Renata Nowakowska

Kształtowanie Środowiska

TLENEK WĘGLA (II)

Tlenek węgla II (CO) zwany także czadem należy do tlenków obojętnych, jest to bezwonny, bezbarwny gaz, lżejszy od powietrza, trudno rozpuszczalny w wodzie, lepiej rozpuszczalny w alkoholu. Gęstość wynosi 1,25 g/dm³, temperatura wrzenia wynosi -191,5ºC, zaś topnienia -204ºC. Ma silne właściwości trujące. Spala się do dwutlenku, ma właściwości redukujące, co wykorzystywane jest w hutnictwie:

Fe₂O₃ + 3CO → 2Fe + 3CO₂

Z zasadami tworzy mrówczany:

CO +NaOH → HCOONa

Przyłącza chlor tworząc fosgen:

CO + Cl₂ → COCl₂

Tlenek węgla ma zdolność łączenia się z hemoglobiną, tworząc tzw. karboksyhemoglobinę. Niestety tlenek węgla wykazuje ok. 210 - 300 razy większe powinowactwo z hemoglobiną niż tlen. Związek ten uniemożliwia hemoglobinie transport tlenu do tkanek, przez co cały nasz organizm jest mocno niedotleniony.

Tlenek węgla jest gazem powstającym w wyniku niepełnego spalania węgla w niewystarczającej ilości tlenu, podczas redukcji pary wodnej węglem w temperaturze kilkuset stopni oraz podczas odwadniania kwasu szczawiowego kwasem siarkowym VI. Jest składnikiem gazu świetlnego, generatorowego, wodnego oraz wielkopiecowego.

Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ocenie pięcioletniej przeprowadzonej w 2010 roku dla tlenku węgla, 33 strefy w kraju zostały zaliczone do klasy pierwszej, co stanowi 72%. Klasę drugą uzyskało 11 stref, natomiast jako 3a sklasyfikowano dwie strefy położone w województwach: kujawsko-pomorskim oraz małopolskim. Żadna ze stref nie uzyskała klasy 3b. Strefy położone w województwie lubelskim zaklasyfikowano do klasy pierwszej.

Głównym źródłem tego gazu są:

• erupcje wulkanów,

• naturalne pożary roślinności,

• transport drogowy - spaliny z silników pojazdów mechanicznych,

• spalanie odpadów komunalnych i rolniczych,

• wadliwa instalacja grzewcza i wentylacyjna.

Czad jest groźnym gazem, gdyż jest niewyczuwalny zmysłami człowieka, blokuje dostęp tlenu do organizmu, poprzez zajmowanie jego miejsca w czerwonych ciałkach krwi. Przebywanie w pomieszczeniach pozbawionych wentylacji, a w których spalany jest węgiel jest bardzo niebezpieczne, gdyż może spowodować to zatrucie, a przy długotrwałym narażeniu (w większych dawkach) śmierć przez uduszenie. Jest to gaz lżejszy od powietrza, co powoduje, że w zamkniętych pomieszczeniach gromadzi się głównie pod sufitem, przenika przez ściany i stropy.

Najczęstszą przyczyną zatruć tlenkiem węgla są pożary i wadliwa instalacja grzewcza. Piecyk gazowy w małej łazience bez przewodu kominowego lub z niedrożnym przewodem kominowym, może w ciągu jednej minuty wytworzyć 29 dm³ tlenku węgla, dawka, która może spowodować śmierć. W skutek zatrucia uszkodzeniu ulegają: ośrodkowy układ nerwowy oraz układ naczyniowo - sercowy, zaś głównym narządem atakowanym w zatruciach czadem jest mózg.

Występowanie objawów zależne jest od stężenia czadu w otoczeniu, ciśnienia atmosferycznego, ciśnienia krwi, zdolności do dyfuzji w płucach, rodzaju wykonywanej pracy i jej obciążenia fizycznego, a także cech indywidualnych każdego organizmu.

Dzieci, a w szczególności noworodki i niemowlęta, zatruwają się ciężej niż osoby dorosłe. Mają one bowiem znaczącą ilość hemoglobiny płodowej, która wiąże dwukrotnie więcej tlenku węgla niż zwykła hemoglobina. Ciężej zatruwają się również dorośli pracujący z dużym wysiłkiem, a nieświadomi narażenia. Za stężenie krytyczne uważa się zawartość karboksyhemoglobiny we krwi na poziomie 60 -70 %.

Objawami zatrucia czadem są:

• duszność,

• bóle i zawroty głowy,

• nudności, wymioty,

• oszołomienie, osłabienie,

• przyspieszenie czynności serca i oddychania,

• utrata przytomności,

• śpiączka,

• drgawki.

W wyniku zatruć tlenkiem węgla w naszym organizmie powstają powikłania takie jak: zmiany zwyrodnieniowe w ośrodkowym układzie nerwowym, nerwobóle i niewydolność płuc, natomiast w zatruciach przewlekłych powstają: bóle i zawroty głowy, znużenie, zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym objawiające się: pogorszeniem pamięci i zdolności koncentracji, bezsennością.

W przypadku zatrucia tlenkiem węgla należy:

• zapewnić dopływ świeżego powietrza,

• wynieść osobę poszkodowaną w bezpieczne miejsce, jeśli nie stanowi to zagrożenia dla zdrowia osoby ratującej; w przypadku istnienia takiego zagrożenia pozostawić przeprowadzenie akcji służbom ratowniczym,

• wezwać służby ratownicze,

• jak najszybciej podać tlen,

• jeżeli osoba poszkodowana nie oddycha, ma zatrzymaną akcję serca, należy natychmiast zastosować sztuczne oddychanie np. metodą usta - usta oraz masaż serca.

Poszkodowanemu musi być jak najszybciej udzielona pomoc lekarska. Leczenie zatruć polega głównie na tlenoterapii, w razie konieczności zastosowaniu sztucznej wentylacji, podawaniu tioniny i cytochromu C. W szpitalu możliwe jest także przeprowadzenie badań laboratoryjnych dla określenie ciężkości zatrucia. Leczenie szpitalne jest konieczne w każdym przypadku zatrucia tlenkiem węgla, zapobiega ono bowiem ewentualnym powikłaniom.

W celu uniknięcia zaczadzenia należy:

• przeprowadzać kontrole techniczne urządzeń, w których odbywa się proces spalania, w tym sprawdzanie szczelności przewodów kominowych, ich systematyczne czyszczenie oraz sprawdzanie występowania dostatecznego ciągu powietrza,

• użytkować sprawne urządzenia,

• sprawdzić poprawność działania wentylacji,

• często wietrzyć pomieszczenie, w którym odbywa się proces spalania,

• nie bagatelizować objawów duszności, bólów i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, oszołomienia, osłabienia, przyspieszenia czynności serca i oddychania, gdyż mogą być sygnałem, że ulegamy zatruciu czadem.

Państwowa Straż Pożarna ostrzega, że każdego roku z powodu zatrucia czadem, ginie kilkadziesiąt osób. Bardzo często nie ma to związku z powstaniem pożaru, a wynika jedynie z niewłaściwej eksploatacji budynku i znajdujących się w nich urządzeń i instalacji grzewczych. Warto więc pamiętać o stosowaniu powyższych rad, gdyż może zależeć od tego nasze zdrowie i życie, a także zdrowie i życie naszych bliskich.