Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

Procesy poznawcze – wykład 3 (Pani dr Maria Zając, 7 marca 2005r.)

Zalecenia i sugestie

•

Psychologia

i

poznanie

pod

redakcją

Materskiej

i

Tyszki

- Rozdział 1 autorstwa Kaliny Domańskiej Metafora komputerowa w psychologii
poznawczej (14 III)

•

Miller, Galanter i Pribram Plany i struktura zachowania – Prolog i Rozdział 1 Obrazy
i plany (14 III)

Dygresje

•

Empiryści twierdzą, że percepcja jest źródłem wszelkiego poznania i wiedzy. Pamięć i
wyobraźnia to pochodne i pokrewne percepcji zmysłowej.

•

Pod koniec lat sześćdziesiątych Ulric Neisser opublikował pracę Cognitive
psychology, która stała się przełomem w sposobie myślenia o mechanizmach
ludzkiego zachowania. (...) przeciwstawił się koncepcji człowieka pasywnego i
zaproponował koncepcje aktywnego umysłu. Samą psychologię poznawczą traktował
jako naukę o mechanizmach funkcjonowania umysłu.

1

•

Kolejny do kolekcji modeli maszynowo – informatycznych uogólniony model uczenia
się według koncepcji przetwarzania informacji ze 120 strony 2 tomu Vademecum
Akademickiego pod redakcją Jana Stralau. Myślenie funkcjonuje w nim jako pamięć,
a procesy percepcji zaznaczone są jako rejestr sensoryczny.

•

Komentarz

do

modelu

Idy

Kurcz:

- badacz pamięci Tulving przyczynił się do utrwalenia pojęć analizator sensoryczny
oraz

epizodyczny,

- śledząc schemat od lewej do prawej można powiedzieć, że mowa się intelektualizuje,
a wiedza o świecie werbalizuje.

•

Zestaw wyrazów bliskoznacznych dla pojęcia reprezentacji poznawczej: odbicie,
odzwierciedlenie, obraz, doświadczenie, wiedza.

•

Uczenie się percepcyjne jest uczeniem się reakcji. (Gibson)

Wykład właściwy

Informacyjne

Ekologiczne

Proces

Kategoryzacji

Specyfikacji

Wynik

Powstanie reprezentacji

Reakcja adaptacyjne

Funkcja

Rozpoznawanie

Umożliwienie działania

W myśl konstruktywizmu poznawczego (charakterystycznego m.in. dla współczesnej

psychologii społecznej) człowiek aktywnie konstruuje obraz świata posługując się danymi
dostarczonymi mu przez narządy zmysłów, które są rezultatem jego aktywności oraz
informacjami wydobytymi z pamięci.

Inaczej: spostrzeganie w tym podejściu wynika z stymulacji sensorycznej i systemu

poznawczego.

W opozycji do opcji ekologicznej stoi realizm poznawczy, który głosi że spostrzeganie

dostarcza człowiekowi dokładnego

2

obrazu otaczającego świata, a zatem świat jest dokładnie

taki, jakim się jawi w świadomości.

1

Vademecum Akademickie pod redakcją Jana Stralau, tom I, 2.2.5

2

Przystosowanie wymaga tego, aby reprezentacja była dokładna.

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

Ponieważ reprezentacja jest niejako dana w tej koncepcji percepcja nie jest aktywnym

procesem.

Funkcje spostrzegania (Fodor, Pylyshyn, Nowell, Simon, Show)

•

Bezpośrednia, - kierowanie zachowaniem i regulacja działania;

•

Reprezentacyjna (rozpoznawanie), - formułowanie sądów i prawdziwych przekonań o
ś

wiecie. Dostarczanie danych na wejściu dla wyższych procesów umysłowych:

podejmowania decyzji i zaspakajania potrzeb w świecie.

Spostrzeganie zależy od:

•

Obiektywnie istniejącego bodźca, (m.in. ustalenie się reakcji, prawo Webera –
Fechnera),

•

Warunków spostrzegania, (procesy kontekstowe),

•

Czynników podmiotowych, (gotowość percepcyjna, zręczność i wprawa nabyte w
procesie uczenia się).

