180

Wstęp

Triklosan (C

12

H

7

Cl

3

O

2

) o fabrycznej nazwie

Irgacare MP

®

został opracowany w l960 roku

w laboratorium firmy J. R. Geigy AG (obec-

nie Ciba-Geigy Co). Substancja ta (2,4,4’-trój-

chloro-2’-hydroksydwufenylo eter) powstaje

po chlorowcowaniu (bezpośrednie wprowa-

dzenie atomu Cl w miejsce H) związku aro-

matycznego zawierającego eterowe i fenolowe

grupy funkcyjne (ryc. 1).

Produkowany jest pod postacią białego

proszku. Ma charakterystyczny zapach oraz

podobnie jak wiele innych fenoli jest bardzo

dobrze rozpuszczalny w zasadach, np. 1M roz-

tworze NaOH, dobrze w alkoholu i eterze oraz

słabo w H

2

O [6, 39, 47, 48].

Z uwagi na swoje szerokie działanie prze-

ciwdrobnoustrojowe jest dodawany jako

składnik kosmetyków (płyny kosmetycz-

ne, mydła, dezodoranty, szampony, kremy

np.: przeciwtrądzikowe, nawilżające czy do

opalania), środków higieny jamy ustnej (pa-

sty do zębów np.: Blend-a-med Complete 7,

Colgate Total 12, Janina Diamond Whitening

Toothpaste, Ortho Salvia Dental, Reach

®

Anti-bacterial Toothbrush i płukanki antybak-

teryjne np. Breeze

TM

Triclosan Mouthwash),

Streszczenie

Cel pracy: na podstawie dostępnego piśmiennictwa

omówiono właściwości, zastosowanie, normy użycia

oraz bezpieczeństwo stosowania triklosanu. Zwró-

cono uwagę na jego działanie przeciwbakteryjne

i przeciwzapalne, możliwość powstania szczepów

opornych oraz aspekt oddziaływania na środowi-

sko.

Podsumowanie: na podstawie wyników badań opu-

blikowanych w dostępnym piśmiennictwie należy

stwierdzić, że w warunkach doświadczalnych po-

winny być kontynuowane badania związane z możli-

wością pojawienia się mutacji powodujących opor-

ność na triklosan.

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

Safety of triclosan application

Leopold Wagner

Z Zakładu Propedeutyki i Profilaktyki Stomatologicznej AM w Warszawie

Kierownik Zakładu: dr hab. n med. L. Wagner

Summary

Aim of the study: To discuss properties, application,

standards of use and safety of triclosan. Attention

has also been paid to its antibacterial and

anti-inflammatory action, and the risk of the

development of resistant strains and how it affects

the environment.

Conclusion: On the basis of published research

in the available literature one can conclude what

follows: experimental research should continue

due to the potential for the emergence of triclosan-

resistant strains.

KEYWORDS:

triclosan, application, standards, effect on

environment, antibacterial and anti-inflammatory

action, resistant bacterial strains

HASŁA INDEKSOWE:

triklosan, zastosowanie, normy, oddziaływanie na

środowisko, działanie przeciwbakteryjne i przeciw-

zapalne, szczepy oporne

Czas. Stomatol., 2008, 61, 3, 180-189

© 2008 Polish Dental Society

http://www.czas.stomat.net

181

2008, 61, 3

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

detergentów i płynów do zmywania naczyń.

Impregnuje się triklosanem zabawki dla

dzieci, zmywaki kuchenne, pościel, zasłony,
skarpetki, wkładki do butów, wyroby włókien-
nicze, odzież sportową, pędzle, tapety, wykła-
dziny podłogowe, ogrodzenia w miejscach pu-
blicznych, peryferia komputerowe (klawiatu-
ry, podkładki pod mysz), miski dla zwierząt,
krany do wody, przyrządy do cięcia drewna
czy worki na śmieci [18, 47]. Daje to długo-
trwałe zabezpieczenie ww produktów przed
rozwojem bakterii, pleśni i drożdży.

W medycynie znalazł zastosowanie od 1972

roku, początkowo do dezynfekcji ran w chirur-
gii [18]. Obecnie stosowany jest jako składnik
niektórych środków terapeutycznych (prze-
ciwbakteryjnych i przeciwgrzybicznych), do
odkażania i dezynfekcji [47], a w stomatologii
jest np. składnikiem materiału do uszczelnia-
nia otwartych kanalików zębinowych Seal &
Protect (Dentsply DeTrey).

