tlenu. Niską zawartość lub brak tlenu w wodzie określa
się jako przyduchę. Niedobór tlenu w wodzie oprócz śnięcia ryb może powodować
zmniejszenie płodności ryb, zahamowanie rozwoju ikry oraz wymieranie organizmów
wodnych stanowiących pokarm dla ryb. W zależności od potrzeb tlenowych ryby możemy
podzielić na 3 grupy:

−

o dużych wymaganiach tlenowych w granicach 7–10 mg/dm

3

(pstrąg, lipień, kleń,

miętus),

−

o średnich wymaganiach tlenowych w granicach 5–8 mg/dm

3

(brzana, płoć, szczupak,

sandacz),

−

o niewielkich wymaganiach tlenowych w granicach 4–7 mg/dm

3

(leszcz, karp, sum).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tabela 1. Zależność zawartości tlenu od temperatury wody [2, s. 65]

Temperatura

(t °C)

Zawartość tlenu

mg/dm

3

Temperatura

(t °C)

Zawartość tlenu

mg/dm

3

0
1
3
5
8

10
12
14

14,64
14,24
13,29
12,81
11,89
11,35
10,86
10,39

16
18
20
22
24
26
28
30

9,97
9,56
9,19
8,85
8,52
8,22
7,94
7,67

Temperatura wody kształtuje się w wyniku procesów cieplnych zachodzących na
powierzchni i wewnątrz zbiornika. Temperatura może być czynnikiem ograniczającym wzrost
ryb i wysokość produkcji. Ryby zimnolubne najlepiej się rozwijają w temperaturze nie
przekraczającej 20°C

(łososiowate), ciepłolubne najlepiej rozwijają się w temperaturze

powyżej 20°C (karpiowate).
W stawach głównym źródłem ciepła jest pochłaniane przez wodę promieniowanie słoneczne
i dodatkowo w obiegach zamkniętych ogrzewnice, a głównym źródłem strat zimowy spadek
temperatury zewnętrznej i parowanie wody. Na temperaturę stawu wpływa także jego
głębokość i powierzchnia.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.

Co to jest staw?

2.

Co to jest obieg zamknięty ?

3.

W jaki sposób są ukształtowane stawy?

4.

Jakie rozróżniamy strefy stawu?

5.

Jakie znaczenie dla produkcji ryb ma jakość wody?

6.

Jakie elementy określają przydatność wody do celów rybackich?

7.

Jakie znaczenie dla produkcji rybackiej ma skład chemiczny wody?

8.

Jakie znaczenie dla produkcji rybackiej ma odczyn wody?

9.

Jakie znaczenie dla produkcji rybackiej ma zawartość tlenu w wodzie?

10.

Jakie wymagania związane z zawartością tlenu w wodzie mają poszczególne gatunki ryb?

11.

Jakie znaczenie dla produkcji rybackiej ma temperatura wody?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj projekt obiegu zamkniętego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się ze schematem działania obiegu zamkniętego,

2)

wysłuchać polecenia nauczyciela i następujących założeń do projektu: w obiegu
zamkniętym należy uwzględnić następujące elementy: cztery baseny tuczowe, osadnik,
filtry biologiczne, sito, pompy wodne, urządzenie do uzdatniania wody, urządzenie do
natleniania wody, urządzenie do podgrzewania wody,

3)

zapoznać się z wykazem materiałów używanych do budowy obiegów zamkniętych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4)

zaznaczyć na swoim schemacie miejsce w którym umieściłbyś wszystkie wymienione
przez nauczyciela urządzenia, połączyć je systemem rurociągów dostarczających
i odbierających wodę,

5)

dobrać materiał do budowy budowli hydrotechnicznych,

6)

zaprezentować otrzymane wyniki na forum grupy i uzasadnić dlaczego dokonałeś takiego
wyboru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat obiegu zamkniętego,

−

przymiar liniowy,

−

wykaz materiałów budowlanych,

−

arkusze papieru formatu A4, ołówki.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i oceń strefy stawu hodowlanego na przykładzie gospodarstwa rybackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać instrukcji nauczyciela na temat bezpieczeństwa i sposobu zachowania się podczas
ćwiczeń na terenie gospodarstwa rybackiego, oraz sposobu wypełniania tabeli,

2)

rozejrzeć się po terenie gospodarstwa i obejrzeć staw hodowlany,

3)

zapisać w odpowiednich rubrykach tabeli rozpoznane przez ciebie strefy stawu hodowlanego,

4)

ocenić parametry każdej ze stref (szerokość i głębokość),

5)

ocenić jakie znaczenie w cyklu hodowlanym mają poszczególne strefy,

6)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Uwaga
Nie we wszystkich stawach występują wszystkie trzy strefy!

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teren gospodarstwa rybackiego na którym występują budowle hydrotechniczne i regulacje,

−

tabele według wzoru,

Lp.

Strefy

Parametry strefy

Znaczenie dla cyklu hodowlanego

1

dolny rejon stawów

2

strefa brzegowa

3

strefa denna

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

zaprojektować dowolny obieg zamknięty?

!

!

2)

rozpoznać strefy stawu hodowlanego?

!

!

3)

rozpoznać podstawowe parametry określające jakość wody?

!

!

4)

ocenić wpływ podstawowych parametrów wody na hodowlę
rybacką?

!

!

