1. Polityka Społeczna; definicja, przedmiot P.S., funkcje, cele, instrumenty, uwarunkowania, kierunki, zadania



definicja – rodzaj polityki publicznej, wiążący się z instrumentalnym wykorzystaniem władzy w państwie do
osiągania wszechstronnego dobrobytu wszystkich obywateli, z uwzględnieniem nierówności socjalno-
ekonomicznych oraz nierówności władzy między różnymi grupami obywateli



przedmiot – zabezpieczenie społeczne, sprawy pracy i zatrudnienia, zdrowia, oświaty i wychowania, mieszkalnictwa i
kultury (szerokie rozumienie)
o polityka socjalna (wąskie rozumienie) – świadczenia pieniężne



cele
o wszechstronność dobrobytu i jego równomierny rozkład wśród obywateli i ich grup
o wzmocnienie pozycji grup zdominowanych
o zmniejszenie dystansu między biednymi a bogatymi
o eliminacja ubóstwa,
o osiąganie równości
o zapewnienie ładu społecznego



instrumenty
o ekonomiczne

 polityka konsumpcyjna
 kształtowanie stosunków własnościowych
 ochrona wszelkich form własności

o prawne

 prawa i wolności obywatelskie oraz prawa socjalne zapisane w dokumentach międzynarodowych, Konstytucji i

ustawach

 regulacje prawne dotyczące poszczególnych dziedzin życia – prawo pracy, prawo rodzinne, prawo cywilne

o informacyjne

 informacje przekazywane za pośrednictwem systemu szkolnego,
 informacje publikowane za pośrednictwem mediów masowych
 poradnictwo indywidualne

o kadrowe (zasoby ludzkie, kapitał ludzki) – politycy, służby społeczne, wolontariusze
o kształtowanie przestrzeni
o gospodarowanie czasem



uwarunkowania
o wewnętrzne

 ustrojowo-polityczne – stopień centralizacji/decentralizacji państwa, stan instytucji demokratycznych, ranga

polityki społecznej w polityce państwa

 materialne



ekonomiczne – poziom rozwoju gospodarczego, sytuacja na rynku pracy



infrastrukturalne – sytuacja mieszkaniowa społeczeństwa, stan infrastruktury komunikacyjnej

 związane z czynnikiem ludzkim



demograficzne – stan i struktura wiekowa ludności



społeczne – struktura społeczna, wykształcenie i kwalifikacje

 wynikające z realizowanego modelu polityki społecznej

o zewnętrzne

 wyzwania wynikające z uczestnictwa w światowym systemie ekonomicznym
 zobowiązania związane z uczestnictwem w organizacjach międzynarodowych



kierunki - współczesne kierunki polityki społecznej określają problemy priorytetowe w polityce społecznej, a są nimi:
o problemy demograficzne
o niski poziom aktywności ekonomicznej
o przeciwdziałanie powiększaniu się sfery ubóstwa rodzin
o problemy migracyjne
o niski okres aktywności zawodowej

2. Definicja „polityki”



politikos – działalność instytucji państwowych



walka o zdobycie władzy nad państwem, jej utrzymanie, utrwalanie i powiększanie



2 aspekty:
o politykowanie – władza jest celem
o rządzenie – władza środkiem lub instrumentem do realizacji innych celów



proces decyzyjny służący wspólnocie



środki zarządzania państwem – sztuka rządzenia



władza i autorytet, rozwiązywanie problemów społecznych, umiejętności, kompetencje, wiedza

3. Nierówności społeczne



nierówności społeczne są formą zróżnicowania społecznego, która występuje w postaci hierarchii pozycji i zasobów



występowanie nierówności społecznych oznacza, że jedni ludzie mają pewnych rzeczy więcej od innych, czego
konsekwencją są nierówności pozycji; najwyraźniej widać to w dziedzinie dostępu do dóbr materialnych



przedmiotowa klasyfikacja: nierówności dochodów, władzy, prestiżu, stylu życia i uczestniczenia w kulturze



rodzaje (modele) nierówności, odwołujące się do:
o równości wobec prawa – każdy człowiek podlega tym samym regułom i powinien być karany w ten sam sposób,

niezależnie od pochodzenia społecznego, narodowości, wyznania czy płci

o równości szans – każdy człowiek powinien mieć równe możliwości osiągania pozycji i dóbr; nierówności

dopuszczane są tylko w tym stopniu, w jakim są rezultatem niejednakowego wysiłku, zdolności i własnych zasług

o równości warunków – każda jednostka powinna w tym samym stopniu uczestniczyć w podziale dóbr, niezależnie

od wydatkowanych przez siebie nakładów oraz posiadanego talentu, zasług i własnych zdolności

4. Polity, policy i politics



Policy
o działanie praktyczne dla zdobycia i utrzymania władzy nie wiążące się z walką o zdobycie i utrzymanie się przy

władzy; zarządzanie sprawami publicznymi

o podejmowanie decyzji przez jednostkę bądź grupę, które dotyczą wyboru celów i metod ich osiągania w ściśle

określonych granicach uprawnień, jakimi dysponuje polityk

o sfera praktycznej działalności, zbiór praktycznych działań politycznych podejmowanych przez różne podmioty



Politics
o namysł nad polityką, problematyka sprawowania władzy
o proces zachodzący w systemie społecznym, polegający na selekcjonowaniu i porządkowaniu podstawowych celów

tego systemu według kryteriów ich ważności i możliwości realizacji, w aspekcie czasu i alokacji zasobów
społecznych

o sfera stanowienia i realizacji decyzji dotyczących ekonomicznych, politycznych, socjalnych i kulturowych obszarów

systemu ogólnospołecznego, która obejmuje formułowanie celów, dobór środków, podjęcie decyzji, jej realizację
oraz kontrolę działań wykonawczych



Polity
o zbiorowość polityczną, ustrój polityczny
o instytucjonalne aspekty dotyczące porządku polityczno-społeczno-prawnego
o partie polityczne, normy, system, konstytucja
o społeczność oparta o struktury polityczno-prawne

5. Polityka społeczna a polityka gospodarcza; jakie są relacje pomiędzy nimi



są do siebie zbliżone, ich cele i zadania pokrywają się, bo realizują ideę państwa odpowiedzialnego za dobrobyt
obywateli



dobrobyt w znaczeniu ekonomicznym to wysoki poziom zaspokojenia potrzeb obywateli



ale trwały sukces gospodarczy nie wystarczy do zapewnienia dobrobytu wszystkim obywatelom, gdyż zaspokajanie
potrzeb ma pozagospodarczy wymiar



poza tym, podział produktu wg pracy nie daje gwarancji dobrobytu dla wszystkich



polityka społeczna wyrosła ze świadomości ograniczeń polityki gospodarczej w osiąganiu ideału państwa
wszechstronnego dobrobytu dla wszystkich obywateli



rozwój społeczny jest wypadkową wzrostu gospodarczego, ale wzrost gospodarczy może hamować rozwój społeczny

6. Uwarunkowania ekonomiczne polityki społecznej
Uwarunkowania ekonomiczne:



wspólne korzenie



wspólne cele (np. walka z bezrobocie, budownictwo mieszkaniowe, cele ekologiczne)



wzajemne oddziaływanie



związki krótko- i długookresowe



odmienne punkty widzenia (polityka społeczne patrzy na świat przez pryzmat pojedynczego człowieka,
polityka gospodarcza – na makro-zjawiska)



konkurencja o ograniczone środki

a) Paradoks Martineza:

Ze społecznego punktu widzenia sytuacja pełnych sklepów i pustych kieszeni oraz pustych sklepów i pełnych kieszeni
jest podobna – jest to konkluzja paradoksu:
- są to sytuacje niezaspokojonych potrzeb społeczeństwa – społeczeństwo jest niezadowolone,
- polityka społeczna stoi przed tym problemem,
- nie wymyślono jeszcze sytuacji pełnych sklepów i pełnych kieszeni.

b) Zasoby i uprawnienia



zasoby to dobra i usługi oraz infrastruktura z nimi związana,



uprawnienia to status, pozycja socjalna i poziom dochodów (bilet wstępu do korzystania z zasobów),
- w gospodarkach rynkowych wpływ państwa na zasoby jest pośredni,
- państwo ma większy wpływ na uprawnienia.

c) Zawodność rynku (teoria dóbr publicznych):



rejestruje potrzeby za którymi stoi siła nabywcza,



nie zawiera mechanizmów wyrównawczych dochodów (chodzi o nadmierne i nieuzasadnione dysproporcje w
dochodach),



reaguje na aktualne relacje



efekty zewnętrzne (niepożądane, np. zanieczyszczenie środowiska – generuje to koszty społeczne),



dobra publiczne



monopolizacja

d) Ograniczenia interwencjonizmu:



wolności gospodarcze (interwencjonizm nie powinien przekroczyć granic wolności gosp.)



swobodna konkurencja (działalność państwa powinna jak najmniej ograniczać swobodną konkurencję),



istotne zadania gospodarcze



wzrost ekonomiczny (polityka społeczna nie powinna stępiać przedsiębiorczości.

e) Ekonomiczne formy działań:



Ubezpieczenia (nie wszystkie problemy społeczne można ubezpieczyć, trzeba to organizować inny sposób, np.
przez świadczenia)



świadczenia nieskładkowe

7. Proszę scharakteryzować demograficzne uwarunkowania polityki społecznej

Sytuacja demograficzna powinna obiektywnie wyznaczać zakres przyszłych zadań w polityce społecznej

państwa. W szczególności dotyczy to szkolnictwa, zatrudnienia, ochrony zdrowia, ochrony pracy, ubezpieczeń
społecznych i zabezpieczenia społecznego, mieszkalnictwa. Jednocześnie procesy i zjawiska demograficzne stanowią
najbardziej obiektywny, syntetyczny sprawdzian osiągnięć i zaniechań polityki społecznej.

W ostatnich latach demografowie sygnalizują występowanie w Polsce szeregu niepokojących zjawisk i

procesów ludnościowych. Stanowić one mogą:
- główną przesłankę polityki ludnościowej państwa eliminującą (lub ograniczającą) zagrożenia prawidłowego przebiegu
procesów ludnościowych (mogą stanowić podstawę konstruowania programów doraźnych)
- narzędzie oceny skuteczności zastosowanych dotychczas w polityce ludnościowej środków
- instrument syntetycznej oceny rezultatów wieloletniej polityki społecznej,
- podstawowy czynnik wyznaczający długofalowe zadania polityki społecznej państwa.

Z punktu widzenia polityki społecznej państwa, zjawiska i procesy demograficzne stanowią ważne narzędzie

zarówno oceny skutków podejmowanych działań, jak i programowania działań długofalowych. Ocena skutków polityki
społecznej na podstawie wskaźników demograficznych jest wprawdzie możliwa dopiero po dłuższym czasie, lecz jej
zasadniczym walorem jest mierzalność i obiektywny charaktet ocen. Dzięki tym cechom zjawiska i procesy
demograficzne stanowić powinny zasadniczą przesłankę konstruowania długofalowych programów polityki społecznej
państwa.
Główne źródło syntetycznych informacji o stanie i przebiegu procesów ludnościowych stanowią: GUS, ZUS, PIP.

W Polsce utrzymują się niekorzystne tendencje zmian wskaźników: umieralności, przeciętnego trwania życia,

zachorowalności, urodzeń i migracji. Zniesienie ograniczeń w publikowaniu danych, wzmogło zainteresowanie wielu
badaczy analizą zjawisk i poszukiwaniem przyczyn utrwalania się tych niekorzystnych tendencji.

Współczesną sytuacje demograficzną Polski charakteryzują następujące zjawiska i procesy:

- osłabienie tempa rozwoju ludności - spada liczba urodzeń, wzrasta liczba zgonów
- systematyczne skracanie się przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet,
- zwiększa się odsetek osób pracujących w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia,
- obniża się dynamika przemieszczeń ludności wewnątrz kraju.

Ocena sytuacji demograficznej stanowi jedno z podstawowych źródeł na podstawie których kształtowane są

obecne i przyszłe zadania polityki społecznej oraz oceniane jej dotychczasowe osiągnięcia.

8. Problem społeczny
R. Maris definiuje problemy społeczne jako ogólne wzory zachowania ludzkiego lub warunków społecznych, które są
postrzegane jako zagrożenia dla społeczeństwa przez znaczącą liczbę ludności, przez silne grupy, bądź przez
charyzmatyczne jednostki, oraz które mogą być rozwiązane czy też którym można jakoś zaradzić.
Jest to taki stan społeczny, który znaczna część społeczeństwa definiuje jako łamanie norm społecznych, będących dla
nich szczególnie cennymi. Problemy społeczne mogą stanowić przeszkodę dla efektywnego funkcjonowania państwa,
utrudniają, bądź nawet uniemożliwiają realizację celów społecznych. Problem społeczny stanowi rozdźwięk między
uznanymi wzorami a aktualnym stanem rzeczy. Warty podkreślenia jest fakt, że żadne warunki społeczne nie mogą być
uznane za problem społeczny, jeśli nie zostaną one określone za pomocą uznanych wartości jako problem przez
znaczącą liczbę ludności.
Do najpowszechniejszych problemów społecznych można zaliczyć: wojny, przemoc, ubóstwo,
długotrwałe bezrobocie, bezdomność, nierówności społeczne, choroby cywilizacyjne, prostytucję, marnotrawstwo
pieniędzy publicznych, niedemokratyczny system polityczny, brak suwerenności politycznej.
Problem społeczny może być opisywany pod względem wielu aspektów, do których należą m.in.: liczebność
dotkniętych nimi populacji, jej pozycja w strukturze społecznej, liczba osób zajmujących się zawodowo danym
problemem społecznym, rodzaj i charakter zjawisk postrzeganych jako problem (np. Zmiany społeczne, instytucje,
zachowania), miejsce problemu na skali ocen („małe zło”, „bardzo wielkie zło”), czy czas trwania problemu.

9. Różnica pomiędzy polityką społeczną a polityką socjalną

J. Rosner proponował, aby Sozialpolitik tłumaczyć jako „polityka socjalna” a Gesellschaftspolitik jako „polityka

społeczna” przypisując przy tym inne znaczenie obu pojęciom. Polityka społeczna ma „wielkie zadania
makroustrojowe, z zasadniczym celem przebudowy panującego systemu społecznoekonomicznego”, a polityka
socjalna „ogranicza swe zamierzenia do poprawy zakresu i poziomu świadczeń społecznych”.

Polityka społeczna różni się więc „od wąsko pojętej polityki socjalnej, ograniczającej się do badania

poszczególnych elementów poziomu życia w powiązaniu z istniejącym i postulowanym systemem świadczeń i służb
socjalnych”. Istotne też wydaje się w tym kontekście odróżnienie poziomu życia (głównie zagadnienie konsumpcji) i
jakości życia (twórcza samorealizacja, rozwijanie i stosowanie zdolności i umiejętności oraz zagadnienia
ponadindywidualne związane z organizacją życia zbiorowego)18. Poziom życia byłby domeną polityki socjalnej, a jakość
życia – polityki społecznej.

Polityka socjalna to rozwiązywanie problemu zaspokojenia potrzeb rzeczywistych, a polityka społeczna to

regulowanie procesu rozwoju potrzeb.

10. Polityka socjalna; definicja, cele, przedmiot, funkcje, obszar

Definicja

Środki, metody działania i instytucje, które służą wywieraniu bezpośredniego
wpływu na materialne warunki życia, a przede wszystkim na poziom dochodów
pieniężnych ludzi czy gospodarstw domowych, w tym szczególnie tych o niskich
zarobkach lub pozbawionych ich w ogóle

Cele

Poprawa materialnych warunków bytu (szczególnie najbiedniejszych), wzrost
konsumpcji, "pokój socjalny", łagodzenie kwestii socjalnych

Przedmiot

Materialne warunki bytu, konsumpcja towarów i usług, dochody pieniężne, poziom
życia

Funkcje

Doraźne ratownictwo, interwencja, ochrona za pomoca wytwarzania i rozdzielania
świadczeń społecznych

Obszar

Dotyczy głównie grup słabych względnie lub absolutnie

11. Koncepcja socjalnej funkcji państwa

Socjalna funkcja państwa to całokształt działalności w socjalnej sferze stosunków społecznych zmierzająca do

zabezpieczenia społecznego jednostek ludzkich. Obejmuje ona przede wszystkim działania na rzecz

ubezpieczeń

społecznych,

ochrony zdrowia,

pomocy społecznej, a także rozwiązania problemu wykorzystania

zasobów ludzkich,

stworzenia odpowiednich warunków pracy i bytowania ludzkiego. Państwo jest zainteresowane w zapewnieniu pokoju
społecznego i przeciwdziałaniu powstawania niepokojów społecznych. Podejmując kwestie zabezpieczenia
społecznego zmierza do zapewnienia

minimum socjalnego

jednostkom ludzkim i znośnego bytowania grupom ludzkim.

Poziom tego zabezpieczenia zależny jest od możliwości świadczeń państwa na drodze odpowiedniego ustawodawstwa
i poprzez działania instytucji socjalnych. W ostatecznej instancji, zabezpieczenia społeczne zależą od stopnia

rozwoju

gospodarczego

państwa, który pozwala na wzięcie pod opiekę mniejszej lub większej liczby obywateli potrzebujących

pomocy, a także polityki redystrybucji dochodu narodowego.

12. Dobrobyt a polityka społeczna i polityka socjalna; zależności
Polityka społeczna to szersze pojęcie, zawiera w sobie politykę socjalną.
Polityka społeczna ma zadania „makroustrojowe”, natomiast polityka socjalna ogranicza swe zamierzenia do poprawy
zakresu świadczeń społecznych.
Przedmiotem polityki społecznej jest społeczeństwo w szerokim rozumieniu, stosunki społeczne i organizacja życia
społecznego. Jej celem jest postęp społeczny, dobro wspólne, równowaga społeczna, harmonia między celami
osobistymi a społecznymi.
Przedmiotem polityki socjalnej są materialne warunki bytu, konsumpcja towarów i usług, dochody pieniężne i poziom
życia. Jej cel to poprawa materialnych warunków egzystencji, zwłaszcza wśród najbiedniejszych i najbardziej
potrzebujących (chorzy, bezdomni, niepełnosprawni).
Dobrobyt – jest osiągalny i możliwy tylko przy pomocy działań społecznych. Istota dobrobytu jest taka, że ludzie mają
potrzeby, które wymagają społecznej reakcji. Marginalizacja i ubóstwo będące wynikiem niewłaściwej polityki
społecznej i/lub socjalnej uniemożliwiają osiągnięcie dobrobytu. Jeśli natomiast polityka społeczna wraz z socjalną
przyczyniają się do zwiększania dobrobytu, to wówczas ów dobrobyt umożliwia redystrybucję dochodów, będącą
warunkiem sprawiedliwości społecznej.
Istotnym zagrożeniem dla całego procesu jest uznanie prymatu polityki socjalnej nad społeczną, co hamuje rozwój i w
tym kontekście dobrobyt, ponieważ cele tak skonstruowanej polityki zawężone są do zapewniania najbardziej
potrzebującym pewnego minimum egzystencjalnego, co wyklucza osiągnięcie dobrobytu.

13. Kwestia społeczna
Jest to pojęcie szerokie, historycznie sięga czasów rewolucji przemysłowej i początku wielkich przemian społecznych w
Europie, a więc XVIII/XIX wiek. Wówczas odnosiło się do wielu znaczeń i kontekstów, miało rozliczne konotacje, takie
jak „tragedia społeczna”, „próba trwałości systemu”, „nędza mas”, itd.

W każdym przypadku była nierozerwalnie związana z tym, co działo się w rozwoju przemysłowym. Powstanie i rozwój
badań nad kwestią społeczną wiązały się z tym, że ludzie przestali wierzyć, iż na świecie musi panować nędza.
Ogólnie, definicji „kwestii społecznej” jest po prostu pierdyliard, ale w największym, syntetycznym uproszczeniu – jest
to taki stan, czy „proces”, który zachodzi wówczas, gdy organizacja życia społecznego jest niedostosowana do
indywidualnych lub zbiorowych potrzeb lub sytuacja, w której podstawowe procesy społeczne nabierają cech
patologicznych.
Kwestie społeczne mogą mieć wymiar globalny, państwowy lub lokalny.
Na przestrzeni wieków występowały rozmaite kwestie społeczne – np. dostosowanie się społeczeństw do nowego,
industrialnego porządku (upadek feudalizmu i społeczeństw stanowych), kwestia praw kobiet, konflikty, masowe
migracje, etc.
W Polsce jako sztandarową „kwestię społeczną” wymienia się zubożenie społeczeństwa, jako iż jest to problem
dotykający szerszej grupy społecznej.

14. Wpływ społecznej nauki Kościoła na politykę społeczną
Społeczna natura kościoła rozwinęła się w okresie ostatniego stulecia nie stoi ona na gruncie indywidualizmu, czy
kolektywizmu. Jej zwolennicy uważają, że rozwój społeczny może zostać oceniony pozytywnie tylko wtedy gdy sprzyja
rozwojowi rodziny i realizacji jej funkcji. Zmiana roli rodziny, czy inaczej zwana jej funkcji w warunkach rozbudowanych
świadczeń socjalnych powodują, że zwolennicy społecznej nauki kościoła przyjmują krytyczne stanowisko nie tylko
wobec kolektywistów, ale także liberałów i instytucjonalistów. Istotą społecznej nauki kościoła jest akcentowanie
pewnych uniwersalnych zasad, których wdrożenie powinno poprawić jakość życia społecznego. Należą do nich: zasada
dobra wspólnego, solidarności społecznej, pomocniczości, uczestnictwa.



Godność ludzka - Fundamentalną zasadą KNS jest świętość ludzkiego życia oraz nienaruszalność godności istoty
ludzkiej. Życie ludzkie musi być oceniane nieporównywalnie wyżej od rzeczy materialnych. Papież Jan Paweł II
wielokrotnie wspominał o tej kwestii w jednej ze swoich głównych encyklik Evangelium Vitae (łac. Ewangelia Życia).
Akty atakujące i zagrażające ludzkiemu życiu, takie jak morderstwo, aborcja, eutanazja i inne, zawsze muszą
spotykać się ze sprzeciwem katolików. Wojnie i karze śmierci należy sprzeciwiać się w prawie każdym przypadku



Rodzina, jednostka społeczna - Człowiek jest istotą społeczną, a rodzina jest pierwszą i podstawową jednostką
społeczną. Rodziny razem tworzą wspólnotę, a wspólnoty tworzą państwo. To, w jaki sposób wspólnoty te
zorganizują się politycznie, ekonomicznie i socjalnie, jest sprawą najwyższej wagi. Każda z instytucji w ten sposób
powstałych musi zostać oceniona ze względu na to, jaki wpływ ma na życie i godność osoby ludzkiej.KNS sprzeciwia
się kolektywistycznemu podejściu, takiemu jak np. prezentuje komunizm. Jednocześnie odrzuca niczym
nieskrępowany leseferyzm, zakładający iż wolny rynek gwarantuje sprawiedliwość



Prawa - Każda osoba ma fundamentalne prawo do życia i do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Każdy człowiek
ma prawo do tego, co potrzebne mu jest do prowadzenia godnego życia, do zatrudnienia, opieki zdrowotnej i
edukacji.



Godność pracy i prawa pracownicze - Społeczeństwo musi dążyć do sprawiedliwości ekonomicznej, a gospodarka
musi służyć ludziom, nie na odwrót. Robotnicy mają prawo do pracy, aby zarobić na życie, jak również do zakładania
związków zawodowych w celu ochrony własnych interesów. Wszyscy pracujący mają prawo do godnych i
sprawiedliwych płac oraz bezpiecznych warunków pracy

15. Czym jest państwo opiekuńcze, jak powstała ta koncepcja i w jakim celu
Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego – koncepcja
państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej.
Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym
interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk
na rozwiązywanie problemów społecznych.
Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne i centrowe.
Cel państwa opiekuńczego:
Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom
życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego
szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo
komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami.
Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych.
W analizach porównawczych modeli państwa dobrobytu rozwinięto rozmaite typologie. Esping-Andersen rozróżnia na
przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy
socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a

rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na
społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy.