Cel pracy

Celem pracy było omówienie na podstawie

piśmiennictwa właściwości i zastosowania tri-
klosanu oraz normy użycia i bezpieczeństwa
jego stosowania.

Materiał i metody

Dane dotyczące działania oraz bezpieczeń-

stwa stosowania triklosanu zostały zebrane z

użyciem systemu Medline oraz innych dostęp-

nych źródeł piśmiennictwa. Podstawą wyszu-

kiwania było działanie przeciwbakteryjne i

przeciwzapalne, genetyka molekularna, bio-

chemia błony komórkowej oraz efektywność

kliniczna.

Właściwości

Triklosan działa przeciwko bakteriom

Gram (+) i Gram (–) zarówno tlenowym jak i

beztlenowym, grzybom (Candida), pierwot-

niakom (Toxoplasma gondii, Plasmodium fal-

ciparum) i niektórym wirusom [13, 14, 18,

32, 39, 45, 47]. Jego niespecyficzne działa-

nie bakteriostatyczne polega na destabilizacji

błony komórkowej (zmiana funkcji i bloko-

wanie wychwytu przez komórkę bakteryjną

istotnych dla niej aminokwasów) [29], a bak-

teriobójcze powoduje zmianę przepuszczal-

ności błony plazmatycznej, co prowadzi do

wyciekania na zewnątrz zawartości komórki

(głównie potasu, nukleotydów i aminokwa-

sów) [6, 48]. Pod koniec lat 90-tych XX wie-

ku stwierdzono także (ryc. 2), że triklosan

hamuje syntezę kwasów tłuszczowych (dzia-

Ryc. 1. Budowa chemiczna triklosanu.

Ryc. 2. Schemat syntezy kwasów tłuszczowych

(FabI=ENR).

182

L. Wagner

Czas. Stomatol.,

łanie specyficzne) poprzez blokowanie ak-
tywności bakteryjnego enzymu enoilo-ACP
reduktazy; ENR (ryc. 2). Zwiększa to powi-
nowactwo ENR do NAD

+

(dwunukleotyd ni-

kotynamido adeninowy) i zostaje utworzony
potrójny trwały kompleks FabI-NAD

+

– tri-

klosan, który nie jest w stanie uczestniczyć w
syntezie tych kwasów [20, 24, 33, 41, 49].

W tabeli 1 i 2 zawarto wyniki badań Gaffara

i wsp. [14] z 1990 r. określające MIC (naj-
mniejsze stężenie hamujące wzrost drobno-
ustrojów) dla triklosanu z kopolimerem zawar-
tego w paście do zębów oraz jego stężenie w
płytce nazębnej w funkcji czasu [14]. Należy
zwrócić uwagę, że nawet po 14 godz. od zasto-
sowania stężenie triklosanu w płytce nazębnej
przekracza określoną wartość MIC dla więk-
szości bakterii.

Ta b e l a 1 . Najmniejsze stężenie hamujące wzrost

drobnoustrojów [14]

MIC < 0,29 – 2,34 μg/ml

Actinobacillus actinomycetemcomitas
Actinomyces odontolyticus
Actinomyces viscosus
Capnocytophaga spp.
Fusobacterium nucleatum
Peptococcus asaccharolyticus
Streptococcus mitis
Prevotella intermedia
Actinomyces naeslundii
Capnocytophaga ochracea
Peptostreptococcus anaerobius

Ta b e l a 2 . Stężenie triklosanu w płytce nazębnej

po szczotkowaniu zębów w funkcji czasu [14]

Czas (godziny)

Triklosan (µg/ml)

2

38,83 ± 18,28

14

4,14 ± 1,72

W 2004 roku Xu i wsp. [50] wykonali na

podstawie analizy DNA (łańcuchowa reakcja

polimerazy; PCR + znakowane nukleotydy)

badania oceniające skuteczność triklosanu wo-

bec drobnoustrojów bytujących w płytce na-

zębnej.

Na podstawie tych badań stwierdzono, że

pasta z triklosanem i kopolimerem istotnie re-

dukuje ponowny wzrost płytki nazębnej po

24 godz. od szczotkowania w porównaniu

do pasty zawierającej tylko związek fluoru.

Zaobserwowano także ograniczenie wzrostu

drobnoustrojów związanych z zapaleniem tka-

nek przyzębia (ryc. 3, 4).

