Wrzeszcz to dawna osada wiejska, wymieniona po raz pierwszy w dokumencie księcia

pomorskiego Świętopełka z 1263 roku, gdzie napis ma postać Vriezst. W 1404 roku osadę tę, w

której Krzyżacy mieli folwarki, nazwano Langfuhr. Rozwój osady przypada na rządy

Rzeczypospolitej. W tym czasie możni gdańszczanie budowali tu swe letnie rezydencje - pałacyki i

folwarki. Od 1814 roku Wrzeszcz, który wchłonął dalsze liczne osady, jest przedmieściem

Gdańska. W czasie ostatniej wojny poważna część budynków Wrzeszcza uległa zniszczeniu.

Ważną inwestycją rozpoczętą w 1948 roku (budowa trwała do 1962 r.) były prace przy

przebudowie szosy państwowej prowadzącej przez Wrzeszcz z Gdańska do Gdyni. W latach po

1950 roku powstała w pobliżu Grunwaldzka Dzielnica mieszkaniowa w stylu typowym dla owych

lat, ale bardzo solidnie zbudowana i mająca bogatą sieć lokali handlowych, gastronomicznych i

usługowych. Od centralnie położonego placu gen. Świerczewskiego odchodzi w lewo ul. Jaśkowa

Dolina prowadząca do ulicy Na Wzgórzu, przy której znajduje się najwyższe w okolicy wzniesienie

i punkt widokowy.

Oliwa jest z pewnością najatrakcyjniejszym przedmieściem Gdańska. Pierwszy tramwaj

konny uruchomiono z Gdańska do Oliwy w 1872 roku. Linię tę jednak po dwóch latach ze

względu na jej małą opłacalność - skrócono do Wrzeszcza. W związku z rozbudową starej Oliwy,

w której ilość mieszkańców w 1901 roku dochodziła już do 10 tys., linię tramwajową

zmodernizowano z konnej na elektryczną i ponownie przedłużono do Oliwy. Po przyłączeniu

Jelitkowa i Przymorza do Oliwy w 1908 roku już na drugi rok Jelitkowo otrzymało połączenie linią

tramwajową. Oliwa jest najbardziej oddalonym w kierunku północno-zachodnim od centrum

przedmieściem Gdańska. Od dawien dawna znana była jako siedziba słynnego opactwa Zakonu

Cystersów. Od XVII wieku bogaci gdańszczanie zaczynają budować tu piękne dworki i traktować

Oliwę jako miejsce letniego wypoczynku. W 1926 roku Oliwa została włączona w obręb

administracyjny Gdańska. Dzisiejsza zabudowa mieszkalna Oliwy pochodzi głównie z drugiej

połowy XIX wieku i początku bieżącego stulecia. Najbardziej słynie Oliwa z katedry, klasztoru,

parku, ZOO i nowych osiedli mieszkaniowych. Dzięki wielkim nadaniom i darowiznom oliwscy

cystersi w XV-XVI wieku posiadali olbrzymi kompleks majątków ziemskich, którymi władali do I

rozbioru Polski. Wykorzystując energię wód Potoku Oliwskiego zbudowali nad nim wraz z

gdańszczanami 24 zakłady przemysłowe w rodzaju młynów, kuźnic, tartaków, papierni itp., z

których wiele było czynnych jeszcze w ubiegłym stuleciu. Budynki klasztorne wraz z kościołem

oraz zabudowania gospodarcze były kilkakrotnie niszczone i palone, bądź to przez pogańskich

Prusów, bądź przez Husytów, Krzyżaków, czy wreszcie gdańszczan, którzy w 1577 roku zemścili

się na opactwie za sprzyjanie polityce Stefana Batorego. Najgroźniejsze zniszczenie przyniósł

pożar z 1350 roku. Po tym wydarzeniu w czasie odbudowy kościoła zachowano dawne formy stylu

romańskiego i odbudowano go w stylu gotyckim. Najazd gdańskich wyznawców Lutra na

katolicką Oliwę w czasie karnawału 1577 roku spowodował wypalenie kościoła i zabudowań

klasztornych i z tej przyczyny we wnętrzu katedry brak jest wyposażenia gotyckiego. Po tych

zniszczeniach opat Kasper Jeszke z Jeżowskich w latach 1579-81 dokonał odbudowy klasztoru i

kościoła. W latach 1626 i 1656 podczas wojen szwedzkich Oliwę zniszczyli i splądrowali żołnierze

Historie Gdańskich osiedli

file:///F:/DOKUMENTY/Historie Gdanskich osiedli/Historie Gdanskic...