16. Modele polityki społecznej na wybranych przykładach państw
Model skandynawski (nordycki) posiada wiele elementów przypisywanych kategorii instytucjonalno-
redystrybucyjnego modelu polityki społecznej. Kraje skandynawskie charakteryzuje największa ingerencja państwa w
sferę polityki społecznej. Państwo prowadzi aktywną politykę w tej materii. Programy socjalne obejmują wszystkie
główne rodzaje ryzyka socjalnego. Opieka państwa rozciąga się nad każdym obywatelem od kolebki aż po grób,
występuje też duży stopień instytucjonalizacji uprawnień socjalnych - obywatele państw skandynawskich posiadają
prawo świadczeń społecznych a także „prawo” do odpowiedniego poziomu życia: wiele spośród świadczeń socjalnych
przysługuje im z tytułu obywatelstwa lub zamieszkania w danym kraju. Takie czynniki jak dotychczasowe zatrudnienie,
uzyskiwane dochody czy wysokość płaconych składek na świadczenia społeczne nie decydują o przyznaniu świadczeń.
Ponadto, kryteria rynkowe w dostępie do opieki społecznej nie odgrywają w tym modelu większego znaczenia.
Istotnym kryterium, stosowanym w modelu skandynawskim, jest zasada społecznej odpowiedzialności, a jednym z
głównych celów jest stworzenie takiego systemu polityki społecznej, w którym dzięki solidarnej współpracy obywateli
potrzeby wszystkich członków wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednio wysokim poziomie. Charakterystyczną
cechą przypisaną do modelu skandynawskiego jest założenie, iż to przede wszystkim państwo ponosi
odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostek, ponieważ żadna inna instytucja (rynek prywatny, rodzina) nie
są w stanie zapewnić realizacji niezbędnych potrzeb na odpowiednim poziomie. Dodatkowo, zasadą nie jest
zagwarantowanie tylko niezbędnego minimum potrzeb, lecz jak najlepsze i najpełniejsze ich zaspokojenie bowiem
uznaje się, iż każda jednostka uprawnion jest do godziwego życia na odpowiednio wysokim poziomie. W systemie
skandynawskim nie występuje korelacja pomiędzy wkładem własnym jednostki (np. podatki) a możliwością
otrzymania świadczeń. Występuje natomiast powszechny i zasadniczo bezpłatny system ochrony zdrowia i system
oświaty. Ponadto, emerytury i renty socjalne przysługują wszystkim ludziom starszym i niepełnosprawnym, bez
wyjątku. W tym typie polityki społecznej występuje również bardzo rozbudowany system publicznych usług dla osób
starych, chorych czy dla rodzin z dziećmi, itp. . Model skandynawski występuje w Danii, Szwecji, Finlandii, Norwegii a
także w Holandii.
Drugą kategorią omawianej typologii jest model anglosaski, realizowany w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Niejednokrotnie
jest prezentowany wraz z modelem skandynawskim. Należy jednak podkreślić, iż posiada on pewne elementy, które
pozwalają odróżnić go od innych typów polityki społecznej: główną grupą adresatów pomocy społecznej są osoby w
wieku produkcyjnym. Ponadto, zapewnienie stałego zatrudnienia to jeden z istotnych celów przeznaczanych przez
państwo środków finansowych. Dalszymi wyróżnikami tego typu polityki społecznej są: relatywnie niewielka rola
związków zawodowych, stosunkowo duża różnorodność płac i częste występowanie niskich wynagrodzeń.
Charakterystycznym elementem jest też szeroki zakres świadczeń adresowanych do osób bezrobotnych, niemal tak
rozwinięty jak w modelu skandynawskim.
Kolejnym rodzajem polityki społecznej jest występujący w Austrii, Belgii, Francji, Niemczech i w Luksemburgu model
kontynentalny (powiązany z modelem motywacyjnym i korporacyjnym), odwołujący się do tradycji modelu
społecznego dziewiętnastowiecznych Niemiec Otto von Bismarcka. W modelu tym dopuszcza się ingerencję państwa w
sferę polityki socjalnej, jednak granicą obecności państwa w tej dziedzinie jest niezakłócanie funkcjonowania
gospodarki rynkowej i niehamowanie rozwoju gospodarczego. Podstawą otrzymania świadczeń socjalnych jest
kryterium stażu pracy, zasług i wydajności - decydującą rolę odgrywa więc status jednostki na rynku pracy. Z zasady
świadczenia skierowane są, przede wszystkim do osób pokrzywdzonych z powodu wykonywanej pracy (wypadki przy
pracy, choroby zawodowe), w dalszej kolejności do kobiet na urlopie macierzyńskim, osób starszych i inwalidów.
Ostatnią grupą objętą najniższym zakresem świadczeń są osoby bezrobotne. System ten uznać można za
nieegalitarystyczny, różnicuje on bowiem potencjalnych pracowników i ich dostęp do rynku pracy od cech
indywidualnych, na przykład wieku, płci, kwalifikacji. Dodatkowo, największe świadczenia otrzymują pracownicy
sektora publicznego, co jeszcze bardziej pogłębia istniejące na rynku pracy nierówności.
Ostatnim omawianym rodzajem polityki społecznej jest model śródziemnomorski, charakteryzujący się najsłabiej
rozwiniętym systemem polityki społecznej. Ten typ występuje w Grecji, Hiszpanii, Portugalii oraz we Włoszech. W
literaturze przedmiotu jest on niekiedy określany jako model krajów pasa łacińskiego, model elementarny,
południowoeuropejski lub też model katolicki, ze względu na silną w wymienionych powyżej krajach rolę Kościoła
katolickiego w dziedzinie działalności charytatywnej i opiekuńczej. Do głównych cech tego modelu zaliczyć należy:
wynaturzenia programów gwarantowania dochodów (bardzo szczodre świadczenia dla niektórych grup przy
niewystarczającym poziomie ochrony innych grup, np. niski minimalny poziom rent i emerytur, brak świadczeń dla
osób bezrobotnych, które nie ukończyły 18 roku życia, niski poziom świadczeń dla samotnych rodziców), odejście od
rozwiązań korporacyjnych na rzecz częściowego uniwersalizmu w ochronie zdrowia, niski stopień udziału państwa w
sferze pomocy społecznej, szczególny typ relacji pomiędzy podmiotami publicznymi i niepublicznymi w tej sferze,

obecność zjawiska klientelizmu, system patronacki w dystrybucji świadczeń pieniężnych obecny w niektórych strefach,
słabość instytucji państwowych, umacnianie się partii politycznych jako głównych wyrazicieli interesów społecznych.
Świadczenia przyznawane są w szczególności osobom starszym, występuje też wysokie zróżnicowanie w odniesieniu
do uprawnień do pobierania świadczeń socjalnych. Model śródziemnomorski charakteryzuje się także silną ochroną
socjalną osób zatrudnionych i dość niskim zakresem świadczeń z tytułu bezrobocia. W modelu tym występuje też
stosunkowo liczna populacja osób nieobjętych zabezpieczeniem socjalnym.

17. Reżim
 ściśle określony i unormowany tryb postępowania ograniczający swobodę jego uczestników. Tak rozumiany reżim
jawi się de facto jako każdy typ ładu społecznego oraz politycznego.
Klasyfikacja Esping-Andersena – zaproponowała zmianę określenie „modele” na „reżimy”
Reżim liberalny: są to państwa, w których dominują świadczenia o charakterze opieki społecznej, które przysługują
obywatelom o niskich dochodach;
Reżim konserwatywno-korporacyjny: są to państwa, w których dominuje dążenie do zachowania różnic w statusie
społecznym;
Reżim socjaldemokratyczny: są to państwa, w których powszechne i bezwarunkowe prawa socjalne zostały także
przekazane klasom średnim.

18. Ekskluzja społeczna
Termin ekskluzja w odniesieniu do zjawisk społecznych jest stosunkowo młody. Pojawił się we Francji w latach
sześćdziesiątych XX wieku, a upowszechnił w Europie pod koniec lat osiemdziesiątych. W rozumieniu dosłownym
oznacza on „usunięcie, wyłączenie, wykluczenie”. Socjologiczne znaczenie ekskluzji odnosi się, najogólniej mówiąc, do
zjawiska braku udziału w życiu społecznym. Termin ten jest używany zamiennie z określeniem marginalizacja.
Według Kazimierza Frieske ludzie zmarginalizowani to tacy, „którzy - z rozmaitych powodów – biorą udział w życiu
zbiorowym w stopniu mniejszym niż jego pozostali uczestnicy".
Najczęściej marginalizowani są:



Długotrwale bezrobotni i bezrobotni z krótkimi okresami zatrudnienia.



Zatrudnieni w niepewnych warunkach i na miejscach pracy nie wymagających kwalifikacji.



Nisko opłacani i ubodzy.



Chłopi bez ziemi.



Bez kwalifikacji, analfabeci, osoby przerywające naukę w szkole.



Umysłowo i fizycznie upośledzeni i niesprawni.



Uzależnieni od substancji psychoaktywnych.



Przestępcy, więźniowie, ludzie z kryminalną przeszłością.



Samotni rodzice.



Wykorzystywane dzieci, wyrastające w problemowych rodzinach.



Młodzież, szczególnie bez doświadczeń zawodowych lub dyplomów szkolnych.



Pracujące dzieci.



Kobiety.



Cudzoziemcy, uchodźcy, i imigranci.



Rasowe, religijne, językowe i etniczne mniejszości.



Pozbawieni praw obywatelskich.



Odbiorcy pomocy społecznej.



Potrzebujący, ale nie uprawnieni do pomocy społecznej.



Mieszkańcy budynków nadających się do generalnego remontu lub wyburzenia, lub mieszkający w złych
sąsiedztwach.



Osoby, których poziom konsumpcji jest poniżej potrzebnego do przetrwania.



Ci, których konsumpcja, spędzanie czasu wolnego, lub inne praktyki są napiętnowane lub uznane za dewiacyjne
(alkoholicy, narkomani, przestępcy, inaczej ubrani, mówiący).



Przemieszczający się w dół drabiny społecznej.



Społecznie izolowani, bez przyjaciół i rodziny.

W ostatnim czasie coraz częściej mamy do czynienia z ekskluzją społeczną spowodowaną bezrobociem.
Osobom marginalizowanym brak motywacji do zmiany swojej sytuacji. Często dzieci osób marginalizowanych w
dorosłym życiu idą w ślady rodziców. Z powodu braku odpowiedniego wzorca zjawisko ekskluzji społecznej może
„przechodzić” z pokolenia na pokolenie, co znacznie utrudnia eliminację tego zjawiska, a wręcz powoduje jego
rozprzestrzenianie się.

19. Inkluzja społeczna
Inkluzja społeczna to proces odwrotny do ekskluzji społecznej. Jest to proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla
społeczeństwa jednostek i całych grup środowiskowych. Osoby wcześniej marginalizowane zmieniają swoją sytuację i
zaczynają normalnie funkcjonować w społeczeństwie.

20. Co to jest ubóstwo?

Brak jednej i ogólnie przyjętej definicji ubóstwa, ponieważ jest to kategoria zmienna w czasie i zróżnicowana

terytorialnie. Najogólniej można powiedzieć, że ubóstwo to brak środków lub możliwości zaspokojenia podstawowych
potrzeb ludzkich. Dotyczy ono wszystkich ludzi, którzy nie mogą zaspokoić swoich potrzeb bytowych i funkcjonalnych
(szeroki zakres), niezależnie od miejsca, gdzie usytuowana jest miara poziomu ubóstwa. W wąskim zakresie odnosi się
tylko do tej grupy ludzi, którzy nie mogą zaspokoić potrzeb uznanych w danej społeczności za podstawowe i wymagają
w tym zakresie pomocy.
W zależności od czynników, które bierzemy pod uwagę oraz mierników, istnieje wiele definicji tego zjawiska. Zgodnie z
definicja Banku Światowego, ubóstwo to poziom dochodów poniżej tzw. „granicy ubóstwa”, koniecznej dla
zaspokojenia podstawowych potrzeb. Granica ubóstwa różni się w zależności od czasu i miejsca, poszczególne państwa
używają granicy właściwej dla ich poziomu rozwoju, norm społecznych i wartości. Ubóstwo oznacza głód, brak
schronienia, choroby i brak opieki medycznej, brak dostępu do edukacji i analfabetyzm, brak pracy, strach o przyszłość.
Definicja Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1998 roku głosi natomiast, że ubóstwo jest odebraniem wyboru i
szans, pogwałceniem godności ludzkiej. Oznacza brak możliwości efektywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa,
brak wystarczającej ilości pożywienia oraz ubrań, brak szkół i szpitali, brak ziemi pod uprawy oraz pracy, a także
dostępu do kredytów. Oznacza brak bezpieczeństwa, bezsilność i ekskluzję jednostek, gospodarstw i społeczeństw.
Często oznacza ono ekspozycję na przemoc, życie w niebezpiecznym środowisku, bez dostępu do wody pitnej i
warunków sanitarnych
`Według definicji przedstawionej przez Petera Townsenda ubóstwo oznacza brak środków na utrzymywanie pewnej
diety, aktywności oraz standardu życia zwykłego lub szeroko popieranego w społeczeństwie, w którym żyją dane
jednostki, rodziny czy grupy. Zasoby te, będące w znaczącym stopniu poniżej średniej, grożą wyłączeniem z życia
społecznego. Kategoria wykluczenia społecznego jest również dominująca w unijnym pojmowaniu ubóstwa („social
handicap”).

21. Przyczyny i skutki ubóstwa
PRZYCZYNY. Ogólnie rzecz ujmując, we współczesnej literaturze przedmiotu przyczyny ubóstwa dzieli się na trzy
podstawowe grupy.



Do pierwszej grupy należą te teorie, które przyczyn ubóstwa doszukują się w zachowaniu samych zainteresowanych.
Zwolennicy tego poglądu przyjmują, że ubóstwo jest najczęściej lub głównie powodowane cechami osobowymim
zachowaniem, niezależnie od czynników, które je kształtowały. Wyraża się to brakiem odpowiedniej motywacji do
produktywnego działania, nieumiejętnością, niemożnością lub niechęcią do starań, które mogą przynieść poprawę
sytuacji własnej i swojej rodziny obecnie a przede wszystkim w przyszłości (vide badania Oscara Lewisa w Meksyku –
wyróżnione cechy: fatalizm, brak wiary w możliwość samodzielnego kształtowania swojego losu, niechęć do
oszczędzania, brak skłonności do operacyjnego myślenia o przyszłości, postawa carpe diem).



Druga grupa tłumaczy powstawanie biedy czynnikami sytuacyjnymi – istniejącymi strukturami społecznymi,
gospodarczymi. Ograniczają one mobilność społeczną, powoduję, że czynniki środowiskowe wywierają istotny
wpływ na trwałość i reprodukcję ubóstwa. Zwolennicy tej teorii zdają sobie sprawę z trudności czy ograniczeń
związanych z przekształcaniem struktur. Upatrują oni jednak w funkcjonowaniu instytucji, głównie edukacyjnych,
szans na powolne zmiany tego stanu rzeczy. Powoduje to wzrost znaczenia polityki społecznej – przypisuje się jej
możliwość koordynacji realizacji działań instytucjonalnych, zmierzających do ograniczenia skali i trwałości ubóstwa.
Zasługą zwolenników tej teorii jest pomiar ubóstwa.



Trzecia grupa teorii, w związku z trwałością występowania ubóstwa na całym świecie (w tym w krajach bogatych),
upatruje jego przyczyn w polityce socjalnej. Winna jest nie tylko zła realizacja świadczeń społecznych, nadmierna
instytucjonalizacja czy wysokie nakłady (których niewielka część dociera do potrzebujących), ale samo założenie
obowiązku pomocy, które osłabia dążenie osób ją otrzymujących do poprawy sytuacji. Zmniejsza to poczucie
odpowiedzialności za swój los i rodzi postawy roszczeniowe. Zwolennicy tej teorii opowiadają się za bardzo
selektywnym udzielaniem pomocy, jej koncentracją na osobach, które same nie mogą starać się o poprawę sytuacji.
Uważają że polityka socjalna w państwach opiekuńczych jest zbyt sformalizowana.

SKUTKI.



Niski standard życia



Pogorszenie stanu zdrowia



Zaniżenie aspiracji edukacyjnych



Brak dostępu do dóbr kultury, do wypoczynku



Poczucie poniżenia, bezradności, obniżenie poczucia własnej wartości



Wzrost ryzyka patologii społecznej (alkoholizm, przestępczość, rozbicie rodziny, przemoc domowa)



Zepchnięcie na margines życia społecznego



ograniczenie perspektywy życiowej dzieci,



zagrożenie bezpieczeństwa publicznego,



wzrost przestępczości



konflikty między ludźmi



nierówności w dostępie do systemu edukacji,



ograniczenia aktywności obywatelskiej i ekonomicznej,



ograniczenia w dostępie do opieki zdrowotnej

Skutki ubóstwa można rozpatrywać w perspektywie globalnej, lokalnej i indywidualnej.

W perspektywie globalnej ubóstwo jest największym i najpowszechniejszym niepowodzeniem człowieka.

Powoduje ono wiele cierpień, głód, choroby, a nawet konflikty wewnętrzne i wojny. Skutkami ubóstwa jest również
występowanie terroryzmu, międzynarodowej przestępczości oraz handel żywym towarem, międzynarodowa korupcja,
niszczenie naturalnego środowiska, rozprzestrzenianie się chorób oraz nielegalna imigracja i niewolnicza praca.

W literaturze przedmiotu jako jedyny skutek pozytywny wymienia się to, że życie w ubóstwie uaktywnia

bezrobotnych do szukania pracy. Poza tym jego skutki mają tylko negatywny charakter. Są nimi między innymi
negatywny stosunek do ograniczenia zasiłku, spadek popytu i produkcji oraz opóźnienie rozwoju gospodarczego.

W perspektywie indywidualnej bierze się pod uwagę osobno skutki ubóstwa absolutnego i ubóstwa

względnego. Długotrwałe przebywanie w sytuacji ubóstwa absolutnego prowadzi do trwałych deficytów rozwojowych i
śmierci. Zwykle towarzyszą temu żebractwo, drobna przestępczość i lekkomyślne zachowania. Skutkiem przebywania
w takiej sytuacji jest deprywacja siebie jako osoby i deprywacja osoby w społeczeństwie, co uwidacznia się przez
nadanie etykiety typu: żebrak, przestępca, chory, nienormalny. Ta inność ludzi ubogich powoduje pewnego rodzaju
wykluczenie z możliwości komunikowania się w społeczności, poza grupami wsparcia, instytucjami opieki społecznej,
zainteresowaniem przez media. Skutkiem tego procesu jest samotność, która czasami traktowana jest jako wybór, ale i
często jako wyrok lub jako pogodzenie się z daną sytuacją.
Funkcjonowanie w ramach minimum socjalnego również prowadzi do deprywacji potrzeb. Skutkiem długiego
przebywania w tej sferze może być uzależnienie się od instytucji pomocowych. Zjawisko ubóstwa jest szczególnie
groźne dla życia rodzinnego. Jego skutkiem może być występowanie i narastanie konfliktów wewnątrzrodzinnych. Te, z
kolei, mogą wywołać problemy wychowawcze, a nawet doprowadzić do rozbicia rodziny. Problemem są zjawiska
patologiczne, takie jak alkoholizm, chuligaństwo czy złodziejstwo. Są one wyjątkowo groźne dla prawidłowego rozwoju
dzieci i młodzieży, świadczą o obniżeniu poziomu wypełniania przez rodzinę funkcji: socjalizacyjnej, opiekuńczo-
wychowawczej i ekonomicznej Niewystarczające zaspokojenie potrzeb materialnych prowadzi do pogorszenia
ogólnych warunków bytu, a to – do pogorszenia stanu zdrowia psychicznego i fizycznego. Ponadto może być przyczyną
wzrostu poczucia zagrożenia, pogorszenia wyników w nauce, zaniżenia aspiracji edukacyjnych i zmniejszenia szans
kształcenia. Występowanie tych zjawisk może w rezultacie doprowadzić do zjawiska dziedziczenia bezrobocia, co
sprzyja marginalizacji społecznej rodziny i grozi społecznym wykluczeniem. Itp., itd…

22. Ubóstwo absolutne, umiarkowane, względne

Minimum egzystencji stanowi miarę ubóstwa skrajnego (absolutnego), a najczęściej nędzy – określa ono

możliwość zaspokojenia jedynie najniezbędniejszych, wyraźnie określonych potrzeb, tj. takich, których zaspokojenie
nie może zostać odłożone w czasie. W ich zakres wchodzi skromne wyżywienie, bardzo małe mieszkanie, najbardziej
podstawowe artykuły gospodarstwa domowego i bielizny osobistej, leki oraz wytwory i usługi niezbędne do realizacji
obowiązku szkolnego. W zestawie dóbr nie uwzględnia się żadnych potrzeb związanych z wykonywaniem pracy
zawodowej, komunikacją i kulturą czy wypoczynkiem.

Ubóstwo umiarkowane – minimum socjalne. Mierzy koszty utrzymania gospodarstw domowych

umożliwiających zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych człowieka i jego uczestnictwo w życiu społecznym.
Jest to wartość wyższa niż minimum egzystencji i wyznacza górną granicę ubóstwa. Określa się ja na podstawie koszyka
dóbr bytowo-konsumpcyjnych na niskim poziomie. (tego punktu nie jestem pewna, będę wdzięczna za komentarz albo
sprecyzowanie  )

Ubóstwo względne (subiektywne) określa się, biorąc pod uwagę opinię przedstawicieli badanych gospodarstw,

a dotyczącą ich potrzeb w zakresie dochodów. Istotą tej metody (metody lejdejskiej) jest tzw. dochodowa funkcja
dobrobytu, czyli zależność satysfakcji z konsumpcji od uzyskiwanego dochodu. Wiąże się z pogorszeniem
dotychczasowych warunków życia.

23. Minimum egzystencji a minimum socjalne

Jak wyżej – jest też odpowiedni slajd z wykładu.

24. Czym jest deprywacja?

DEPRYWACJA – ciągłe niezaspokojenie jakiejś potrzeby biologicznej lub psychologicznej (częściej); jest jednym

z głównych przyczyn stresu.

Pojęcie deprywacji wiąże ubóstwo z wykluczeniem społecznym. Ubóstwo relatywne lub deprywacja relatywna

oznacza niedobrowolne niezaspokojenie tych potrzeb, których zaspokojenie uznaje się w danym społeczeństwie za
warunki uczestnictwa w normalnych aktywnościach czy odgrywania ról społecznych zgodnie z przypisanymi im przez
kulturę oczekiwaniami (obowiązki społeczne).
Ubóstwo absolutne tym się różni od relatywnego, że bierze się pod uwagę wyłącznie niezaspokojenie potrzeb
warunkujących przetrwanie biologiczne (oczywiście jest to jeden z elementarnych warunków uczestnictwa, ale nie
jedyny, tzn. nie wystarczy żyć, żeby uczestniczyć). Koncepcję ubóstwa relatywnego spopularyzował Peter Townsend,
ale już Adam Smith zauważył, że człowiek bez przyzwoitej koszuli wstydzi się pokazać publicznie, chodziło więc nie o
ubóstwo grożące życiu, ale przeszkadzające w godnym (bez narażenia się na wstyd) uczestnictwie w sferze publicznej.