We wcześniejszych badaniach Lindhe i

wsp. [27] w odniesieniu do wskaźnika płyt-

ki Quigley-Heina zaobserwowali także istotną

statystycznie redukcję płytki nazębnej po za-

stosowaniu pasty z triklosanem i kopolimerem

[27]. Uzyskane wyniki potwierdzono także w

kolejnych badaniach [9, 10, 12, 21, 22, 46].

Wiele badań poświęcono zagadnieniu po-

wstania oporności drobnoustrojów na triklo-

san oraz jego wpływu na podatność bakterii

głównie Gram-ujemnych, np. gronkowców-

Ryc. 3. Redukcja liczby drobnoustrojów bytujących

w płytce nazębnej po zastosowaniu pasty zawierają-

cej fluor i pasty z formułą – triklosan z kopolimerem,

wg Xu i wsp. [50].

183

2008, 61, 3

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

na antybiotyki. Badania te wykonano meto-

dami genotypowymi (wprowadzenie specy-

ficznych genów warunkujących oporność) i

fenotypowymi (mutacje były wybierane na

podstawie podprogowej lub nadprogowej za-

wartości substancji inhibującej wzrost drob-

noustrojów).

Zaobserwowano, że na skutek np. muta-

cji genu FabI bakterie Escherichia coli [20]

i Staphylococcus aureus [4, 26] są oporne na

blokowanie syntezy kwasów tłuszczowych

przez triklosan, ponieważ zmniejsza się powi-

nowactwo zmutowanego genu FabI do NAD

+

.

Także w określonych doświadczalnie warun-

kach Salmonella enterica [3] i Pseudomonas

aeruginosa [5] mogą być oporne na triklosan.

Nie stwierdzono jednak statystycznie istotnej

zależności pomiędzy powszechnym stosowa-

niem biocydów (w tym triklosanu), a pozio-

mem oporności potencjalnych ludzkich pa-

togenów na antybiotyki [7]. Osoby używają-

ce biocydy o dużej wartości MIC przeciwko

jednemu lub większej liczbie aktywnych pa-

togenów były w pełni podatne na antybioty-

ki, w pojedynczych przypadkach nawet bar-

dziej niż osoby nie stosujące tych środków.

Natomiast u pacjentów nie kontaktujących

się z biocydami wykryto obecność większej
liczby potencjalnie patogennych mikroorga-
nizmów.

Na podstawie wykonanych badań stwier-

dzono, także że triklosan:

1) Hamuje produkcję cytokin IL-1β w ko-

mórkach stymulowanych przez TNF-α (czyn-
nik martwicy guza) i TNF-α + PMA (octan
mirystynianu forbolu) [34, 35]. Maksymalny
efekt hamujący pojawia się po 6 godz. od za-
stosowania triklosanu (tab. 3). Stwierdzono
także, że triklosanu ogranicza wytwarzanie
IL-1β o około 40% (ryc. 5, 6).

Ta b e l a 3 . Efektywność działania triklosanu (0,5
mg/ml) w hamowaniu produkcji IL-1β przez komór-
ki stymulowane przez TNF-α (10 ng/ml) wg Modéer
i wsp. 1996 r. [34].

Czas

(w godz.)

Hamowanie

IL-1β (w %)

Średnie

wartości

3

2 – 20

10,7

6

22 – 44

31,7

24

1 – 10

6,3

Ryc. 4. Redukcja płytki nazębnej wg Lindhe i wsp.

[27].

Ryc. 5. Wpływ triklosanu na wytwarzanie IL-1β przez

fibroblasty dziąsłowe stymulowane przez TNF-α

wg Modéera i wsp. [34].

184

L. Wagner

Czas. Stomatol.,

2) Redukuje produkcję mRNA dla IL-1β w

komórkach stymulowanych przez TNF-α [36]

(ryc. 7).

3) Hamuje uwalnianie prostaglandyn (PGE

2

)

i lipoksygenazy w komórkach stymulowanych

przez cytokiny IL-1β i TNF-α [39].

4) Ogranicza aktywność cyclooksygenazy 2

(COX-2), co zmniejsza produkcję PGE

2

[39].

5) Hamuje produkcję i uwalnianie metalo-

proteinaz (MMP) powodujących rozkład kola-

genu z komórek kostnych i fibroblastów sty-

mulowanych przez cytokiny IL-1β i TNF-α.