1 von 5

16.10.2010 15:28

szwedzcy. Całe obecne wyposażenie wnętrz pochodzi z lat od 1579 do 1772 i jest głównie

barokowe. Opactwo przetrwało do 1831 roku, kiedy to zaborca pruski skonfiskował niemal 100

wsi i folwarków, a zakon poddał kasacji. Wtedy dawny kościół klasztorny zmieniony został na

parafialny, Z dużej liczby zabudowań opactwa część budynków została w latach 1834-36

rozebrana. W dniu 30 XII 1925 roku w Oliwie utworzona została dla ludności katolickiej

zamieszkałej na obszarze ówczesnego Wolnego Miasta Gdańska oddzielna Diecezja, podległa

wówczas bezpośrednio papieżowi, a kościół poklasztorny otrzymał tytuł katedry. Do

najwspanialszych zabytków Katedry Oliwskiej należą bezsprzecznie jedyne w swoim rodzaju w

Europie organy. One też stanowią jedną z największych atrakcji turystycznych w Trójmieście.

Budowę obecnych organów opat Rybiński, za czasów którego nastąpił największy rozkwit

klasztoru oliwskiego, zlecił młodemu uzdolnionemu Janowi Wulfowi, urodzonemu w 1735 roku w

Ornecie na Warmii, synowi organmistrza. Po wyuczeniu się budowy organów od ojca, wcześnie

zresztą osierocony, opuszcza swe rodzinne miasteczko i szuka zatrudnienia w największym i

najbogatszym na Pomorzu mieście Gdańsku. Zaproszony przez opata Rybińskiego do Oliwy

buduje w prawym ramieniu transeptu na barokowej emporze pierwsze małe organy, używając do

ich budowy częściowo materiału z dwóch dotychczas znajdujących się tu starych organów. Później

Jan Wulf zostaje wysłany na koszt konwentu do Europy Zachodniej w celu zapoznania się z

najnowszymi zdobyczami techniki u najprzedniejszych w tym czsie organmistrzów. Po trzyletnim

pobycie za granicą mistrz Wulf po powrocie do Oliwy miał na życzenie opata Rybińskiego

wybudować takie organy, którymi zadziwiłby cały ówczesny świat. Później długo - bo prawie

przez sto lat organy oliwskie uchodziły za największe w Europie.

Chlubą nowoczesnego budownictwa mieszkaniowego Gdańska jest wzniesione na

obszarach dawnego Przymorza oraz Czerwonego i Czarnego Dworu osiedle Powszechnej

Spółdzielni Mieszkaniowej "Przymorze". Wkrótce stało się ono atrakcją turystyczną. Założona w

1959 roku spółdzielnia wzięła swoją nazwę od miejscowości, na której obszarze się rozwinęła.

Dawne Przymorze to stara osada słowiańska położona na północny wschód od Oliwy . Wchodziła

ona od XIII wieku w skład dóbr cysterskich. Po raz pierwszy nazwa osady pojawia się w źródłach

historycznych w roku 1279 jako Primore. Kolejnymi po cystersach gospodarzami osady była

początkowo znana rodzina patrycjuszy gdańskich Conradich (od roku 1540), a później burmistrz

gdański - Ehler. Obszar wokół osady pokryty był dawniej lasem, który w XIX wieku zaczęto
wycinać, a wyrąb na miejscu cięto na deski. Tu także na Przymorzu nad Potokiem Oliwskim

czynny był młyn. Przymorze wraz z Jelitkowem w 1908 roku przyłączono do Oliwy. Na terenie

osiedla Przymorze wzniesiono dwupoziomowy, na rzucie lekkiego owalu, nowoczesny kościół, o

interesującym rozwiązaniu architektonicznym. Nowe osiedla mieszkaniowe powstały w ostatnich

latach także w sąsiedztwie Przymorza - na Żabiance i na Zaspie. Przez tereny te prowadziła stara

droga z Gdańska do Sopotu, jak również historyczny szlak od Oliwy do morza.