5)

dobrać parametr zawartość tlenu w wodzie do poszczególnych
gatunków ryb?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Przyrządy i urządzenia do pomiarów jakości wody

4.2.1. Materiał nauczania

Przyrządy i urządzenia do pomiarów jakości wody są podstawowym sprzętem używanym
w nowoczesnych gospodarstwach stawowych. Znajomość i kontrola podstawowych
parametrów wody, wykorzystywanej w stawach hodowlanych ma na celu:

−

zapewnienie jak najlepszych warunków rozwoju i hodowli ryb,

−

uzyskanie odpowiednio wczesnej informacji o zmianach parametrów wody, które mogą
mieć ujemny wpływ lub zagrażać hodowli ryb i podjęcie działań zapobiegawczych,

−

kontrolę i ocenę skutków podjętych przez nas działań zapobiegawczych.
Fotometr jest to urządzenie stosowane do pomiaru zanieczyszczeń wody między innymi

stężenia azotanów. Umożliwia kontrolę cyklu azotowego w wodzie.

Rys. 3. Fotometr pokazujący zawartość azotanów w mg/l [Internet]

Tlenomierz jest to urządzenie służące do pomiaru zawartości tlenu w wodzie.

W nowoczesnych gospodarstwach używa się sond tlenowo termicznych, pomiar tlenu
odczytujemy w mg/dm

3

(ilość tlenu wyrażona jest w miligramach w stosunku do objętości

wody wyrażonej w dm

3

, 1 dm

3

= 1 litr) lub w % nasycenia wody tlenem. Zasada pomiaru

jest prosta i polega na opuszczeniu sondy pomiarowej na żądaną głębokość, włączeniu
wyświetlacza i odczytaniu wartości. Każde urządzenie zaopatrzone jest w instrukcję obsługi
i zasady konserwacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 4. Tlenomierz składający się z: wyświetlacza z ekranem ciekłokrystalicznym pokazującym wartość tlenu

w mg/dm

3

i % nasycenia, oraz sondy pomiarowej na kablu elastycznym pozwalającym na pomiary z różnych

głębokości [Internet]

Termometr urządzenie do pomiaru aktualnej temperatury wody. Ze względów

hodowlanych pomiary temperatury możemy podzielić na dwa okresy. I okres pomiary
i kontrola temperatury dokonywane w sezonie produkcyjnym czyli od maja do września
i II okres pomiary w czasie zimowania ryb. Temperatura w stawach zmienia się w ciągu doby,
w zależności od pory dnia, roku lub nasłonecznienia. Temperaturę wody należy mierzyć raz
na dobę, w dni słoneczne o godzinie 9

00

lub 22

00

a w dni pochmurne o 10

00

lub 22

00

.

W obiegach zamkniętych temperatura jest mierzona w sposób ciągły, termometry są
zainstalowane na stałe w zbiornikach hodowlanych.
Zasada pomiaru jest prosta polega na opuszczeniu sondy pomiarowej na żądaną głębokość,
włączeniu wyświetlacza i odczytaniu wartości. Każde urządzenie zaopatrzone jest
w instrukcję obsługi i zasady konserwacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 5. Termometr składający się z: wyświetlacza pokazującego temperaturę wody w stopniach, oraz sondy

pomiarowej zamontowanej na elastycznym kablu pozwalającym na pomiar temperatury na różnych

głębokościach [Internet]

pH – metr jest to urządzenie do pomiaru aktualnej wartości odczynu wody. Zasada
pomiaru jest prosta polega na opuszczeniu sondy pomiarowej na żądaną głębokość, włączeniu
wyświetlacza i odczytaniu wartości. Każde urządzenie zaopatrzone jest w instrukcję obsługi
i zasady konserwacji.

Rys. 6. pH – metr składający się z: wyświetlacza pokazującego odczyn wody pH oraz sondy pomiarowej

zamontowanej na elastycznym kablu pozwalającym na pomiar odczynu na różnych głębokościach [Internet]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.

W jakim celu stosuje się urządzenia do pomiarów jakości wody?

2.

Jakim urządzeniem możemy mierzyć stężenie azotanów w wodzie?

3.

Z jakich elementów jest zbudowany tlenomierz?

4.

Z jakich elementów jest zbudowany pH-metr?

5.

Z jakich elementów jest zbudowany termometr?

6.

W jakich jednostkach mierzymy temperaturę wody?

7.

W jakich jednostkach mierzymy odczyn wody?

8.

W jakich jednostkach mierzymy zawartość tlenu w wodzie?

9.

W jakich godzinach dokonujemy pomiaru temperatury wody?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmierz zawartość tlenu za pomocą tlenomierza

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać instrukcji nauczyciela na temat obsługi tlenomierza, bezpieczeństwa i sposobu
zachowania się podczas ćwiczeń na terenie gospodarstwa rybackiego, oraz sposobu
wypełniania tabeli,

2)

rozejrzeć się po terenie gospodarstwa i obejrzeć staw hodowlany,

3)

zgodnie z instrukcją obsługi włączyć tlenomierz, przy pomocy sondy pomiarowej zmierzyć
zawartość tlenu ( wyrażoną w mg/dm

3

i % nasycenia ), na doprowadzalniku wody i za zastawką,

4)

wyniki zapisać w odpowiednich rubrykach tabeli,

5)

ocenić jakie gatunki ryb mogą być hodowane w danych warunkach,

6)

powtórzyć pomiary w innym punkcie pomiarowym,

7)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teren gospodarstwa rybackiego,

−

tlenomierze,

−

tabele według wzoru,

I Punkt pomiarowy

Lp.