Rycina 8 ilustruje diagram aktywności enzy-

mów MMP powodujących rozkład kolagenu.

Pomiary aktywności prowadzono w oznaczo-

nym czasie dla tkanki kostnej bez stymulacji

(kontrola), stymulowanej IL-1β oraz stymulo-

wanej IL-1β w obecności triklosanu. Na pod-

stawie badania stwierdzono znaczną redukcję

produkcji i uwalniania MMP z komórek kost-

nych lowanych IL-1β w obecności triklosa-

nu. Natomiast rycina 9 obrazuje spadek ak-

tywności metaloproteinaz MMP-2 i 9) po 24

i 48 godz. uwalnianych z fibroblastów stymu-

lowanych przez TNF-α w obecności triklosa-

nu [38].

Ryc. 6. Wpływ triklosanu na wytwarzanie IL-1β przez

komórki stymulowane przez TNF-α oraz TNF-α i

PMA wg Modéera i wsp [34].

Ryc. 7. Wpływ triklosanu na ekspresję mRNA dla

IL-1β po stymulacji TNF-α (10 ng/ml) wg Mustafa

i wsp. [36].

Ryc. 8. Wpływ triklosanu na produkcję i uwalnianie

MMP przez komórki stymulowane IL-1β [cyt. wg

38].

Ryc. 9. Ograniczenie przez triklosan produkcji MMP

przez fibroblasty stymulowane TNF-α [cyt. wg 38].

185

2008, 61, 3

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

Normy i dyrektywy dotyczące stosowania

triklosanu

Zastosowanie triklosanu w różnych dzie-

dzinach jest uregulowane normami Unii

Europejskiej (Cosmetics Directive 76/768/

EEC, Biocidal Products Directive i Medicines

and Healthcare products Regulatory Agency)

oraz Food and Drug Administration w USA.

W przypadku produktów kosmetycznych za-

lecane stężenie wynosi do 0,3%. Na podstawie

badań wykonanych we wrześniu 2002 roku na

zlecenie Scientific Committee on Cosmetics

and Non-Food consumer Products stwierdzo-

no, że:

– określone w dyrektywie stężenie tego

związku jest wystarczające do długotrwa-

łego zabezpieczenia kosmetyków przed

rozwojem drobnoustrojów,

– zapobiegawcze użycie triklosanu jest

bardziej bezpieczne dla człowieka w po-

równaniu z ryzykiem wiążącym się z roz-

wojem drobnoustrojów w ww produk-

tach,

– nie ma konieczności zmiany zalecanego

stężenia tego związku [37].

Użycie triklosanu jako środka odkażającego

i do dezynfekcji określa zawarta w Biocidal

Products Directive dyrektywa Health and

Safety Executive [2]. Triklosan zakwalifiko-

wany jest do 5 grup produktów:

1) biocydowe środki higieny (PT1),

2) środki dezynfekcji osobistej i publicznej

(PT2),

3) biocydowe środki higieny dla zwierząt

(PT3),

4) środki zapobiegające powstawaniu biofil-

mu (PT7),

5) środki ochronne dla wyrobów gumo-

wych, skórzanych i z tworzyw sztucz-

nych (PT9).

Zgodnie z tą dyrektywą każdy producent

musi mieć zaznaczone na opakowaniu, że w

jego składzie jest triklosan. Zawartość po-

wyżej 0,0025% musi być oznaczona jako

„Niebezpieczna dla środowiska” i posiadać

napis „Zawartość bardzo toksyczna dla or-

ganizmów wodnych. Może wywoływać dłu-

gotrwałe niekorzystne zmiany w środowisku

wodnym”. Zamieszczenie tego rodzaju infor-

macji wymaga dyrektywa unijna EC Directive

67/548/EEC [8].

Stężenie triklosanu w produktach medycz-

nych (pasty do zębów, płukanki antybakte-

ryjne, kremy przeciwtrądzikowe, leki prze-

ciwgrzybicze) określone zostało w Unii

Europejskiej przez Medicines and Healthcare

Products Regulatory Agency [47].