25. Rozwarstwienie społeczne i jego miernik.
Jest to pojęcie oznaczające istnienie w danym społeczeństwie dużych różnic statusowych pomiędzy poszczególnymi
warstwami społecznymi, wiążącymi się przede wszystkim z takimi czynnikami jak zamożność czy wykształcenie.
Rozwarstwienie oznacza, iż istnieją w danym społeczeństwie całe grupy społeczne, charakteryzujące się podobnym
poziomem statusu, znacząco różnym od innych grup. Im różnica pomiędzy grupami większa, tym mamy do czynienia z
większym rozwarstwieniem. Może ono jednak przebiegać nie tylko pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi
(klasami czy warstwami) ale także regionami. Jako wzorcowy przykład wskazuje się Włochy, gdzie silnie
uprzemysłowiona północ kraju wyróżnia się znacznie wyższym statusem swoich mieszkańców niż rolnicze południe.
Jednak dla zobrazowania tego fenomenu nie trzeba szukać aż we Włoszech. Od czasu upadku komunizmu i zmian
transformacyjnych w Polsce po 1989 roku podkreśla się, iż tzw. ściana wschodnia ma znacznie wyższy współczynnik
bezrobocia i podaży miejsc pracy, niż w innych rejonach kraju. Przekłada się to rzecz jasna na poziom życia, a co za tym
idzie także frustracje społeczne.
Trudność tej sytuacji polega na tym, iż ta niekorzystna sytuacja ma tendencje do stabilizowania się. Brak pracy nie ma
bowiem charakteru jednostkowego, ale dotyka bardzo znaczącego odsetka danej społeczności. To sprawia, iż brak
środków do życia i rozwoju powiela te same schematy funkcjonowania społecznego w kolejnych pokoleniach. Reszta
kraju rozwija się, a w rejonach ogarniętych stagnacją zapaść się pogłębia. W efekcie dystanse społeczne dodatkowo się
wydłużają, a poziom bezradności wzrasta.
Rozwarstwienie społeczeństwa mierzy się za pomocą Współczynnika Giniego
W ekonometrii indeks Giniego nosi też nazwę Wskaźnik Nierówności Społecznej. Indeks Giniego stosowany jest często
w ekonometrii do liczbowego wyrażania nierównomiernego rozkładu dóbr, w szczególności nierównomiernego
rozkładu dochodu np. gospodarstw domowych.
Rozkład dochodów w społeczeństwach jest bardzo zróżnicowany, a przyczyny jego występowania bardzo złożone.
Wysokość dochodów zależy bowiem od poziomu wykształcenia, wykonywanego zawodu, intensywności pracy, miejsca
zamieszkania, wielkości rodziny, predyspozycji fizycznych i umysłowych.
Współczynnik Giniego należy interpretować w ten sposób, że im jest wyższy tym nierówności w dochodach w danym
kraju są większe.
Wskaźnik Giniego, oparty na krzywej Lorenza, pokazuje nierówności w dochodach danego społeczeństwa. W Stanach
wynosił on w 2011 roku 0,45. W Polsce w 2008 roku ten wskaźnik kształtował się na poziomie 0,34. Od początku lat 90.
obserwowano jego systematyczny wzrost, jednak tendencja ta uległa odwróceniu, a współczynnik Giniego osiągnął w
Polsce w 2011 r. poziom 0,325.

26. Zasada rozwoju zrównoważonego i jej miejsce w polityce społecznej
Rozwój zrównoważony – rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń, nie przekreślając
możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych.
Rozwój zrównoważony cechuje się wielopłaszczyznowym charakterem – występuje w obszarze ekonomii,
społeczeństwa i środowiska. Jego podstawowym założeniem jest zrównoważenie tych trzech podstawowych
elementów kształtujących otoczenie człowieka, tak, aby rozwój jednego z elementów nie zagrażał pozostałym.
W doktrynie prawnej przyjęte jest, że ZR opiera się na następujących zasadach:



obowiązku państw zapewnienia zrównoważonego użytkowania zasobów naturalnych;



sprawiedliwości i wykorzenienia ubóstwa



wspólnej, lecz zróżnicowanej odpowiedzialności



przezorności w podejściu do zdrowia ludzkiego, zasobów naturalnych i ekosystemów;



udziału społeczeństwa oraz dostępu do informacji i wymiaru sprawiedliwości;



dobrego rządzenia



integracji i współzależności

Reasumując, zasada zrównoważonego rozwoju daje podwaliny prawne i instytucjonalne pod implementację
określonych rozwiązań w polityce społecznej, która jest nieodzownym elementem szerszej układanki związanej ze
„zrównoważonym rozwojem”.

27. Marginalizacja a ubóstwo
Pojęcia nie są tożsame
Definicje



Marginalność – zjawisko wieloaspektowe, związane z różnymi polami aktywności ludzkiej, takimi jak:
o Sfera wytwórczości (zatrudnienie, bezrobocie jawne i ukryte, działalność gospodarcza na własny rachunek)
o Sfera spożycia (wysokość dochodów i dostęp do dóbr i usług)
o Sfera kultury (kod zachowań uniemożliwiający odgrywanie określonych ról społecznych)
o Sfera oświaty (dostęp do literatury, sztuki)
o Sfera polityki (partycypacja w wyrażaniu opinii i podejmowaniu decyzji odnośnie realizacji praw obywatelskich)
o Sfera socjalna (dostęp do opieki zdrowotnej, społecznej, mieszkania).



Marginalizacja natomiast to nic innego jak kumulowanie się braku uczestnictwa w wyżej wskazanych sferach.



Definicja ubóstwa na modłę UE: „ubóstwo odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, w których środki (materialne,
kulturalne i socjalne) są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w
kraju zamieszkania”.



Marginalizacja to zjawisko dotyczące wielu sfer życia społecznego, w tym materialnego. Ubóstwo natomiast to niski
poziom życia materialnego, którego istotną cechą jest marginalizacja, ponieważ niski poziom dochodów wpływa
negatywnie na pozostałe dziedziny życia.

Marginalizacja i ubóstwo zachodzą na siebie, ale nie ma jednoznacznego kierunku zależności. Nie jest rozstrzygnięte,
czy to ubóstwo decyduje o marginalizacji, czy na odwrót, jest jej skutkiem. Przykład – biedny może mieć pracę, rodzinę,
żonę, pieska, kotka i legitymację klubu hokejowego i jego marginalność wiąże się wyłącznie z niskim dochodem,
poniżej przyjętej granicy. Z drugiej strony, osoby niepełnosprawne mogą nie być ubogie, a mimo to są narażone na
marginalizację w wielu dziedzinach.
Stan permanentnego ubóstwa jest czynnikiem sprzyjającym marginalizacji; zwłaszcza, jeśli ubóstwo spowodowane jest
bezrobociem, mieszkaniem na obszarze wiejskim lub niskim poziomem wykształcenia.

28. Bezrobocie; definicja, rodzaje, przyczyny, skutki indywidualne i społeczne
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym i gospodarczym polegającym na tym, iż część ludzi zdolnych i gotowych do
podjęcia pracy nie może jej podjąć. Są oni gotowi pracować na warunkach, które występują w gospodarce w danym
czasie, lecz nie mają możliwości pracowania ze względu na to, iż nie ma dla nich pracy.
Rodzaje bezrobocia



Bezrobocie frykcyjne - rezultat opóźnień w dostosowaniu struktury podaży i popytu na pracę, które to związane są z
niedoskonałym funkcjonowaniem rynku pracy. Powodami tego niedopasowania są ciągłe zmiany, w dynamicznie
rozwijającej się gospodarce, struktury popytu na pracę i podaży pracy. Prowadzi to do jednoczesnego powstawania
bezrobocia i wakatów.



Bezrobocie strukturalne powstaje na skutek niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą. Staje się to na
skutek upadku lub rozwoju pewnych gałęzi przemysłu, spowodowanego postępem technicznym. Ma ono charakter
kwalifikacyjny, zawodowy i regionalny. Ten rodzaj bezrobocia jest trudny do zlikwidowania, gdyż ma trwały
charakter ze względu na to, iż by nie być jego składnikiem trzeba np. zmienić zawód, miejsce zamieszkania, zdobyć
nowe kwalifikacje.



Bezrobocie cykliczne ma podstawy do powstania w momencie zmiany koniunktury. Gdy maleje popyt globalny, a
ceny i płace nie przystosowują się do niego, następuje ten moment. Ze względu na silny związek ze stanem
gospodarki sposobem na zlikwidowanie tego rodzaju bezrobocia jest poprawienie koniunktury, tzn. przejście od
recesji do ekspansji. W czasie takiego postępowania bezrobocie cykliczne będzie malało, aż kompletnie zniknie.



U podwalin bezrobocia sezonowego leży możliwość wykonywania pewnych prac tylko w określonych porach roku.
Ludzie, którzy pracują w takich zawodach jak np. obsługa turystyczna, budownictwo, zbieranie owoców, przez część
roku są bezrobotni, gdyż nie ma możliwości wykonywania ich pracy.



Bezrobocie klasyczne - związane z tym, że poziom płac w gospodarce jest wysoki i nie równoważy podaży i popytu
na pracę. Taki stan może wynikać z rządowych nakazów dla pracodawców dotyczących poziomu płac minimalnych,

bądź z działalności związków zawodowych, które bardzo mocno dążą do tego, by wzrost płac był wyższy niż wzrost
cen, czym nakręcają mechanizm inflacyjny.



Bezrobocie ukryte - Może ono być przemysłowe (zatrudnianie pracowników w niepełnym wymiarze czasu i na
stanowiskach nie odpowiadających ich kwalifikacjom, lub nie w pełni je wykorzystujących), lub rolnicze, gdy zbyt
duża liczba osób utrzymuje się z jednego gospodarstwa rolnego.



Bezrobocie dobrowolne - związane z małą atrakcyjnością prac oferowanych na rynku. Wtedy, gdy płaca jest niewiele
większa od zasiłku dla bezrobotnych wiele osób wybiera tę drugą możliwość, która pozwala im mieć czas wolny i
ewentualnie dorabiać „na czarno”. Ze względu na pobieranie zasiłku nie tracą świadczeń, są dalej ubezpieczeni i
mają dostęp do rynku pracy.



Bezrobocie naturalne, na które składają się osoby, które przy danym poziomie płac nie są zainteresowane podjęciem
pracy, czekają na wzrost płac. Ten rodzaj bezrobocia jest najmniej szkodliwy, gdyż występuje w momencie, gdy
rynek pracy jest zrównoważony. Stopa naturalnego bezrobocia odzwierciedla bezrobocie dobrowolne, w skład
którego wchodzi bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Przyczyny bezrobocia: Istotne znaczenie miało tutaj duże „zatrudnienie socjalne”, które istniało w czasach realnego
socjalizmu i niemożliwe było jego utrzymanie w czasach gospodarki rynkowej. Na pewno można też znaleźć efekty
załamania się polskiej gospodarki w początku lat 90-tych, na skutek jej słabości i programów dążących do jej poprawy.
Zróżnicowanie bezrobocia w Polsce to wynik zacofania wielu regionów kraju w stosunku do innych, a także opóźnienia
w procesie restrukturyzacji wielu kluczowych gałęzi gospodarki i duże ograniczenie zatrudnienia w tzw.
„zbrojeniówce”. Wzrost technologii i szybki postęp techniczny obniża też zatrudnienie i powoduje zwalnianie części
pracowników, których praca jest zastępowana przez maszyny. Także to, iż nowoczesny pracodawca potrzebuje wysoko
kwalifikowanej kadry powoduje bezrobocie, gdyż wielu pracowników nie przejawia chęci do zmiany zawodu lub
kształcenia. Nie ma również możliwości lokalowych dla nowych firm, które mogłyby dać pracę i dochody. Nie wolno
zapomnieć też o tym, że wieść o możliwości zatrudnienia w danym miejscu powoduje wzrost bezrobocia związanego z
napływem siły roboczej do tego miejsca. Dużo zaszkodził nam poprzedni system państwa, który wyplenił w
obywatelach samodzielność i zaradność. Nie potrafią oni zaryzykować i prowadzić własnej działalności. Nie pozostaje
tu też bez wpływu obecna polityka państwa, które nakłada na próbujących pracować na własny rachunek nadmierne
obciążenia fiskalne i ZUS–owskie. Także sama struktura rynku pracy powoduje bezrobocie, gdyż jest jeszcze słaba i brak
na nią pieniędzy, głównie na jej część aktywnie zapobiegającą bezrobociu.
Skutki bezrobocia - można je podzielić na dwie grupy – społeczne i ekonomiczne.



Społeczne skutki bezrobocia dotyczą przede wszystkim strony materialnej samego bezrobotnego i jego najbliższych,
a co za tym idzie zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny. Utrata pracy przez członka rodziny prowadzi do spadku jej
dochodów. Długotrwałe zaś pozostawanie bez pracy może doprowadzić do ubóstwa. Wiele analiz wykazało ścisły
związek między ubóstwem a utratą pracy przez członka rodziny. Pozostawanie bez źródła dochodu może prowadzić
do wyzbywania się dóbr trwałego użytkowania, ograniczenia lub zaprzestania ich zakupu, oraz zużycia posiadanego
sprzętu wobec braku perspektyw zakupu nowego, a nawet braku środków na naprawy. Występuje również
ograniczenie wydatków na artykuły żywnościowe. Bezrobocie, zwłaszcza trwające powyżej jednego roku wywołuje
negatywne skutki zarówno w sferze psychicznej jak i zdrowia fizycznego. Na skutek długotrwałego pozostawania bez
pracy obniża się samoocena bezrobotnego, co widoczne jest w jego izolacji, czy też ucieczce w alkoholizm lub
narkomanię.



Najistotniejszym ekonomicznym skutkiem bezrobocia, a jednocześnie największym kosztem społecznym
wynikającym z tego zjawiska jest strata produktu krajowego brutto (PKB). Wielkość tej straty mierzona jest za
pomocą tzw. luki PKB. Luka PKB jest to różnica między potencjalnym PKB, tj. występującym w warunkach pełnego
zatrudnienia przy istnieniu jedynie bezrobocia dobrowolnego, a rzeczywistym PKB, czyli wielkością faktycznie
osiągniętą w danym czasie.

29. Społeczna gospodarka rynkowa
– termin zawarty w polskiej Konstytucji RP. Jej art. 20 stwierdza, że: "Społeczna gospodarka rynkowa, oparta na
wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych
stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej"
Pojęcie społecznej gospodarki rynkowej wywodzi się od przedstawicieli ordoliberalizmu Waltera Euckena oraz A.
Mullera-Armacka, który po raz pierwszy użył terminu Soziale Marktwirtschaft. Według ordoliberałów miał to być
system ekonomiczny oparty na wolnym rynku i własności prywatnej. Rynek, rozumiany jako dobro wspólne całego
społeczeństwa, nie powinien być zawłaszczony ani przez państwo ani przez żadne grupy interesów. Pomysłodawcy idei
społecznej gospodarki rynkowej byli przeciwnikami ręcznego sterowania przez państwo gospodarką, jednak rolę
państwa określali jako większą niż bycie "nocnym stróżem".
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej została wprowadzona w życie przez Ludwiga Erharda, niemieckiego
ministra gospodarki w rządzie K. Adenauera. Celem społecznej gospodarki rynkowej nie jest znalezienie złotego środka

pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem, ale takie gospodarowanie w ramach wolnorynkowego systemu gospodarczego,
aby utrzymać wysoki wzrost gospodarczy, niski wskaźnik inflacji oraz niski poziom bezrobocia przy jednoczesnym
zapewnieniu dobrych warunków pracy, systemie zabezpieczeń socjalnych i dostarczania dóbr publicznych na wysokim
poziomie.
W celu realizacji tej koncepcji państwo ingeruje w gospodarkę odpowiednią polityką konkurencji i uzupełniania rynku,
oraz tworzy politykę socjalną i podziałową.

II OPRACOWANIE
Społeczna gospodarka rynkowa jest systemem ekonomicznym opartym na wolnym rynku i własności prywatnej, w
którym rynek, rozumiany jest, jako dobro wspólne całego społeczeństwa. Tym samym sprzeciwia się silnej roli zarówno
państwa, jak i poszczególnych grup interesów. Głównym celem społecznej gospodarki rynkowej jest takie
gospodarowanie z poziomu państwa w ramach wolnorynkowego systemu gospodarczego, aby możliwe było
utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego, przy jednoczesnym niskim wskaźniku inflacji oraz niskiego poziomu
bezrobocia wraz z zapewnieniem dobrych warunków pracy, systemu zabezpieczeń socjalnych i dostarczania dóbr
publicznych. W celu realizacji tej koncepcji państwo ingeruje w gospodarkę odpowiednią polityką konkurencji oraz
tworzy politykę socjalną.
Termin ten poprzez umieszczenie go w Konstytucji RP z 1997r. określa charakter polskiej gospodarki.
Art. 20. Konstytucji RP z 1997r.
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności,
dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

30. Czym jest ludność bierna zawodowo
Osoby niepracujące i nieposzukujące pracy. W grupie osób nieaktywnych zawodowo znajdują się: osoby niewykazujące
chęci do zatrudnienia mimo posiadania zdolności do podjęcia pracy, osoby starsze (w wieku emerytalnym) lub takie,
które są w wieku produkcyjnym, ale uzyskały uprawnienia rentowe i nie zamierzają powrócić na rynek pracy. Stan
bierności zawodowej dotyczy także osób niepełnosprawnych oraz młodzieży, która nie rozpoczęła jeszcze kariery
zawodowej lub czasowo wycofała się z rynku pracy z powodu kontynuowania edukacji lub konieczności opieki nad
dzieckiem, rodziną.
Zgodnie z definicją GUS i metodologią kwartalnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) za biernych
zawodowo uważa się osoby w wieku 15 lat i więcej, które w badanym tygodniu:



nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały,



nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były gotowe do jej podjęcia w ciągu dwóch tygodni następujących
po tygodniu badanym,



nie pracowały i nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie:
- dłuższym niż 3 miesiące,
- do 3 miesięcy, ale nie były gotowe tej pracy podjąć

31. Czym jest płaca minimalna i jaka aktualnie jest wysokość minimalnego wynagrodzenia w Polsce?
Jest to najmniejsze możliwe wynagrodzenie jakie może osiągnąć pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu
pracy w ciągu miesiąca. Wynagrodzenie to pozostaje niezależne od poziomu kompetencji pracownika, a także
pozostałych składników wynagrodzenia. Wynagrodzenie minimalne ustalane jest corocznie w ramach Komisji
Trójstronnej. Jej wysokość ustalana jest w taki sposób, aby przeciętna wysokość minimalnego wynagrodzenia w danym
roku wzrastała w stopniu nie niższym niż prognozowany na dany rok wskaźnik cen. Obecnie wynosi 1680 zł brutto.

32. Kim jest bezrobotny i jak można uzyskać status osoby bezrobotnej?
(USTAWA z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy)
Za bezrobotną uznaje się osobę niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia
zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy
zarobkowej, albo jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie
tego wymiaru czasu pracy, nieuczącą się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do
egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej gdzie studiuje w formie studiów
niestacjonarnych, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym
urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli:
a) ukończyła 18 lat,
b) nie osiągnęła wieku emerytalnego,
c) nie nabyła prawa do emerytury lub renty
d) nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej (ponad 2 ha)

e) nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji
rolnej
f) nie złożyła wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej
g) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności
h) nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę
i) nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego,
j) nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego
k) nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego
(i tak to skróciłam -.-)
Aby uzyskać status bezrobotnego lub poszukującego pracy należy dokonać rejestracji w Urzędzie Pracy właściwym, ze
względu na zameldowanie w miejscu pobytu stałego lub czasowego. Jeśli osoba nie posiada żadnego zameldowania,
zgłasza się do Urzędu Pracy, na obszarze którego przebywa i składa tam oświadczenie, że nie jest zarejestrowana w
innym Urzędzie Pracy. W Urzędzie wypełnia wniosek ze swoimi danymi, w tym wykształceniem, odbytymi kursami,
przebiegiem dotychczasowego zatrudnienia itd. Przedkłada do wglądu pracownikowi Urzędu Pracy świadecta szkoły i
pracy.

33. Jaki wpływ ma bezrobocie na funkcjonowanie rodziny
Prawidłowo rozwijająca się rodzina powinna spełniać szereg funkcji. Bezrobocie jest zjawiskiem, które uniemożliwia
prawidłowe wypełnianie tych zadań.
Funkcja ekonomiczno – konsumpcyjna rodziny jest najbardziej załamana przez bezrobocie. Rodzina musi ją spełniać,
jeśli ma trwać i wychowywać dzieci. Ludzie muszą się prawidłowo odżywiać, posiadać mieszkanie, ponosić koszty jego
utrzymania, organizować wypoczynek dla siebie i dzieci czy korzystać z dóbr kultury. Tymczasem z polskich badań
wynika, że prawie wszystkie rodziny dotknięte bezrobociem nie mają dochodów na poziomie minimum socjalnego. W
najgorszej sytuacji znajdują się samotne, bezrobotne matki. Zasiłek dla bezrobotnych nie pozwala nawet na
zaspokojenie osobistych potrzeb jednej osoby w rodzinie. Bezrobotne rodziny, aby zaspokoić podstawowe potrzeby
najpierw wykorzystują oszczędności, potem sprzedają rzeczy, następnie się zadłużają. Rezygnują z zakupów odzieży i
obuwia, ograniczają spożycie żywności, nie prowadzą życia towarzyskiego, nie korzystają z usług, dóbr kultury, urlopu.
W opinii bezrobotnych najbardziej uciążliwe są wydatki mieszkaniowe. Wysokość czynszu uniemożliwia ich regularne
opłacanie. Przez co zaległości narastają a wraz z nimi narasta zagrożenie eksmisją. Najdotkliwiej odczuwają tę sytuację
rodziny ludzi młodych, na których ciąży spłata wysokiego kredytu. Najdłużej ochraniane są potrzeby dzieci. Jednak w
przypadku długotrwałego bezrobocia tych potrzeb nie można zaspokoić. Artykuły prasowe z rejonów gdzie bezrobocie
jest szczególnie wysokie, pełne są opisów dzieci niedożywionych, nie korzystających z zajęć pozaszkolnych, nie
mających przyborów do nauki. Tymczasem zaspokojenia potrzeb dzieci nie wolno odkładać w czasie. Niezaspokojenie
potrzeb ekonomicznych rodziny wpływa też na realizację funkcji opiekuńczo – wychowawczej. Większość
bezrobotnych to ludzie znajdujący się w wieku aktywnego rodzicielstwa. Utrata pracy z reguły oznacza odebranie
dziecka z przedszkola ze względu na niemożność ponoszenia związanych z tym kosztów. Przedszkole pełni funkcję nie
tylko opiekuńczą, ale przede wszystkim wychowawczą. Jego zadaniem jest między innymi pełnienie funkcji
wyrównawczej, niemożność pójścia dziecka do przedszkola pozbawia go elementów edukacyjnych, które stymulują
jego rozwój intelektualny. Dzieci bezrobotnych mają bardzo ograniczony dostęp do zajęć pozalekcyjnych, ważne formy
rozwoju są dla nich niedostępne. W rodzinach bezrobotnych obserwuje się obniżenie aspiracji edukacyjnych dzieci
starszych, co może powodować dziedziczenie bezrobocia.
Funkcja emocjonalno – ekspresyjna, która również jest ważna dla prawidłowego funkcjonowania rodziny też podlega
załamaniu, szczególnie przy bezrobociu długookresowym. Z badań wynika, że w pierwszej fazie bezrobocia następuje
zacieśnienie więzi rodzinnych. Starsze dzieci wykazują chęć pomocy rodzicom poprzez wcześniejsze podjęcie pracy.
Jednak wraz z wydłużaniem się okresu bezrobocia narastają konflikty w rodzinach. Bezrobotny mężczyzna, jeśli jego
żona pracuje, źle odczuwa tę zmianę ról. W naszym społeczeństwie zarabianie na rodzinę to głównie rola męża i ojca.
Nie wywiązywanie się z tej roli rodzi frustrację, która przenoszona jest na żonę i dzieci. Powoduje to konflikty, które są
największe w rodzinach wielodzietnych i w rodzinach będących w fazie stabilizacyjnego rozwoju.
Kobiety będące w stanie bezrobocia starają się bardziej zająć domem niż dotychczas, ale szybko zaczynają odczuwać
materialne skutki pozbawienia pracy zawodowej. Stres z tego powodu jest tym większy im wyższe jest wykształcenie
kobiet.
Bezrobotny traci swoją pozycję w rodzinie. Nieprawidłowo zaczynają układać się stosunki rodziców z dziećmi,
ponieważ rodzice nie mogą zaspokoić potrzeb konsumpcyjnych potomstwa. Rynek oferuje mnóstwo atrakcyjnych
towarów a media lansują określony poziom konsumpcji, któremu ubodzy nie mogą sprostać. Przez to dzieci
bezrobotnych zaczynają czuć się gorsze w środowisku rówieśniczym. Narasta poczucie lęku o przyszłość własną i dzieci.
Konflikty, nie wypełnianie ról społecznych, stres, bezsilność, utrata autorytetu u dzieci to wszystko naraża trwałość
rodziny, nie pomaga wypełnianiu istotnej funkcji rodziny, jaką jest zapewnienie bezpieczeństwa.