Mechanizmy pośredniczące gotowości percepcyjnej (Bruner, str. 59)

•

Grupowanie i integracja – zarówno wskazówek, jak i prawdopodobieństw
sekwencyjnych (nie ma izolowanych zdarzeń, są tylko epizody).

•

Regulowanie dostępności kategorii

•

Sygnalizowanie zgodności i jej braku pomiędzy informacjami na wejściu
(wskazówkami), a zestawem cech swoistych dla danego pojęcia (kategoria). Powoduje
to powstawanie emocji. Obciążenia systemu poznawczego niezgodnością.

•

Blokowanie wskazówek, które ma miejsce szczególnie przy zakończeniu procesu
kategoryzacji (zakończeniu potwierdzania).

James J. Gibson zwrócił uwagę na bezpośredniość procesu spostrzegania. Danuta

Gierulanka

3

wskazuje, że w percepcji ukazuje się spostrzegającemu sam przedmiot

spostrzeżenia, coś lub ktoś we własnej osobie, w swojej cielesności i samobecności. Nie zaś
jako symbol – znak czy obraz będący pośrednikiem.

Proces specyfikacji (specify) określa relację między elementami światła

4

i bodźcami

akustycznymi (S1), a elementami topografii środowiska i niezniennikami przedmiotów (S2).
Obserwator wykorzystuje pojawienie się S1 do sprecyzowania (wyszczególnienia) S2.
Pozwala to na wykonywanie fizycznych czynności w fizycznym otoczeniu.

Affordances to właściwości środowiska, które na coś pozwalają. Aby móc sprawnie

funkcjonować, trzeba zachowywać się w zgodności z nimi. Przykładem może być sznurek
wiążący dwie części rozkładanego krzesła, - po rozwiązaniu pozwala on na jego rozłożenie.

Affordances są szybko identyfikowane. Interesują tylko w danym kontekście, np.

zmęczony człowiek szuka w otoczeniu płaskiej powierzchni, aby usiąść lub się położyć.

5

Właściwości środowiska istnieją i są takie same dla wszystkich organizmów, niezależnie od
ich poziomu rozwoju.

Inaczej mówiąc affordances są to takie cechy otoczenia, które mają znaczenie dla

poznania i zachowania.

3

Przedstawicielka psychologii fenomenologicznej, matematyczka, filozof i psycholog, uczennica Romana

Ingardena

4

Wejście sensoryczne jako kombinacja światła docierającego bezpośrednio do obserwatora.

5

W tym przykładzie affordance jest płaska powierzchnia.

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

Odbiór bodźców związany jest z doznaniami psychicznymi: wrażeniami i

spostrzeżeniami. Według Włodzimierza Szewczuka wrażenie to najprostsza, najbardziej
podstawowa informacja o świecie, odzwierciedlająca własność przedmiotu.

Wrażenia (...) doświadczenie lub recepcja prostych właściwości bodźców, takich jak na

przykład jasność, kolor, głośność czy siła dotyku. Spostrzeganie natomiast jest
doświadczeniem złożonej charakterystyki bodźców, na przykład konkretnych przedmiotów w
otaczającym środowisku, łatwo rozpoznawanych i nazywanych.

6

Wrażenia, jako zmienne psychologiczne w widzeniu to:

•

Jasność zależna w pierwszym rzędzie od intensywności światła, drugim długości fali
ś

wietlnej i akomodacji oka;

•

Kolor zależny od długości fali świetlnej, a także struktury widma i odcienia światła
otaczającego daną powierzchnię;

•

Nasycenie (soczystość barwy) zależy w pierwszym rzędzie od struktury widma,
następnie otaczającego światła.

Wrażenia dla słuchu to głośność i barwa głosu.

6

Vademecum Akademickie pod redakcją Jana Stralau, tom II, 14.1