Pomimo określonych norm zawartości oraz

braku bezpośrednich dowodów na temat szko-

dliwego działania triklosanu na organizm ludz-

ki [1, 6, 11, 23, 39, 40] jest on obiektem kryty-

ki medialnej i organizacji ekologicznych [18,

25, 28, 47], ponieważ trafia jako składnik ście-

ków do wód lądowych [25, 47]. Stwierdzono,

że stężenie powyżej 0,07 µg/l jest toksyczne

dla organizmów wodnych (alg, bezkręgow-

ców i ryb) [30, 47]. Zawartość triklosanu, np.

w ściekach na terenie Niemiec i Szwajcarii

wynosi 0,01 – 0,1 µg/l [14], w Anglii i Walii

0,04 – 0,08 µg/l [47]. Ponieważ jednak ulega

on szybkiej degradacji pod wpływem światła

słonecznego to jego stężenie w wodach lądo-

wych nie wzrasta proporcjonalnie. Może na-

tomiast osadzać się w mule lub ulegać trans-

formacji do bardziej trwałej formy metylowej,

która jest mniej toksyczna dla organizmów

wodnych [47].

W warunkach laboratoryjnych uzyskano pod

wpływem światła UV transformację triklosa-

nu do 2,8-dwu-chloro-dwu-benzo-p-dioksyny

[18, 45], a w reakcji z chlorowaną wodą nie-

wielkie ilości 2,4-dwu-chloro-fenolu, furanu i

chloroformu, które uznawane są za produkty

toksyczne dla organizmów żywych [18, 43,

186

L. Wagner

Czas. Stomatol.,

47]. Nie potwierdzono jednak, że reakcje te

mogą zachodzić w warunkach naturalnych.

Zaobserwowano, także potencjalną możliwość

akumulacji triklosanu w tkankach ryb pomi-

mo, że ponad 98% tego związku jest bardzo

szybko usuwane z ich organizmu [47]. Na

kontakt z triklosanem mogą być także nara-

żone zwierzęta lądowe, takie jak: dżdżowni-

ce, mszyce, ptaki, u których stwierdzono jego

toksyczne działanie [18, 47].

Na podstawie powyższych danych EPA

(Environmental Protection Agency) w USA

zakwalifikowała triklosan do pestycydów czyli

substancji zabijających niektóre formy życia.

Omówienie

Z uwagi na fakt, że triklosan jest środkiem

powszechnie używanym od ponad 30 lat, ist-

nieje duże prawdopodobieństwo, że bakterie

mogą rozwinąć przeciwko niemu oporność.

W związku z tym prowadzone są stale bada-

nia poszukujące triklosanoopornych bakterii,

np. w trakcie wytwarzania różnych produk-

tów, środkach domowego użytku, na skórze

lub jamie ustnej. Badania doświadczalne po-

twierdzające możliwość powstania krzyżo-

wej oporności na biocydy i antybiotyki wska-

zują, że ta sytuacja dotyczy tylko zmutowa-

nych czystych kultur bakteryjnych [16, 17,

44, 45]. Dodatkowo stwierdzono, że powsta-

łe mutacje zanikają, jeżeli triklosan zostaje

usunięty ze środowiska, co może sugerować,

że w organizmie także nie będą one trwa-

łe [31]. W związku z tym, że w warunkach

naturalnych (biofilmie) dominują kompleksy

wielu drobnoustrojów, uważa się że podobna

oporność nie powinna się pojawić (żadne z

przeprowadzonych do tej pory badań nie po-

twierdziło takiej możliwości). Nie ma także

bezpośredniego dowodu na to, że stosowanie

triklosanu może wywołać w warunkach kli-

nicznych oporność bakterii Gram-ujemnych,

ziarniaków i Mycobacterium tubrrculosis na

antybiotyki.

Środowisko naturalne w odróżnieniu od wa-

runków laboratoryjnych stanowi duże wyzwa-

nie dla bakterii – od poszukiwania substra-

tów, poprzez zapewnienie odpowiednich wa-

runków wzrostu do konkurencji z innymi orga-

nizmami. Nie wyklucza to jednak możliwości

rozwinięcia oporności.

Pomimo braku dowodu wskazującego na

zmniejszoną wrażliwość na triklosan bakterii

bytujących w środowisku naturalnym, należy

być jednak ostrożnym w stosowaniu biocydów

i stale kontrolować środowisko, gdzie są one

używane i produkowane. Zakłady przemysło-

we uznają tę zasadę za słuszną i w sposób cią-

gły monitorują produkcję.

