Wykład 1.
Środowisko: -społeczne -relacje między ludźmi; -geograficzne -otoczenie fizyczne i biologiczne w którym żyje społeczeństwo ludzkie, obejmuje przyrodę i elementy antropogeniczne.
Środowisko przyrodnicze -podsystem środowiska geograficznego, ogół przyrody ożywionej i nieożywionej, stworzone bez ingerencji człowieka, może być przekształcone przez człowieka. Środowisko przyrodnicze (Ustawa Prawo ochrony środowiska z 2001r): „ogół elementów przyrodniczych w tym także przekształconych przez człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biolog a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami”. Środowisko geograficzne: -antropogeniczne -w którym nadal rządzą prawa przyrody; -elementy przyrodnicze; -elementy antropogeniczne; -środowisko sztuczne -prawie w całości jest wytworem działalności człowieka.
Kształtowanie środowiska -działanie zmieniające określony przedmiot. Kształtowanie środowiska człowieka -działanie zmieniające środowisko człowieka jako zbiorowości jednostek ludzkich. Kształtowanie środowiska przez człowieka jest sumą materialnych działań ludzkich (w danym miejscu i czasie) mających wpływ na fizyczny kształt i biotyczną treść otoczenia w którym żyje człowiek. Środowisko nat kształtowane jest przez: -procesy egzogeniczne (energia z kosmosu, Słońce); -procesy endogeniczne (energia z wnętrza Ziemi). Efektem wzajemnego oddziaływania tych procesów jest równowaga elementów abiotycznych i biotycznych.
Środowisko cywilizacyjne -społeczno -gospodarcze, (antroposfera), charakteryzuje się właściwościami powstałymi w wyniku aktywności człowieka -aktywności umysłowej i bezpośredniego fizycznego oddziaływania.
Krajobraz -tworzy mozaika różnych typów siedlisk wykazujących uporządkowanie w wielu skalach przestrzennych. Krajobraz to fragment powierzchni Ziemi składający się z płatów różnych typów ekosystemów pomiędzy którymi dochodzi do interakcji, wykazujący powtarzalność w podobnych formach morfologicznych. Krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni, można go przedstawić na mapie, charakteryzuje się określoną fizjonomią. Jest systemem dynamicznym o sposobie funkcjonowania zależnym od naboru jego części składowych, powiązań między nimi i rodzaju dominujących procesów. Podlega ewolucji, ma swoją historię. klasy naturalności krajobrazu: -naturalne, -subnaturalne, -seminaturalne, -rolnicze, -zurbanizowane.
Krajobrazy nat -obecność wyłącznie spontanicznej fauny i flory, brak wpływu człowieka na rozwój roślinności i gleby (szczytowe partie wysokich gór).
Krajobraz subnaturalny -flora i fauna w znacznym stopniu spontaniczna, słaba antropogenna modyfikacja roślinności i gleb (chronione kompleksy leśne).
Krajobraz seminaturalny -flora i fauna w znacznym stopniu spontaniczna, silny wpływ antropogenny na roślinność i gleby (ubogie łąki, wrzosowiska).
Krajobraz rolniczy -flora i fauna w znacznym stopniu zorganizowana i kontrolowana przez człowieka, silne oddziaływanie antropogenne na gleby i roślinność.
Krajobraz zurbanizowany -flora i fauna bardzo zubożała wprowadzana przez człowieka, gleby sztuczne, zaplanowane i wytworzone z nierodzimego substratu, pielęgnowane specjalnymi metodami.
Klasyfikacja krajobrazu ze wzgl na zagospodarowanie i użytkowanie:
-pierwotny -nienaruszony działalnością człowieka, w którym istnieje równowaga pomiędzy biocenozą a biotopem, np. puszcze, oceany;
-naturalny -brak istotnych rażących zmian wynikających z działalności człowieka, istnieje równowaga między głównymi składnikami krajobrazu;
-użytkowy (kulturowy) -powstaje w wyniku działalności człowieka, podział: *harmonijny (zgodny z zasadami biologii krajobrazu), *zniekształcony (równowaga biologiczna naruszona).
Przekształcenia krajobrazu: pierwszy etap prowadzi do powstania krajobrazu naturalnego, z nat powstaje użytkowy. Cywilizacje wiążące się z pierwszym etapem przekształcania: zbieractwo, łowiectwo, cywilizacja pasterska, prymitywne rolnictwo.
Jako przedmiot ochrony krajobraz może być rozpatrywany w znaczeniach:
1.fizjonomicznym -krajobraz jako wyraz zewnętrzny środowiska, syntetyczny obraz rzeźby terenu, pokrycia i wprowadzanych przez człowieka artefaktów w postaci brył, lini i płaszczyzn wraz ze zmiennością stanów pogody i innych zjawisk atm; fizjonomiczny krajobraz może być rozpatrywany z punktu widzenia: kryteriów estetycznych, dominacji jednego lub więcej składników pokrycia, cech regionalnych, dostępności;
2.ekologicznym -krajobraz jest układem ekolog obejmującym zbiór różnych ekosystemów powiązanych ze sobą sąsiedztwem na wspólnej przestrzeni wieloma szlakami wspólnych oddziaływań, bierze się pod uwagę: potencjał produkcyjny siedlisk, typ stosunków wodnych, naturalność przyrody, typ układów przestrzennych, stabilność, stan dynamiczny;
3.kulturowym.
Kształtowanie krajobrazu -świadome, pośrednie i bezpośrednie formy oddziaływania człowieka na krajobraz zmierzające do racjonalnego wykorzystania jego zasobów.
Formy kształtowania krajobrazu: rekultywacja, rewaloryzacja, rewitalizacja, restytucja, pielęgnacja, ochrona zachowawcza.
Krajobrazy zdegradowane -przebudowa przez rekultywację, rewaloryzację i restytucję w celu przywrócenia im w pierwszym etapie potencjału produktywności biolog, a następnie podwyższenia wartości przyrodniczej do osiągnięcia zdolności samoregulacji.
Krajobrazy niezdegradowane -zespół działań mających na celu zachowanie i utrwalenie najwartościowszych cech i elementów krajobrazowych realizowane przez ochronę zachowawczą.
Dyscyplina naukowa kształtowanie krajobrazu dotyczy wiedzy o środowisku przyrodniczym, problematyka badawcza obejmuje: -abiotyczne i biotyczne elementy składowe środowiska i ich przestrzenną zmienność; -czynniki i zjawiska przyrodnicze kształtujące właściwości środowiska; -rodzaje antropopresji na środowisko i jej skutki; -ochronę środowiska przed zagrożeniami i degradacją; -sposoby racjonalnego korzystania ze środowiska i gospodarowania przyjaznego środowisku; -kształtowanie krajobrazów otwartych, rozwijanie koncepcji ekorozwoju.
Wykład 2.
Środowisko przyrodn -podsystem zbudowany z podsystemów różnego rodzaju. Podział wg geosfer: litosfera, hydrosfera, atmosfera, biosfera. Podział wg geokomponentów przyrody: skała, powietrze, woda, gleba, roślinność, zwierzęta, klimat, użytkowanie ziemi (najprostszy wskaźnik wpływu człowieka na krajobraz).
Związki występujące w środowisku: -środowisko rozpatruje się jako całość zbudowaną z mniejszych całości -przestrzennych jednostek przyrodn (ekosystemy, geoekosystemy) elementów krajobrazu; -składowe środowiska występują we wzajemnym powiązaniu i wpływają na siebie.