Funkcja socjalizacyjna – biorąc pod uwagę, że w rodzinach bezrobotnych częściej występuje bieda, konflikty, napięcia,
jest to stan, który nie sprzyja właściwemu rozwojowi dziecka, kształtowania się pozytywnych wartości, wzorców i norm
postępowania. Istnieje niebezpieczeństwo, że w wyniku zaniedbań w wypełnianiu funkcji socjalizacyjnych i
wychowawczych nastąpić może dziedziczenie przez dzieci i młodzież upośledzonego statusu społecznego rodziny.
Jeżeli to nastąpi, może to zadecydować o całej przyszłości następnego pokolenia. Wielką role powinny tu odegrać
szkoły i organizacje pozarządowe w przeciwdziałaniu degradacji społeczeństwa.
Funkcja prokreacyjna – jak wynika z badań młodzi ludzie deklarują zamiar rezygnacji z zawarcia małżeństwa i
przesunięcie w czasie decyzji urodzenia dziecka.

34. Czym jest polityka zatrudnienia i polityka rynku pracy
Polityka zatrudnienia – dyscyplina naukowa opisująca, analizująca i uogólniająca warunki i zasady skuteczności
realizacji pełnego i racjonalnego zatrudnienia. Ma na celu stworzenie warunków umożliwiających:



zatrudnienie wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących



zapewnienie najbardziej racjonalnego zatrudnienia przy danym poziomie postępu technicznego i miejsc pracy



wolny wybór zawodu i miejsca pracy, oznaczający możliwość zdobywania przez każdego najlepszych form
kwalifikacji i wykorzystania ich w pracy

Polityka rynku pracy – koncentruje się na działaniach państwa zapobiegających powstawaniu bezrobocia oraz
łagodzeniu jego skutków, co objawia się w pasywnych i aktywnych formach przeciwadziałania bezrobociu
(interwencjonizm państwowy - inwestycje, obniżanie stopy procentowej albo przeciwnie, liberalnie: ograniczanie
wydatków państwa, zniesienie płacy minimalnej, ograniczenie możliwości związków zawodowych i pobudzanie
gospodarki w te sposób). Obecnie używane instrumenty polityki rynku pracy mają charakter prozatrudnieniowy:



prymat pracy nad bezrobociem (wszelkiej pracy)



prymat dochodu nad zasiłkiem



prymat szkolenia nad bezrobociem

35. Skąd można uzyskać dane na temat bezrobocia?
Statystyki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Powiatowych Urzędów Pracy, GUSu, Eurostatu

36. Co to jest stopa bezrobocia?
(def. GUS) Procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo (tzn. pracującej i
bezrobotnej).W przypadku bezrobocia rejestrowanego definicja odnosi się do osób bezrobotnych zarejestrowanych w
powiatowych urzędach pracy i aktywnych zawodowo będących sumą zarejestrowanych osób bezrobotnych i
pracujących w jednostkach sektora publicznego i prywatnego. (Liczba pracujących nie uwzględnia osób odbywających
czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony
narodowej i bezpieczeństwa publicznego.)

37. Idea flexicurity- na czym polega, jakie jest zastosowanie
Model zatrudnienia polegający na połączeniu elastyczności pracy i bezpieczeństwa socjalnego. Elastyczność
zatrudnienia przejawia się w łatwym procesie zatrudniania i zwalniania pracowników, a bezpieczeństwo socjalne
oznacza rozbudowany system zabezpieczeń społecznych oraz wysokie świadczenia socjalne. Ochrona zatrudnienia jest
niewielka, ale zwalniani pracownicy szybko znajdują nową pracę.
Określenie flexicurity tłumaczy się jako ‘elastyczne bezpieczeństwo’. Neologizm ten powstał w wyniku połączenia
wyrazów flexibility ‘elastyczność, giętkość’ oraz security ‘bezpieczeństwo, ochrona’.
Flexicurity to zintegrowana strategia równoczesnego zwiększania elastyczności i bezpieczeństwa pracy. Termin
flexicurity pochodzi od angielskich wyrazów: „flexibility” – elastyczność i „security” – bezpieczeństwo. Celem flexicurity
jest zagwarantowanie wysokiego poziomu pewności pracy (możliwości szybkiego znalezienia pracy na każdym etapie
życia zawodowego) i szans rozwoju zawodowego w warunkach szybko zmieniającej się gospodarki. Model flexicurity
zakłada wprowadzenie rozwiązań umożliwiających szybkie zmiany w życiu zawodowym, stanowiące bardziej korzystne
rozwiązania dla pracobiorcy.
Elastyczność to możliwość zmiany pracy na lepszą, optymalny rozwój indywidualnych zdolności, elastyczna organizacja
pracy ułatwiająca szybkie i skuteczne zaspokojenie potrzeb pracownika i pracodawcy. Bezpieczeństwo to wyposażenie
pracownika w nowe umiejętności (poprzez szkolenia), które umożliwią nie tylko rozwój zawodowy i utrzymanie
dotychczasowego stanowiska pracy, lecz także znalezienie nowej pracy, jeżeli zajdzie taka potrzeba, oraz
zabezpieczenie świadczeń ułatwiających przetrwanie okresu przejściowego.
Strategia flexicurity opiera się na czterech filarach formułujących zasady dostosowania życia zawodowego pracownika i
potrzeb pracodawców do naturalnych etapów życia i sytuacji na rynku pracy.
* aktywna polityka rynku pracy – czyli bezpośrednie działania na rynku pracy, których celem jest nie tylko tworzenie

nowych miejsc pracy, ale również zapewnienie pracownikom możliwości przekwalifikowania, doradztwa zawodowego
oraz pośrednictwa pracy.
* elastyczność prawna i organizacyjna – czas i forma zatrudnienia pracowników są dostosowane do sytuacji
panującej na rynku, elastyczne i przewidywalne warunki umów osiągane dzięki nowoczesnemu prawu pracy, układom
zbiorowym i organizacji pracy.
* kształcenie ustawiczne – pracownicy mają możliwość szybkiego przekwalifikowania się oraz podniesienia poziomu
wykształcenia.
* system zabezpieczenia społecznego pracowników – ubezpieczenia od bezrobocia czy wysokie świadczenia do czasu
znalezienia nowej posady.
Prekursorem oraz jednym z liderów w wykorzystywaniu flexicurity jest Dania. Tzw. duński model flexicurity nazywany
jest również „złotym trójkątem”. Łączy on elastyczność zatrudnienia z aktywną polityką rynku pracy przy
rozbudowanym systemie państwa opiekuńczego.
Nie zakłada się stworzenia jednolitego modelu flexicurity we wszystkich krajach Unii Europejskiej, gdyż państwa mają
różne uwarunkowania prawne, ekonomiczne i historyczno-kulturowe. Unia Europejska wyznacza tylko pewne ramy
modelu, pozostawiając dobór strategii państwom członkowskim zgodnie z ich potrzebami.

38. Jakie są rodzaje zatrudnienia:
Kodeks pracy wymienia następujące rodzaje umów o pracę:
* umowa na czas nieokreślony
* umowa na czas określony
* umowa na czas wykonywania określonej pracy
* umowa na czas próbny
* dodatkowo pracodawca może zawierać tzw. umowę na zastępstwo; nie jest to jednak nowy rodzaj umowy o pracę,
a typ umowy na czas określony
Tylko umowa na czas nieokreślony jest umową bezterminową. Pozostałe zawiera się na określony czas.
Umowa o pracę na czas nieokreślony
Jest najkorzystniejszą formą zatrudnienia dla pracownika, zapewnia bowiem pracownikowi najlepszą ochronę stosunku
pracy, np. pracodawca wypowiadając umowę zawartą na czas nieokreślony musi podać przyczynę uzasadniającą
rozwiązanie umowy, a o zamiarze wypowiedzenia umowy pracownikowi musi zawiadomić zakładową organizację
związkową.
Umowa na czas określony
Jest jedną z najpopularniejszych umów terminowych. Czas trwania umowy ustalają strony stosunku pracy w drodze
negocjacji.
Umowy na czas określony rozwiązują się z upływem terminu na jaki zostały zawarte (w zasadzie nie mogą być
wypowiadane). Wypowiedzenie może nastąpić gdy:
* umowa była zawarta na dłużej niż 6 miesięcy
* gdy pracodawca jest w stanie likwidacji lub upadłości
Umowy o pracę na czas określony są bardzo wygodne dla pracodawcy a znacznie mniej dla pracownika. Pracownik jest
bowiem pozbawiony poczucia bezpieczeństwa oraz uprawnień związanych ze stałym zatrudnieniem. Ustawodawca
wprowadził do kodeksu zasadę, zgodnie z którą jeżeli te same strony zawarły dwukrotnie umowę o pracę na czas
określony na następujące po sobie okresy, to zawarcie trzeciej umowy w ciągu 30 dni od rozwiązania drugiej jest
równoznaczne w skutkach z zawarciem umowy na czas nieokreślony.
Umowę taką zawiera się w pracach dorywczych i sezonowych oraz w celu wykonania przez pracownika ściśle
określonego zadania, np. wybudowania obiektu, zorganizowanie szkolenia, sporządzenie bilansu itp.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy
Umowę taką zawiera się w pracach dorywczych i sezonowych oraz w celu wykonania przez pracownika ściśle
określonego zadania, np. wybudowania obiektu, zorganizowanie szkolenia, sporządzenie bilansu itp.
Praca jest wykonywana pod kierownictwem pracodawcy.
Przy umowie zawartej na czas określania wykonywania pracy nie jest możliwe ścisłe określenie terminu jej
zakończenia, a ustanie stosunku pracy uzależnione jest od przyszłego zdarzenia.
Omawiana umowa rozwiązuje się z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta. Może być także
rozwiązana na mocy porozumienia stron lub bez wypowiedzenia:
* z winy pracownika
* bez winy pracownika
* z winy pracodawcy
Umowa na czas wykonywania określonej pracy nie może być rozwiązana w drodze wypowiedzenia chyba, że zakład
jest w stanie upadłości lub likwidacji oraz z przyczyn dotyczących zakładu pracy (zwolnienia grupowe).

Umowa na okres próbny
Umowa na okres próbny może poprzedzać każdą z pozostałych umów o pracę na okres nie przekraczający trzech
miesięcy
Zawarcie tej umowy zależy wyłącznie od woli stron stosunku pracy. Umowę na okres próbny pracodawca może
zawrzeć z każdym pracownikiem tylko raz. Od pracodawcy zależy czas umowy (do 3 miesięcy).
Rozwiązanie takiej umowy może nastąpić za wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia umowy zależy od czasu jej
trwania:
* trzy dni robocze jeżeli okres próbny nie przekracza dwóch tygodni
* jeden tydzień jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie
* dwa tygodnie jeżeli czas próby wynosi 3 miesiące

39. Podział bezrobocia ze względu na czas jego trwania
Bezrobocie ze względu na czas jego trwania:
- krótkookresowe- do 3 miesięcy
-średniookresowe- od 3 miesięcy do roku
-długookresowe ponad rok
Im wyższa jest stopa bezrobocia, tym wyższy w niej udział bezrobocia długookresowego, dlatego ważne jest żeby ten
poziom utrzymywać na poziomie 10%
Bezrobocie długoterminowe jest bardzo niebezpieczne. Jest groźne ze względu na swoje społeczne konsekwencje.
Możliwość powrotu na rynek pracy po takiej przerwie jest znikoma. Wynika to zarówno z kosztów (koszt przywrócenia
do pracy osoby, która długo nie pracowała, jest kilkukrotnie wyższy niż tej, która niedawno utraciła pracę) jak i
lokalizacja tego bezrobocia w regionach, gdzie występuje niewielkie zapotrzebowanie na nowych pracowników-
powstaje konieczność tworzenia nowych miejsc pracy, a nie modyfikacja kompetencji bezrobotnych do już istniejących
miejsc pracy.

40. Co to jest Europejski Model Społeczny?
Europejski Model Społeczny - rozbudowany zestaw celów, instrumentów i polityk zabezpieczenia społecznego,
rozwiniętych i powszechnie stosowanych w państwach europejskich w okresie po II wojnie światowej, opartych na
wartościach, takich jak solidarność, sprawiedliwość społeczna, poszanowanie godności i zapewnienie możliwości
swobodnego rozwoju jednostki;
EMS odnosi się do rozbudowanego zestawu celów i instrumentów polityki społecznej realizowanej w państwach
europejskich. Rozwój EMS jest procesem ewolucyjnym trwającym od Traktatów Rzymskich do Traktatu Lizbońskiego.
Również w koncepcjach jak strategia „Europa 2020” Unia Europejska
podtrzymuje europejski model społeczny. EMS jest osadzony w prawie unijnym n.p. W Traktacie o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej, gdzie czytamy:

Artykuł 9: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego
poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony
socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia
ludzkiego.
Artykuł 152: Unia uznaje i wspiera rolę partnerów społecznych na swoim poziomie, uwzględniając różnorodność systemów
krajowych. Ułatwia ona dialog między nimi, szanując ich autonomię.

Główne cechy EMS



Państwo z szerokim zakresem interwencjonizmu i odpowiednio wysokim poziomem fiskalizmu



Bezpłatna i obowiązkowa edukacja



Solidny system ochrony socjalnej



Ograniczenie nierówności

Główne zadania EMS



Ograniczenie nierówności dochodowych i ubóstwa



Ochrona przed ryzykiem związanym z działaniem rynku pracy



Wspieranie aktywności zawodowej

41. Czym jest Otwarta Metoda Koordynacji
Otwarta metoda koordynacji (ang. Open Metod of Coordination - OMC) jest międzyrządową metodą zarządzania w
Unii Europejskiej, opierająca się na dobrowolnej współpracy państw członkowskich. Stosowana jest ona w dziedzinach,
w których z różnych powodów trudno stosować akty bezwzględnie wiążące (dyrektywy, rozporządzenia).
Wprowadzona w ramach procesu lizbońskiego jest stosowana w niektórych obszarach, jak np. sprawy społeczne i
zatrudnienia. Celem tej metody jest ustanowienie wspólnych celów i wytycznych w dziedzinach, gdzie UE nie ma
kompetencji lub posiada tylko kompetencję łączną lub kompetencje do stosowania środków wspierających.

Etapy:
1. Uzgodnienie wspólnych celów
2. Przeniesienie celów do programów narodowych, regionalnych
3. Uzgodnienie sposobów mierzenia realizacji tych celów
4. monitorowanie, ocena i porównywanie przykładów
Cele:
- wzmocnienie organów zdministracji rządowej oraz mobilizacji innych grup zaangażowanych w zwalczanie biedy oraz
wykluczenia społecznego;
- określenie rozmiarów biedy I wykluczenia społecznego, ustalenie głównych problemów, z jakimi boryka się każde
państwo na tle sytuacji społeczno-gospodarczej;
- zbudowanie systemu zbierania informacji statystycznych dotyczących spraw społecznych oraz przyjęcie
ustandaryzowanych wskaźników społecznych;
- określenie długofalowych wyzwań stojących przed polityką

integracji społecznej;

42. Współczesne problemy demograficzne
Kierunek i głębokość zmian procesów ludnościowych to jedno z głównych wyzwań współczesnego świata, a zwłaszcza
Europy i większości państw UE. Zmiany demograficzne mają przełożenie na priorytety gospodarcze w przyszłości, w
tym konkurencyjność gospodarek państw. Perspektywy demograficzne światai jego poszczególnych regionów są
uwarunkowane obniżającą się płodnością kobiet, spadkiem umieralności oraz wydłużaniem się życia ludności, a w
przypadku niektórych krajów również migracjami. Prognoza ludnościowa ONZ z 2008 r. przewiduje wzrost zaludnienia
wszystkich regionów świata w rożnym tempie – najszybciej w Afryce i Oceanii. Może to prowadzić do przeludnienia i
problemów z zaopatrzeniem tak dużej liczny ludności w podstawowe artykuły, jak woda czy żywność. Innym
problemem może być zbyt mała liczba miejsc pracy. To z kolei może doprowadzić do migracji zarobkowej do inych
części świata, głównie do Europy. Wyjątek stanowi Europa, w której mają dominować procesy depopulacyjne. Według
ekspertów ONZ liczba mieszkańców tego regionu przez następne 40 lat zmniejszy się o 17,5 mln osób (o około 3%).
Zmniejszy się udział Europejczyków wśród mieszkańców globu. Głównym wyzwaniem dla Europy, wynikającym ze
zmian w strukturze ludności, w tym w strukturze wieku, jest skala starzenia się jej społeczności oraz zmiany w wielkości
i strukturze zasobów pracy. W perspektywie 40 następnych lat ludność Europy będzie się charakteryzowała
najgłębszym w skali świata zaawansowaniem procesu starzenia się.

43. Przyczyny i skutki niskiej dzietności:
Przyczyny
- polityka antynatalistyczna państwa
-niskie zarobki rodziców- sytuacja ekonomiczna
-chęć dalszej nauki, rozwoju, robienie kariery
-niskie zasiłki
-niedostateczna liczba żłobków i przedszkoli
emancypacja kobiet, feminizacja społeczeństwa
-dostępność antykoncepcji, możliwość aborcji
-niekorzystny system urlopów macierzyńskich- strach przed wykluczeniem z rynku pracy
Skutki:
-starzenie się społeczeństwa
-opieka nad osobami starszymi spada na państwo
-wykluczenie, osamotnienie osób starszych- brak rodziny, która mogłaby zaopiekować się osobą starszą
-w niektórych sektorach brakuje rąk do pracy- pojawia się zjawisko imigracji, a to z kolei może prowadzić do konfliktów
społecznych
-coraz więcej osób w wieku bezproduktywnym- koszty dla państwa, kwestia opieki zdrowotnej

44. Definicje: gerontofobia, ageizm, polityka anty i pronatalistyczna
gerontofobia- chorobliwy lęk przed starością. Pojawia się przede wszystkich u młodych ludzi, a objawami jest
dyskryminacja osób starszych i zaprzeczenie starzenia. Sprowadza się to do negatywnego odbioru osób starszych,
które postrzega się jako bezużyteczne, niedołężne i bierne, które już nic nie mogą wnieść do współczesnego
społeczeństwa. Zostały już jednak podjęte odpowiednie działania- rok 2012 został ogłoszony Rokiem Solidaryzmu
Międzypokoleniowego. Celem jest pokazanie modelu rodziny, w którym jest miejsce dla rodziców, dzieci i dziadków.
ageizm- Termin ageizm (ang. ageism) - przez analogię do takich terminów jak "rasizm" i "seksizm" - to dyskryminacja
oraz wyznawanie irracjonalnych poglądów i przesądów dotyczących jednostek lub grup społecznych opartych na ich
wieku. Przyjmuje się stereotypowe założenia na temat fizycznych lub umysłowych cech ludzi z określonej grupy

wiekowej i zwykle wyraża się je w sposób poniżający. Najczęściej dotyczy to ludzi starszych. W języku polskim angielski
termin ageism upowszechniany jest jako "wiekizm" lub "ageizm". Najczęściej, choć nie zawsze, dotyczy problemów na
rynku pracy (tak z jej znalezieniem jak i utrzymaniem). Widoczny jest także w lekceważącym traktowaniu osób
starszych oraz braku oferty rozrywkowej i rekreacyjnej. Dotyka ludzi starych, postrzeganych jako niepotrzebnych. Gdy
dyskryminacja odnosi się do ludzi młodych nazywana jest adultyzmem. W Polsce ofiarami ageizmu najczęściej padają
kobiety po 35 roku życia oraz mężczyźni po 45.
Polityka pronatalistyczna – polityka ludnościowa, mająca na celu zwiększenie liczby urodzeń. Polityka ta wyraża się w
tworzeniu przez państwo różnego rodzaju zachęt materialnych i moralnych do powiększania liczby dzieci w rodzinach i
w otaczaniu szczególną opieką rodzin wielodzietnych. Państwo tworzy pod tym kątem instytucjonalno-prawne,
organizacyjne i fiskalne rozwiązania systemowe, zachęcające rodziców do posiadania więcej niż dwojga dzieci (np.
różnego typu zasiłki; ulgi – np. na bezpłatną edukację, zakup przyborów szkolnych; wydłużanie urlopu macierzyńskiego
itp.). Polityka pronatalistyczna stosowana była

m.in. we Francji i w Polsce po wielkich stratach ludnościowych

poniesionych w czasie pierwszej wojny światowej. Obecnie prowadzą ją kraje skandynawskie (Norwegia, Dania,
Szwecja). Polska obecnie znalazła się w grupie krajów o najniższych współczynnikach płodności kobiet. W obliczu
narastania demograficznego kryzysu podjęcie polityki pronatalistycznej staje się jednym z najważniejszych wyzwań dla
polskiej polityki społeczno-ekonomicznej.
Polityka antynatalistyczna – polityka ludnościowa nastawiona na ograniczanie liczby urodzeń i zmniejszanie tempa
przyrostu naturalnego. Polityka antynatalistyczna stała się popularna w drugiej połowie XX wieku w krajach o wysokim
tempie przyrostu naturalnego w wyniku rozpowszechnianych opinii o możliwości przeludnienia naszego globu.
Działania z zakresu polityki antynatalistycznej prowadziły kraje o największym w świecie potencjale demograficznym:
Chiny i Indie. W Chinach polityka ta posługiwała się także środkami administracyjnymi (m.in. ustalanie przez władze
dopuszczalnej liczby dzieci w rodzinach, którym zapewniano zaopatrzenie w towary reglamentowane i dostęp do
różnych świadczeń). polityka władz państwa zmierzająca do hamowania nadmiernego wzrostu zaludnienia poprzez
obniżenie → rodności. A.p. prowadzona jest w sytuacji, gdy przyrost liczby ludności jest szybszy niż możliwości
produkcji żywności, rozwoju budownictwa mieszkaniowego, rozwoju placówek ochrony zdrowia, tworzenia miejsc
pracy w gospodarce narodowej itd. Polityka ta polega na zachęcaniu ludności do ograniczania liczby potomstwa. W
tym celu propaguje się model → małodzietnej rodziny, metody planowania rodziny, upowszechnia konsumpcyjny styl
życia, zachęcając do realizacji własnych aspiracji i celów życiowych, kształcenia się, → aktywności zawodowej kobiet.
Instrumentami a.p. są: podnoszenie prawnego wieku zawierania małżeństw (→ wiek matrymonialny), legalizacja
aborcji, prowadzenie kampanii na rzecz kontroli urodzeń, np. możliwość posiadania jednego dziecka w rodzinie w
Chinach (zalecenie obowiązywało w miastach, gdyż na wsi można było posiadać dwoje dzieci), preferencje dla
jedynaków przy przyjmowaniu na studia, do pracy. Niekiedy oprócz zachęt stosowane są środki przymusu, np. wyższe
podatki dla rodzin wielodzietnych. A.p. stosowana jest w krajach objętych → eksplozją demograficzną.