Od 2002 roku SCCPNFP uznaje, że triklo-

san nie stanowi ryzyka dla ludzi, ponieważ nie

stwierdzono jego szkodliwego działania na or-

ganizm człowieka lub jego środowisko oraz

nie sprzyja pojawieniu się oporności bakterii

w środowisku naturalnym. Podkreśla się rów-

nież korzyści z jego użycia w produktach ko-

smetycznych i do higieny jamy ustnej. Na pod-

stawie wykonanych badań klinicznych stwier-

dzono także, że pasta do zębów zawierająca

formułę triklosan/kopolimer znacząco redu-

kuje płytkę nazębną, gingivitis i periodonti-

tis oraz formowanie kamienia naddziąsłowe-

go [15, 42].

Podsumowując, należy stwierdzić, że nadal

aktualne są wnioski Goodfellowa i wsp. [19] z

2003 roku, który analizując dostępne piśmien-

nictwo, pozytywnie ocenił efektywność i bez-

pieczeństwo stosowania triklosanu zawarte-

go w produktach kosmetycznych i higienicz-

nych, bez możliwości pojawienia się selektyw-

nej oporności. Na podstawie wyników badań

opublikowanych w dostępnym piśmiennictwie

można stwierdzić, że:

187

2008, 61, 3

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

Triklosan nie ma szkodliwego wpływu na

organizm ludzki, a jego stosowanie jest bez-

pieczne, efektywne i korzystne.

Pomimo poznania selektywnego, antybak-

teryjnego działania triklosanu, nadal powinny

być prowadzone badania w kierunku pełne-

go wyjaśnienia mechanizmu hamowania przez

niego syntezy kwasów tłuszczowych i desta-

bilizacji błony komórkowej oraz wpływu tych

zjawisk na formowanie biofilmu w warunkach

in vivo.

Powinny być prowadzone także dalsze ba-

dania dotyczące przeciwzapalnego mechani-

zmu działania triklosanu.

Należy okresowo prowadzić badania zwią-

zane z bezpieczeństwem i skutecznością dzia-

łania triklosanu zawartego w produktach prze-

znaczonych do higieny jamy ustnej.

W warunkach doświadczalnych powinny

być kontynuowane badania związane z moż-

liwością pojawienia się mutacji powodującej

oporność na triklosan.

Piśmiennictwo

1. Bhargava H, Leonard P: Triclosan: applica-

tions and safety. Am J Infect Control 1996,

24, 3: 209-218.

2. Biocidal Products Directive. Official J 1998,

41: 1-63.

3. Braoudaki M, Hilton A: Adaptive resistance to

biocide in Salmonella enteric and Escherichia

coli 0157 and cross-resistance to antimicro-

bial agents. J Clin Mirobiol 2004, 42, 1: 73–

78.

4. Brenwald N, Fraise A: Triclosan resistance in

methicillin-resistant Staphylococcus aureus

(MRSA). J Hosp Infect 2003, 55, 2: 141–

144.

5. Chuanchuen R, Karkhoff-Sweizer R R,

Sweizer H R: High-level triclosan resistan-

ce in Pseudomonas aeruginosa is solely a re-

sult of efflux. Am J Infect Control 2003, 31,

2: 124-127.

6. Ciba-Geigy Co Technical bulletin Irgasan

DP 300-Broad Spectrum Antibacterial 1988,

Ciba, Wyhlen, Germany.

7. Cole E, Addison R M, Rubino J R, Leese K

E, Dulaney P D, Newell M S, Wilkins, Gaber

D J, Wineinger I, Criger D A: Investigation

of antibiotic and antibacterial agent cross-re-

sistance in target bacteria from homes of an-

tibacterial product users and nonusers. J Appl

Microbiol 2003, 95, 4: 564-676.

8. Council Directive (28

th

) 67/548/EEC. Official

J 2001, 201: 1-333.

9. Cullinan M, Hamlet S M, Westerman B,

Palmer J E, Faddly M J, Seymour G J:

Acquisition and loss of Porphyromonas gin-

givalis, Actinobacillus actinomycetemcomi-

tans and Prevotella intermedia over a 5-year

period: effect of triclosan/copolymer dentifri-

ce. J Clin Periodontol 2003, 30, 6: 532-541.

10. Cullinan M: The effect of a triclosan-conta-

ining dentifrice on the progression of perio-

dontal disease in an adult population. J Clin

Preiodontol 2003, 30, 5: 414-419.

11. DeSalva S, Kong B, Lin Y: Triclosan: a safety

profile. Am J Dent 1989, 2: 185-196.