Miejsce pomiaru

Zawartość tlenu

Gatunki ryb

mg/dm

3

1

na doprowadzalniku

%

mg/dm

3

%

2

za zastawką

%

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Ćwiczenie 2

Zmierz odczyn wody za pomocą pH-metru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać instrukcji nauczyciela na temat bezpieczeństwa i sposobu zachowania się
podczas ćwiczeń na terenie gospodarstwa rybackiego, obsługi pH-metru oraz sposobu
wypełniania tabeli,

2)

rozejrzeć się po terenie gospodarstwa i obejrzeć staw hodowlany,

3)

zgodnie z instrukcją obsługi włączyć pH-metr, przy pomocy sondy pomiarowej zmierzyć
odczyn wody przy powierzchni, w połowie głębokości i przy dnie stawu,

4)

wyniki zapisać w odpowiednich rubrykach tabeli,

5)

wpisać w odpowiednią rubrykę tabeli rodzaj odczynu (zasadowy, kwaśny, obojętny),

6)

porównać odczytane wartości z modelowym odczynem 7–8,5 pH i zapisać wnioski
w odpowiednich rubrykach tabeli,

7)

powtórzyć pomiary w innym punkcie pomiarowym,

8)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teren gospodarstwa rybackiego,

−

pH-metry,

−

tabele według wzoru,

I Punkt pomiarowy

Lp.

Miejsce pomiaru

Wartość pH

Odczyn

Wnioski

1

przy powierzchni

2

w połowie głębokości

3

przy dnie

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

zmierzyć zawartość tlenu w wodzie?

!

!

2)

zmierzyć temperaturę wody?

!

!

3)

zmierzyć odczyn wody?

!

!

4)

rozróżnić jednostki w których mierzymy zawartości tlenu w wodzie
(mg/dm

3

i % nasycenia)

?

!

!

5)

dobrać gatunek ryb do takich parametrów wody jak temperatura
i zawartość tlenu?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3. Zabiegi profilaktyczne i lecznicze środowiska wodnego

4.3.1. Materiał nauczania

Związki szkodliwe dla ryb mogą powstawać w wyniku naturalnych procesów
zachodzących w zbiornikach wodnych, przy niekorzystnych parametrach jakościowych wody
takich jak odczyn, temperatura lub zawartość tlenu. Do związków powstałych w ten sposób
należy zaliczyć amoniak i żelazo w nadmiarze.
Drugim, poważniejszym źródłem wprowadzania szkodliwych związków i zanieczyszczenia
wód są ścieki. Ścieki zawierają substancje i związki szkodliwe dla ryb takie jak substancje
toksyczne, kwasy i zasady, związki organiczne, zawiesiny. Ścieki można podzielić na
przemysłowe, pochodzenia rolniczego i gospodarczo-bytowe. Do zbiorników wodnych mogą
się dostawać poprzez wody gruntowe, doprowadzalniki, opady.
Niezależnie od sposobu działania poszczególnych substancji zawartych w ściekach, wszystkie
one mają wpływ na zmniejszenie zawartości tlenu w zbiorniku wodnym.
Amoniak jest to związek chemiczny powstający w zbiornikach wodnych w wyniku procesów
gnilnych i rozkładu substancji wydalanych przez ryby i zwierzęta wodne. W nadmiarze
amoniak jest silnie trujący. Powyżej stężenia 1 mg/dm

3

jest śmiertelny dla ryb.

W środowisku naturalnym, amoniak w procesie nitryfikacji (za pomocą bakterii) jest
przetwarzany na bezpieczne dla ryb azotany.
Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do produkcji rybackiej, jednak w nadmiarze, przy
stężeniu powyżej 1 mg/dm

3

pogarsza żerowanie i trawienie ryb, powoduje martwice

nabłonka skrzeli ryb. Wody żelaziste łatwo rozpoznać po ich rdzawym kolorze.
Substancjami toksycznymi najczęściej występującymi w ściekach są:

−

środki ochrony roślin ( pestycydy ) niektóre z nich powodują śnięcie ryb przy stężeniu
0,06 mg/dm

3

,

−

fenole działają toksycznie już przy stężeniu 0,5 mg/dm

3

, dodatkowo nadają rybom

odrażający smak i zapach,

−

cyjanki są dla ryb jedną z najsilniejszych trucizn, śnięcie niektórych ryb następuje przy
stężeniu 0,2 mg/dm

3

.

Kwasy i zasady powodują zwiększenie toksyczności trucizn, kwasy: siarkowodorowy
i octowy uważa się za silne trucizny.
Związki organiczne są trujące dla ryb głównie w postaci soli metali i jonów rtęci, srebra
i miedzi.
Zawiesiny są to substancje swobodnie zawieszone w wodzie. Działają bezpośrednio na ryby
osadzają się na skrzelach, uniemożliwiają prawidłowy rozwój ikry i ograniczają ilość
pokarmu.
W warunkach naturalnych pozbywanie się zanieczyszczeń i utrzymywanie środowiska
w stanie równowagi, nazywa się procesem samooczyszczania i odbywa się samorzutnie.
Proces ten odbywa się poprzez rozmywanie i opadanie na dno zawiesin oraz w wyniku reakcji
biochemicznych zachodzących w zbiorniku wodnym.
Nitryfikacja proces utleniania amoniaku do azotanów (III) prowadzony przez bakterie
nitryfikacyjne. Azotany powstałe w tym procesie mogą zostać przyswojone przez rośliny.
Nitryfikacja jest podstawowym etapem cyklu azotowego zachodzącego w wodach
hodowlanych.
Cykl azotowy to najważniejszy proces chemiczny zachodzący w akwakulturze.
Przemiana materii między innymi metabolizm ryb prowadzi do powstania różnych związków
azotu, z których część jest bardzo szkodliwa dla organizmów żywych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

W warunkach hodowlanych mogą one uzyskać stężenie dla ryb zabójcze. Bardzo ważną rolę
w unieszkodliwianiu tych związków pełnią bakterie nitryfikacyjne.
Proces przemiany materii prowadzi do powstania amoniaku , z których przy udziale bakterii
powstają azotyny (III) (NO

3

) a potem przez następną grupę bakterii zamieniane w azotany

(V) (NO

3)

.