45. Proszę wyjaśnić zjawisko „bomby demograficznej”
Określenie szybkiego tempa

przyrostu rzeczywistego

liczby ludności w danym regionie. Zasadniczą przyczyną tego

zjawiska jest spadek liczby zgonów (wydłużenie czasu trwania życia) ludności, co jest wynikiem poprawy warunków
życia, zwłaszcza rozwoju medycyny, przy zachowaniu dotychczasowego wysokiego

współczynnika urodzeń.

Współcześnie zjawisko charakterystyczne dla krajów mniej rozwiniętych, gdzie dominuje tradycyjny model
wielodzietnej rodziny, a jednocześnie poprawienie się poziomu i dostępności świadczeń medycznych, ogranicza liczbę
zgonów, zwłaszcza wśród niemowląt i dzieci.

46. Co to jest wiek produkcyjny
Wiek produkcyjny

- wiek zdolności do pracy; w Polsce jako granicę wieku zdolności do pracy przyjęto: dla mężczyzn 18-

64 lata, dla kobiet 18-59 lat.
Pojęcie "wieku produkcyjnego" jest jednym z ważniejszych w badaniu struktur społeczno-zawodowych, które to
prowadzone są na pograniczu ekonomii (szczególnie ekonomiki zatrudnienia) i demografii. W Polsce w opracowaniach
statystycznych z uwagi na wiek zdolności do pracy wyróżnia się trzy podstawowe grupy:



ludność w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat),



ludność w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet oraz 18-64 dla mężczyzn),



ludność w wieku poprodukcyjnym (60 i więcej dla kobiet oraz 65 lat i więcej dla mężczyzn).

Międzynarodowe badania porównawcze są utrudnione z uwagi na różnice w granicach wieku produkcyjnego przyjęte
w poszczególnych krajach.

47. Proszę opisać formy opieki nad osobami starszymi
Istnieją dwa zasadnicze kierunki opieki sprawowanej nad osobami starszymi i przewlekle chorymi: w ramach sektora
opieki zdrowotnej (opieka instytucjonalna oraz opieka domowa) oraz trzy zasadnicze kierunki opieki sprawowanej w
ramach sektora pomocy społecznej (opieka instytucjonalna, półstacjonarna oraz domowa).
Opieka instytucjonalna w systemie opieki zdrowotnej realizowana jest w zakładach opiekuńczo-leczniczych na
oddziałach szpitalnych, w hospicjach oraz poradniach. Opiekę domową w systemie opieki zdrowotnej sprawują pod
nadzorem lekarza pierwszego kontaktu: pielęgniarki środowiskowo-rodzinne, pielęgniarki domowe na podstawie
kontraktu na świadczenia pielęgniarskie oraz wielodyscyplinarne zespoły opieki długoterminowej.
Opieka instytucjonalna w systemie pomocy społecznej realizowana jest w Domach
Pomocy Społecznej. Opiekę półstacjonarną w systemie pomocy społecznej realizowana jest w Miejskim Dziennym
Domu Pomocy Społecznej oraz w Ośrodkach Wsparcia dla Osób Starszych. Opieka domowa (usługi opiekuńcze oraz
specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi) sprawowana jest przez wykwalifikowanych
opiekunów. Diagnozowaniem sytuacji w celu ustalenia wskazania do przyznania formy pomocy zajmują się pracownicy
socjalni MOPS.

48. Proszę wyjaśnić pojęcia: migracja, emigracja, imigracja, readmisja
Migracja

– wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu. Przemieszczanie się ludności jest całkowicie

naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej
sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nie odpowiadającej
migrującym (migracje polityczne).
Migracje można podzielić ze względu na:



zasięg:migracje wewnętrzne,

migracje zewnętrzne



czas trwania: czasowe, w tym

sezonowe

i

wahadłowe, trwałe.



cel: turystyka, lecznictwo, pielgrzymki, zarobki,



formy migracji: emigracja, imigracja, reemigracja

– powrót z emigracji czasowej, uchodźstwo, ewakuacja,

repatriacja, przesiedlenie (transfer)

, deportacja

Emigracja - dobrowolne opuszczenie kraju rodzimego, forma migracji ludzi. Zjawisko związane z przyczynami
politycznymi lub ekonomicznymi.
Emigracja polityczna jest wynikiem ucisku politycznego w kraju rodzimym, niezgody na akceptację
istniejącego reżimu politycznego lub niemożności pozostania w kraju ze względu na opozycyjne poglądy.
Emigracja ekonomiczna wiąże się z poszukiwaniem pracy niezbędnej do przeżycia lub dążeniem do polepszenia
warunków życiowych.
Imigracja - przyjazd do obcego kraju w celu osiedlenia się tam na stałe. Imigracja jest wynikiem emigracji i razem z nią
tworzy procesy migracji ludności w świecie.
Napływ imigrantów może być przyczyną problemów gospodarczych, społecznych i politycznych, dlatego państwa

Opieka domowa

realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej przez:

pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną pod nadzorem lekarza pierwszego kontaktu,
pielęgniarkę domową (w oparciu o kontrakt na pielęgniarską opiekę długoterminową),
wielodyscyplinarny zespół opieki długoterminowej

w ramach pomocy społecznej przez:

opiekunkę środowiskową (usługi opiekuńcze gospodarcze i pielęgnacja podstawowa) i
pielęgniarkę lub innego terapeutę (usługi opiekuńcze specjalistyczne),
na wniosek pracownika socjalnego .

Opieka instytucjonalna

realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej w:

oddziale szpitalnym dla przewlekle chorych,
zakładzie opiekuńczo-leczniczym,
zakładzie pielęgnacyjno -opiekuńczym,
hospicjum;

w ramach pomocy społecznej w:

domu pomocy społecznej.

Opieka półstacjonarna

realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej

w dziennym oddziale chorób psychicznych;

w ramach pomocy społecznej

dziennym domu pomocy społecznej.

regulują zasady stałego pobytu. Ustawy imigracyjne mogą różnicować przybyszów, w zależności od politycznych czy
ekonomicznych interesów państwa przyjmującego, wskazywać na preferowane kraje, zawody, poziom wykształcenia,
określać limity pozytywnie rozpatrzonych wniosków w okresie roku.
Readmisja - odsyłanie nielegalnych imigrantów do kraju, z którego przybyli na terytorium danego państwa lub, jeżeli są
uchodźcami, do pierwszego bezpiecznego kraju, na którego terenie pozostawali po ucieczce z kraju rodzimego. Zasady
postępowania w tej sprawie regulują umowy międzynarodowe zawierane między państwami (tzw. umowy o
readmisji).

49.Polityka rodzinna i jej cele.
Polityka rodzinna państwa - działania rządu na rzecz dzieci i ich rodzin; zwłaszcza taka polityka, która ma na celu
wywarcie wpływu na sytuację rodzin posiadających dzieci lub poszczególnych osób w ich rolach rodzinnych.
Cele i instrumenty polityk rodzinnych poszczególnych krajów są uzależnione od procesów demograficznych i
społeczno-ekonomicznych, a także od czynników kulturowych. Na istotę polityki rodzinnej we wszystkich rozwiniętych
krajach uprzemysłowionych wpływają takie zjawiska jak: starzenie się społeczeństw, zmiany w strukturze rodziny,
aktywność zawodowa kobiet i wynikająca stąd potrzeba znalezienia równowagi pomiędzy życiem zawodowym a
życiem rodzinnym. W politykach rodzinnych państw zachodnioeuropejskich zauważalne są następujące tendencje:
- wzmacnianie statusu prawnego dziecka i jego pozycji w rodzinie,
- wprowadzenie środków mających na celu godzenie ról rodzicielskich i zawodowych,
- wspieranie funkcji opiekuńczej rodziny i stwarzanie warunków do realizacji funkcji ekonomicznej.
- Rozwój pieczy zastępczej,
- Dostęp do usług zdrowotnych i edukacyjnych

50. Czym jest zasiłek rodzinny i jaka jest jego wysokość?
Zasiłek, mający na celu częściowe pokrycie wydatków związanych utrzymaniem dziecka.
Uzależniony od dochodu



Od 1 listopada 2012 r. do 31 października 2014 r. - 539,00 zł – 128 EUR



Jeżeli członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności (w umiarkowanym lub
znacznym stopniu też) to kryterium wynosi 623,00 zł – 148 EUR.



Od 1 listopada 2014 roku próg będzie stanowiła kwota wysokości - 664,00 zł – 158 EUR.



Od 1 listopada 2014 roku zasiłek rodzinny będzie wypłacany w oparciu o nowe kryterium dochodowe,
które wzrośnie do 574,00 zł – 136 EUR

Wysokość zasiłku rodzinnego



77zł (18 EUR) na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia,



106 zł (25 EUR) na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia,



115 zł (27 EUR) na dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia.

Uwaga! - Osoba samotnie wychowująca dziecko, ale pobierająca alimenty, nie dostane zasiłku rodzinnego
Dodatki do rodzinnego:



urodzenie dziecka - obecnie to 1000 PLN (238 EUR) wypłacane jednorazowo- dochód rodziny nie może przekraczać
85 tys. zł rocznie (20,219 EUR)



dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego – 400 PLN (95 EUR)



dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka -170,00 zł (40 EUR) miesięcznie na dziecko lub 250 PLN



dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej - 80,00 PLN (19 EUR) miesięcznie na trzecie i na
następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego



dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka – 60,00 PLN lub 80,00 PLN



dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego - 100,00 PLN (24 EUR) jednorazowo na dziecko



Podjęcie nauki poza miejscem zamieszkania – 50 PLN (dojazd) lub 90 PLN (zamieszkanie z dojazdem) miesięcznie

51. czym jest becikowe i jaka jest jego wysokość?



Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.



Becikowe przysługuje wszystkim, niezależnie od uprawnień do dodatku z tytułu urodzenia dziecka oraz od dochodu
rodziny, w wysokości 1000 zł na dziecko. Wniosek o wypłatę jednorazowej zapomogi należy złożyć w terminie 12
miesięcy od dnia narodzin dziecka. W przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka objętego opieką prawną, opieką
faktyczną albo dziecka przysposobionego wniosek składa się w terminie 12 miesięcy od dnia objęcia dziecka opieką
albo przysposobienia, nie później niż do ukończenia przez dziecko 18-go roku życia. Wniosek złożony po terminie
organ właściwy pozostawia bez rozpoznania. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje
jeżeli matka dziecka pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do dnia porodu.



Od 1 stycznia 2013 r. jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje matce lub ojcu dziecka,
opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie
przekroczy kwoty 1922,00 zł netto. Powyższe zmiany wynikają z ustawy z dnia 12 października 2012 r. o zmianie
ustawy o świadczeniach rodzinnych (poz. 1255).



W przypadku urodzenia się żywego dziecka przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej tj. przed 1 stycznia
2013 r., jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka przyznaje się na podstawie przepisów
dotychczasowych tj. bez kryterium dochodowego. Również w przypadku dziecka objętego opieką prawną, opieką
faktyczną albo dziecka przysposobionego - jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka, przyznaje się na
podstawie przepisów dotychczasowych, jeżeli dziecko zostało objęte tą opieką albo przysposobione przed dniem
wejścia

52. Proszę podać różnicę między świadczeniem pielęgnacyjnym a zasiłkiem pielęgnacyjnym.
Obydwa świadczenie przyznawane są na podstawie jednego aktu prawnego, ustawy o świadczeniach rodzinnych. Oba
są świadczeniami opiekuńczymi. Różni je przede wszystkim krąg osób uprawnionych do ich otrzymania oraz wysokość
obu świadczeń.
Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia
opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z
koniecznością opieki nad dzieckiem, uprawnionemu, jeśli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności.

Świadczenie pielęgnacyjne

Zasiłek pielęgnacyjny

Up

rawni

eni

Od 1 stycznia 2013 r. świadczenie pielęgnacyjne z tytułu
rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną, w
rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i
opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem
osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub
innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad
osobą legitymującą się orzeczeniem o
niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy
innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną
możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności
stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w
procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą
legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności.

Osobom, o których mowa w pkt 4, innym niż
spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą
opieki, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, w
przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali
pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub
legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności;
2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym
stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o
znacznym stopniu niepełnosprawności;
3 )nie ma osób, o których mowa w pkt 2 i 3, lub
legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności.

Od 1 stycznia 2013 r. świadczenie pielęgnacyjne
przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby
wymagającej opieki powstała:
1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak
nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

niepełnosprawnemu dziecku;
- osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej
16 roku życia, jeżeli legitymuje się
orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności;
- osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej
16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku
do ukończenia 21 roku życia;
- osobie, która ukończyła 75 lat.


Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje:
- osobie uprawnionej do dodatku
pielęgnacyjnego;
- osobie umieszczonej w instytucji
zapewniającej nieodpłatnie całodobowe
utrzymanie;
- jeżeli członkowi rodziny przysługuje za
granicą świadczenie na pokrycie wydatków
związanych z pielęgnacją tej osoby, chyba że
przepisy o koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego lub dwustronne
umowy o zabezpieczeniu społecznym
stanowią inaczej.

Waru

n

ki o

trzy

m

an

ia

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje z tytułu
rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Uprawnieni mają prawo do zasiłku, jeżeli nie podejmują
lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się
orzeczeniem o niepełnosprawności
łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub
długotrwałej opieki lub
pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną
możliwością samodzielnej
egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co
dzień opiekuna dziecka w
procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą
legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności.

Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu
częściowego pokrycia wydatków
wynikających z konieczności zapewnienia
opieki i pomocy innej osoby w
związku z niezdolnością do samodzielnej
egzystencji.

kw

o

ta

620 zł. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje
niezależnie od dochodów rodziny.

153 zl

In

n

e

Osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne
spełniające nowe, obowiązujące od 1 stycznia 2013 r.
warunki ustawowe, w okresie od kwietnia do grudnia
2013 r. mają również prawo do przyznawanego z urzędu
dodatku w wysokości 200 zł miesięcznie na podstawie
rządowego programu wspierania osób otrzymujących
świadczenie pielęgnacyjne.
Łączna wysokość wsparcia dla osób otrzymujących
obecnie świadczenie pielęgnacyjne wynosi więc 820
zł miesięcznie.

53. Dlaczego polityka rodzinna we Francji jest jedną z najbardziej skutecznych na świecie
Francja znajduje się w bardzo dobrej, jak na warunki europejskie, sytuacji demograficznej. Liczba ludności od wielu lat
systematycznie rośnie. Francja charakteryzuje się wysokim poziomem dzietności – obecnie oscylującym wokół 2,0.
Okoliczność ta nakazuje ze szczególnym zainteresowaniem przeanalizować stosowane we Francji mechanizmy polityki
prorodzinnej.
1. Nakłady finansowe na politykę prorodzinną
Francja charakteryzuje się najbardziej hojną wśród krajów Unii Europejskiej i wszystkich krajów wysokorozwiniętych
polityką prorodzinną. Według danych OECD za 2007 r. państwo francuskie przeznacza ponad 3,7% PKB na rodzinę -
wobec średniej krajów OECD na poziomie 2,2% PKB - łożąc istotne środki zarówno w formie zachęt podatkowych,
bezpośrednich transferów pieniężnych jak i finansowania zastępczych form opieki nad dziećmi w wieku
przedszkolnym.
2. Urlopy macierzyńskie i wychowawcze
We Francji każdej kobiecie która urodziła dziecko przysługuje 16-tygodniowy urlop macierzyński, z którego co najmniej
trzy tygodnie powinny być wykorzystane przed dniem porodu. W przypadku ciąży bliźniaczej lub przedwczesnego
urodzenia dziecka długość urlopu ulega przedłużeniu do 12 tygodni po porodzie. Kobieta, która rodzi trzecie lub
kolejne dziecko jest uprawniona do 24-tygodniowego urlopu macierzyńskiego. Na urlopie macierzyńskim przysługuje
zasiłek macierzyński w wysokości 100% zarobków z górnym ograniczeniem do 2946 euro miesięcznie (w przypadku
osób zatrudnionych w sektorze publicznym i niektórych firmach prywatnych ograniczenie to nie obowiązuje).

Ojcowie są uprawnieni do 11 dniowego urlopu ojcowskiego, który może być wykorzystany w ciągu 4 miesięcy od
urodzenia dziecka. W trakcie tego urlopu ojciec uzyskuje zasiłek na analogicznych zasadach do matki na urlopie
macierzyńskim.
3. Świadczenia pieniężne
W chwili urodzenia dziecka matce we Francji przysługuje jednorazowe świadczenie (becikowe) w wysokości 907,60
euro.
Podobne kryterium dochodowe obowiązuje w przypadku tzw. zasiłku podstawowego, który przysługuje do trzecich
urodzin dziecka, o ile przestrzegane są regularne badania medyczne. Kwota takiego zasiłku wynosi 181,52 euro
miesięcznie.
Rodzicom z dwójką lub większą liczbą dzieci, niezależnie od osiąganego dochodu, przysługuje zasiłek na drugie
wychowywane dziecko w wysokości 126,41 euro oraz na każde następne w wysokości 161,96 euro. Kwoty zasiłków
ulegają podwyższeniu po osiągnięciu przez dzieci określonego wieku (11, 14 i 16 lat). Rodzinom spełniającym kryterium
dochodowe z co najmniej trójką dzieci wieku od 3 do 21 lat przysługuje dodatkowy zasiłek w wysokości 164,53 euro
miesięcznie. 7
Oprócz opisanych zasiłków istnieje wiele dodatkowych świadczeń (dopłaty do mieszkań, zasiłki dla dzieci
uczęszczających do szkół, zasiłki dla sierot, dla rodziców osób niepełnosprawnych) uzależnionych zwykle od kryterium
dochodowego.
4. Preferencje w systemie podatkowym
Francja stosuje specyficzny system opodatkowania osób fizycznych biorący pod uwagę fakt funkcjonowania rodziny
jako jednostki ekonomicznej. System ten przez zastosowanie tzw. kwot rodzinnych uwzględnia przy tym fakt, że
rodziny wielodzietne ponoszą wyższe koszty utrzymania związane z wychowywaniem dzieci.
5. Dostępność opieki zastępczej nad dziećmi
Francja rozwinęła efektywny i odpowiadający potrzebom rodziców system opieki nad dziećmi. Edukacja przedszkolna
jest bezpłatna i obejmuje praktycznie wszystkie dzieci w wieku od 3 lat. Opieka nad dziećmi w młodszym wieku
odbywa się w dobrze rozwiniętym systemie składającym się z przedszkoli, żłobków oraz zarejestrowanych opiekunek.
Właśnie opiekunki zapewniają opiekę największej liczbie dzieci (2/3 dzieci w wieku poniżej 3 lat, których oboje rodzice
decydują się na powrót do pracy). Zarejestrowane opiekunki w dużej części utrzymywane są ze środków publicznych –
państwo opłaca za nie w całości lub części składki na ubezpieczenia społeczne, a rodzice w razie zatrudnienia opiekunki
otrzymują specjalny dodatek.

54. Jakie są podstawowe różnice w polityce rodzinnej Francji, Wielkiej Brytanii i Polski

Francja

Wielka Brytania

Polska

Nakłady
finansowe

Francja charakteryzuje się
najbardziej hojną wśród krajów Unii
Europejskiej i wszystkich krajów
wysokorozwiniętych polityką
prorodzinną - ponad 3,7% PKB na
rodzinę - łożąc istotne środki
zarówno w formie zachęt
podatkowych, bezpośrednich
transferów pieniężnych jak i
finansowania zastępczych form
opieki nad dziećmi w wieku
przedszkolnym.

Według danych z 2007 roku
Wielka Brytania jest drugim po
Francji europejskim krajem pod
względem procenta PKB
przeznaczanego na wsparcie
rodzin wychowujących dzieci -
3,58% PKB. Większość (2,13%
PKB) to transfer pieniężny
przekazywany bezpośrednio do
rodziny, zaś zdecydowanie
mniejszą część stanowią usługi
publiczne oraz ulgi podatkowe.
Francja, przekazuje na pomoc
rodzinie, bezpośrednio w postaci
pieniędzy przeznacza jedynie
1,33%, natomiast w postaci usług
publicznych 1,66%.

W Polsce, pieniądze wydawane na
pomoc rodzinom, giną w chaosie i
bezcelowych rozwiązaniach.
Środki te trafiają w głównej mierze
do instrumentów polityki
społecznej. Nie są ani powszechne,
ani nie są ukierunkowane na
wsparcie rodziny. Raczej pełnią rolę
interwencyjną. Co więcej, większość
rodzin nie ma możliwości z nich
skorzystać. Ze wszystkich
instrumentów z założenia mających
wspierać rodziny, tylko ulga
podatkowa na dzieci spełnia wymogi
instrumentu polityki prorodzinnej

Urlopy
macierzyńskie
i
wychowawcze

Kobiecie która urodziła dziecko
przysługuje 16-tygodniowy urlop
macierzyński, z którego co najmniej
trzy tygodnie powinny być
wykorzystane przed dniem porodu.
Na urlopie macierzyńskim
przysługuje zasiłek macierzyński w
wysokości 100% zarobków z górnym
ograniczeniem do 2946 euro
miesięcznie. Ojcowie są uprawnieni

Długość urlopu to 52 tygodnie, z
czego płatnych jest 39 tygodni.
Przez pierwsze 6 tygodni
pracodawca wypłaca 90%
tygodniowego wynagrodzenia, a
przez kolejne tygodnie (33) ok.
150 Euro tygodniowo lub 90%
tygodniowych zarobków (w
zależności od tego, która z kwot
jest niższa). Płatnikiem jest

Matka lub ojciec dziecka urodzonego
w 2014 roku mogą wykorzystać:
* urlop macierzyński - 20 tygodni w
przypadku urodzenia jednego
dziecka (w tym 14 zarezerwowanych
tylko dla matki)
Rozpoczynając urlop
macierzyński możesz zdecydować,
czy chcesz otrzymywać zasiłek
macierzyński w wysokości 100

do 11 dniowego urlopu
ojcowskiego, który może być
wykorzystany w ciągu 4 miesięcy od
urodzenia dziecka. W trakcie tego
urlopu ojciec uzyskuje zasiłek na
analogicznych zasadach do matki na
urlopie macierzyńskim.

pracodawca i wszystkie te
parametry mogą w konkretnej
umowie z pracodawcą różnić się
na korzyść pracownika.

procent przez pierwsze pół roku, a 60
procent - przez kolejne pół roku, czy
też przez cały rok otrzymywać 80
procent zasiłku. Jeśli decydujesz się
tylko na urlop macierzyński
(rezygnujesz z urlopu rodzicielskiego)
- zasiłek macierzyński otrzymasz w
wysokości 100 procent.