12. DeVizio W, Davies R: Rationale for the daily

use of a dentifrice containing triclosan in the

maintenance of oral health. Compend Contin

Educ Dent 2004, 25, Suppl 1, 7: 55-58.

13. Finney M, Walker J T, Marsch P D, Brading M

G: Antimicrobial effects of a novel Triclosan/

zinc citrate dentifrice against mixed culture

oral biofilms. Int Dent J 2003, 53, 6, Suppl 1:

371-378.

14. Gaffar A, Nabi N, Kashuba B, Williams M,

Herles S, Olsen S, Afflitto J: Antiplaque ef-

fects of dentifrices containing triclosan/copo-

lymer/NaF system versus triclosan dentifrices

without the copolymer. Am J Dent 1990, 3:

7-14.

15. Gaffar A, Scherl D, Afflitto J, Coleman E J:

The effect of triclosan on the mediators of

gingival inflammation. J Clin Periodontol

1995, 22, 6: 480-484.

188

L. Wagner

Czas. Stomatol.,

16. Gilbert P, Allison D, McBain A: Biofilms in

vitro and in vivo: do singular mechanisms im-

ply cross-resistance? J Appl Microbiol 2002,

92, Suppl: 98S-110S.

17. Gilbert P, McBain A: Literature-based evalu-

ation of the potential risks associated with im-

pregnation of medical devices and implants

with triclosan. Surg Infect 2002, 3, Suppl 1:

S55-S63.

18. Glazer A: The ubiquitous triclosan, a com-

mon antibacterial agent exposed. Pestic You

2004, 24: 12-17.

19. Goodfellow G: Antibacterial resistance and

triclosan. Society of Toxicology Annual

Meeting 2003, Salt Lake City, USA.

20. Heath R i wsp: Mechanism of triclosan inhi-

bition of bacterial fatty acid synthesis. J Biol

Chem 1999, 274: 11110-11114.

21. Hoang T: The use of triclosan in supporti-

ve treatment of gingivitis and periodontitis.

J West Soc Periodontol Abstract 2000, 48, 4:

101-108.

22. Jin Y, Yip H: Supragingival calculus: for-

mation and control. Crit Rev Oral Biol Med

2002, 13, 5: 426-441.

23. Jones R i wsp: Triclosan:a review of effecti-

veness and safety in health care settings. Am

J Infect Control 2000, 28: 184-196.

24. Kremer L i wsp: Inhibition of InhA activity,

but not KasA activity, induces formation of a

KasA-containing complex in mycobacteria. J

Biol Chem 2003, 278, 23: 20547-20554.

25. Lee H, Peart T: Organic contamination in

Canadian municipal sewage sludge. Part I.

Toxic or endocrine disrupting phenolic com-

pounds. J Can 2002, 37: 681-696.

26. Levy S: Active efflux, a common mechanism

for biocide and antibiotic resistance. J Appl

Microbiol 2002, 92, Suppl: 65S-71S.

27. Lindhe J, Rosling B, Socransky S S, Volpe A

R: The effect of a triclosan-containing denti-

frice on established plaque and gingivitis. J

Clin Periodontol 1993, 20, 5: 327-334.

28. Lindstrom A, Buerge J, Poiger I, Breggvist

P A, Müller M D, Buser H R: Occurrence

and environmental behavior of the bacterici-

de triclosan and its methyl derivative in sur-

face waters and in wastewater. Environ Sci

Technol 2002, 36, 11: 2322-2329.

29. Lygre H, Moe G, Skålevik R, Holmsen H:

Interaction of triclosan with eukaryotic mem-

branelipids. Eur J Oral Sci 2003, 111, 3: 216–

222.

30. McAvoy, Schatowitz B, Jacobs M, Hauk A,

Eckhoff W S: Measurement of triclosan in wa-

stewater treatment systems. Environ Toxicol

Chem 2002, 21, 7: 1323-1329.

31. McBain A, Leder R G, Srenivasean P, Gilbert

P: Selection for high-level resistance by

chronic triclosan exposure is not universal.

J Antimicrob Chemother 2004, 53, 5: 772–

777.

32. McLeod R, Muench S P, Raffety J B, Kyle D E,

Mui E J, Kirisits M J, Mack D G, Roberts C

W, Samiel B U, Lyons R E, Dorris M, Milhous

W K, Rice D W: Triclosan inhibits the growth

of Plasmodium falciparum and Toxoplasma

gondii by inhibition of apicompexan FabI. Int

J Parasitol 2001, 31, 2: 109-113.