Zależności pomiędzy komponentami środowiska: -pionowe zależności między komponentami; -poziome między elementami krajobrazu (przestrzennymi jednostkami przyrodn). Modele struktury ekologicznej krajobrazu: 1.hierarchiczny system przyrodn jednostek przestrzennych: -model troficznego zróżnicowania krajobrazu; -model strefowo- pasmowo- węzłowy; -model relacji zlewnia- ekosystem wodny; -model sieci stykowych w krajobrazie. Agregacja zespołów podobnych do siebiejednostek niższego rzędu tworzą jednostekę strukturalną wyższego rzędu a ta z kolei staje się cząstką następnego poziomu organizacji. Metoda wyodrębniania tzw podstawowych jednostek przestrzennych i systemów organizacji ich zbioru.
Kartograficzne nałożenie na siebie przestrzennych zasięgów: -form geomorfologicznych, -form krajobrazowych jednostek geochemicznych?; -zlewni cząstkowych; -genetycznych typów i podtypów gleb; -zbiorowisk roślinnych, -płatów poszczególnych typów użytkowania terenu.
Funkcjonowanie układów przyrodn: -zespół wszystkich procesów powodujących wymianę i transformację materii, energii i inform; -podstawowe procesy w środowisku: *dostawa i przekształcanie energi słonecznej; *transformacja energi pochodzącej z siły ciążenia; *obieg wody, *cykl biolog; *działalność potoków grawitacyjnych.
W funkcjonowaniu środowiska przyrodn należy uwzględnić następujące procesy: -proces denudacji, -odpływ wody (powierzchniowej, podziemnej), -ruch mas powietrza, -przemieszczanie się organizmów żywych, -migracja elementów chem.
Nat procesy dynamiczne: -znajdują się w stanie równowagi dynamicznej (wypadkowa pomiędzy procesami rozwoju a zaburzeniami tego rozwoju), -rozwój prowadzi do stanu maksymalnego porządku, -im lepiej zorganizowany system tym bardziej różni się od otoczenia.
Degradacja -przesunięcie systemu na niższy poziom termodynamiczno -informacyjny, najczęściej związana z rozwojem skł antropogenicznych.
Stadia rozwojowe systemu przyrodn:
1.stadium młode: znaczne zróżnicowanie dostawy energi pierwotnej, mała wartość energi, przewaga wydatku nad dostawą, duża turbulencja powietrza, znaczne opady, przewaga odpływu nad retencją, mała ilość informacji.
2.stadium stare -charakterystyka przeciwstawna.
3.stadia pośrednie -wiele etapów przejściowych. Nowy system przyrodniczy -powolne zaburzenie równowagi istniejącej w przyrodzie i uruchomienie procesów przywracających równowagę.
Dynamika roślinności -rozmieszczenie roślinności jako efekt procesów zachodzących w czasie. Po ukształtowaniu przez warunki środowiskowe danej kompozycji florystycznej zbiorowisko osiąga równowagę dynamiczną.
Procesy zachodzące w zbiorowiskach prowadzące do ich przebudowy: -progresywne -sukcesja (zmiana układów prostych w złożone), -regresywne -uproszczenie układów, -regeneracyjne -zniekształcenia struktury zbiorowisk (zatracanie cech swoistych zbiorowiska). Sukcesja ekolog -kierunkowy i uporządkowany proces zmian jakim podlega biocenoza i ekosystem.
Sukcesja pierwotna -zachodzi na obszarze pozbawionym jakichkolwiek organizmów w środowisku abiotycznym np. obrywy, odsłonięte skały, osypiska, przedpole ustępującego lodowca.
Sukcesja wtórna -na obszarze na którym uprzednio rozwijała się inna biocenoza, np. zaorane łąki, osuszone lub zarastające zbiorniki wodne, porzucone tereny uprawne.
Stadia sukcesji:
1.porastanie obszaru abiotycznego;
2.migracja (pojawiają się organizmy pionierskie -glony, porosty, mszaki);
3.kolonizacja;
4.wpsółzawodnictwo;
5.stabilizacja (stosunki dominacji indywidualnej i zespołowej, stabilizują się, zespoły ustabilizowane tworzą stadium klimaksu).
Przykład: odłóg-> zespół chwastów polnych ->roślinność trawiasta ->zarośla ->las.
Biogeograficzna teoria wysp i model płatów korytarzy -opisuje zależność migracji i tempa wymierania gat na wyspie na oceanie od wielkości tej wyspy i jej długości od kontynentu; -im mniejsza odległość od źródła tym tempo migracji większe; tempo to spada zawsze wraz ze wzrostem liczby gat już obecnych na wyspie; -w rezultacie procesów migracji i wymierania kształtuje się pewien poziom równowagi liczby gat. S= CA2 S-liczba gat; A- wielkość wyspy; C-stała zależna od sposobu mierzenia i charakteryzowania grupy gat 2-parametr (ok. 0,27 dla wysp, 0,12-0,17 na lądzie). Odpowiednie wyspy (niewielkie płaty ekosystemów nat), niewielkie powierzchnie leśne, zadrzewienia, zakrzewienia w krajobrazie rolniczym lub zurbanizowanym.
Odpowiednik kontynentu -duży obszar nie przekształcony przez człowieka np. duże dobrze wykształcone kompleksy leśne, przestrzenne układy izolowanych wzgórz z typową roślinnością, torfowiska.
Odpowiednik oceanu -obszar przekształcony przez człowieka np. teren rolniczy.
Wykład 4.
Kształtowanie środowiska a rozwój rolnictwa: to oddziaływanie na środowisko mające na celu uzyskanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych a zwłaszcza odnawiania się zasobów.
Klasyfikacja zasobów przyrody:
1.charakter procesów: -abiotyczne, -biotyczne;
2.miejsce występowania: -atmosfera, -hydrosfera, -litosfera, -pedosfera, -biosfera; 3.ruchliwość: -labilne, -stabilne;
4.dostępność i opłacalność użytkowania: -rezerwa bieżąca, -rezerwa potencjalna, -zapas surowcowy;
5.stopień rozpoznania: -zidentyfikowane, -wymierzone, -rozpoznane, -nieodkryte, -hipotetyczne;
6.odnawialność: -odnawialne (powietrze, woda, gleby, roślinność, zwierzęta), -nieodnawialne (węgiel kamienny i brunatny, rudy metali i niemetali, sól kamienna, ropa naftowa, gaz ziemny);
7.cykl produkcji: -geologiczny: wielo lub kilkuletni, roczny, sezonowy, krótkookresowy; -podlegające recyklingowi, -niepodlegające recyklingowi;
8.obfitość zasobów w stosunku do potrzeb: -wolne, -ograniczone.
Pojemność środowiska -wielkość poszczególnych zaburzeń (od eksploatacji poszczeg gat po zanieczyszczenia) które mogą być zaabsorbowane bez znacznych i trwałych zmian w strukturze i funkcjonowaniu układu przyrodn.
Strategia zrównoważonego rozwoju -ustalenie takiego poziomu korzystania z zasobów środowiska w taki sposób by jego zakres nie prowadził do degradacji środowiska.