Historie Gdańskich osiedli

file:///F:/DOKUMENTY/Historie Gdanskich osiedli/Historie Gdanskic...

2 von 5

16.10.2010 15:28

1.2 Kolorowe punktowce przy ulicy Jaskółczej

Wstępnym etapem budowy było Małe Przymorze zrealizowane według zespołowego

projektu architektów Wiesława Andersa, Jerzego Kołodziejskiego i Czesława Swędrzyńskiego.

Spokojna architektura, intymna atmosfera, nie tak swojska i urokliwa jak na Osiedlu Młodych, ale

dosyć kameralna, zapewniająca każdemu z siedmiu tysięcy mieszkańców strefę prywatnego

schronienia i umiarkowanej rozrywki. Duże Przymorze to dzieło projektantów inżynierów

architektów Tadeusza Różańskiego, Janusza Morka i Danuty Olędzkiej. Znane są powszechnie

wielkie jedenastokondygnacyjne falowce o niespotykanych dotąd w Polsce długościach 200, 600,

800 a nawet 1000 metrów. Powstała nawet anegdota, że dzieci, które mieszkały w falowcach,

odwiedzały się najchętniej na wrotkach. Entuzjastyczny poklask i równocześnie żarliwy sprzeciw

wywołuje falista architektura tych bloków, która miała przerwać w końcu monotonię wrażeń i

prowokować wręcz wizualną grę - dla jednych atrakcyjną, a dla innych zbyt agresywną.

Najbardziej nasłonecznione dachy zostały zarezerwowane dla potrzeb artystów plastyków i

adoptowane w myśl indywidualnych sugestii licznych tu znakomitości malarskich.

Najwybitniejszym komponentem całości architektury Dużego Przymorza wydaje się ustawienie

falowców na linii wschód-zachód spinającej dwa koronne walory gdańskiego pejzażu: las i morze.

Budując tu rozliczne lokalne urządzenia socjalne i kulturalne przewidziano zainteresowania

ogólnomiejskie i oczekiwania turystów projektując dużą kawiarnię.

2.2 Falowa

architektura

Przymorza

Jeszcze nie ukończono powojennej odbudowy zabytkowego zespołu, jeszcze łatano dziury

i wstawiano plomby we Wrzeszczu, na Siedlcach, w Oruni, a już dały znać o sobie wszelkie

procesy demograficzne nowej rzeczywistości. Zwiększający obroty port, rosnący przemysł

okrętowy ściągały do morskiej stolicy tłumy ludzi z najdalszych zakątków. Proces migracji wsi do
miasta przybrał wymiar masowy, wszelkie znamiona wędrówki ludów. Pracę każdy mógł znaleźć,

ale mieszkanie niestety niewielu. W całym kraju sytuacja była podobna. Wskaźniki przyrostu

naturalnego zaczynały wtedy bić w Gdańsku światowe rekordy. Miasto stanęło przed

koniecznością, przed trudem i szansą, budowy nowych dzielnic. Pierwsze było Osiedle Młodych.

Pierwsze i pionierskie, oparte co prawda na dobrych tradycjach warszawskiego budownictwa

spółdzielczego, lecz realizowane w innych warunkach i na nowych zasadach. Na wzmiankę

Historie Gdańskich osiedli

file:///F:/DOKUMENTY/Historie Gdanskich osiedli/Historie Gdanskic...

3 von 5

16.10.2010 15:28

zasługuje niewątpliwie zasada czynów społecznych, obejmująca wszystkich bez wyjątku członków

spółdzielni. Wierność tej zasadzie przestrzegana i egzekwowana konsekwentnie i solidarnie

decydowała o powodzeniu sprawy. Chyba dostatecznie dużo walorów wartych upowszechnienia,

toteż doświadczenia gdańskich spółdzielców zostały w sposób mniej lub bardziej podobny

wprowadzone w całym polskim budownictwie mieszkaniowym. W pionierskiej praktyce Osiedla

Młodych wyglądało to tak, że o wyznaczonej godzinie do określonej pracy stawali na placu

budowy z kilofem czy taczką, łopatą czy świdrem, robotnik z inżynierem, majster z literatem,

lekarz z technikiem. Impuls przedsięwzięciu dał Komitet Miejski Związku Młodzieży

Socjalistycznej, mobilizując grupę bezdomnych młodych do idei założenia spółdzielni. Tereny pod

budowę dało miasto, kredyty państwo, a całości dopełniły wkłady oszczędnościowe członków.