33. McMurry L, Oethimger M, Levy S: Triclosan

targets lipid synthesis. Nature 1998, 394:

531– 532.

34. Modéer T, Bengtsson A, Rölla G: Triclosan

reduces prostaglandin biosynthesis in human

gingival fibroblasts challenged with interleu-

kin-1 in vitro. J Clin Periodontol 1996, 23,

10: 927-933.

35. Mustafa M, Wondimu B, Ibrahim M, Modéer T:

Effect of triclosan on interleukin-1β produc-

tion in human gingival fibroblast challenged

with tumor necrosis factor-alpha. Eur J Oral

Sci 1998, 106, 2: 637-643.

36. Mustafa M, Wondimu B, Yucel-Lindberger T,

Kats-Hallström A T, Jonsson A S, Modéer T:

Triclosan reduces microsomal prostaglan-

din E synthase-1 expression in human gingi-

val fibroblast. J Clin Periodontol 2005, 32, 1:

6-11.

37. Opinion of the Scientific Committee on

Cosmetic Products and Non-Food Products

intended for Consumers. Triclosan 21 Plenary

189

2008, 61, 3

Bezpieczeństwo stosowania triklosanu

Meeting 2002.

38. Panagakos F, Kumar E: Triclosan inhibition

of cytokine-stimulated MMP production by

osteoblast-like cells. J Dent Res 2003, 82:

2248.

39. Panagakos F, Cummins D: A dentifrice for

the 21

st

Century. Inside Dent 2005, 2, 1: 1-9.

40. Public Assessment Report-Colgate Whitening

Toothpaste (sodium fluoride and triclo-

san) Medicines and Healthcare products

Regulatory Agency (MHRA) 2005.

41. Rawat R, Whitty A, Tonge P J: The isoniazid–

NAD adduct is a slow, tightbinding inhibi-

tor of InhA, The Mycobacterium tuberculo-

sis enoyl reductase: adduct affinity and drug

resistnce. Proc Natl Acad Sci USA 2003, 100,

24: 13881-13886.

42. Rosling B, Wannfors B, Volpe A R, Furuichi Y,

Ramberg P, Lindhe J: The use of triclosan/co-

polymer dentifrice may retard the progression

of periodontitis J Clin Periodontol 1997, 24,

12: 873-880.

43. Rule K L, Ebbett V R, Vikesland P J: Formation

of chloroform and chlorinated organics by

free-chlorine-mediated oxidation of triclosan.

Environ Sci Technol 2005, 39, 9: 3176-3185.

44. Russell A D: Biocide use and antibiotic resi-

stance: the relevance of laboratory findings to

clinical and environmental situations. Lancet

Infect Dis 2003, 3, 12: 794-803.

45. Russell A D: Whither triclosan? J Antimicrob

Chemother 2004, 53, 5: 693-695.

46. Sreenivasan P, Gaffar A: Antiplaque bioci-

des and bacterial resistance: a review. J Clin

Periodontol 2002, 29, 11: 965-974.

47. Triclosan Briefing. Environment Agency

2005, Bristol UK.

48. Volpe A, Petrone M E, Devizio W, Davie R M:

A review of plaque, gingivitis, calculus and

caries clinical efficacy studies with fluoride

dentifrice containing triclosan and PVM/MA

copolymer. J Clin Dent 1996, 7: S1-S14.

49. Ward W, Holdgate G A, Rowsell S, McLean

E G, Pauptit R A, Clayton E, Nichols W W,

Colls J G, Minshull C A, Jude D A, Mistry A,

Timms D, Camble R, Hales N J, Britton C J,

Taylor I W: Kinetic and structural characte-

ristics of the inhibition of enoyl (acyl carrier

protein) reductase by triclosan. Biochemistry

1999, 38, 3: 12514-12525.

50. Xu T, Deshmukh M, Barnes V M, Trivedi H M,

Du-Thumm L, Richter R, Cummins D:

Analysis of the anti-bacterial activity and pla-

que control benefit of Colgate Total dentifrice

via clinical evaluation and real time polyme-

rase chain reaction. J Clin Dent 2005, 16, 4:

117-122.

Otrzymano: dnia 11.III.2008 r.

Adres autora: 02-006 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59,

Pawilon XI D

Tel.: [phone]