Rolnictwo (zrównoważony rozwój): -stabilizacja produkcji rolniczej, -ochrona ekosystemów, -odbudowa elementów środowiska przyrodn które w wyniku intensyfikacji produkcji zostały zdegradowane lub skażone.
Funkcje gospodarki rolnej:
1.ekonomiczne (polegają na produkcji żywności i pasz, wytwarzaniu surowców dla przemysłu, udział w tworzeniu PKB);
2.społeczne (zapewnienie społeczeństwu miejsc pracy);
3.przestrzenne (przekształcanie krajobrazu nat w rolniczy).
Warunki rozwoju rolnictwa w Polsce: -ukształtowanie powierzchni -najbardziej sprzyjające rolnictwu są tereny równinne lub pagórkowate o łagodnych stokach; -klimat (wielkość i rozkład opadów, dł okresu wegetacyjnego); -gleby (od rodzaju gleby zależy w dużej mierze rodzaj uprawianych roślin i wielkość plonów).
Użytkowanie ziemi w Polsce: 1.użytki rolne 51%: -grunty orne 39,8%; -łąki 7,6%; -pastwiska 2,6%; -sady 0,9%; 2.lasy 29,4%; 3.pozostałe grunty i nieużytki 19,5%.
Główne obszary rolne w Polsce: Wyżyna Lubelska, Sandomierska, Krakowska, Równina Wrocławska, Nizina Wielkopolska, Kujawy, Żuławy Wiślane, Nizina Szczecińska.
Kierunki rozwoju roln: traktat Amsterdamski zmieniający traktat o UE, traktaty ustalające Wspólnoty Europ oraz niektóre związane z nimi akty.
Kierunki działań w zakresie wdrażania polityki na obszarach rolniczych:
1„Dobre praktyki rolnicze”: -zapewnienie lepszego wykorzystania potencjału biolog gleb; -zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów sztucznych i środków ochrony roślin;
2.działania na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu roln;
3. prawne i finansowe wspieranie systemów rolniczych stosujących metody produkcji będące w zgodzie z równowagą przyrodn: rolnictwo ekolog, zrównoważone;
4.zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarowania na terenach cennych przyrodniczo jako narzędzie ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biolog;
5.ograniczenie skali i intensywności nat i antropogenicznej erozji gleb. Podstawowy warunek zrównoważonego zarządzania w rolnictwie: ochrona środowiska wiejskiego jak: gleba, woda, powietrze, bioróżnorodność, stosunki ekolog, środowisko społeczne i kulturowe.
Wykład 5.
Ekotony -nat strefy styku dwóch sąsiadujących ze sobą ekosystemów. Charakter ekotonów: -łagodne, szerokie, gradientowe przejścia z jednego ekosystemu do drugiego; -wąskie, wyostrzone skokowe przejścia. Parametry sieci krajobrazowych stref stykowych uwzględniane w odwzorowaniach: -ogólna dł stref stykowych na badanym obszarze i gęstość ich sieci; -zróżnicowanie typologiczne tych stref; -udział % stref stykowych o charakterze nat (np. woda/ torfowisko) lub antropogenicznym (pole/ łąka, pole/ zabudowa); -stopień wzajemnego powiązania stref nat i półnaturalnych; -udział stref o funkcji: *pasm bogatszych przyrodn od otoczenia, *korytarzy umożliwiających migrację, *barier półprzepuszczalnych, *barier -stref śmierci.
Ekoton nadbrzeżny: pole -las- łąka -zarośla wierzbowe -szuwary -rzeka; ekoton oddziela pole od rzeki.
Funkcje nadbrzeżnych ekotonów:
1.biogeochem: -poprawa jakości wody, -zatrzymywanie metali ciężkich, -kumulacja materii organ;
2.hydrologiczne: -zatrzymywanie wód powodziowych i roztopowych;
3.produkcja organiczna: -zwiększenie produkcji pierwotnej i wtórnej (rybołówstwo, myślistwo), -eksport alochtonicznej materii organicznej do dolnych odcinków ekosystemu rzecznego;
4.f.biotyczna: -zwiększenie różnorodności siedlisk, -dostarczanie alochtonicznej materii organicznej do wodnego łańcucha pokarmowego, -zwiększenie obszarów tarliskowych wielu gat ryb, -korytarze powietrzne do przemieszczania się zwierząt i tworzenie połączeń pomiędzy różnymi siedliskami, -urozmaicenie krajobrazu, -dostarczenie miejsc do rekreacji i relaksu.
Rola ekotonu w procesie oczyszczania wód gruntowych: strefa przepływu zanieczyszczeń poniżej strefy korzeniowej
Agrocenozy cechy:
1.drastyczne ubóstwo gatunkowe producentów (przyczyna faworyzowanie gat uprawianego), 2.krótkotrwałość okresu wzrostu głównego producenta ekosystemu,
3.ciągłe burzenie wytworzonych struktur troficznych,
4.intensyfikacja produkcji:
a)uproszczenie struktury szaty roślinnej w obrębie: -pola (ujednolicone genet uprawiane rośliny, eliminacja chwastów), -w obrębie krajobrazu rolniczego (eliminacja miedz, likwidacja małych oczek wodnych i mokradeł, likwidacja zadrzewień i żywopłotów); b)oddziaływanie na obieg pierwiastków w krajobrazie: -bezpośrednio poprzez nawozy, pestycydy, drenowanie, -pośrednio przez zmianę właściwości magazynujących agroekosystemów, np. zmniejszenie zasobów próchnicy, obniżenie retencji wodnej, zmniejszenie możliwości magazynowania składników odżywczych.
Agroekosystemy: -ekosystemy o stale przerywanej sukcesji nat, -duża liczba komponentów tych ekosystemów jest tylko migrantami okresowo użytkującymi odpowiednie zasoby. Zmiana właściwości agroekosystemów prowadzi do: -obniżenia stopnia zamknięcia wewnętrznych cykli obiegu materii i zmniejszenia zdolności magazynowania systemu (agroekosystemy to intensywne źródła zanieczyszczeń obszarowych), -mniejszych możliwości kodyfikacyjnych oddziaływań zewnętrznych na agroekosystemy np. modyfikacja czynników pogodowych, działania człowieka, -zmniejszenia zdolności regulacyjnych i regeneracyjnych agroekosystemów.
Przykady: -pozostawienie bez intensywnych zabiegów skrajów pola o szer kilku metrów, -Holandia: wysiewanie chwastów na skrajach nowo wybudowanych dróg oraz na terenach miejskich.
Funkcje elementów urozmaicających krajobraz rolniczy:
1.biocenotyczna -oaza dla wielu gat zwierząt (ropucha szara, zielona) zanieczyszczenia wyłapują zadrzewienia śródpolne, są filtrem dla gleby i wody;
2.klimatyczna -zmniejszają prędkość wiatru, amplitudy temperatur, zwiększają pojemność wodną;
3.produkcyjna -mogą wpływać na zwiększenie plonów, środowisko życia gat zapylających, obecność gat miododajnych; 4.estetyczna -ozdoba w monotonnym krajobrazie. Minimalna wielkość powierzchni zadrzewienia (wyspy) przy której populacje ptaków (także niektóre gryzonie) mogą zachować stabilność 0,5ha.