Świadczenia
pieniężne

Jednorazowe świadczenie
(becikowe) w wysokości 907,60
euro.
Podobne kryterium dochodowe
obowiązuje w przypadku tzw.
zasiłku podstawowego, który
przysługuje do trzecich urodzin
dziecka, o ile przestrzegane są
regularne badania medyczne. Kwota
takiego zasiłku wynosi 181,52 euro
miesięcznie.
Oprócz opisanych zasiłków istnieje
wiele dodatkowych świadczeń
(dopłaty do mieszkań, zasiłki dla
dzieci uczęszczających do szkół,
zasiłki dla sierot, dla rodziców osób
niepełnosprawnych) uzależnionych
zwykle od kryterium dochodowego.

Kwota na dziecko (Child benefit).
Jest to nieopodatkowana kwota
płacona rodzicom w związku z
wychowywaniem przez nich
dzieci. Wysokość świadczenia jest
co roku rewaloryzowana. W
chwili obecnej wynosi 25 euro
tygodniowo na pierwsze dziecko
oraz 16 euro tygodniowo na
każde kolejne dziecko.
Po urodzeniu dziecka rodzinom
wypłacany jest jednorazowy
zasiłek (Sure Start Maternity
Grant) – odpowiednik naszego
becikowego. Zasiłek ten nie ma
charakteru powszechnego –
wypłacany jest jedynie rodzinom
gorzej sytuowanym -
korzystającym z różnych form
pomocy społecznej. Jego
wysokość to 500 funtów, czyli ok.
600 euro.

Zasiłek w wysokości 1000 zł
wypłacany rodzicom po urodzeniu
dziecka pod warunkiem
udokumentowania, że w trakcie ciąży
kobieta korzystała z opieki lekarskiej
od 10 tygodnia ciąży3.
Od 2013 przysługuje rodzinom
spełniającym kryterium dochodowe –
ich dochody muszą być niższe niż
1922 zł na osobę.
Od dnia 1 listopada 2012r. wysokość
zasiłku rodzinnego wynosi
miesięcznie:
77,00zł na dziecko w wieku do
ukończenia 5 roku życia;
106,00zł na dziecko w wieku powyżej
5 roku życia do ukończenia 18 roku
życia;
115,00zł na dziecko w wieku powyżej
18 roku życia do ukończenia 24 roku
życia.
Zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli
dochód rodziny w przeliczeniu na
osobę albo dochód osoby uczącej się
nie przekracza kwoty539,00zł.

Preferencje
podatkowe

System ten przez zastosowanie tzw.
kwot rodzinnych uwzględnia przy
tym fakt, że rodziny wielodzietne
ponoszą wyższe koszty utrzymania
związane z wychowywaniem dzieci.

W Wielkiej Brytanii nie ma
specjalnych ulg podatkowych dla
rodzin wychowujących dzieci
Jako preferencje w systemie
podatkowym dla rodzin można
natomiast uznać obowiązującą w
Wielkiej Brytanii 0% stawkę VAT
na artykuły dziecięce.

Biorąc pod uwagę kryteria
powszechności, progresywności i
neutralności jest to również jedyny
instrument polityki prorodzinnej w
Polsce (choć przez swoją konstrukcję,
nie może być wykorzystany przez
rodzinę wielodzietną o niskich
dochodach).

Dostępność
opieki
zastępczej
nad dziećmi

Edukacja przedszkolna jest
bezpłatna i obejmuje praktycznie
wszystkie dzieci w wieku od 3 lat.
Opieka nad dziećmi w młodszym
wieku odbywa się w systemie
składającym się z przedszkoli,
żłobków oraz zarejestrowanych
opiekunek. Właśnie opiekunki
zapewniają opiekę największej
liczbie dzieci (2/3 dzieci w wieku
poniżej 3 lat, których oboje rodzice
decydują się na powrót do pracy).
Zarejestrowane opiekunki w dużej
części utrzymywane są ze środków
publicznych – państwo opłaca za nie
w całości lub części składki na
ubezpieczenia społeczne, a rodzice
w razie zatrudnienia opiekunki
otrzymują specjalny dodatek.

Rodzice dzieci w wieku 3-4 lat (od
5 roku pojawia się obowiązek
uczęszczania do szkoły) mają
możliwość skorzystania z
bezpłatnej opieki przez 12,5 h
tygodniowo (2,5 h dziennie) przez
38 tygodni roku szkolnego.
Pozostały czas jest z reguły
płatny. Rodziny, których dochód
roczny nie przekracza określonej
kwoty mogą otrzymać zwrot
kosztów opieki nad dzieckiem –
jest to element systemu working
tax credit i ostateczna wysokość
otrzymywanej kwoty zależy
głównie od dochodów rodziny.

Opieka przedszkolna zaczyna się w
momencie skończenia przez dziecko
3 lat lub jeśli data urodzin dziecka
przypada w miesiącach wrzesień –
grudzień wraz z rozpoczęciem roku
szkolnego (1 września) roku, w
którym dziecko kończy 3 lata.
Państwo zapewnia opiekę
przedszkolną na dwa różne sposoby.
Po pierwsze, finansując koszt
funkcjonowania placówek
publicznych (bezpłatne zajęcia przez
5 godzin dziennie). A w przypadku
placówek niepublicznych, poprzez
wypłatę subwencji przedszkolnej „na
każde dziecko”

55. Czym jest polityka edukacyjna i jakie są jej cele?
Polityka oświatowa/polityka edukacyjna - „dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami teoretycznymi działalności
w systemie edukacji i wychowania”
LUB
„celowa i zorganizowana działalność władz państwowych i samorządowych zapewniająca dzieciom, młodzieży i
dorosłym zdobywanie wiedzy, umiejętności zawodowych, rozwijanie osobowości oraz zaspokajanie aspiracji i dążeń”
Polityka oświatowa jest integralną częścią polityki społecznej. Obejmuje ona całokształt problemów dotyczących
ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i wychowania. Jako dyscyplina naukowa „ (...)
zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu
widzenia przygotowania ich do życia, zawodu i aktywnego uczestnictwa w kulturze (...)” . W praktyce polityka
oświatowa oznacza działania państwa w dziedzinie szkolnictwa i wychowania, realizowanie celów kształcenia oraz
podstawy materialno-techniczne funkcjonowania przyjętego systemu oświatowego jak i zarządzanie instytucjami
zajmującymi się tą dziedziną. W temacie kształcenia zawodowego istotnym jest przygotowanie takiej liczby kadr w
poszczególnych zawodach i specjalnościach, która będzie mogła być wykorzystana przez gospodarkę i odpowiadać jej
potrzebom w celu ograniczenia bezrobocia .
CELE POLITYKI EDUKACYJNEJ



Określenie celów i zadań kształcenia.



Określenie wychowania i opieki w różnych horyzontach czasowych



określenie sposobów i dróg zapewnienia efektywnej realizacji przyjętych celów, zadań i standardów
edukacyjnych CELE OGÓLNE

CELE SZCZEGÓŁOWE związane są z poprawą warunków bytu, poziomu życia uwaniem nierówności społecznych jak i
podnoszeniem kultury życia, w związku z działaniami:



wyrównanie szans rozwoju młodego pokolenia



zwiększenia zdolności do zatrudnienia młodzieży



organizowanie przedszkoli,



zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach zastępczych,



rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i umysłowym



zapewnienie dożywiania w szkołach,



zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych) dla uczniów,



prowadzenie internatów i domów studenckich,



utworzenie funduszy stypendialnych



przywrócenie do szkól opieki medycznej,



organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych,



doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe

56. Struktura polskiego systemu edukacyjnego
System edukacji w Polsce jest centralnie zarządzany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego. Podstawą prawną obowiązującego systemu oświaty jest Ustawa o systemie oświaty z dnia 7
września 1991 roku z późniejszymi zmianami.
Zgodnie z nią system oświaty tworzą:



przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkola specjalne;



szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne ogólnokształcące i zawodowe, w tym z oddziałami
integracyjnymi oraz szkoły specjalne, szkoły sportowe oraz mistrzostwa sportowego i szkoły artystyczne;



placówki oświatowo-wychowawcze, placówki pracy pozaszkolnej, w tym ogniska artystyczne oraz placówki
kształcenia ustawicznego i praktycznego umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej i kwalifikacji
zawodowych, zdobywanie umiejętności, kształtowanie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień a także
korzystanie z różnych form wypoczynku;



poradnie psychologiczno-pedagogiczne oraz inne poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży,
rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku
kształcenia i zawodu;



placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne, zapewniające opiekę i wychowanie dzieciom i młodzieży
pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej oraz inne działające stosownie do potrzeb w
zakresie pomocy i opieki nad dziećmi i młodzieżą;



ośrodki adopcyjno-opiekuńcze inicjujące i wspomagające zastępcze formy wychowania rodzinnego;



ochotnicze hufce pracy;



zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli;



biblioteki pedagogiczne.

Zgodnie z obowiązującą ustawą o systemie oświaty wszystkie szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne
mogą być zarówno publiczne jak i niepubliczne. Szkoły niepubliczne są zakładane i prowadzone przez osoby prawne
lub fizyczne, szkoły publiczne - przez jednostki administracji państwowej oraz samorządu terytorialnego.
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie szkoła publiczna to placówka, która:



zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania,



przeprowadza rekrutację uczniów w oparciu o zasadę powszechnej dostępności,



zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach,



realizuje ustalone przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania zasady oceniania, klasyfikowania i
promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów,



umożliwia uzyskanie świadectw lub dyplomów państwowych.

Szkoła niepubliczna może uzyskać ww. uprawnienia szkoły publicznej, jeżeli:



realizuje programy nauczania uwzględniające ww. podstawy programowe,



stosuje ww. zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i
sprawdzianów, z wyjątkiem egzaminów wstępnych,



prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych,



zatrudnia nauczycieli przedmiotów obowiązkowych posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół
publicznych.

Obowiązek szkolny dotyczy dzieci i młodzieży w wieku 6-16 lat, natomiast obowiązek nauki, który może być
realizowany w formach szkolnych lub pozaszkolnych, odnosi się do młodzieży w wieku 16-18 lat.
Kształcenie obowiązkowe obejmuje ostatni rok edukacji przedszkolnej, 6-letnią szkołę podstawową oraz 3-letnie
gimnazjum (szkołę średnią I stopnia). Przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja są zarządzane przez władze gminne.
Do szkół średnich II stopnia, których nie obejmuje kształcenie obowiązkowe, uczęszcza znaczna większość młodzieży w
wieku 16-19/20 lat. Szkoły te są zarządzane przez władze powiatowe.
Autonomiczne uczelnie prowadzą głównie studia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia (wyjątek stanowią jednolite
studia magisterskie, prowadzone jedynie na wybranych kierunkach).
Edukacja dorosłych odbywa się w ośrodkach kształcenia ustawicznego, ośrodkach kształcenia praktycznego oraz
ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego.

57. Czym jest proces boloński, czego dotyczy
Proces Boloński zapoczątkowany został 19 czerwca 1999 roku. Wtedy to ministrowie odpowiedzialni za szkolnictwo
wyższe z 29 krajów Europy podpisali Deklarację Bolońską. Zobowiązali się do utworzenia do 2010 roku wspólnego
Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EuropeanHigherEducationArea).
Ministrowie edukacji na spotkaniach w Bolonii (1999), Pradze (2001) i Berlinie (2003) określili cele szczegółowe.
Zobowiązali się również do koordynacji polityki edukacyjnej, tak aby europejskie systemy szkolnictwa wyższego stały
się łatwiej porównywalne oraz były bardziej konkurencyjne i atrakcyjne w skali światowej.
W ciągu czterech lat od podpisania Deklaracji Bolońskiej liczba krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim wzrosła z
29 do 40, co również nadaje dodatkowego znaczenia temu Procesowi.
Cele Procesu Bolońskiego
W Deklaracji Bolońskiej (1999) określono następujące cele:
– przyjęcie systemu „czytelnych” i porównywalnych dyplomów;
– wprowadzenie systemu studiów dwustopniowych, opartego na dwóch cyklach kształcenia (licencjat – magister);
– wprowadzenie punktowego systemu zaliczania osiągnięć studentów (ECTS);
– rozwój mobilności studentów i pracowników uczelni;
– rozwój współpracy europejskiej w zakresie zapewnienia jakości kształcenia;
– wzmocnienie wymiaru europejskiego szkolnictwa wyższego.
W Komunikacie Praskim (2001) wprowadzono dodatkowo jeszcze trzy cele:
– rozwój kształcenia przez całe życie (lifelong learning);
– zwiększenie zaangażowania studentów na rzecz realizacji Procesu Bolońskiego;
– promowanie atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego poza Europą.
W Komunikacie Berlińskim (2003), uznając znaczenie badań jako integralnej części szkolnictwa wyższego, przyjęto dwa
cele:
– rozszerzenie systemu studiów o trzeci stopień – studia doktoranckie;
– współpraca Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego z Europejską Przestrzenią Badawczą.
Kraje zaangażowane w Proces Boloński: Albania, Andora, Austria, Belgia – Wspólnota Francuska i Flamandzka Belgii,
Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania,
Holandia, Irlandia, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Macedonia, Malta, Polska, Portugalia, Rosja,

Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, (Lichtenstein), Szwecja, Turcja, Watykan, Węgry, Wielka
Brytania, Włochy.
Działania związane z Procesem Bolońskim realizowane są na płaszczyznach:
– współpracy na poziomie rządów państw sygnatariuszy w dziedzinie dostosowania regulacji prawnych w sferze
szkolnictwa wyższego, a także współpracy komisji akredytacyjnych uznawanych przez rządy państw sygnatariuszy;
– działań podejmowanych bezpośrednio przez instytucje szkolnictwa wyższego, w tym konferencje rektorów,
prowadzących do wdrożenia zmian w szkolnictwie wyższym;
– współpracy organizacji studenckich działających w poszczególnych krajach w celu upowszechniania problematyki
związanej z Procesem Bolońskim wśród studentów.
REALIZACJA PROCESU BOLOŃSKIEGO
Suplement do dyplomu.Informuje o poziomie oraz określi nakład pracy studenta wyrażony w punktach ECTS,
charakterze uzyskanych kwalifikacji (profil akademicki, profil zawodowy) i efekcie kształcenia (zakres wiedzy i
umiejętności). Suplement do dyplomu ułatwia obiektywną ocenę kwalifikacji absolwentów przez ich przyszłych
pracodawców oraz przebieg kształcenia – zarówno w kraju, jak i za granicą. Struktura suplementu do dyplomu jest
regulowana w każdym kraju odpowiednim dokumentem prawnym.
Wprowadzanie studiów dwustopniowych. Dwustopniowy system studiów oparty jest na dwóch cyklach kształcenia:
– I stopień (licencjat/inżynier);
– II stopień (magister lub równorzędne, np. lekarz).
System ten wpływa na uelastycznienie studiów, umożliwia podjęcie pracy po I cyklu kształcenia i powrót na uczelnię w
terminie późniejszym w celu kontynuacji studiów w II cyklu kształcenia. Sprzyja również mobilności studentów
zarówno między uczelniami, jak i kierunkami studiów i zwiększa dostęp do szkolnictwa wyższego.
Punktowy system zaliczania osiągnięć studentów (ECTS) System punktów ECTS (EuropeanCredit Transfer System) jest
coraz częściej stosowanym w Europie sposobem oceny postępów studenta w zdobywaniu wiedzy. Liczba punktów
odzwierciedla nakład pracy studenta wymagany do zaliczenia danego przedmiotu.System ECTS został wprowadzony w
1989 roku w ramach programu Erasmus jako system transferu punktów. Ułatwiał on uznawanie okresów studiów w
kraju i za granicą oraz przyczynił się do zwiększenia mobilności studentów w Europie.
Zwiększenie mobilności
W skali Europy, w ramach programu Sokrates-Erasmus, ponad 120 000 studentów rocznie realizuje część programu
studiów na uczelni zagranicznej. W liczbie tej jest ponad 5400 polskich studentów.
Zapewnianie jakości kształcenia
– ocena wewnętrzną i zewnętrzną programów lub instytucji kształcenia, przy udziale studentów, oraz publikację
wyników oceny,
– akredytacja lub certyfikacja instytucji szkolnictwa wyższego,
– udział ekspertów zagranicznych w procesach oceny jakości .
Kształcenie ustawiczne – Powinno być ono jednym z zasadniczych elementów Europejskiego Obszaru Szkolnictwa
Wyższego. Zwrócono uwagę na konieczność kształcenia ustawicznego na poziomie wyższym, jako integralnej części
działań uczelni. Podkreślono potrzebę wprowadzania ułatwień w zakresie uznawania wcześniejszych okresów nauki i
poprawy dostępności tego typu kształcenia dla wszystkich obywateli. Kształcenie ustawiczne na poziomie wyższym
obejmuje najczęściej studia zaoczne i wieczorowe, studia podyplomowe i kursy specjalistyczne. Coraz częściej uczelnie
europejskie oferują kursy doskonalenia zawodowego realizowane wspólnie przez uczelnie i firmy zainteresowane
szkoleniem swoich pracowników.

58. Polski system emerytalny
Na system obowiązkowy składają się:



I filar, o charakterze redystrybucyjnym (zreformowany ZUS). W praktyce ZUS pełni funkcję instytucji
gromadzącej składki oraz wypłacającej świadczenia emerytalne,



II filar działający w oparciu o powszechne towarzystwa emerytalne, zarządzające otwartymi funduszami
emerytalnymi (pracownik wybiera otwarty fundusz emerytalny spośród kilkunastu działających obecnie na
polskim rynku, do tego funduszu przekazuje, za pośrednictwem ZUS składki, a po przejściu na
emeryturę środki zgromadzone w funduszu uzupełnią emeryturę z I filara.

I filar stanowi główne źródło świadczeń:



Emerytalnych (dożywotnia emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego – który do 2012 roku wynosił 60 lat
dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn i który stopniowo wzrasta od 2013 roku, tak, aby osiągnąć docelowy
poziom 67 lat w 2020 roku (dla mężczyzn) oraz w 2040 roku (dla kobiet),



Rentowych (renta z tytułu orzeczonej niezdolności do pracy),



Wypadkowych (odszkodowania i inne świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy oraz w drodze
do i z pracy),



Chorobowych (zasiłek chorobowy po zaprzestaniu wypłacania przez pracodawcę wynagrodzenia za czas
choroby).

W ramach I filara składki przeznaczone na świadczenia emerytalne zapisywane są na kontach osób ubezpieczonych. W
praktyce system działa na zasadzie Pay As You Go (czyli redystrybucji: świadczenia dla obecnych emerytów wypłacane
są z obecnych składek pracowników) co oznacza, iż na kontach nie ma środków (istnieje jedynie zobowiązanie Państwa
ograniczone do wysokości zapisanej kwoty). Podobnie, dopisywany do rachunków zysk nie jest parametrem
rynkowym, a jest jedynie naliczany na bazie odpowiednich wskaźników (dla większej części składki w oparciu o wzrost
płac oraz inflacji, dla mniejszej części - będącej w przeszłości częścią składki do OFE - więcej szczegółów poniżej - w
oparciu o wzrost PKB) - jest to tzw. waloryzacja polegająca na pomnożeniu zaewidencjonowanych na koncie
ubezpieczonego składek przez odpowiedni wskaźnik waloryzacji).
II filar dostarcza wyłącznie świadczeń emerytalnych (emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego – 60 lat dla kobiet
oraz 65 lat dla mężczyzn - docelowo 67 lat). Składki przeznaczone na świadczenia emerytalne z II filara inwestowane są
przez powszechne towarzystwa emerytalne na rynku inwestycyjnym, a zgromadzone środki (składki plus zyski)
wypłacane będą przyszłym emerytom. W odróżnieniu od I filara, zgromadzone w ramach II filara środki podlegają
dziedziczeniu.
Obowiązkowe filary systemu emerytalnego opierają się na zdefiniowanej składce, co oznacza, iż znany jest poziom
składki (% wynagrodzenia), nieznany jest natomiast poziom przyszłych świadczeń.
Na system dobrowolny składają się III oraz IV filar. Stanowią one dobrowolne formy gromadzenia oszczędności na cele
emerytalne (organizowane przez pracodawców oraz indywidualnie, przez samych „ubezpieczonych")

Nasze przyszłe emerytury finansowane są ze składek, które w takiej samej wysokości opłacają pracodawcy i
pracownicy (uwaga – w przypadku pozostałych składek na ubezpieczenia społeczne taka „idealna” równowaga
pomiędzy obciążeniami ponoszonymi przez pracodawców i pracowników nie musi występować). Ich wysokość oraz
sposób podziału pomiędzy I i II filar systemu przedstawić można w sposób następujący:

59. IKE a IKZE
(ekonomistka ze mnie żadna, więc posłużę się artykułem portalu finansowego, który nawet mi wyjaśnił o co chodzi)
Żeby wyjaśnić sprawę różnić między IKE a IKZE trzeba zacząć od wyliczenia zbieżności dwóch rozwiązań…
IKE to Indywidualne Konto Emerytalne, które jest rodzajem planu emerytalnego w III filarze i sposobem oszczędzania
pieniędzy na dodatkową emeryturę. Ma zabezpieczyć naszą przyszłość i zapewnić nam jak najwyższy standard życia na
emeryturze. Podlega przepisom Ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych.
IKZE to Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. Razem z Indywidualnym Kontem Emerytalnym oraz
Pracowniczymi Programami Emerytalnymi wchodzi w pakiet rozwiązań “trzeciofilarowych” propagowanych przez
rząd.
Oba rozwiązania są częścią nieobowiązkowego trzeciego filaru, który pozwala na oszczędzanie na prywatną emeryturę
z wykorzystaniem ulg podatkowych. Za ich konstrukcję odpowiada państwo, ale odkładając na przyszłość w ten sposób
mamy w każdym momencie pełny dostęp do naszych pieniędzy. Czyli po pierwsze, założenie takiego konta jest
dobrowolne, a po drugie, w przeciwieństwie do ZUS-u czy OFE - gdzie środki zostaną nam wypłacone po osiągnięciu
wieku emerytalnego - możemy w każdej chwili sięgnąć po nasze pieniądze.
Zarówno IKE, jak i IKZE są oferowane przez te same placówki: banki, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe,
biura maklerskie oraz otwarte fundusze emerytalne. Na obu kontach można zacząć oszczędzać od 26 roku życia, albo
później.