Rys. 7. Cykl azotowy; 1 – pokarm, odchody ryb, szczątki roślin, 2 – wydalanie amoniaku, 3 – bakterie,

4 – bakterie, 5 – wymiana wody, 6 – światło, 7 – procesy gnilne, 8 – tlen, 9 – dwutlenek węgla [Internet]

Azotany a szczególnie azotany powinniśmy utrzymywać na jak najmniejszym stężeniu.
Nadmiar azotanów ze stawu usuwany jest na kilka sposobów:
1.

Częściowo są zużywane przez rośliny w naturalnych stawach hodowlanych,

2.

Częściową wymianę wody.

3.

Użycie filtrów biologicznych w obiegach zamkniętych.

W celu zabezpieczenia stawów hodowlanych przed skutkami działania

niepożądanych

substancji i przyspieszenia procesu samooczyszczania możemy stosować odpowiednie
urządzenia mechaniczne, biologiczne i fizyko-chemiczne.
Filtry mechaniczne montowane są w systemie doprowadzalników i odprowadzalników
wody zasilającej zbiorniki wodne. Zbudowane są z metalowych krat lub sit o odpowiednio
małych oczkach. Filtry mechaniczne przeznaczone są do zatrzymywania ciał stałych
pływających w wodzie.
Filtry biologiczne są to urządzenia które działają na zasadzie wielostopniowego,
biologicznego oczyszczania wody.
Pierwszym etapem czyszczenia wody w filtrze jest wychwytywanie większych
zanieczyszczeń na gąbkach filtracyjnych.
Następnie, bakterie żyjące na złożu biologicznym (stosuje się porowate materiały (np. lawę
wulkaniczna) rozkładają trujące związki amonowe (pochodzące z odchodów ryb
i obumarłych roślin) na azotyny (NO

2

), a te z kolei na azotany (NO

3

).

Azotany jako końcowy produkt reakcji wracają do zbiornika i pełnią rolę składnika
odżywczego dla roślin żyjących w wodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 8. Zastosowanie filtrów biologicznych i mechanicznych w obiegu zamkniętym [2, s. 250]

Osadniki są to małe zbiorniki które służą do zatrzymywania mniejszych zawiesin
organicznych. Wyróżnia się w nich część przepływową, w której płyną ścieki oraz osadową
gdzie zostaje zatrzymany osad.

Rys. 9. Przekrój zbiornika osadnika [Internet]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Rys. 10. Zastosowanie osadnika w obiegu zamkniętym [2, s. 250]

Napowietrzanie i natlenianie

są to zabiegi rybackie mające na celu zapewnienie rybom

odpowiednich warunków tlenowych w stawach hodowlanych (w okresie zimowego
zalodzenia i letnich upałów) oraz dostarczenia tlenu w celu przyspieszenia procesów
biologicznego oczyszczania wody.
Napowietrzanie i natlenianie możemy przeprowadzać w sposób naturalny zwiększając
wielkość przepływu wody i głębokość stawu oraz w sposób sztuczny stosując urządzenia do
napowietrzania takie jak sprężarki, dyfuzory i kompresory powietrza.

Rys. 11. Zastosowanie urządzenia do natleniania w obiegu zamkniętym [2, s. 250]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rys. 12.

Schemat napowietrzania wody, kompresorem [5, s. 361]

Żywienie ryb jest podstawowym elementem prawidłowej i opłacalnej hodowli. Do
prawidłowego funkcjonowania każdego organizmu jest konieczne, aby pobierany przez niego
pokarm zawierał białka, tłuszcze, witaminy i związki mineralne.
W naturalnych zbiornikach wodnych ryby odżywiają się pokarmem naturalnym czyli
organizmami roślinnymi i zwierzęcymi (roślinność wynurzona i zanurzona, plankton, drobne
organizmy osiadłe na roślinach i przedmiotach, larwy owadów, ryby w przypadku ryb
drapieżnych).
Stałe odnawianie się zasobów biogenów (biogenami nazywane są pierwiastki niezbędne
do funkcjonowania każdego żywego organizmu np. fosfor) sprzyja utrzymywaniu się wyższej
żyzności wody. Ryby uczestniczą bezpośrednio w krążeniu biogenów, odkładając je w swoim
organizmie oraz wydalając je wraz z odchodami. Na tempo krążenia biogenów w zbiorniku
wpływa liczebność planktonu i innych drobnych organizmów, organizmy te stanowią pokarm
dla ryb, przy dużym zagęszczeniu ryb może to spowodować zakłócenie obiegu biogenów
i wyjałowienie zbiornika. W przypadku ryb roślinożernych np. amura białego istnieje ryzyko
zestarzenia się i wyjałowienia zbiornika wodnego w wyniku całkowitej eliminacji roślin.
Aby produkcja była opłacalna w stawach hodowlanych, konieczne jest dokarmianie ryb paszami
sztucznymi. W przypadku hodowli w stawach pstrągowych jest to jedyne źródło pokarmu.
Spożywana przez ryby pasza nie jest w całości wykorzystywana, część nie wykorzystana
przez ryby pozostaje w wodzie i stanowi nawóz organiczny. Prawidłowe dawkowanie pasz
jest niezmiernie ważne, gdyż w skrajnych przypadkach nadmiar niewykorzystanej paszy
może doprowadzić do zbyt dużej żyzności środowiska wodnego i spowodować przyduchę
i śnięcie ryb. Zapotrzebowanie na pasze oblicza się ze wzorów lub stosuje się zgodnie
z instrukcją producenta.
Zabiegi profilaktyczne i lecznicze ryb są to czynności związane z przeciwdziałaniem
chorobom i pasożytom oraz przygotowaniem ryb do zimowania i rozpoczęcia wiosennego
cyklu produkcyjnego.