Skład gatunkowy: -niekorzystny wpływ -młode zagajniki sosnowe; -korzystny wpływ -zadrzewienia z bujnym runem i naturalne wilgotne zagłębienia. Mozaikowy krajobraz ze zróżnicowanymi zadrzewieniami, oczkami wodnymi, ciekami i innymi mokradłami sprzyja zachowaniu lub zwiększeniu bioróżnorodności.
Wykład 6.
Programy rozwoju terenów rolniczych: -Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich PROW, -Narodowy Plan Rozwoju NPR, -Sektorowy Program Operacyjny SPO, -Zintergrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego ZPORR, -Program Rozwoju Obszarów Wiejskich PrOW.
Kształtowanie krajobrazu ważne działania: -przeciwdziałanie degradacji ekolog terenów wiejskich (ochrona gleb i wód), -programy rolnośrodowiskowe: zachowanie walorów przyrodn obszarów rolnych, ochrona bioróżnorodności, zwiększanie lesistości, kształtowanie właściwej struktury krajobrazu, promocja rolnictwa ekolog i zrównoważonego.
Zabiegi urządzeniowo -rolne przeobrażenia terenów rolniczych:
1.scalenia: -zmiana liczby, dł i przebiegu miedz w stosunku do rzeźby terenu, rowów; -zmiana wielkości i kształtów działek i pól;
2.korekta dróg transportu rolniczego: -zmiana przebiegu dróg w stosunku do działek i użytków gruntowych;
3.transformacja gruntów: -zmiany struktury i przestrzenne rozmieszczenia gruntów; 4.melioracje wodne: korekta stosunków wodnych;
5.fitomelioracja: -wprowadzenie zadrzewień, zakrzewień, zadarnień;
6.melioracje przeciwerozyjne: -zmiana struktury użytkowania gruntów;
7.rekultywacja gruntów: -zmiany rzeźby terenu, gleb i warunków wodnych.
Prace urządzeniowo -rolne: -podział nieruchomości, -rozgraniczenie nieruchomości, -wywłaszczenie nieruchomości, -scalenie i wymiana gruntów.
Scalenie gruntów -zabieg prowadzony na obszarze jednej lub kilku wsi mający na celu przekształcenie struktury przestrzennej rozdrobnionych i rozproszonych działek w możliwie duże regularne działki dostosowane do naturalnych granic i dróg. Scalanie obejmuje: likwidację enklaw i półenklaw, wyprostowanie granic wsi, projekty nowego układu komunikacyjnego.
Ustawa z 26marca 1982 o scalaniu i wymianie gruntów: scalaniu nie podlegają grunty: 1.na których znajdują się zakłady górnicze i przemysłowe oraz prowadzona jest eksploatacja kopalin; 2.na których znajdują się zabytki historyczne, architektoniczne i rezerwaty przyrody; 3.użytkowane na cele gospodarki rybackiej; 4.przeznaczone na cele specjalne. Scalenie gruntów prowadzone jest na obszarach o dużym rozdrobnieniu i rozproszeniu gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych. Ma na celu poprawę rozłogu gruntów poszczeg gospodarstw. Zmniejszenie liczby działek w ramach jednego gospodarstwa: poprawa efektywności gospodarowania (zmniejszeni kosztów transportu, ułatwienie procesów mechanizacji upraw). Projekt scalenia obejmuje też prace w zakresie zagospodarowania poscaleniowego terenu uwzględniające wymagania w zakresie ochrony środowiska.
Cele prac scaleniowych: -wydzielenie obszarów przeznaczonych do intensywnej produkcji rolnej, -wydzielenie obszarów okresowo użytkowanych rolniczo, -wydzielenie obszarów przeznaczonych do intensywnej produkcji leśnej, -wyznaczenie obszarów szczególnie chronionych. Przy scalaniu trzeba zwrócić uwagę na użytki ekologiczne -pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania bioróżnorodności jak: kępy drzew, krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzeczy, skarpy kamienne, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gat, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania i okresowego przebywania.
Zasady projektowania granic w procesie urządzeniowym: -kompromis pomiędzy minimalizacją liczbą działek a wymogami ekolog, -ostrożna likwidacja starszych granic (miedz) na których występują pojedyncze drzewa, krzewy i ostoje biocenoz, -miedza powinna przebiegać po granicach ekokonturów i przez punktowe elementy krajobrazu (drzewa, słupy) zmniejszając powierzchnie nieprodukcyjne, -tereny urzeźbione wskazany warstwicowy przebieg granic (redukcja procesów degradacji gruntów), w terenach równinnych przebieg granic powinien być dostosowany do struktury użytkowania przestrzeni, -kompromis pomiędzy prostoliniowym przebiegiem granic a przebiegiem po ekokonturach.
Wykład 7.
Ekoscalenia cel: zapewnienie ochrony i kształtowania elementów przyrodn krajobrazu w terenach o wysokich walorach ekolog. Określenie walorów przyrodn terenu określenie działań ->1.zachowanie walorów przyrodniczych; 2.poprawa stanu środowiska: a)projektowanie granic, b)wkomponowywanie granic w układ sieci drogowej i istniejące miedze, c)wydzielenie i zachowanie obszarów decydujących o bioróżnorodności, d)zapewnienie równoległego przebiegu dróg do sieci rowów.
Projekt rozwoju obszarów wiejskich dla Wąwolnicy i Zarzeki:
1.scalanie gruntów,
2.ustalenie modeli gospodarstw: -gospodarstwa do 5ha: ogrodnictwo, sadownictwo, szkółkarstwo, uprawa roślin leczniczych, agroturystyka; -gospodarstwa powyżej 5ha: produkcja roślin ze szczególnym uwzględnieniem upraw zbóż, chów bydła;
3.melioracje przeciwerozyjne -urządzenia do odprowadzania nadmiaru wód, zmiana wykorzystania zboczy na użytki zielone, poprzecznostokowy układ działek, odpowiedni układ wzmocnienia dróg, zalesienia i zakrzewienia stromych zboczy;
4.gospodarka wodna -budowa zalewu;
5.sieć dróg rolniczych;
6.kształtowanie granicy rolno- leśnej;
7.poprawa infrastruktury technicznej i społecznej (kanalizacja);
8.lokalizacja nowych terenów budowlanych;
9.kształtowanie i ochrona przyrody: -nasadzenia przydrożne, -regulacja granicy rolno- leśnej, -zalesienie stromych zboczy;
10.sport i rekreacja.
Rola zadrzewień śródpolnych, zakrzewień, pasm lasów: -wpływają na retencję wodną, -stymulują procesy samooczyszczania wód powierzchniowych i gruntowych, -zapobiegają i ograniczają erozję gleb, -łagodzą ekstremalne zjawiska klimatyczne lub pogodowe, -sprzyjają utrzymaniu bogatych i trwałych zbiorowisk. Przykłady: -żywopłoty w Anglii: 500-600 gat roślin, -Laon (Francja) z zadrzewieniami (50-60 gat) związanych jest ok. 100gat owadów żerujących pod korą i w drewnie oraz ok. 20gat współtowarzyszących każdemu z tych gat. oczka wodne -male zbiorniki wodne o pow do 1ha, głeb 2-3m, średnia kilkadziesiąt metrów, powierzchnia od kilku do kilkudziesięciu m2, znajdują się w dnie bezodpływowych obszarów okresowo lub stale wypełnionych wodą. Pochodzenie: -nat: wytopiskowe, erozyjne; -antropogeniczne: wyrobiska poeksploatacyjne.