Ponadto ustawa jasno precyzuje, że można posiadać oba te konta jednocześnie. Co więcej, oba można łączyć także
z Pracowniczymi Programami Emerytalnymi.
A teraz wreszcie trzy zasadnicze różnice między IKE a IKZE...
1. Ulga podatkowa
W przypadku IKE nasza korzyść podatkowa polega na tym, że przy wypłacie środków nie zapłacimy podatku od zysków
kapitałowych. Cała zebrana kwota (wpłaty + ewentualny zysk) będzie do wzięcia jednorazowo lub w ratach. Jest to
w tej chwili jeden z niewielu powszechnie dostępnych sposobów unikania podatku Belki (19% od zysku).
Dla odmiany w przypadku IKZE po prostu roczna składka pomniejsza nasz podatek dochodowy. Odpisujemy ją od
podstawy opodatkowania, więc w zależności od tego, jaką płacimy stawkę podatku, w naszej kieszeni zostanie
odpowiedni procent wartości składki. Należy jednak pamiętać, że IKZE pozwala odpisać część oszczędności od podatku
dzisiaj, ale przy wypłacie z konta będziemy musieli go i tak uiścić. Od wpłat oraz zysku. Czyli tak naprawdę jest to
odroczenie podatku w czasie. Ryzyko? Dziś wiemy, ile wynoszą stawki podatku dochodowego, ale nie wiadomo, jak się
zmienią do czasu, kiedy będziemy wypłacać pieniądze z IKZE. Bo pod uwagę będzie brana stawka podatkowa na dzień
wypłaty.
2. Roczny limit wpłat
Trzykrotność średniego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia w danym roku - tyle możemy wpłacić na IKE
w ciągu roku. I ta kwota wynosi tyle samo dla każdego oszczędzającego. Oczywiście można wpłacić też kwotę mniejszą.
Zgodnie z treścią projektu ustawy budżetowej na 2013 r., prognozowane przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto
wynosić ma 3713 zł.
Z kolei na IKZE możemy co roku odłożyć do 4% wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne. Najczęściej oznacza to
do 4% rocznych zarobków brutto (wyjątkiem są m.in. przedsiębiorcy płacący najniższe składki na ZUS). Prosta zasada -
im więcej zarabiamy, tym więcej możemy odłożyć.
3. Czas
Jeśli nasze oszczędności dotrwają z nami na IKE do 60 roku życia, to skorzystamy z ulgi podatkowej. To warunek
konieczny. Wypłata środków w wieku 55 lat jest możliwa, ale tylko jeśli przysługują nam prawa emerytalne (np.
policjantom). Wydłużenie wieku emerytalnego od 2013 r. nic tu nie zmienia. Jeśli wypłacimy pieniądze wcześniej (bo
możemy to zrobić), potrącony zostanie podatek od zysków kapitałowych.
W przypadku IKZE jest trochę inaczej - oszczędności możemy odpisywać od podstawy opodatkowania do 65 roku życia,
a zakończenie oszczędzania przed czasem nie ma specjalnego znaczenia. Przecież podatek dochodowy od wpłaconego
kapitału oraz ewentualnego zysku musimy zapłacić tak czy siak.

60. Jaka jest różnica pomiędzy systemem repartycyjnym a kapitałowym?
Repartycyjny system emerytalny opiera się na założeniu, że pracująca część społeczeństwa bierze na siebie utrzymanie
wszystkich emerytów i rencistów. Kapitał emerytalny części pracującej nie jest gromadzony. Tego typu system
emerytalny może pozostać stabilny w dłuższym terminie, pod warunkiem utrzymania tej samej proporcji osób
pracujących do emerytów i rencistów. W przypadku starzenia się społeczeństwa, grozi on destabilizacją finansów
państwa. Repartycyjny system emerytalny funkcjonował w Polsce do 1998 r.
W przypadku kapitałowego systemu emerytalnego każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu
emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenie (emeryturę). Największe zagrożenia dla rozwiązania
kapitałowego to wysoka inflacja i kryzysy, obserwowane na rynkach finansowych. System ten jest za to odporny na
takie zjawiska, jak starzenie się społeczeństwa czy bezrobocie.

61. Czym jest ubezpieczenie rentowe?
Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia pieniężne, w przypadku utraty dochodów pieniężnych związanej z
wystąpieniem ryzyka inwalidztwa (niezdolność do pracy lub śmierć żywiciela). W takiej sytuacji osoby opłacające
składki na ubezpieczenie rentowe otrzymują rentę, która zastępuje im utracone wynagrodzenie lub dochód a w
przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela wypłacane są renty rodzinne.

62. Jaka jest różnica pomiędzy funduszem chorobowym a funduszem wypadkowym?
Składki wpłacane na fundusz chorobowy przeznaczane są na finansowanie wypłat:



Zasiłków chorobowych – z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą.



Świadczeń rehabilitacyjnych – dla osób, które po wyczerpaniu zasiłku chorobowego są nadal niezdolne do
pracy, a dalsze leczenie i rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.



Zasiłków wyrównawczych dla osób będących pracownikami, których wynagrodzenie uległo obniżeniu w skutek
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.



Zasiłków macierzyńskich – z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęciu go na wychowanie.



Zasiłków opiekuńczych – w razie konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Składki wpłacane na fundusz wypadkowy przeznaczane są na finansowanie wypłat:



Zasiłków chorobowych – dla ubezpieczonych, których niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem
przy pracy lub chorobą zawodową.



Świadczeń rehabilitacyjnych – dla ubezpieczonych, którzy po wyczerpaniu okresu wypłaty zasiłku
chorobowego byli niezdolni do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy.



Zasiłków wyrównawczych - dla ubezpieczonych będących pracownikami, których wynagrodzenie uległo
obniżeniu w skutek, stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

63. Proszę podać wysokość następujących składek i źródło ich finansowania: składka zdrowotna, składka emerytalna,
fundusz pracy
a) Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi obecnie 9% podstawy wymiaru. W przypadku przedsiębiorców
podstawę ustalenia składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75 %
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego,
włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS.
Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w całym 2014 roku stanowi 75% przeciętnego miesięczna
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale 2013 roku. 75% z
4005,97 zł wynosi 3004,48 zł.
Ze względu na to, że składka zdrowotna wynosi 9% podstawy powyższego wymiaru, to kwota składki zdrowotnej
obowiązującej w okresie styczeń - grudzień 2014 roku dla przedsiębiorców będzie wynosiła 270,40 zł.

b) Składka emerytalna jest obowiązkową składką z tytułu ubezpieczeń społecznych comiesięcznie odprowadzaną do
ZUS. Obecnie wynosi ona 19,52 proc. podstawy wymiaru składki.
Konkretna kwota, jaka jest opłacana do ZUS zależy od wysokości podstawy ubezpieczenia, od której liczy się składkę
emerytalną.

c) Składka na Fundusz Pracy wynosi 2,45% podstawy wymiaru składki.

64. Czym jest Fundusz Rezerwy Demograficznej
Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) – fundusz, w którym mają być gromadzone środki na wypłatę świadczeń
emerytalnych w czasie niekorzystnych zmian na rynku pracy po roku 2020.
FRD utworzony został w 2002 r. w wyniku reformy emerytalnej. Po roku 2020 w wyniku kompensacji wyżu
demograficznego liczba osób pobierających emerytury może wzrosnąć nawet o 60 %. W tym czasie środki
zgromadzone w Funduszu Rezerwy Demograficznej powinny wspomagać system emerytalny poprzez uzupełnianie
niedoborów w FUS. Według założeń reformy emerytalnej, fundusz miał być zasilany środkami z prywatyzacji spółek
państwowych.

65. Co to jest prewencja rentowa?
Prewencja rentowa to program rehabilitacyjny prowadzony przez ZUS. Kluczowym zadaniem tego programu
jest przywrócenie osobom ubezpieczonym zdolności do pracy, która jest zagrożona trwałą lub długotrwałą
niesprawnością spowodowaną urazami lub chorobami. Aby osoba została objęta programem rehabilitacyjnym
koniecznie musi rokować odzyskaniem zdolności do pracy po zastosowaniu odpowiedniej procedury diagnostyczno-
leczniczo- rehabilitacyjnej. Cały program skierowany jest wyłącznie do osób ubezpieczonych:



zagrożonych częściową lub całkowitą niezdolnością do pracy,



uprawnionych do świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku chorobowego,



pobierających rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.

Aby zostać skierowanym do ośrodka rehabilitacyjnego, należy uzyskać orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej,
które powinno być wydane przez lekarza orzecznika ZUS.

66. Kiedy i w jakim celu powstał OFE?
OFE istnieją od 1999r. Ich zadaniem jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na
wypłatę członkom funduszu emerytury po osiągnieciu przez nich wieku emerytalnego oraz emerytury częściowej lub
okresowej emerytury kapitałowej. Składki do OFE mogą wpływać tylko za pośrednictwem ZUS. Jeśli pracujesz to z
twojej pensji brutto, co miesiąc, jest potrącana składka emerytalna w wysokości 19,52%. Trafia ona ZUS, a jeśli
wybrałeś OFE, wówczas ZUS część tej składki przekazuje do OFE.

67. Czym są zasiłki chorobowe i komu przysługują?
Zasiłek chorobowy jest świadczeniem wypłacanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznychosobie niezdolnej do pracy,
która jest objęta ubezpieczeniem społecznym (obowiązkowym lub dobrowolnym). Przysługuje on po upływie tzw.
okresu wyczekiwania. W przypadku ubezpieczenia obowiązkowego wynosi on 30 dni, natomiast przy ubezpieczeniu
dobrowolnym 90 dni. Dopiero po tym czasie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, pracownik uzyskuje prawo
do zasiłku chorobowego.Do okresu ubezpieczenia chorobowego wlicza się także poprzednie jego okresy, jeżeli przerwa
między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo
odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego. Wyjątkowo prawo do zasiłku chorobowego
przysługuje po spełnieniu określonych warunków już od pierwszego dnia ubezpieczenia. Obejmuje ono absolwentów
szkół lub szkół wyższych, posłów i senatorów i osoby niezdolne do pracy w skutek wypadku w drodze do pracy lub z
pracy. Dotyczy to również osób ubezpieczonych obowiązkowo, które mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres
obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres maksymalnie 182 dni, a w
przypadku gruźlicy oraz gdy niezdolność do pracy przypada na okres ciąży 270 dni.
Zgodnie z regulacjami Kodeksu pracy, zasiłek chorobowy przysługuje określonym osobom czasowo niezdolnym do
pracy. Dotyczy to chorych, poszkodowanych w wypadkach przy pracy, a także chorych w czasie ciąży.

68. Co to jest zasiłek wyrównawczy?
Zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy,
którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub
przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy przysługuje wówczas przez okres rehabilitacji, nie dłużej jednak
niż przez 24. miesiące.

69. Na czym polegał tzw. „program czterech reform zdrowotnych” rządu Jerzego Buzka
Program czterech reform – opracowany i wprowadzony przez rząd Jerzego Buzka program złożony z czterech reform:
oświatowej, emerytalnej, administracyjnej i zdrowotnej.
Reforma oświatowa
Reforma oświatowa miała na celu upowszechnienie średniego wykształcenia i podniesienie jego poziomu. Skrócono o
2 lata (do 6 klas) czas nauki w szkole podstawowej i wprowadzono nowy typ szkoły gimnazjum, w którym nauka trwa
trzy lata. Kolejnym elementem systemu oświaty są szkoły ponadgimnazjalne. Należą do nich trzyletnie licea

ogólnokształcące, czteroletnie technika, dwuletnie lub trzyletnie szkoły zawodowe (czas trwania nauki zależny jest od
wybranego przez ucznia zawodu) oraz nowy typ szkoły – trzyletnie licea profilowane.
Nowym elementem było wprowadzenie systemu zewnętrznych egzaminów, które przeprowadzane są przez Centralną
Komisję Egzaminacyjną. W ostatnim roku nauki w szkole podstawowej i w gimnazjum uczniowie przystępują
odpowiednio do zewnętrznego sprawdzianu lub do egzaminu gimnazjalnego. Przystąpienie do nich jest warunkiem
niezbędnym do ukończenia wymienionych szkół. Absolwenci liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych,
techników przystępują do egzaminu maturalnego. Absolwenci szkół zawodowych przystępują do zewnętrznych
egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Wprowadzanie systemu egzaminów zewnętrznych było
procesem długofalowym. Pierwszy sprawdzian na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej oraz pierwszy egzamin
gimnazjalny odbył się w roku 2002 (rok szkolny 2001/2002). Egzaminy kończące szkoły kładą nacisk na stosowanie
zdobytych umiejętności i rozumienie poleceń.
Reforma emerytalna
Reforma emerytalna zakładała uzupełnienie dotychczasowej metody finansowania rent i emerytur tworząc trzy filary
emerytalne — pierwszy oparty o FUS, drugi oparty o Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) i trzeci oparty
o IKE, IKZE i PPE.
Według początkowych założeń reforma emerytalna miała doprowadzić do stworzenia systemu powszechnego, to
znaczy łączącego wszystkie grupy zawodowe wcześniej korzystające z rozmaitych przywilejów w ramach oddzielnych
systemów emerytalnych. Po 2000 roku rząd SLD i PSL przywrócił wcześniejsze wyłączenia m.in. w stosunku do służb
mundurowych (2003), następnie górników (2005) oraz sędziów i prokuratorów. Z opóźnieniem zlikwidowano
także emerytury pomostowe.
Reforma administracji
Reforma administracji zastąpiła dawny dwustopniowy podział administracyjny (gminy i 49 województw) nowym,
trójstopniowym podziałem, w którym podstawową jednostką administracji jest gmina (na czele gminy wiejskiej
stoi wójt, gminy miejsko-wiejskiej lub mniejszej miejskiej burmistrz, a większej miejskiej prezydent miasta), większą
jednostką jest powiat, na którego czele stoi starosta, a największą jednostką organizacyjną jest województwo. Według
nowego podziału administracyjnego województw jest 16.
Reforma służby zdrowia
Reforma służby zdrowia decentralizowała system ubezpieczeń zdrowotnych i wprowadzała kasy chorych, regionalne
lub branżowe instytucje podpisujące umowy o finansowaniu z zakładami opieki zdrowotnej. Wprowadzała także
instytucję lekarza rodzinnego.

70. Jaka jest różnica pomiędzy Medicare, Medicaid
Medicare i Medicaid to publiczne programy opieki zdrowotnej w USA, dostępne dla określonej grupy osób.
Medicaid to program prowadzony wspólnie przez władze federalne i stanowe na rzecz osób o niskich dochodach.
Każdy stan ma swoje własne przepisy Medicaid. Medicaid pokrywa koszty usług medycznych, takich jak wizyty
lekarskie i pobyty w szpitalu. Stali rezydenci, którzy wjechali do Stanów Zjednoczonych przed 22 sierpnia 1996 r. mogą
uzyskać Medicaid po spełnieniu pewnych warunków. Stali rezydenci, którzy wjechali do Stanów Zjednoczonych w dniu
22 sierpnia 1996 r. lub później mogą uzyskać Medicaid, jeżeli przemieszkają w USA co najmniej 5 lat i spełnia pewne
warunki.
Medicare -Jest to publiczny program zdrowotny działający od 1966 roku. Medicare jest programem ubezpieczenia
zdrowotnego dla osób, które ukończyły 65. rok życia lub które cierpią na pewne określone schorzenia ( choroby nerek).
Medicare pokrywa koszty usług w przypadku choroby lub obrażeń lecz nie pokrywa kosztów opieki okresowej (takiej
jak badania kontrolne u lekarza), opieki dentystycznej i okulistycznej. Na Medicare składa sie szereg części od A do D. I
tak np.:
Medicare Part A (Ubezpieczenie Szpitalne)
-Pomaga w pokryciu oplat szpitalach
-Pomaga w pokryciu hospicjum, domowej opieki zdrowotnej, itp
Medicare Part B (Ubezpieczenie Medyczne)
-Pomaga w pokryciu usług lekarskich, badan ambulatoryjnych oraz domowej opieki zdrowotnej
-Pomaga w pokryciu usług profilaktycznych w celu utrzymania dobrego zdrowia
itd. to raczej nieistotne.

RÓŻNICE

Medicaid

Medicare

Dla osób o niskich dochodach

Dla osób po 65 roku życia
Dla osób przewlekle chorych
Dla osób niepełnosprawnych poniżej 65 roku życia

Pokrywa koszty okresowej opieki medycznej np.
leczenie szpitalne, wizyty lekarskie, szczepienia

Pokrywa koszty leczenia przewlekłego np.
hospicjum

71. Proszę podać definicję patologii społecznej, rodzaje i przyczyny
Patologie społeczne to zachowania, które zakłócają równowagę społeczną. Patologia to nieprzestrzeganie ogólnie
przyjętych norm i wartości. Dotyczy ona jednostek lub grup społecznych. Czynniki wywołujące zachowania
patologiczne są różnorodne. Niektóre z nich to np. mikro uszkodzenia mózgu podczas porodu, a następnie braki w
wychowaniu jednostek, czy wpływ środowiska i jego oddziaływanie na jednostkę. Do najbardziej powszechnych zjawisk
patologicznych w Polsce należą: alkoholizm, narkomania, przestępczość. Inne zjawiska patologiczne to dewiacje
seksualne, samobójstwa, czy prostytucja
Przykładami są właśnie alkoholizm, narkomania i przestępczość.
Pojęcie „patologia” (z greckiego pathos – cierpienie, logos – nauka) używane jest od dawien dawna w medycynie dla
oznaczenia czynników wywołujących chorobę. Dopiero w końcu XIX wieku zaczęto używać pojęcia „patologia
społeczna” dla określenia zachowań ludzkich skierowanych przeciwko powszechnie akceptowanym wartościom i
normom społecznym. Zjawiska te określa się także terminami bliskoznacznymi, takimi jak: „dewiacja społeczna”,
„dezorganizacja”, „anomia”, „zachowanie dysfunkcjonalne”.
Skutkami opisanych patologii jest:



rozpad rodziny,



przemoc w rodzinie,



wzrost przestępczości,



agresja,



wypadki drogowe,



wypadki przy pracy,



rozboje,



brak poczucia bezpieczeństwa wśród społeczeństwa,



degradacja i śmierć jednostek itp.

W miarę jak społeczeństwa powiększają się, stają się bardziej złożone i zróżnicowane, poziom patologii wzrasta,
ponieważ przestają wystarczać dotychczasowe formalne i nieformalne czynniki społecznej kontroli, a czasem wręcz
mogą one przyczynić się do powstawania patologii
Teoria napięć strukturalnych opisuje sytuację, w której typowe normy kierujące zachowaniem nie są już dłużej
odpowiednie ani skuteczne. W każdym społeczeństwie istnieją kulturowo zdefiniowane pojęcia sukcesu oraz
prawomocne środki służące do jego osiągnięcia. Wysoki poziom patologii społecznej pojawia się wówczas, kiedy
legalne możliwości osiągania sukcesów są ograniczone, co prowadzi do napięcia strukturalnego między środkami a
celami u tych, którzy nie mają dostępu do prawomocnych środków.
Teoria konfliktu akcentuje, iż „osoby należące do klas niższych, kobiety i wiele mniejszości etnicznych nie mają takiego
samego dostępu do środków zapewniających osiąganie sukcesu jak na przykład bo-gaci biali mężczyźni. Dostęp do
legalnych środków jest zatem warstwowym dobrem, które staje się przyczyną konfliktów.
Teoria naznaczania (etykietowania) głosi, że zachowanie jedno-stek kształtowane jest przez reakcje innych ludzi.
„Kiedy komuś przy-czepi się etykietę dewianta-zbrodniarza, przestępcy, wariata, narkomana czy alkoholika – wówczas
często zaczyna się on zachowywać tak by spełniać oczekiwania z nią związane
Na podstawie przedstawionych teorii wyjaśniających źródła patologii społecznej można krótko powiedzieć, iż tkwią one
głównie w:
1. osłabieniu więzi społecznych, zakłóceniu w stosunkach międzyludzkich i zachwianiu społecznej kontroli zachowań
ludzi i ich poczucia dobra i zła;
2. wzroście napięcia między potrzebami i aspiracjami a możliwościami ich urzeczywistnienia na określonym poziomie i
w określonym czasie, przy jednocześnie niesprawiedliwym podziale już wytworzonych dóbr;
3. zagrożeniu bezpieczeństwa jednostki, a zwłaszcza potęgowaniu się jego zagrożenia;
4. nasilaniu się różnorodnych i sprzecznych interesów grup ludzi o charakterze etnicznym, językowym, kulturowym,
religijnym

72. Czym są dewiacje i jakie są typy dewiacji
Dewiacja z łaciny znaczy deviare – zboczyć z drogi – dlatego etymologicznie oznacza zboczenie.
Dewiacja stanowi przeciwieństwo normalności. Na jej podstawie istnieje dychotomiczny podział faktów społecznych.
Pierwszą grupą są fakty naturalne, drugą – nienaturalne. Naturalne to fakty powszechne i przeciętne, nienaturalne
wręcz przeciwnie. Łamanie norm normalności będzie istnieć zawsze i ma pozytywny wpływ na doskonalenie się
systemu normatywnego i rozwój społeczny.
Jest to rodzaj odchyleń od przyjętych norm, nakazów, zakazów. Polega na nieprzestrzeganiu norm prawnych,
społecznych, religijnych.

Dewiacja to odróżnienie od szarego zwykłego człowieka. Oznacza niezwykłość, nadzwyczajność, wyjątkowość czy
nienaturalność.
Dewiacje, czyli odstępstwa od normy dzielimy na pozytywne i negatywne. A o tym w kolejnym pytaniu .
Dorzucam jeszcze z encyklopedii WIEM
Dewiacja, forma jednostkowego lub grupowego zachowania, które przez większość członków danej grupy społecznej
jest postrzegane i definiowane jako odstępstwo od akceptowanych norm, wzorów i oczekiwań, a jednocześnie nie jest
w ramach danej zbiorowości tolerowane.
Dewiacja jest w wielu przypadkach zjawiskiem kulturowo zrelatywizowanym, co przejawia się w tym, iż to, co w jednej
kulturze traktowane jest jako zachowanie dewiacyjne (np. prostytucja, homoseksualizm), w innej uznawane być może
za nieprzekraczające obowiązujących standardów obyczajowych.
Z socjologicznego punktu widzenia dewiacje podzielić można na: dewiacje pierwotną (zachowanie sprzeczne z
normami, które nie zostało zauważone lub nie zostało społecznie napiętnowane) oraz dewiacje wtórną (zachowanie
łamiące obowiązujące normy, które zostało społecznie napiętnowane, zaś osoby je podejmujące "naznaczone" zostały
mianem dewianta).
Innego rodzaju podział odwołuje się do zróżnicowania zachowań dewiacyjnych, wyróżniając pośród nich m.in.:
niektóre choroby umysłowe, dewiacje seksualne (np. ekshibicjonizm, sadyzm), zachowania autodestrukcyjne
(alkoholizm, narkomania, samobójstwo), przestępczość (jednostkową i zorganizowaną).
Do podstawowych sposobów objaśniania przyczyn kształtowania się zachowań dewiacyjnych zalicza się: teorie
biologiczne (odwołujące się np. do zaburzeń chromosomalnych), teorie psychologiczne (powołujące się np. na
socjopatyczne zaburzenia osobowości) oraz teorie socjologiczne (np. teoria naznaczania społecznego, traktująca
dewiacje jako skutek przypisania jednostce przez otoczenie społeczne etykietki dewianta).

73. Jaka jest różnica pomiędzy dewiacją negatywną a dewiacją pozytywną
Istnieje dewiacja pozytywna i negatywna. Dewiacja pozytywna przynosi korzyści społeczeństwu a negatywna jest
źródłem anomii. Paradoks dewiacji polega na tym, że na pozytywna ma korzystne cechy dla społeczeństwa, co wydaje
się sprzeczne z definicją samej dewiacji.
Pozytywna ma miejsce wtedy gdy swoim działaniem usuwa normalność negatywną, patologiczną – często związaną z
obawami dla nowych, niezbędnych rozwiązań w różnych strefach życia społecznego.
Dwa typu dewiacji, tzn. pozytywna i negatywna.
Pierwsza z nich dotyczy takiego naruszenia norm, które nie ma na celu wyrządzenia szkody lecz przeciwnie – rozwój,
dobrostan. Utożsamiana jest z takimi zachowaniami jak: nonkonformizm, twórczy niepokój, altruizm, pozytywne
nieprzystosowanie. Charakteryzują ją następujące cechy: odstępstwo od normy powinności, nieegoistyczna
motywacja, bunt i pozytywna reorganizacja w sferze skutków.
Dewiacja negatywna natomiast jest odstępstwem od normy obowiązku, jest szkodliwa i destruktywna zarówno w
sferze motywacji, jak i konsekwencji.
Dewiacja pierwotna i wtórna: (Lemert), pierwsza z nich polega na przekroczeniu przez jednostkę normy, nierzadko w
wyniku zadziałania pewnych mechanizmów zewnętrznych.
Z kolei wtórna rozpoczyna się z chwilą pojawienia się reakcji społecznej na owe naruszenie normy i stanowi właściwy
proces stygmatyzowania (naznaczania). Cechą charakterystyczną tego procesu jest to, że jednostka zaczyna reagować
na to, co na jej temat sądzą i głoszą inni ludzie. Nierzadko efektem jest dostosowanie się do owych ocen, które
wyznaczają status dewianta.