W ramach wiosennych zabiegów profilaktycznych stosuje się

kąpiele

przeciwpasożytnicze. Działanie pasożytów najlepiej widać na zewnętrznej powierzchni ciała
ryby w postaci zmian chorobowych naskórka i płetw. Profilaktycznie przeciwko większości
pasożytów zewnętrznych stosuje się kąpiele w 3% roztworze soli kuchennej przez 5 minut
i w roztworze nadmanganianu potasu 10 g/m

3

wody przez 10 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

W ramach zimowych zabiegów profilaktycznych prowadzimy dezynfekcję stawu,
donośników, mnichów, sprzętu odłowowego. Dezynfekcję przeprowadzamy przy pomocy
sproszkowanego wapna palonego w ilości 1–2 t/ha dla gleb lekkich, 2,5–3,5 t/ha dla gleb
ciężkich lub mleka wapiennego w ilości 2–5 t/ha. Mlekiem wapiennym zalewamy dno
osuszonego stawu. Do dezynfekcji urządzeń, mnichów, doprowadzalników używamy 20%
mleka wapiennego.
W ramach zabiegów profilaktycznych dokonujemy:

−

wykoszenia i usunięcia roślinności wodnej z dna i łowisk,

−

przygotowania karmiska naturalnego do zimowo-wiosennego żywienia ryb,

−

kontroli szczelność mnichów i grobel.

Zabiegi lecznicze stosujemy w wypadku chorób ryb takich jak np. posocznica. Stosujemy
wówczas antybiotyki i witaminy podawane w karmie. Ilość i rodzaj antybiotyków powinien
być uzgodniony z lekarzem weterynarii.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.

Jakie znasz związki szkodliwe dla ryb?

2.

Jaki wpływ na organizm ryb ma amoniak?

3.

Jakie szkodliwe substancje dostają się do wody wraz z ściekami?

4.

Jaki wpływ na jakość wody mają kwasy i zasady?

5.

Jakich urządzeń używa się do oczyszczania wody?

6.

Jak zbudowany jest osadnik?

7.

Co to jest napowietrzanie i natlenianie wody?

8.

Jakie urządzenia są stosowane do napowietrzania i natleniania wody?

9.

Jakie składniki powinny się znaleźć w pokarmie ryb?

10.

Co wchodzi w skład pokarmu naturalnego ryb?

11.

Jaki wpływ na ilość fosforu w wodzie mają ryby?

12.

Co to jest biogen?

13.

Jakie ryzyko jest związane z nadmiarem zadanej paszy?

14.

Na czym polegają zabiegi profilaktyczne i lecznicze w stawach?

15.

W jaki sposób zabezpieczamy ryby przed pasożytami?

16.

Na czym polega dezynfekcja stawów?

17.

Jakiego stężenia mleka wapiennego używamy do dezynfekcji mnichów?

18.

W jaki sposób leczymy ryby?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oczyść osadnik zainstalowany na doprowadzalniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać instrukcji nauczyciela temat obsługi osadnika i szkodliwości niektórych
substancji znajdujących się w osadach,

2)

obejrzeć schemat osadnika,

3)

ubrać ubranie ochronne i rękawice ochronne gumowane,

4)

zamknąć zawór wlotowy do osadnika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

5)

zamknąć zawór wylotowy do osadnika,

6)

otworzyć otwory inspekcyjne do osadnika,

7)

wybrać zalegający na dnie osadnika osad, do wcześniej przygotowanych worków, beczek
plastikowych,

8)

spłukać osadnik wodą,

9)

wybrać wodę do beczek plastikowych,

10)

spryskać osadnik 20% mlekiem wapiennym,

11)

zamknąć otwory inspekcyjne,

12)

otworzyć zawory wlotowy i wylotowy,

13)

uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ubranie i rękawice ochronne,

−

narzędzia służące do otwarcia otworów inspekcyjnych,

−

narzędzia do wybierania osadu,

−

worki i beczki plastikowe,

−

środek do dezynfekcji wnętrza osadnika,

−

schemat osadnika.

Schemat budowy prostego osadnika

Ćwiczenie 2

Oblicz ilość wapna do zabiegów dezynfekcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zabiegów profilaktycznych,

2)

wysłuchać polecenia nauczyciela, polegającego na obliczeniu ilości wapna potrzebnej do
dezynfekcji stawów w gospodarstwie składającym się z kompleksu 6 stawów karpiowych
o powierzchni: I staw – 0,5 ha, II staw – 1 ha, III staw – 2 ha, IV staw – 2 ha, V staw – 4 ha,
VI staw – 0,5 ha, położonych na glebach ciężkich,

3)

zapisać powierzchnię każdego stawu w (3) kolumnie tabeli,

4)

zapisać ilość wapna potrzebną do dezynfekcji 1 ha stawu w (4) kolumnie tabeli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5)

pomnożyć wartości zapisane w (3) kolumnie przez wartości zapisane w (4) kolumnie
tabeli,

6)

wpisać wynik mnożenia w (5) kolumnie tabeli,

7)

zsumować wyniki znajdujące się w (5) kolumnie, wynik sumowania będzie całkowitą
ilością wapna potrzebną do dezynfekcji stawów,

8)

podać wynik obliczeń nauczycielowi,

9)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier A4,

−

długopis, ołówek,

−

tabela przeliczeniowa,

−

poradnik dla ucznia.

Lp.

(1)

Staw

(2)

Powierzchnia (ha)

(3)

Jednostkowa ilość

wapna (kg/ha)

(4)

Ilość wapna/staw

(kg)

(5)

1

I staw

2

II staw

3 III

staw

4 IV

staw

5 V

staw

6 VI

staw

Suma całkowita wapna przypadającego na wszystkie stawy

−

kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

rozpoznać szkodliwe związki chemiczne znajdujące się w wodzie?

!

!

2)

określić zastosowanie filtrów mechanicznych i biologicznych?

!

!

3)

określić znaczenie żywienia ryb w kształtowaniu środowiska?

!

!