Funkcje oczek wodnych: -siedliska dziko występujących gat flory i fauny, -miejsca przetrwania wielu zbiorowisk roślinnych, -tworzą dogodne warunki bytowania organizmów zwierzęcych (baza pokarmowa, schronienie, miejsce rozrodu), -wpływają na bilans wodny mikrozlewni, -wpływają na stosunki wodne gleb, -są węzłowym punktem obiegu materii w mikrozlewni, -stanowią istotny element obiegu pierwiastków, -są barierą biogeochemiczną redukującą odpływ biogenów, -wraz z całym układem stanowią istotny element krajobrazu (mozaikowość krajobrazu, wydzielają strefy graniczne).
Wykład 8.
Formy użytkowania ziemi: łąki, pastwiska, pola, sady przydomowe.
Łąki- półnat zbiorowiska roślinne, składają się z wieloletnich bylin (trawy, turzyce, rośliny dwuliścienne), bez drzew i krzewów, zwykle z domieszką mchów.
Klasyfikacja łąk:
1.produktywność i intensywność użytkowania: -nieużytki łąkowe, -łąki: małowartościowe, niskoproduktywne, intensywne;
2.wys nad poziomem morza: -niżowo -dolinowe, -niżowo -pozadolinowe, -górskie; 3.położenie użytków zielonych: -łąki i pastwiska przydomowe, -łąki smużne, -łąki leśne. Typologiczny podział użytków zielonych:
1.łąki grądowe (grądy): -grądy właściwe (śródpolne, śródleśne, śródłęgowe, śródbagienne), -grądy podmokłe (smużne, dolinowe, śródbagienne), -grądy popłowne (smużne, nadrzeczne); 2.łąki zalewowe (łęgi): -właściwe rozlewiskowe (smużne, nadrzeczne), -rozlewiskowe (nadbrzeżne, zakolowe), -zastoiskowe (śródpolne, dolinowe);
3.łęgi bagienne i tereny pobagienne: -bielawy -biele (wododziałowe, źródliskowe, dolinowe); -tereny pobagienne (wododziałowe, źródliskowe, śródpolne, pojezierne, dolinowe).
Funkcje użytków zielonych:
1.produkcyjna,
2.pozaprodukcyjne: -hydrologiczna (rozładowanie fali powodziowej, magazynowanie zasobów), -sanitarna (oczyszczanie, filtr biolog), -klimatotwórcza (poprawa klimatu, napowietrzanie, jonizacja, oczyszczanie); -ochrona gleby (przed erozją, przed nadmiernym zagęszczeniem wierzchniej warstwy gleby, przed degradacją); -funkcja rekreacyjna i terapeutyczna; -funkcja krajobrazowa; -kształtowanie krajobrazów otwartych; -kształtowanie wnętrz krajobrazowych (urozmaicenie monotonnych krajobrazów); -roślinność półnat łąk stanowi źródło pożytków dla pszczół, podział pożytków ze wzgl na: a)porę zakwitania roślin -pożytki wczesne (wiosenne), główne (letnie), późne (jesienne), b)dł okresu kwitnienia: -krótkotrwałe (wierzby, mniszek), długotrwałe (koniczyna łąkowa, komonica zwyczajna, krwawnica pospolita); -funkcja biocenotyczna (bogactwo zbiorowisk roślinnych, zachowanie banku informacji genet, zachowanie miejsc bytowania zwierząt, licznych owadów).
Kompleksowa ocena użytków zielonych: -określenie stanu aktualnego użytku zielonego, -ustalenie przyczyn występowania niekorzystnego stanu, -określenie kierunku i intensywności gospodarowania, -podanie metody poprawy wraz z określeniem związanych z tym kosztów. Ocena stanu aktualnego wyznaczenia określonej wartości użytku zielonego: określenie funkcji przyrodn i stanu produkcyjnego.
Funkcje przyrodn: należy przeanalizować położenie w krajobrazie, rodzaj sąsiadujących z nim ekosystemów i ich walory, warunki siedliskowe użytku.
Stan produkcyjny: należy przeanalizować skład botaniczny runi, rzeczywistą wartość plonowania, wartość paszową.
Skład botaniczny runi: -odzwierciedla warunki siedliskowe użytku zielonego i możliwości produkcyjne, -umożliwia scharakteryzowanie środowiska glebowego, stanu zagospodarowania i użytkowania, przybliżoną produktywność i jakość uzyskiwanej paszy. Rzeczywista wielkość plonowania odzwierciedla obecny stopień intensywności gospodarowania na użytkach zielonych.
Określenie wartości paszowej runi -polega na użyciu metod: pośrednich (wskaźnikiem jakości runi są rośliny), bezpośrednich (z wykorzystaniem zwierząt).
Ocena przyczyn istniejącego stanu użytku -ustalenie czy aktualna wartość użytku wynika z panujących warunków siedliskowych czy z określonego poziomu gospodarowania.
Aktualny stan użytku wynika z:
1.czynników nat: -określonych warunków wodno- powietrznych, -określonej żyzności siedliska lub jego zubożenia na skutek wyczerpywania składników pok lub ich niedostępności; 2.antropogenicznych: -jednostronne użytkowanie kośne lub pastwiskowe, -brak, niewystarczające lub nadmierne nawożenie, -niewłaściwa obsada zwierząt na pastwisku, -niewłaściwa pielęgnacja, -brak konserwacji urządzeń melioracyjnych, -zanieczyszczenie środowiska.
Wykład 9.
Wyznaczania kierunku i intensywności gospodarowania: -plany rozwoju gospodarowania: kierunek produkcji, sposób gospodarowania; -ograniczenie planowanych zamierzeń, -wartość użytku przyrodnicza czy rolnicza, -realne możliwości wykorzystania użytku, -środki do dyspozycji, -skutki podjętych przedsięwzięć.
Zrównoważone gospodarowanie na użytkach zielonych: umiejętność połączenia ich rolniczego użytkowania z ochroną zasobów środowiska przyrodniczego.
Program rolnośrodowiskowy na lata 2007-2013 -realizowany od 1marca 2008,
pakiety rolnośrodowiskowe:
Pakiet 1 rolnictwo zrównoważone,
Pakiet 2 rolnictwo ekologiczne,
Pakiet 3 ekstensywne trwałe użytki zielone,
Pakiet 4 ochrona zagrożonych gat ptaków i siedlisk przyrodn poza obszarami Natura 2000, -Pakiet 5 ochrona zagrożonych gat ptaków i siedlisk przyrodn na obszarach Natura 2000, Pakiet 6 zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie,
Pakiet 7 zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie,
Pakiet 8 ochrona gleb i wód,
Pakiet 9 strefy buforowe.
Pakiet 4 i5 wymogi:
1.zakaz stosowania ważniejszych zabiegów agrotechnicznych,
2.zakaz włókowania w okresie od 1kwietnia do 1września,
3.zakaz budowy i rozbudowy urządzeń melioracji wodnych z wyjątkiem urządzeń mających na celu utyzymanie lub poprawę retencji przyrodn (nie dotyczy urządzeń konserwacji), 4.niestosowanie środków ochrony roślin z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu.