Pierwszy

1.2

Osiedle

Młodych

Inność Osiedla Młodych polega w dużym stopniu na jego niepowtarzalnej urodzie. Trzeba

przyznać, że budowniczowie osiedla - inżynierowie Jerzy Figura, Jerzy Koren, Mieczysław

Szumski, nie uronili żadnego z naturalnych walorów. Stworzyli znakomitą symbiozę przyrody i

urbanistyki, ujmując harmonię estetyki i funkcji. W dniu, kiedy młodej dzielnicy nadawano imię

młodego patrona Janka Krasickiego, zarząd spółdzielni wręczył pięciu gdańskim sierotom

książeczki mieszkaniowe. Ta szlachetna inicjatywa stąd właśnie, z Osiedla Młodych,

rozprzestrzeniła się na cały kraj.

Na zachód od śródmieścia Gdańska położona jest dawna wieś (a dzisiaj dzielnica miasta) -

Siedlce. Pierwsze wzmianki o Siedlcach w dziejach historycznych pochodzą z połowy XIV wieku,

choć zapewne wieś istniała już w drugiej połowie XIII wieku. Potok, przepływający przez ten teren

nazwany został Siedlicą (od miejscowości Siedlce), o czym świadczy wzmianka w dokumencie z

1280 roku. Nazwa Siedlce powstała zaś od staropolskiego słowa "siodło", oznaczającego wieś lub
osadę. Dziś potok nazywa się Siedleckim i uchodzi do Kanału Raduńskiego przy Hucisku. Kiedyś

wpadał do Motławy w pobliżu grodu książęcego. Wieś posiadała interesującą formę, dostosowaną

do warunków terenowych. W Środku doliny i na jej zboczach położono trzy ulice, z których

najstarszą jest obecna ul. Kartuska. Położona poza pierścieniem głównych, fortyfikacji miejskich

wieś była często niszczona wskutek działań wojennych prowadzonych na przedpolach Gdańska.

Kolejne spustoszenia przyniosły jej najazd wojsk husyckich w 1433 roku oraz pożary w 1461 i

1520 roku, będące wynikiem ataków wojsk krzyżackich; następnie kolejne straty powstały w 1577

roku podczas oblężenia Gdańska przez wojska Stefana Batorgo, w latach szwedzkiego "potopu",

walk z wojskami rosyjskimi w 1734 roku i w okresie napoleońskim. W wyniku pierwszego rozbioru

Polski Siedlce zostały przyłączone do państwa pruskiego. Gdańsk nadal należał do

Rzeczypospolitej, a władze krzyżackie za wszelką cenę chciały doprowadzić do gospodarczego

wyniszczenia miasta. Pod koniec 1772 roku utworzyły one z podmiejskich miejscowości

Królewsko-Pruskie Bezpośrednie Miasto Chełm, zwane również Zjednoczonymi Przedmieściami

Gdańska. Należało do niego poza Chełmem Stare Szkoty, Siedlce i Święty Wojciech. Utworzone w

ten sposób miasto otrzymało herb, skomponowany z herbów czterech miejscowości wchodzących

w jego skład oraz orła pruskiego. W 1814 roku Siedlce zostały włączone w obręb Gdańska i

połączona z jego centrum w 1886 roku linią tramwaju konnego, a dziesięć lat później

elektrycznego.

Historie Gdańskich osiedli

file:///F:/DOKUMENTY/Historie Gdanskich osiedli/Historie Gdanskic...

4 von 5

16.10.2010 15:28

1.2 Siedlce dawniej

Historie Gdańskich osiedli

file:///F:/DOKUMENTY/Historie Gdanskich osiedli/Historie Gdanskic...

5 von 5

16.10.2010 15:28