4)

zastosować kąpiele przeciwpasożytnicze?

!

!

5)

przeprowadzić dezynfekcję stawu?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4. Zabiegi uprawowe w stawach

4.4.1. Materiał nauczania

Zabiegi uprawowe w stawach to zespól działań podejmowanych w gospodarstwie

rybackim mających na celu zwiększenie żyzności stawów, podnoszenia wysokości produkcji,
zwiększania ilości pokarmu naturalnego w stawie i zapewnienie najlepszych warunków
hodowli ryb. Do podstawowych zabiegów należy: odmulanie dna stawu, koszenie,
nawożenie i wapnowanie.

Odmulanie dna stawu jest czynnością mającą bezpośredni wpływ na prawidłową

hodowlę ryb. Największe znaczenie dla hodowli i chowu ryb ma warstwa mułu o grubości
15–20 cm. Taka warstwa mułu zapewnia najlepsze warunki pokarmowe dla ryb żerujących
w strefie dennej stawu.

W głębszych warstwach mułu rozmnażają się różne drobnoustroje i pasożyty ryb. Stawy

o dużych warstwach mułu mają złe warunki sanitarne, przeżywalność ryb w takich
zbiornikach jest bardzo mała.
Odłów ryb z takich stawów jest bardzo utrudniony, woda schodzi wolno, ryby nie mogą
swobodnie spływać z łowiska a pozostawione w mule, giną.
Nadmiar mułu po spuszczeniu wody usuwa się najczęściej metodami mechanicznymi przy
pomocy koparki, lub w przypadku małych zbiorników ręcznie. Mułem wywiezionym ze
stawów można nawozić gleby piaszczysto–żwirowe i łąki.

Zamuleniu stawu zapobiegamy poprzez:

−

systematyczne wapnowanie,

−

spuszczanie wody zimą,

−

obsiew dna zbiornika roślinami takimi jak len, słonecznik.

Koszenie

stawów jest czynnością wykonywaną okresowo we wczesnym okresie

wiosennym i jesienią.
W praktyce rybackiej rośliny wodne dzielimy na: roślinność wynurzoną (twardą) np. pałka,
trzcina, sitowie, tatarak i roślinność zanurzoną (miękką) np. moczarka kanadyjska, rogatek,
rdesty.
Kosimy tylko roślinność twardą która jest przyczyną zarastania i zanikania zbiorników
wodnych.
Roślinność miękka spełnia pożyteczną rolę, stanowiąc miejsce schronienia i tarła. Roślinność
miękka jest źródłem pokarmu ponadto dzięki procesom fotosyntezy wzbogaca wodę w tlen.
Nawożenie stawów jest to zabieg polegający na zwiększenia ilości pokarmu naturalnego
w stawie przez spowodowanie masowego rozwoju planktonu i zwierząt żyjących w dnie
stawu. Nawożenie polega na dostarczeniu do zbiornika wodnego podstawowych
pierwiastków mineralnych: azotu, fosforu i potasu.
Nawożenie możemy podzielić na mineralne i organiczne. Efekt nawożenia możemy osiągnąć
również prowadząc uprawę roślin na dnie stawów lub hodowlę ptactwa na terenie osuszonych
stawów.

Nawożenie mineralne polega na stosowaniu nawozów sztucznych, fabrycznie

przygotowanych do podawania. Nawożenie przeprowadza się kompleksowo, jednocześnie
wysiewając nawozy azotowe, fosforowe i potasowe. Spośród dostępnych w handlu najlepsze
wyniki dają: saletra amonowa, siarczan amonu, superfosfat i sól potasowa.
W Polsce w pierwszym roku nawożenia zaleca się stosowanie niższych dawek
a w następnych latach ich zwiększanie. Tabela poniżej pokazuje planowe zwiększanie dawki
minerałów na przestrzeni 5 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Tabela 2.

Pięcioletni plan dawkowania minerałów. Dawki wyrażone są w kg/ha [2, s. 293]

Azot Fosfor Potas

40–60 15 5–10

60–80 20 10–15

80–100 30 15–20

100–120 40 20–25

120–150 45 25–30

Przy stosowaniu nawozów sypkich najczęściej rozsiewa się je z łodzi pływającej po

stawie lub poprzez wypłukiwanie nawozów przez wodę z koszów przyczepionych do boków
łodzi. Innym sposobem zadawania nawozów jest wysiew na suche dno stawu (w zimie).
Nawozy mineralne można tez podawać do stawu z dopływającą wodą.

Zasady których należy przestrzegać przy stosowaniu nawozów mineralnych:

−

nie mieszać wapna z superfosfatem,

−

nie mieszać wapna z nawozami amonowymi,

−

wstrzymać przepływ wody na tydzień po wysiewie nawozów,

−

równomiernie rozprowadzać nawozy po całym stawie,

−

dawki regulować według przezroczystości wody, jeśli przezroczystość wody jest
mniejsza niż 30 cm, należy zastosować silny przepływ wody prze staw.

Nawożenie organiczne polega na zastosowaniu nawozów naturalnych takich jak:

obornik, gnojowica, kompost.
Ten rodzaj nawożenia może być stosowany wyłącznie w stawach, w których prowadzona jest
systematyczna kontrola zawartości tlenu w wodzie i zagwarantowany jest stały dopływ
czystej i dobrze natlenionej wody.
Nawozy organiczne możemy zadawać poprzez rozrzucanie nawozu na całej powierzchni dna
stawu lub ułożenie nawozu w kupki wystające z wody.
Do najlepszych nawozów organicznych należy obornik koński i owczy. Stosowany głównie
w stawach narybkowych i przesadkach w ilości 15–30 t/ha.