Wymogi dodatkowe dla Wariantu 4.1 ochrona lęgowych siedlisk ptaków i Wariantu 5.1 ochrona siedlisk lęgowych ptaków:
1.zakaz wapnowania chyba że wapnowanie nie wpływa negatywnie na realizację celu pakietu, 2.zakaz nawożenia azotem na obszarach nawożonych przez kanały rzeczne,
3.niestosowanie jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w okresie od 1kwietnia do 1sierpnia,
4.w przypadku użytkowania kośnego TUZ: -koszenie w terminie od 1sierpnia do 30września na wys 5-15cm.
Wymogi dodatkowe dla Wariantu 4.2 i 5.2: -zakaz koszenia okrężnego od zewnątrz do środka.
Wykład 10.
Podział torfowisk: -typy ekologiczne torfowisk: torfowiska niskie, przejściowe i wysokie. Klasyfikacja wg typów hydrologicznego zasilania: -ombiogeniczne, -topogeniczne, -soligeniczne, -fluwiogeniczne.
Torfowiska wysokie: siedliska skrajne ubogie, ombiogeniczne, stałe wysokie uwodnienie, silnie kwaśny odczyn pH 3,5-4,5, niska trofia, roślinność uzależniona od wody pochodzącej z opadów atm, stanowią w stosunku do otoczenia odrębny niezależny układ hydrologiczny. Żywe torfowisko składa się z: akrotermu (na górze żywa); -katotermu. Charakteryzuje się wyraźną mikrorzeźbą: zespół kęp i dolinek. Torfowiska wysokie rozciągają się na obszarach wododziałowych i na obniżeniach dolinowych i pradolinach, zawsze poza strefą oddziaływania wód gruntowych lub zalewowych. Charakteryzują się niewielka liczbą roślin naczyniowych i zdecydowaną przewagą ilościową mchów torfowców nad mchami brunatnymi.
Cechy: nieliczne gat, obfite występowanie torfowców, udział krzewów i krzewinek zróżnicowany, brak drzew lub karłowate, okazy sosny zwyczajnej i brzozy omszonej, występują kępki i dolinki (o odmiennym składzie gatunkowym).
Torfowiska przejściowe: -występują w zatokach lub wokół oligo- i mezotroficznych zbiorników ze stagnującą wodą lub w bardzo słabym stopniu ruchliwą, jako swobodne przepływające wyspy w zbiornikach w/w, w bezodpływowych obniżeniach terenu całkowicie wypełnionych torfem z poziomem wody tuż przy powierzchni, w zatorfiałych obniżeniach z zachowaną soczewką wody (lądowienie jezior), -występują w podtopionej strefie okrajkowej torfowisk wysokich, -na wierzchniach torfowisk wysokich na obrzeżach dystroficznych jeziorek (tobołków), -w nieckach dawnych jezior w których obniżony został poziom wody (lustro wody stale lub okresowo występuje ponad dnem jeziora), -w bardzo dobrze uwodnionych potorfiach.
Zasilanie: wody opadowe, powierzchniowe, rzadziej wody podpowierzchniowe. Trofia: siedlisko oligotroficzne, oligo -mezotroficzne, eutroficzne. Odczyn od silnie kwaśnego do słabo kwaśnego.
Cechy: roślinność zróżnicowania florystycznego, dwuwarstwowa budowa -warstwa mszysta (gł torfowce) i zielna, -udział krzewów i krzewinek zróżnicowany, brak drzew, dominacja jednego, dwóch gat.
Wygląd fitocenoz: -płaski mszar torfowcowy, -turzycowiska z torfowcami, -mechowiska z turzycami, -turzycowiska z dużą domieszką roślin dwuliściennych np. bobka trójlistkowego, -unoszący się po powierzchni wody splątany kożuch pionierskich gat wkraczających na otwarte lustro wody np. bobek trójlistkowy, czerwień błotna.
Torfowiska niskie: -powstają w obniżeniach terenu, w dolinach rzek, na terenach źródliskowych, -uwarunkowane obecnością wód gruntowych i powierzchniowych, -zależnie od mineralnego otoczenia są mniej lub bardziej zasobne w związki odżywcze, mogą powstawać przez zabagnianie podłoża mineralnego oraz w wyniku zlądowienia zbiorników jeziornych, -ze wzgl na ich ścisłe uzależnienie od wód gruntowo- powierzchniowych nie dochodzi do formowania torfów powyżej poziomu wód gruntowych, -powierzchnia torfowiska niskiego płaska lub wklęsła. Wody zasilające torfowiska niskie zawierają mechaniczną zawiesinę mineralną o różnej granulacji i rozpuszczone subst min, -wyróznia je bogactwo florystyczne i znaczna liczba zbiorowisk roślinnych z mchami brunatnymi.
Wykład 11.
Degradacja torfowisk -przyczyny: -eutrofizacja, -odwodnienie, -zmiana sposobu użytkowania. Eutrofizacja torfowisk -przyspieszona sukcesja od zbiorowisk oligotroficznych i mezotroficznych do eutroficznych, od ubogich do bogatszych.
Torfowiska ombrogeniczne (zasilane przez wody opadowe, ubogie): -eutrofizacja (gł w wyniku zanieczyszczenia powietrza), -wkraczanie gat o wyższych wymaganiach troficznych, -zmiana strukturalna roślinności.
Torfowiska topogeniczne mszarne: -eutrofizacja (gł w wyniku zanieczyszczenia powietrza i wód powierzchniowych), -wkraczanie gat o wyższych wymaganiach troficznych, zmiany strukturalne roślinności, -zwiększenie wielkości okrajka.
Torfowiska soligeniczne: (w dolinach rzecznych), -eutrofizacja w wyniku zanieczyszczenia powietrza i wód podziemnych, -zwiększenie udziału zbiorowisk nitrofilnych kosztem mechowiskowych i niskoturzycowych, -zwiększanie udziału traw, wkraczanie olszy, -rozwój zarośli np. lepiężnika.
Torfowiska fluwiogeniczne: eutrofizacja w wyniku zanieczyszczenia powietrza i wód powierzchniowych lub bezpośredniego odprowadzania ścieków, -ustępowanie gat charakterystycznych, -powstawanie jednogatunkowych agregacji roślin, -rozwój szuwarów nitrofilnych, -gigantyzm roślin odpornych na przeżyźnienie.
Odwodnienia powodują: -obniżanie się poziomu wód gruntowych, ……… złoża, murszenie, erozję, -zanik roślinności torfotwórczej, -rozwój zbiorowisk leśnych w lasach bagiennych rozwój runa lasów mezofilnych. Torfowiska odwodnione (z roślinnością półnat np. podmokłe łąki) zaniechanie tradycyjnego użytkowania: -ekspansja zbiorowisk roślinności nitrofilnej, szuwarów, zarośli, lasów.
Odwodnienie i eutrofizacja torfowisk ombriogenicznych: -ustępowanie roślinności mszarów wysokich, -wkraczanie porostów, -rozpad kęp, -rozwój wrzosowisk i przesuszonych lasów bagiennych, -ustępowanie torfowców, -ekspansja traw, zarosli i lasów.
Odwodnienie i eutrofizacja torfowisk topogenicznych: -ustąpienie roślinności charakterystycznej, -przemiany profilu glebowego, -osiadanie złoża, -miejscami wtórne zabagnienie.
Odwodnienie i eutrofizacja torfowisk poligenicznych: -ustępowanie roślinności charakterystycznej, -przemiany profilu glebowego, -wydostawanie się wód podziemnych na powierzchnię, zmiana ich właściwości hydrogenicznych.
