Renata Nowakowska
Kształtowanie Środowiska
TLENEK WĘGLA (II)
Tlenek węgla II (CO) zwany także czadem należy do tlenków obojętnych, jest to bezwonny, bezbarwny gaz, lżejszy od powietrza, trudno rozpuszczalny w wodzie, lepiej rozpuszczalny w alkoholu. Gęstość wynosi 1,25 g/dm3, temperatura wrzenia wynosi -191,5ºC, zaś topnienia -204ºC. Ma silne właściwości trujące. Spala się do dwutlenku, ma właściwości redukujące, co wykorzystywane jest w hutnictwie:
Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2
Z zasadami tworzy mrówczany:
CO +NaOH → HCOONa
Przyłącza chlor tworząc fosgen:
CO + Cl2 → COCl2
Tlenek węgla ma zdolność łączenia się z hemoglobiną, tworząc tzw. karboksyhemoglobinę. Niestety tlenek węgla wykazuje ok. 210 - 300 razy większe powinowactwo z hemoglobiną niż tlen. Związek ten uniemożliwia hemoglobinie transport tlenu do tkanek, przez co cały nasz organizm jest mocno niedotleniony.
Tlenek węgla jest gazem powstającym w wyniku niepełnego spalania węgla w niewystarczającej ilości tlenu, podczas redukcji pary wodnej węglem w temperaturze kilkuset stopni oraz podczas odwadniania kwasu szczawiowego kwasem siarkowym VI. Jest składnikiem gazu świetlnego, generatorowego, wodnego oraz wielkopiecowego.
Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ocenie pięcioletniej przeprowadzonej w 2010 roku dla tlenku węgla, 33 strefy w kraju zostały zaliczone do klasy pierwszej, co stanowi 72%. Klasę drugą uzyskało 11 stref, natomiast jako 3a sklasyfikowano dwie strefy położone w województwach: kujawsko-pomorskim oraz małopolskim. Żadna ze stref nie uzyskała klasy 3b. Strefy położone w województwie lubelskim zaklasyfikowano do klasy pierwszej.
Głównym źródłem tego gazu są:
erupcje wulkanów,
naturalne pożary roślinności,
transport drogowy - spaliny z silników pojazdów mechanicznych,
spalanie odpadów komunalnych i rolniczych,
wadliwa instalacja grzewcza i wentylacyjna.
Czad jest groźnym gazem, gdyż jest niewyczuwalny zmysłami człowieka, blokuje dostęp tlenu do organizmu, poprzez zajmowanie jego miejsca w czerwonych ciałkach krwi. Przebywanie w pomieszczeniach pozbawionych wentylacji, a w których spalany jest węgiel jest bardzo niebezpieczne, gdyż może spowodować to zatrucie, a przy długotrwałym narażeniu (w większych dawkach) śmierć przez uduszenie. Jest to gaz lżejszy od powietrza, co powoduje, że w zamkniętych pomieszczeniach gromadzi się głównie pod sufitem, przenika przez ściany i stropy.
Najczęstszą przyczyną zatruć tlenkiem węgla są pożary i wadliwa instalacja grzewcza. Piecyk gazowy w małej łazience bez przewodu kominowego lub z niedrożnym przewodem kominowym, może w ciągu jednej minuty wytworzyć 29 dm3 tlenku węgla, dawka, która może spowodować śmierć. W skutek zatrucia uszkodzeniu ulegają: ośrodkowy układ nerwowy oraz układ naczyniowo - sercowy, zaś głównym narządem atakowanym w zatruciach czadem jest mózg.
Występowanie objawów zależne jest od stężenia czadu w otoczeniu, ciśnienia atmosferycznego, ciśnienia krwi, zdolności do dyfuzji w płucach, rodzaju wykonywanej pracy i jej obciążenia fizycznego, a także cech indywidualnych każdego organizmu.
Dzieci, a w szczególności noworodki i niemowlęta, zatruwają się ciężej niż osoby dorosłe. Mają one bowiem znaczącą ilość hemoglobiny płodowej, która wiąże dwukrotnie więcej tlenku węgla niż zwykła hemoglobina. Ciężej zatruwają się również dorośli pracujący z dużym wysiłkiem, a nieświadomi narażenia. Za stężenie krytyczne uważa się zawartość karboksyhemoglobiny we krwi na poziomie 60 -70 %.
Objawami zatrucia czadem są:
duszność,
bóle i zawroty głowy,
nudności, wymioty,
oszołomienie, osłabienie,
przyspieszenie czynności serca i oddychania,
utrata przytomności,
śpiączka,
drgawki.
W wyniku zatruć tlenkiem węgla w naszym organizmie powstają powikłania takie jak: zmiany zwyrodnieniowe w ośrodkowym układzie nerwowym, nerwobóle i niewydolność płuc, natomiast w zatruciach przewlekłych powstają: bóle i zawroty głowy, znużenie, zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym objawiające się: pogorszeniem pamięci i zdolności koncentracji, bezsennością.
W przypadku zatrucia tlenkiem węgla należy:
zapewnić dopływ świeżego powietrza,
wynieść osobę poszkodowaną w bezpieczne miejsce, jeśli nie stanowi to zagrożenia dla zdrowia osoby ratującej; w przypadku istnienia takiego zagrożenia pozostawić przeprowadzenie akcji służbom ratowniczym,
wezwać służby ratownicze,
jak najszybciej podać tlen,
jeżeli osoba poszkodowana nie oddycha, ma zatrzymaną akcję serca, należy natychmiast zastosować sztuczne oddychanie np. metodą usta - usta oraz masaż serca.
Poszkodowanemu musi być jak najszybciej udzielona pomoc lekarska. Leczenie zatruć polega głównie na tlenoterapii, w razie konieczności zastosowaniu sztucznej wentylacji, podawaniu tioniny i cytochromu C. W szpitalu możliwe jest także przeprowadzenie badań laboratoryjnych dla określenie ciężkości zatrucia. Leczenie szpitalne jest konieczne w każdym przypadku zatrucia tlenkiem węgla, zapobiega ono bowiem ewentualnym powikłaniom.
W celu uniknięcia zaczadzenia należy:
przeprowadzać kontrole techniczne urządzeń, w których odbywa się proces spalania, w tym sprawdzanie szczelności przewodów kominowych, ich systematyczne czyszczenie oraz sprawdzanie występowania dostatecznego ciągu powietrza,
użytkować sprawne urządzenia,
sprawdzić poprawność działania wentylacji,
często wietrzyć pomieszczenie, w którym odbywa się proces spalania,
nie bagatelizować objawów duszności, bólów i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, oszołomienia, osłabienia, przyspieszenia czynności serca i oddychania, gdyż mogą być sygnałem, że ulegamy zatruciu czadem.
Państwowa Straż Pożarna ostrzega, że każdego roku z powodu zatrucia czadem, ginie kilkadziesiąt osób. Bardzo często nie ma to związku z powstaniem pożaru, a wynika jedynie z niewłaściwej eksploatacji budynku i znajdujących się w nich urządzeń i instalacji grzewczych. Warto więc pamiętać o stosowaniu powyższych rad, gdyż może zależeć od tego nasze zdrowie i życie, a także zdrowie i życie naszych bliskich.