Uprawa roślin na dnie osuszonych stawów podnosi ich żyzność, dodatkowo jest źródłem

pozyskiwania zielonej paszy. Do tego typu zabiegów stosuje się trawy słodkie, żyto, owies.
Stosuje się też rośliny uprawne szybko rosnące, które można zebrać do czerwca, przed
zalewem stawu.
Hodowla

ptactwa wraz z hodowlą ryb na terenie stawów karpiowych daje podwójne

korzyści. W okresie przed zalewem stawów możemy prowadzić dodatkowy wychów ptactwa,
z drugiej strony w miejscu wychowu drobiu pozostają wartościowe odchody, użyźniające
stawy po zalewie wspomagające hodowlę ryb.
Wapnowanie

stawów jest zabiegiem przeprowadzanym w celu dezynfekcji stawu

(zostało to opisane w rozdziale 4.3) oraz w celu poprawienia jakości wody, utrzymania
właściwego pH na poziomie 7–8. Do odkwaszania wody stosuje się wapno w takich samych
ilościach jak przy zabiegach dezynfekcyjnych.
Wysiew wapna może być przeprowadzany dwoma metodami: na suche dno lub na wodę.
Wysiew na suche dno przeprowadzamy ręcznie lub mechanicznie za pomocą dmuchaw lub
siewników.
Wysiew na wodę przeprowadzamy z łodzi lub za pomocą młynków wapnujących
zainstalowanych na doprowadzalnikach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 13.

Schemat i konstrukcja młynka wapnującego [5, s. 177]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.

Czym są zabiegi uprawowe w stawach?

2.

Czy potrafisz wymienić podstawowe zabiegi uprawowe?

3.

Na czym polega odmulanie dna stawu?

4.

Na czym polega nawożenie stawów?

5.

Na czym polega regulacja wzrostu roślin?

6.

Co to jest wapnowanie?

7.

Powyżej jakiej warstwy mułu należy przeprowadzać odmulanie dna stawu?

8.

Co to jest roślinność twarda i miękka?

9.

Dlaczego rozrost roślinności twardej jest niekorzystny dla hodowli?

10.

Czym są nawozy sztuczne mineralne?

11.

Jakie rodzaje nawozów sztucznych najczęściej stosujemy?

12.

Jakie podstawowe pierwiastki dostarczamy do wody podczas nawożenia?

13.

Jakie nawozy organiczne stosujemy do nawożenia stawów?

14.

Na czym polega uprawa roślin na obszarze stawów hodowlanych?

15.

Na czym polega hodowla ptactwa na obszarze stawów hodowlanych?

16.

Jakimi metodami wapnujemy stawy?

17.

Na czym polega różnica pomiędzy dezynfekcją i wapnowaniem stawów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz dawki nawozów sztucznych w pierwszym roku nawożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać polecenia nauczyciela polegającego na obliczeniu dawek azotu, fosforu
i potasu w pierwszym roku nawożenia, dla 20 ha gospodarstwa hodowlanego ,

2)

zapoznać się z tabelą dawek minerałów,

3)

wysłuchać instrukcji nauczyciela na temat sposobu wypełniania I tabeli przeliczeniowej,

4)

w kolumnie (3) tabeli wpisać powierzchnię całkowitą gospodarstwa dla każdego
pierwiastka,

5)

w kolumnie (4) wpisać jednostkową ilość każdego pierwiastka przypadającą na jeden ha
powierzchni,

6)

pomnożyć wartości z kolumny (3) przez wartości z kolumny (4), wyniki wpisać do
kolumny (5),

7)

wysłuchać instrukcji nauczyciela na temat sposobu wypełniania II Tabeli
przeliczeniowej,

8)

wpisać wartość z kolumny (5) I tabeli do kolumny (3) II Tabeli

9)

zgodnie z instrukcją i opisem stosowania dla danego nawozu sztucznego, wpisać ilość
danego pierwiastka mineralnego przypadającego na 1 tonę nawozu sztucznego,

10)

wartość z kolumny (3) podzielić przez wartość z kolumny (5), otrzymany wynik będzie
wymaganą ilością nawozu sztucznego wyrażoną w tonach,

11)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabele dawek minerałów,

−

instrukcje producenta do stosowania użytych nawozów sztucznych,

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry,

−

kalkulator,

−

I tabela przeliczeniowa,

I Tabela

Lp.

(1)

Rodzaj pierwiastka

(2)

Powierzchnia (ha)

(3)

Jednostkowa ilość

(kg/ha)

(4)

Wymagana ilość

(kg)

(5)

1

Azot

2

Fosfor

3 Potas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

−

II tabela przeliczeniowa.

Lp.

(1)

Rodzaj

pierwiastka

(2)

Wymagana ilość

(kg)

(3)

Zawartość pierwiastka
w 1 tonie nawozu
nawozie

(kg/t)

(4)

Wymagana ilość nawozu

sztucznego

(t)

(5)

1

Azot

2

Fosfor

3 Potas

Ćwiczenie 2

Zastosuj młynek wapnujący do dezynfekcji i odkwaszania wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać instrukcji nauczyciela temat obsługi młynka wapnującego i właściwości wapna,

2)

obejrzeć schemat młynka wapnującego,

3)

ubrać ubranie ochronne i rękawice ochronne gumowane,

4)

sprawdzić stan młynka a w szczególności części ruchome i drożność dozownika,

5)

zamontować młynek w rowie doprowadzającym w taki sposób aby łopatki były
zanurzone w wodzie a rama leżała na powierzchni wody,

6)

sprawdzić pH wody w stawie,

7)

ostrożnie wsypać wapno do dozownika,

8)

sprawdzić działanie młynka,

9)

po zakończeniu, wydaniu zadanej ilości wapna, sprawdzić pH wody w stawie,

10)

uporządkować stanowisko pracy,

11)

zaprezentować otrzymane wyniki i spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ubranie i rękawice ochronne,

−

łopaty, szufle,

−

młynek wapnujący,

−

pojemniki, worki z wapnem palonym,

−

schemat młynka wapnującego.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

przeprowadzić wapnowanie stawów hodowlanych?