Odwodnienie i eutrofizacja torfowisk flumigenicznych: -murszenie torfu aż do całkowitego zaniku, -zmiana topografi powierzchni, -powstanie podsiąku kapilarnego, -miejscami wtórne zabagnienie, -możliwość pożaru suchych soczewek torfu, w pozostałych dołach rozwój eutroficznych szuwarów i turzycowisk.
Wykład 12.
Ochrona i renaturalizacja torfowisk.
Akty prawne: -ustawa o ochronie gruntów leśnych z 1995r; -ustawa Prawo geologiczne i górnicze 1994; -ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 2003; -ustawa o lasach 1991r. 1.torfowiska i oczka wodne są kwalifikowane jako grunty rolne i podlegają przepisom o ochronie gruntów rolnych polegających m.in. na zachowaniu torfowisk i oczek wodnych. 2.wykorzystanie torfowisk i oczek wodnych pod budowę zbiorników wodnych, eksploatacji kopalin wymaga zgody wojewody. 3.torf jest kopaliną której wydobycie podlega przepisom prawa geologicznego i górniczego. Wydobywanie torfu wymaga koncesji starosty lub wojewody w zależności od obszaru eksploatacji i wielkości wydobycia w skali rocznej. Zasady ochrony torfowisk: -zachowanie właściwych stosunków wodnych (także w otoczeniu torfowiska), -zakaz eksploatacji torfu (ochrona torfowisk przed eksploatacją), -zakaz stosowania nawozów i chem środków ochrony roślin, -niewskazane zalesianie torfowisk, -ochrona torfowisk przed niewłaściwą gospodarką leśną:
*program ochrony przyrody w nadleśnictwach,
*plan urządzania lasu; -zakaz wypalania roślinności na torfowiskach, -zakaz zmiany trofizmu torfowisk, -tworzenie zadrzewień i zakrzewień strefy buforowej, -tworzenie otulin dla większości rezerwatów, -kompleksowa ochrona układów krajobrazowych z udziałem torfowisk, -udostępnianie wybranych obiektów torfowiskowych (edukacja, dydaktyka). Renaturyzacja (renaturalizacja) -w danym fragmencie krajobrazu następuje odtworzenie warunków ekologicznych pierwotnego siedliska (wtórne zabagnienie) oraz nat zbiorowisk roślinnych.
Regeneracja: -zakończenie procesu renaturyzacji, -pełny powrót do torfotwórczych zbiorowisk roślinnych na torfowisku, -rozpoczęcie procesu tworzenia torfu.
Restauracja i rewitalizacja: -odtworzenie pierwotnego stanu, synonimy denaturalizacji. Renaturalizacja -informująca o odtworzeniu torfotwórczych zbiorowisk roślinnych. Regeneracja -informująca o rozpoczęciu odkładania torfu.
Renaturalizacja torfowisk wysokich cele: -stworzenie nowych lub zmiana istniejących zbiorowisk roślinnych, -kształtowanie krajobrazu (zmiana stosunku powierzchni otwartych do zalesionych), -stworzenie ekosystemów dla wybranych grup zwierząt, -horyzont czasowy 10-15lat.
Działania: -ocena stanu złoża i warunków ekologicznych, -określenie kierunków działań i wtórne zabagnienie, -sterowanie, wprowadzanie i doprowadzanie do rozwoju wybranych zbiorowisk roślinnych i gat, -ocena zaawansowania zachodzącego procesu torfotwórczego. Torfowiska wysokie bałtyckie:
1.polepszenie warunków wodnych na przesuszonych torfowiskach kopułowych: -budowa tam na rowach odwadniających, -zaorywanie rowów odwadniających, -budowa opasek wokół złoża torfowego, -zasypywanie rowów odwadniających, -redukcja ewapotranspiracji; 2.wtórne zabagnienie;
3.zatrzymanie odpływu wód powierzchniowych z istniejących sieci rowów: zasypywanie rowów, budowle regulujące odpływ wody, -zahamowanie i minimalizowanie podziemnego odpływu wody;
4.utrzymanie stabilnego poziomu wody gruntowej na głęb nie większej niż 0,1m pod poziomem terenu i wyeliminowanie jego znacznych wahań w okresach suchych, 5.zmniejszenie ewapotranspiracji z torfowiska: -ograniczenie powierzchni z otwartym lustrem wody, -ograniczenie powierzchni lasów;
6.zapewnienie dużej pojemności wodnej;
7.zachowanie spływu powierzchniowego na torfowiskach o dużym spadku;
8.stworzenie urozmaiconego mikroreliefu torfowiska;
9.ograniczenoe stroficzności i zapewnienie doprowadzenia jedynie wody ubogiej w składniki pok;
10.stworzenie korzystnych warunków mikroklimatycznych przez wykorzystanie zróżnicowanego reliefu i mikroreliefu.
Skład gatunkowy renaturalizowanych torfowisk wysokich zależy od:
-warunków makroklimatu,
-zmian poziomu lustra wody gruntowej,
-występowania w torfie i wierzchnicy nasion i zarodników w najbliższym sąsiedztwie torfowiska.
Mszar torfowcowy rozwija się gdy:
-poziom wody przez cały rok jest na powierzchni lub bezpośrednio pod,
-od brzegów z otwartym lustrem wody (potorfia) tworzy się pływający kożuch roślin. wprowadzanie mszaru torfowcowego: -wymaga doprowadzenia zarodników i nasion roślin z terenów nienaruszonych,
-zapewnienie im w okresie wegetacji wysokiego poziomu lub wierzchniej warstwy torfu o dużej wilgotności.
Wykład 13.
Spontaniczna renaturalizacja wyeksploatowanych torfowisk: -w potorfiach (torfiarkach), -na torfowiskach eksploatowanych metodą frezową.
Usuwanie wierzchniej warstwy gleby: -na całkowicie zniszczonych oligo- lub mezotroficznych wilgotnych łąkach torfowiskowych, zdegradowanych torfowiskach poligenicznych; -na obiektach na których doszło do eutrofizacji wierzchniej warstwy gleby (mineralizacja torfu, stosowanie nawozów, dopływ biogenów z atmosfery).
Usuwanie eutroficznej roślinności wraz z powierzchniową warstwą gleby: -odtworzenie warunków oligo- lub mezotroficznych, warunki: sprawnie funkcjonujący system zasilania hydrologicznego, obecność pożądanych gat nasion lub części wegetatywnych roślin, mineralizowany torf powinien być usunięty w całości.
Usunięcie wierzchniej warstwy gleby (eksperyment na torfowisku Całowanie): -znaczący spadek zawartości fosforu i azotu azotanowego, -usunięcie banku nasion roślin ruderalnych (77-100%), -bank nasion i zarodników gat właściwych dla mechowisk i łąk torfowiskowych. Odtworzenie roślinności: -zapewnienie nasion: rozścielanie siana zebranego z innego obiektu, ręczne wysiewanie nasion, przenoszenie płatów darni z naturalnej łąki, przesadzanie odpowiednich dla danego siedliska gat roślin. Usuwanie drzew i krzewów. Koszenie. Monitorowanie skutków działań ochronnych: -poziom wody i jego dynamika na torfowisku (sieć piezometrów), -monitoring roślinności reagującej na zmiany warunków wodnych (stałe powierzchnie). Programy rolnośrodowiskowe. Monitoring siedlisk i gat. programy ochrony torfowisk. Organizacje.