74. Dewiacja a demoralizacja – różnice i miejsce w polityce społecznej
Demoralizacja, obniżenie akceptowanego w danej zbiorowości społecznej poziomu moralności, polegające głównie na
łamaniu określonych norm obyczajowych czy zasad współżycia społecznego. W skrajnych przypadkach, gdy dotyczy
szerszej rzeszy osób, demoralizacja prowadzić może do pojawienia się dezorganizacji społecznej.
Demoralizacja – odrzucanie oraz negowanie przyjętych wartości, norm, zasad etyki, praw życia zbiorowego i
indywidualnego. Łamanie przyjętych norm prowadzić może do przekroczenia zasad zapisanych w przepisach prawa,
np. gwałt popełniony pod wpływem pornografii. Absolutnie błędna jest rozpowszechniona opinia, że demoralizacja
jest aktem świadomym
Oby dwie definicje encyklopedyczne. Na zdrowy chłopski łeb ja to rozumiem tak, że dewiacja to przeciwstawianie się
pewnym zachowaniom czy normom, może być pozytywne i negatywne. Natomiast demoralizacja nie dość że zawsze
jest negatywna, jest częściowo pierwotna ( ponoć każdy jest od urodzenia zdemoralizowany, dopiero edukacja nas
tego wyzbywa) to jeszcze nie stanowi alternatywny dla jakichś zastanych norm a jest efektem ich zapuszczenia,
obniżenia, lekceważenia.

75. Proszę podać przykłady zachowań patologicznych oraz zagrożeń z nimi związanych.
Przykładowe zachowania patologiczne:



przestępczość nieletnich i młodocianych



alkoholizm i nadużywanie alkoholu



uzależnienia lekowe, toksykomania



samobójstwa i zamachy samobójcze



prostytucja nieletnich i młodocianych --> zachorowalność na choroby weneryczne



ucieczki z domów rodzinnych, zakładów wychowawczych, zakładów poprawczych



pasożytnictwo społeczne



agresja i przemoc rówieśnicza

Wymienione zachowania mają negatywny wpływ tak na samą jednostkę, jak i na daną grupę społeczną w obrębie
której zjawiska te występują. Mogą prowadzić do rozpadów rodzin i więzi społecznych pomiędzy członkami grupy,
niebezpiecznych, agresywnych zachowań, chorób czy nawet przypadków śmiertelnych.

76. Czym jest społeczna i indywidualna odpowiedzialność.
Odpowiedzialność społeczna - postawa, która charakteryzuje się dobrowolnym i aktywnym działaniem na rzecz
pozytywnych zmian w najbliższym otoczeniu społecznym. Najkrócej ujmując to zaangażowanie każdego człowieka w
kreowanie lepszej rzeczywistości społecznej. Obywatele mają nie tylko prawa, ale także obowiązki względem
społeczeństwa i wspólnoty.
Postawa społecznie odpowiedzialna przyczynia się do lepszej jakości życia i dobrostanu społecznego. Pomaga w
kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, w którym każda osoba ma wpływ na toczące się na różnych poziomach
procesy decyzyjne i działania. Tym samym odpowiedzialni, aktywni obywatele kreują zmianę w jakości życia w
społeczeństwie, która prowadzi do większej szczęśliwości.
Odpowiedzialność indywidualna– w przeciwieństwie do odpowiedzialności społecznej, jednostka odpowiada tutaj
indywidualnie za swoje czynny orazich skutki społeczne nimi wywołane. Wiążę się także z tym, iż nie należy obarczać
innych winą za nasze własne działania

77. Patologie społeczne a wykluczenie społeczne.
Patologię społeczną definiuje się najczęściej jako negatywne zjawisko społeczne, które musi uwzględniać warunki:



naruszania norm i wartości



destruktywność zachowania mierzoną skalą potępienia społecznego



występowanie w większej zbiorowości lub skali masowej



konieczność wykorzystania zbiorowej siły w celu przeciwstawienia się tego rodzaju problemom

Patologie społeczne – określa się jako ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia
samopoczucia i start materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz
postępowaniem autodestruktywnym (J.Malec, 1986).
Wykluczenie społeczne, zwane też marginalizacja społeczną czy ekskluzją, oznacza wyłączenie jednostek lub grup
społecznych z uczestnictwa w podstawowych instytucjach porządku społecznego.
Pojęcia wykluczenie społeczne, często używane jest opisywania szeroko pojętego ubóstwa strukturalnego czy nawet
systemowego.
Istnieje wiele obszarów wykluczenia społecznego:



Wykluczenie ekonomiczne – wiąże się z biedą, bezrobociem, bezdomnością.



Wykluczenie ze sfery edukacji i kultury – najczęściej związane z brakiem środków lub dostępu do edukacji,
odpowiedniego przygotowania do zawodu lub poruszania się na rynku pracy. Brak dostępu do dobrych szkół
czy środków na kształcenie w dużym stopniu ogranicza możliwości jednostki do korzystania z dóbr
wypracowanych przez społeczeństwo.



Wykluczenie przestrzenne – odnosi się do społeczności żyjących w dzielnicach slumsów, blokowiskach
wielkiego miasta, ale także w gettach czy do innych społeczności wyizolowanych.



Wykluczenie strukturalne – dotykające przede wszystkim niepełnosprawnych, mniejszości etnicznych,
rasowych czy płciowych

Wykluczenie społeczne w szerszym ujęciu oznacza wyłączenie z aktywnego życia w społeczeństwie.
Dodatkowo można wymienić jeszcze:



Wykluczenie religijne – dotyczy ludzi, którzy z powodu swoich przekonań religijnych, nie są w stanie sprostać
wymaganiom życia w innej kulturze.



Wykluczenie mentalnościowe – ujawniające się w trudnościach dostępu do niektórych przywilejów, zawodów
lub funkcji z powodu przynależności do grupy mniejszościowej lub rasowej.



Wykluczenie psychiczne – np. związane z poczuciem alienacji kulturowej imigrantów.

Patologie społeczne w dużym stopniu mogą przyczynić się do wystąpienia wykluczenia społecznego, np. rodziny
patologiczne, w których pojawia się problem alkoholizmu bądź narkomanii, poprzez ciągłe zapotrzebowanie finansowe
na używki, mogą doprowadzić chociażby do kłopotów finansowych, co z kolei skutkować może wykluczeniem
ekonomicznym oraz dotyczącym edukacji. Podobny schemat można zastosować do wielu innych przypadków patologii
społecznych.

78. Czym jest mobbing, jakie są rodzaje mobbingu, przyczyny mobbingu, jakie są taktyki mobbingu i skutki społeczne
Mobbing jest to rodzaj przemocy psychicznej, stosowanej przez jedną lub kilka osób przeciwko przeważnie jednej,
rzadziej przeciwko grupie osób. Najogólniej mobbing można określić jako długotrwałe nękanie, dokuczanie, poniżanie,
prześladowanie, straszenie wybranej osoby (osób) przez przełożonych lub współpracowników.
Rodzaje mobbingu:
poziomy”- gdy pracownik „mobbuje” innego pracownika
„pionowy”- gdy podwładny staje przeciw przełożonemu
„pochyły”- gdy przełożony występuje przeciwko podwładnemu
Przyczyny mobbingu
- Społeczne, wśród których wymienia się bezrobocie, stałe zagrożenie utraty pracy, co zmusza podwładnego do
wykonywania wszelkich poleceń. Zły zwyczaj zatrudniania jak największej liczby pracowników na umowy zlecenie,
dzieło, zabierający im poczucie pewności i bezpieczeństwa. Przyczyny mobbingu leżą też w sztywnych strukturach
społecznych, umożliwiających sprawowanie władzy z pozycji siły.
- Cechy zarządzającego organizacją, czyli niedorzeczne polecenia wydawane podwładnym, obarczanie pracownika dużą
odpowiedzialnością przy równoczesnym ograniczeniu podejmowania decyzji. Kompleksy i silne poczucie wyższości
osoby zarządzającej, podkreślającej codziennie swoją przewagę nad pracownikami.
- Szczególna pozycja społeczna ofiary mobbingu. Wpływ na gorsze traktowanie ma niejednokrotnie kolor skóry,
niepełnosprawność, odmienność seksualna. Mobbigowane są często osoby, które jedną z tych cech odróżniają się od
reszty zespołu pracowników.
Taktyki mobbingu:



taktyka upokorzenia



taktyka zastraszenia



taktyka pomniejszania kompetencji



taktyka izolacji



taktyka poniżania

Skutki mobbingu:
Wpływ na procesy komunikacji i na możliwości wyrażania poglądów.
Zaliczamy tutaj: ograniczenie możliwości wyrażania własnego zdania, permanentne przerywanie wypowiedzi, krytyka
pracy i życia prywatnego, głośne upominanie, krzyczenie, werbalne groźby, pisemne groźby, przemoc przez telefon.
Ataki na relacje społeczne.
Obszar ten obejmuje: nieformalne wprowadzenie zakazu rozmów z ofiarą, oczernianie za plecami, uniemożliwienie
komunikacji z innymi, odizolowanie miejsca pracy, ofiara jest „niewidzialna”.
Ataki na reputację.
Do takich działań należą: zlecanie zadań skrajnie różnych, niepowiązanych ze sobą, rozgłaszanie plotek i pomówień,
wyśmiewanie, traktowanie ofiary jako niepoczytalnej, zmuszenie do badań psychiatrycznych, wyśmiewanie „choroby”,
przedrzeźnianie np. sposobu chodzenia, głosu itp., wyśmiewanie poglądów politycznych i religijnych, kierowanie do
prac obniżających samoocenę (za trudne lub za łatwe), kwestionowanie kompetencji, kwestionowanie decyzji,
insynuacje seksualne, stosowanie obrażających przezwisk.
Pogarszanie warunków pracy i zamieszkania.
W skład kategorii wchodzą: zmuszanie do wyczerpujące pracy, odsunięcie od odpowiedzialnych i złożonych zadań,
zlecanie zadań niemających znaczenia, zlecanie zadań poniżej kwalifikacji, wyrządzanie krzywd mających wpływ na
efekt finansowy, niszczenie dóbr materialnych miejscu pracy.
Bezpośrednie ataki na zdrowie.
Do tego obszaru Leymann zaliczył: stosowanie pogróżek dotyczących przemocy fizycznej, stosowanie niegroźnych
aktów agresji dla zastraszenia, nadużycia fizyczne, przemoc seksualna.

Często u osoby represjonowane występują typowe objawy związane ze stresem tj. przewlekłe przemęczenie, napięcie
nerwowe, lęki, bóle głowy i brzucha. Wszystkie te psychosomatyczne objawy mogą być początkiem choroby
wrzodowej, zawału mięśnia sercowego, astmy lub udaru mózgu. Leczenie terapeutyczne depresji i nerwic może trwać
wiele lat. Skutki mobbingu ponosimy my wszyscy:
-za tolerowanie mobbingu płaci każdy z nas w związku z kosztami, jakie ponosi państwo za leczenie

-spada jakość pracy, gdyż represjonowany pracownik pracuje mniej wydajnie
-firma ponosi koszty związane z nową rekrutacją.

79. Czym są zachowania o podłożu psychospołecznym, jakie są przyczyny, rodzaje i skutki społeczne takich zachowań.

UWAGA!

Na to pytanie nigdzie nie mogłam znaleźć odpowiedzi, a spędziłam w sobotę prawie pół dnia w bibliotece… Jak na złość
w necie też nie znalazłam prawie nic, prócz tego, że do zachowań o podłożu psychospołecznym zaliczyć można
zaburzenia psychiczne oraz nerwice, więc w dalszej części bazuję tylko na tym. Nie mam pojęcia czy to jest dobrze…
Zanurzenia psychiczne można zdefiniować jako utrudnienia funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki.
Pojęcie zaburzenia wiąże się z pojęciami zdrowia psychicznego, normalności zachowania oraz jego patologii.
Zaburzenia psychiczne mogą wynikać z przyczyn:
biologicznych (urazy, wypadki, zażywanie narkotyków, alkoholu),
psychologicznych (frustracja, znęcane psych, agresja słowna, przykre wydarzenia)
bądź środowiskowych (nadmierny stres, problemy finansowe, w pracy, szkole lub rodzinie).
Wśród zaburzeń psychicznych wymienia się m.in.: zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem
środków (substancji) psychoaktywnych (np. alkoholizm), schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i
urojeniowe, zaburzenia nastroju (afektywne) (np. depresja), zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią
somatyczną (np. fobie), zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (np. osobowość dyssocjalna, zaburzenia
preferencji seksualnych).
Określone zaburzenia psychiczne, np. zaburzenia osobowościowe czy na tle seksualnym, mogą przyczynić się do
innego, często negatywnego, postrzegania jednostek w społeczeństwie, ich odsunięcia od życia społecznego lub
wykluczenia. Zachowania osób cierpiących na te zaburzenia odbiegają od normy i różnią się od zachowań ludzi
zdrowych, przez co mogą być one napiętnowane i alienowane.

80. Proszę opisać zjawisko prostytucji wśród mężczyzn i jego skutki społeczne.
Prostytucję definiuje się jako świadczenie usług seksualnych za pieniądze, bez zaangażowania uczuciowego ze strony
osoby je świadczącej, często bez możliwości wyboru.
Prostytucja męska jest zjawiskiem dużo rzadszym niż kobieca. Można również wyróżnić tu dwa rodzaje męskiej
prostytucji: heteroseksualną oraz homoseksualną.
Z badań przeprowadzonych w Polsce na grupie osób w wieku 15-22 lata, wynika, że chłopcy w porównaniu do
dziewcząt zdecydowanie częściej uprawiają prostytucję homoseksualną lub biseksualną, niż heteroseksualną.
Większość obsługuje po więcej niż dwóch partnerów, natomiast ponad połowa badanych swoją aktywność w tym
obszarze rozpoczęła przed 17 rokiem życia.
Najczęściej deklarowanym powodem uprawiania prostytucji w przypadku chłopców uprawiający prostytucję
homoseksualną są względy ekonomiczne, ponadto namowa kolegów, narkotyki, pragnienie przygody oraz konieczność.
Zaś wśród chłopców uprawiających prostytucję heteroseksualną najczęstszą przyczyną jest pragnienie przeżyć
seksualnych, a także konieczność, żądza i przypadek.
Osoby młode świadczące takie usługi, często przynależą do grup przestępczych czy chuligańskich, mają problemy w
szkole, mają styczność z alkoholem i narkotykami.
Prostytucja jest z reguły negatywnie odbieranym przez społeczeństwo zjawiskiem. Ujawnienie faktu uprawiania
prostytucji przez daną osobę może skutkować wyalienowaniem jednostki, zaburzenia jej relacji z innymi ludźmi,
odseparowaniem się od niej grana znajomych czy nawet wykluczenia z życia społecznego zarezerwowanego dla
„normalnych ludzi”. Pojawić się mogą głosy jasno potępiające jej działania, będą pojawiać się opryskliwe żarty bądź
szyderstwa ze strony innych osób.

81. Kwestia równouprawnienia kobiet i mężczyzna na rynku pracy
Rosnące uczestnictwo kobiet w rynku pracy jest pozytywną zmianą i stanowi ważny wkład we wzrost gospodarczy w
UE, równy jednej czwartej rocznego wzrostu gospodarczego od 1995 r. W ciągu ostatniej dekady stopa zatrudnienia
kobiet wzrosła o 7,1 punktów procentowych, osiągając w 2008 r. poziom 59,1 %, który jest bliski docelowemu
poziomowi określonemu w strategii lizbońskiej (60 % w 2010 r.).
Tę pozytywną tendencję przerwał jednak kryzys gospodarczy, który bardzo poważnie wpłynął na dane liczbowe
dotyczące rynku pracy i bezrobocia. Oprócz tego w kilkunastu państwach członkowskich bezrobocie utrzymuje się na
wyższym poziomie wśród kobiet. Ponadto ze względu na fakt, że zatrudnienie kobiet skupia się w sektorze publicznym,
mogą być one niewspółmiernie narażone na utratę zatrudnienia z powodu cięć budżetowych. Doświadczenie z
poprzednich kryzysów pokazuje, że zatrudnienie mężczyzn zasadniczo wraca do poprzedniego poziomu szybciej niż
zatrudnienie kobiet. W przypadku osób, które straciły pracę, ryzyko, że nie znajdą nowego zatrudnienia jest wyższe
wśród kobiet. Poświęcenie szczególnej uwagi zmianom stóp bezrobocia podczas recesji jest ważne, ale może

przesłonić mniej widoczne tendencje, w tym nadmierną liczbę kobiet wśród osób nieaktywnych zawodowo lub wśród
osób częściowo bezrobotnych, które nie zawsze są zarejestrowane jako bezrobotne.
W przypadku kobiet istnieje większe prawdopodobieństwo znalezienia się w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,
np. z powodu częstszego zawierania umów na niepewnych warunkach, niedobrowolnego podejmowania pracy w
niepełnym wymiarze czasu pracy i utrzymującej się niekorzystnej różnicy w wynagrodzeniach, co negatywnie wpływa
na ich dochody w okresie całego życia, zabezpieczenie społeczne i emerytury, prowadząc do wyższego wskaźnika
zagrożenia ubóstwem, w szczególności po przejściu na emeryturę. W 2007 r. wskaźnik zagrożenia ubóstwem był
wyższy w przypadku kobiet (17 %) niż mężczyzn (15 %). Ponadto gospodarstwa domowe w krajach, w których nadal
dominuje model mężczyzny jako „żywiciela rodziny”, w znacznie większym stopniu ucierpią z powodu utraty
dochodów (w wyniku straty pracy), co podkreśla potrzebę dalszego wspierania modelu, w którym gospodarstwo
domowe utrzymują dwie osoby.
Oprócz obecnego kryzysu gospodarczego i jego skutków dla kobiet i mężczyzn należy uwzględnić wyzwania
długoterminowe, które mają wpływ na równość płci na rynku pracy. Chociaż w ostatnich latach znacząco zwiększył się
poziom wykształcenia wśród kobiet, a liczba kobiet wśród absolwentów szkół wyższych jest większa niż mężczyzn nadal
przeważają one w tradycyjnie „kobiecych” i często gorzej wynagradzanych sektorach (usługi zdrowotne i usługi w
zakresie opieki, edukacja itp.), zajmując mniej odpowiedzialnych stanowisk we wszystkich sferach społecznych. Brak
dostępu do usług w zakresie opieki dla osób wymagających opieki (dzieci, osoby niepełnosprawne, osoby starsze),
odpowiednich systemów urlopowych i elastycznych form zatrudnienia dla obojga rodziców często utrudnia kobietom
uczestniczenie w rynku pracy lub podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.
Kobiety posiadające dzieci pracują mniej) w porównaniu z kobietami nieposiadającymi dzieci, podczas gdy mężczyźni
posiadający dzieci pracują więcej niż mężczyźni nieposiadający dzieci (stopa zatrudnienia wyższa o 6,8 punktów
procentowych). Silny wpływ rodzicielstwa na uczestnictwo w rynku pracy wiąże się z tradycyjnym podziałem ról ze
względu na płeć oraz z brakiem placówek opieki nad dziećmi w wielu państwach. Zajmowanie się innymi osobami
wymagającymi opieki również ma znaczący wpływ na możliwość utrzymania się na rynku pracy kobiet i mężczyzn;
wyzwanie to jest jeszcze większe ze względu na starzenie się społeczeństwa. Brak odpowiednich środków na rzecz
równowagi między życiem zawodowym i prywatnym może także wpływać na decyzję kobiet i mężczyzn o
nieposiadaniu dzieci lub posiadaniu mniejszej liczby dzieci, co stanowi problem w odniesieniu do starzenia się
społeczeństwa i podaży na rynku pracy w przyszłości, a w konsekwencji – w odniesieniu do wzrostu gospodarczego. W
krajach, w których istnieją korzystne warunki w zakresie opieki nad dziećmi, urlopów rodzicielskich i elastycznych form
zatrudnienia, zarówno stopa zatrudnienia kobiet, jak i wskaźniki urodzeń są wyższe.
Mimo że w ostatnich latach w UE nastąpił wzrost liczby kobiet uczestniczących w procesach decyzyjnych lub
wyznaczanych na stanowiska decyzyjne, to w sferze gospodarczej i politycznej władza pozostaje niezmiennie w rękach
mężczyzn. W UE średnio zaledwie jeden na czterech członków parlamentów narodowych i ważniejszych ministrów
rządów krajowych jest kobietą, chociaż sytuacja ta różni się w poszczególnych państwach członkowskich.
Zakazuje się bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji kobiet i mężczyzn w odniesieniu do warunków:



rekrutacji, dostępu do zatrudnienia oraz prowadzenia działalności,



zwolnienia,



kształcenia i awansu zawodowego,



członkostwa

w organizacjach pracowników lub pracodawców.

Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zakazuje się ponadto dyskryminacji ze względu na płeć w
odniesieniu do wynagradzania za jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości. Zasada ta ma zastosowanie
również do systemu zaszeregowania pracowników przy ustalaniu wynagrodzenia. Niemniej jednak odmienne
traktowanie kobiet i mężczyzn można uznać za niedyskryminacyjne, jeżeli ze względu na rodzaj danej działalności
podjęte środki są zgodne z prawem i proporcjonalne.

82. Dyskryminacja
„Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności, bez względu na różnice rasy, koloru
skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, lub innych przkonań, narodowości, pochodzenia społecznego,
majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice” (art.2) – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Dyskryminacja odnosi się do zachowań jednostki lub grupy wobec innych grup bądź jednostek, w efekcie których
pewne możliwości dochodzenia do dóbr i wartości społecznie cenionych pozostają zarezerwowane dla członków jednej
grupy czy zbiorowości ludzi, kosztem innych. Cechą praktyk dyskryminacyjnych jest długotrwałość, systematyczność i
naruszenie zasady sprawiedliwości. Dyskryminacja bazuje na uprzedzeniach (wyrażanie sztywnych i negatywnych opinii
jednych jednostek, grup, zbiorowości na temat innych, występowanie postaw niechęci wobec drugiego człowieka. W
kształtowaniu uprzedzeń kluczową rolę odgrywają stereotypy).
Wyróżniamy następujące wymiary dyskryminacji:
a) d. bezpośrednia – kiedy ze względu na cechy różnicujące ludzi – pewną osobę (grupę ludzi) traktuje się mniej

przychylnie niż traktowałoby się inną osobę w podobnej sytuacji.
b) d. pośrednią – kiedy pewne przepisy, kryteria czy działania prowadzą w sposób niezamierzony do dyskryminacji
pewnych kategorii osób czy grup w stosunku do innych osób czy grup znajdujących się w podobnej sytuacji;
c) d. prawna – kiedy obowiązujące w danym kraju przepisy normatywne stwarzają podstawy do dyskryminacji
pośredniej i bezpośredniej jednostek czy grup;
d) d. faktyczna – kiedy działania instytucji czy obywateli wobec wyodrębnionych ze względu na cechy różnicujące
jednostek czy grup mają charakter dyskryminujący, pomimo istnienia przepisów prawnych zakazujących takich praktyk.
e) d. pozytywna – kiedy wprowadza się zasady regulujące stosowanie szczególnych przywilejów wobec grup, które
doświadczają dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej, w celu zniesienia istniejących dla tych grup ograniczeń i
zrównania ich sytuacji z grupami uprzywilejowanymi w tej sytuacji.