!

!

2)

określić dawkę nawozów sztucznych?

!

!

3)

dobrać odpowiedni rodzaj nawożenia?

!

!

4)

zastosować metody koszenia roślinności twardej?

!

!

5)

przeprowadzić odmulanie dna stawu?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zasobność wody w podstawowe pierwiastki i składniki mineralne zależy od

a)

rodzaju podłoża, wielkości zbiornika i żyzności dopływów.

b)

głębokości wody.

c)

typu stawu.

d)

nasłonecznienia.

2. Niekorzystny wpływ na funkcje życiowe ryb na żelazo o zawartości w wodzie

a)

powyżej 1cm/dm

3

.

b)

powyżej 0,2 mg/dm

3

.

c)

powyżej 1 mg/dm

3

.

d)

poniżej 1 mg/dm

3

.

3. Do celów rybackich najlepsza jest woda o odczynie równym

a) pH

5.

b) pH 7–8,5.
c)

pH 4.

d)

pH 9.

4. Przyduchą określa się

a) niską zawartość lub brak tlenu w wodzie.
b) niską zawartość żelaza w wodzie.
c) odczyn

kwaśny wody.

d) niską zawartość fosforu w wodzie.

5. Leszcz, karp, sum to grupa ryb o

a)

wysokich wymaganiach tlenowych w granicach 7–10 mg/dm

3

.

b)

średnich wymaganiach tlenowych w granicach 5–8 mg/dm

3

.

c)

wymaganiach poniżej 4 mg/m

3

tlenu.

d)

niewielkich wymaganiach tlenowych w granicach 4–7 mg/dm

3

.

6. Najważniejszym regulatorem zawartości tlenu w wodzie jest

a) temperatura

wody.

b) odczyn wody.
c) żelazo.
d) fosfor.

7. Pomiaru zawartości tlenu w wodzie dokonujemy w jednostkach

a)

kg/dm

3

.

b)

t/m

3

.

c)

mg/dm

3

.

d)

mg/l.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

8. Rysunek przedstawia

a)

kompresor.

b)

tlenomierz.

c)

pH-metr.

d) urządzenie do pomiaru odczynu wody.

9. Pomiaru temperatury wody dokonujemy

a)

w dowolnej porze.

b)

w południe.

c)

o północy.

d)

w dni słoneczne 9

00

lub 22

00

a w dni pochmurne 10

00

lub 22

00

.

10. Do pomiaru aktualnej wartości odczynu wody służy

a)

pH-metr.

b)

termometr.

c)

tlenomierz.

d)

kompresor.

11. Środki ochrony roślin(pestycydy) powodują śnięcie ryb przy stężeniu

a)

10 mg/dm

3

.

b)

nie powodują śnięcia ryb.

c)

3 mg/dm

3

.

d)

0,06 mg/dm

3

.

12. Proces rozmywania i opadania na dno zawiesin substancji szkodliwych oraz

towarzyszących mu reakcji biochemicznych nazywa się
a)

nitryfikacją.

b)

metabolizmem.

c) samooczyszczaniem

wody.

d) nawożeniem.

13. Filtry mechaniczne służą do

a)

zatrzymywania ciał stałych pływających i unoszących się na wodzie.

b)

dezynfekcji.

c) wapnowania.
d) nawożenia.

14. Do zatrzymywania zawiesin organicznych w przepływającej wodzie służą

a)

tlenomierze.

b)

osadniki.

c)

PH-metr.

d)

doprowadzalniki.

15. Biogeny są to

a)

rozpuszczone w wodzie gazy.

b)

zawiesiny.

c)

substancje szkodliwe.

d)

pierwiastki niezbędne do funkcjonowania każdego żywego organizmu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

16.

Do dezynfekcji mnichów i doprowadzalników używamy

a)

20% mleka wapiennego.

b)

superfosfatu.

c)

biogenów.

d)

pestycydów.

17. Najlepsze warunki pokarmowe dla ryb żerujących w strefie dennej stawu ma warstwa

mułu o grubości?
a)

100 cm.

b)

50–100 cm.

c)

15–20 cm.

d)

brak mułu.

18. Rysunek przedstawia przyrząd

a)

do pomiaru stężenia azotynów.

b)

do pomiaru stężenia azotanów.

c)

do pomiaru stężenia amoniaku.

d) do pomiaru zawartości żelaza w wodzie.

19. Zabieg polegający na zwiększaniu ilości pokarmu naturalnego w stawie przez

spowodowanie masowego rozwoju planktonu i zwierząt żyjących na dnie to

a)

nawożenie.

b)

dezynfekcja.

c)

napowietrzanie.

d)

wapnowanie.

20. Rysunek przedstawia urządzenie typu

a)

kosa członowa.

b)

młynek wapnujący.

c)

kompresor.

d) urządzenie do rozprowadzania mleka wapiennego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Kształtowanie środowiska wodnego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi Punkty

1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d

10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

6. LITERATURA

1.

Bednarczyk T.: Budownictwo wodno-melioracyjne. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja,
Kraków 1987

2.

Guziur J., Białowąs H., Milczarzewicz W.: Rybactwo Stawowe. Oficyna Wydawnicza
„Hoża”, Warszawa 2003

3.

Rudnicki A., Waluga J., Waluś: Rybactwo jeziorowe. PWRiL, Warszawa 1971

4.

Szczerbowski J.A.: Rybactwo Śródlądowe. Instytut Rybactwa Śródlądowego, Olsztyn
1993

5.

Wojda R.: Podstawowe wiadomości z budownictwa stawowego. Polski Związek
Wędkarski, Warszawa 1980