Renaturalizacja rzek etapy przywracania naturalności:
-działania początkujące (stworzenie warunków do inicjacji procesu renaturalizacji),
-samoistne działania realizowane przez przyrodę,
-działania konserwacyjne, dozór i monitoring.
Etap początkowy:
1.roboty hydrotechniczne i budowlane -cel: -zrealizowanie określonego elementu lub obiektu np. wykopu, pogłębienia lub rozszerzenia koryta, wykonanie nasypów, bystrzy, stopni, budowli piętrzących i upustowych;
2.roboty mające na celu: -wprowadzenie roślinności w wodę, na brzegi i obszary przybrzeżne, -prace w celu ochrony, przenoszenia i wprowadzania organizmów zwierzęcych;
3.roboty hydrotechniczne i budowlane obejmują:
-nadanie korytu krzywoliniowego układu poziomego,
-zapoczątkowanie przegłębień i płycizn,
-wykonanie lub zapoczątkowanie powstawania wysp, półwyspów, zatok,
-urozmaicenie nachylonych skarp.
Podział przedsięwzięć renaturalizacyjnych w zal od ich lokalizacji: -w korycie rzeki, -na terenie zalewowym, -na dopływach i na tereni zlewni.
Cele przedsięwzięć renaturalizacyjnych:
1.wzrost zróżnicowania biolog i zwiększenie walorów przyrodn;
2.wzrost walorów krajobrazowych, rekreacyjnych i tur;
3.poprawa jakości wody;
4.zwiększenie możliwości retencyjnych;
5.zachowanie ciągłości ekosystemu rzeki;
6.racjonalizacja wykorzystania rzeki.
Zróżnicowanie układu poziomego rzeki przez włączenie odciętych starorzeczy.
Rodzaje aktywności erozyjnej rzek: -przemieszczanie się koryta w dół rzeki, -przemieszczanie się i odcinanie pętli meandrów, -odcinanie meandrów.
Wykład IV. Granica krajobrazowa - ekotony
-strefa przejściowa miedzy dwiema sasiadującymi jednostkami przyrodniczymi
-miejsce zmiany jednego lub większej liczby komponentów środowiska
-jest wyróżniana na podstawie charakterystycznego zestawu cech strukturalnych i funkcjonalnych. Jest węższa niż rozdzielane jednostki
Cechy granic krajobrazowych
strukturalne - poziomy wymiar strefy granicznej
1. wymiar fraktalny- stopień skomplikowania wszystkich granic w danym krajobrazie
2.długośc- wymiar granicy mierzony wzdłuż jej dłuższej osi
3.wysokości-pionowy wymiar strefy granicznej liczony od stropu skały macierzystej do wierzchołków roślin
4.kształt- podobieństwo granicy do wzorców geometrycznych
5.krętośc- stopień skomplikowania granicy mierzony wzdłuż jej dłuższej osi
6.kontrastowośc- różnica miedzy przeciwnymi krańcami strefy granicznej w wymiarze poziomym
7.różnorodnośc wewnetrzna- nierównomiernośc zmian w obrębie granicy
8.widocznośc- łatwośc rozpoznawania granicy w terenie
9.gestośc- liczba granic w danym krajobrazie liczona na jednostkę powierzchni
funkcjonalne
1.przepuszczalnośc- stopień w jakim granica wpływa na proporcje lub kierunek przepływu
2.stabilnośc- stopień odporności na zmiany
3.elastycznośc- tempo powrotu uszkodzonej granicy od pierwotnego stanu, sposób reakcji na zmiany środowiska
Rodzaje granic- grupa granic o wspólnych cechach, wyodrębniona na podstawie określonych kryteriów
Kryteria wyodrębnionych granic
1.liczba komponentów budujących granice
-proste-granice oznacza zmiennośc tylko jednego komponentu
-złożone-granice wyznacza zmiennośc kilku komponentów
2.sposób funkcjonowania
-dywergencyjne-rozdzielające potoki materii i energii
-konwergencyjne-łączące potoki materii i energii
-grandentowe-odpowiadające strefom największych zmian parametrów
-procesowe-oddzielające powierzchnie charakteryzujące się dominacją różnych procesów
3.szerokośc
-ostre
-stopniowe
4.stopień przekształcenia przez człowieka
-naturalne- ukształtowanie w wyniku naturalnych czynników
-kształtowane w wyniku działalności człowieka
-umowne- sztucznie wprowadzane w miejscach rozmycia linii granicznych
5.wewnętrzna budowa granicy
-łączące cechy obu rozdzielonych jednostek
-dzielące-zdecydowanie różne od dwóch podobnych do siebie jednostek
-różniace- zdecydowanie różne od dwóch jednostek, które nie są do siebie podobne
Granica rolno-lesna jedna z najczęściej postrzeganych granic w krajobrazie terenów wiejskich. Może być ukształtowana pod względem czynników:
-naturalnych np.granica polarna, górna granica lasu
-antropogenicznych
Najczęściej spotykane sa granice zmodyfikowane antropogenicznie lub granice sztuczne. Granica rolno-leśna wyznacza kompleksy przeznaczone w przyszłości do leśnego zagospodarowania
Przepisy
-ust.o lasach 1991
-ust.o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia 2001
-Krajowy Program Zwiekszenia Lesistości 2003
-wytyczne w sprawie ustalenia granicy rolno-lesnej 2003
W skład kompleksu przeznaczonego do leśnego zagospodarowania powinny wchodzic:
-lasy śródpolne i GO
-uzytki rolne niskich klas bonitacyjnych (VIz, VI i V). jeśli uzytkowanie jej nie daje możliwości prowadzenia efektywnej gospodarki rolnej
-nieuzytki nadające się do zalesienia lub mogące w stanie nie zalesionym Stanowic składnik uzupełniający ekosystemu lesnego
-grunty rolne wyższych klas bonitacyjnych, jeśli stanowi śródleśne enklawy lub korytarz ekologiczny
-grunty o wyjatkowo niekorzystnym kształcie i położeniu gospodarczym
-grunty (jeśli nie są porośnięte cennymi przyrodniczo zbiorowiskami lesnymi): w strefach źródliskowych rzek i potoków, nad zbiorowiskami wód podziemnych, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek i obrzeży jezior oraz zbiorników wodnych
-lotne piaski i wydmy piaszczyste- z wyjątkiem pełniących ważne funkcje ekologiczne i fizjologiczne ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej
-strome stoki, zbocza, urwiska, zapadliska jeśli nie sa cenne przyrodniczo lub krajobrazowo
-tereny po eksploatacji piasku, żwiru, torfu, gliny jeśli: nie mogą być zagospodarowane inaczej bądź nie tworza siedlisk dla zespołów sukcesji naturalnej
Specyfika wyrobisk poeksploatacyjnych
1.znaczne zróżnicowanie siedliskowe
2.najczęściej niewielkie rozmiary poszczególnych obiektów
3.całośc układów biocenotycznych wraz z pokrywą glebowa odtwarza się od nowa
-grunty położone na stokach o średnim nachyleniu powyżej 15% jeżeli:
-grunty nie leśne nie pełnią waznej roli w kompozycji krajobrazowej
-nie są siedliskiem rzadkich gatunków roślin lub zwierząt
-grunty zdegradowane