Oświecenie

Inna nazwa to AUFKLÄRUNG
Oświecenie jest nazywane wiekiem filozofów, wiekiem rozumu
Czas trwania Francja XVII do XVIII w Polsce 1740 (założenie przez Konarskiego szkoly
pijarskiej tzw. Collegium Nobilium) koniec to 1822

Umysłowe prądy (i napięcia też ☺) oświecenia:

Racjonalizm – dominujący kierunek umysłowy. Termin ten pochodzi od łac. Ratio – rozum.
Za twórcę kierunku uważa się, Kartezjusza. Twierdził on, że poznanie możliwe jest tylko
rozumem „Cogito ergo sum” (myślę więc jestem).

Ateizm i Deizm – rozwój filozofii racjonalistycznej wpłynął na zmianę poglądów
dotyczących religii. Skutkiem tego na przełomie XVII i XVIII wieku rozwinęły się dwa
kierunki: deizm i ateizm. Deiści uznali istnienie Boga, zakładając, że stworzył on świat, w
którego sprawy jednak nie ingeruje. Przyjmowali zasadność niektórych nakazów moralnych,
wypływających z religii, krytykowali jednak religijny fanatyzm i negowali objawienie.
Ateiści, czerpiąc z filozofii materialistycznej negowali istnienie Boga

Optymizm poznawczy – sądem w przekonaniu że świat można poznać, ponieważ jest on
oparty na racjonalnym porządku, a ludzie mogą go poznać przy pomocy rozumu

Empiryzm – (Empira – doświadczenie) – twórcą był J. Locke twierdził że nie ma wiedzy bez
doświadczenia, a wszelkie wyobrażenia, sądy i wiedza człowieka wynikają z jego
doświadczenia. Człowiek jest „Tabularasa” – czyli człowiek po urodzeniu jest czystą nie
zapisaną tablicą, wszelką wiedzę człowiek zdobywa poprzez doświadczenie zewnętrzne za
pomocą zmysłu i wewnętrzne, które wynika z obserwacji samego siebie.

Sensualizm – to odmiana empiryzmu, u jego podstaw leży przekonanie, że jedynym źródłem
wiedzy są wrażenia zmysłowe będące odbiciem rzeczywistości.

Utylitaryzm – powszechny pogląd o użyteczności w literaturze, oznaczało to, że powstające
utwory miały wyłącznie służyć wcześniej określonemu celowi, nie mogły być pisane dla
samej sztuki pisania po to by zachwycały.

Humanitaryzm – charakterystyczne dla oświecenia zainteresowanie człowiekiem oraz troska
o jego wszechstronny rozwój sprzyjały rozpowszechnianiu się postawy humanitaryzmu. Jej
wyrazem była dbałość o zachowanie godności jednostki i poszanowanie jej prawa do
wolności i równości.

Libertynizm – nowy stosunek do religii oraz położenie nacisku na wszechstronny rozwój
wolnego umysłu ludzkiego przyczyniły się do powstania w wieku XVII we francji nurtu
zwanego libertynizmem (łac. liberalis – wolnościowy). Libertyni odrzucali wszelkie dogmaty
i normy, które kościół przez starał się ugruntować w życiu społecznym i kulturalnym.
Reprezentowali postawę laicką i wolnomyślicielską.

Irracjonalizm – nurt ten, jako przeciwieństwo racjonalizmu, pojawił się w końcowej fazie
oświecenia, stając się punktem wyjścia dla rozwoju nowej epoki – romantyzmu. Zwolennicy

irracjonalizmu zakładali możliwość pozarozumowego poznania rzeczywistości, decydującą
rolę przypisując intuicji, natchnieniu, wierze, uczuciu i instynktowi.

Idea powrotu do natury – przeciwwagą dla utylitaryzmu i racjonalizmu, zakładających
optymistyczną wizję człowieka i świata, była filozofia głoszona przez francuskiego myśliciela
i pisarza J.J. Rousseau, zwana od nazwiska jej twórcy russoizmem. Autor przeciwstawiał
cywilizację i kulturę, które zabiły w człowieku pierwotne naturalne właściwości, naturze.
Rousseau postulował nawrót do natury i takie wychowanie człowieka, które odbudowało by
w nim pierwotne, utracone właściwości i przygotowało do życia w społeczeństwie, opartym
na zasadach dobrowolnej umowy. Russoizm stał się podstawą sentymentalizmu.

Estetyczne nurty Oświecenia:

Klasycyzm – klasycyzm to kierunek literacki, którego pełny rozkwit przypada na wiek XVII
we Francji, czyli czasy panowania Ludwika XIV. Po raz pierwszy tego typu tendencje
pojawiły się już we Włoszech w XIV wieku oraz w okresie renesansu we Francji w
twórczości poetów grupy Plejada. Termin klasycyzmu pochodzi od łacińskiego wyrazu
classicus – szkolny, uczniowski i używany bywa w różnym znaczeniu. Klasycystycznymi
nazywano autorów, których dzieła odpowiednie były dla naui ucznia w szkole.

Sentymentalizm – jako kierunek w literaturze zrodził się w opozycji do klasycyzmu, polską
stolicą były Puławy, w których ród Czartoryskich sprawował mecenat nad polskimi
pisarzami. Pochodzi od ang. Sentimental czyli wrażliwy, moralny. W opozycji do klasycyzmu
obejmował klasy średnie społeczeństwa jego bazą były dwa prądy filozoficzne Empiryzm i
sensualizm. Twórcy literatury sentymentalnej poddawali krytyce ówczesny feudalno-
absolutystyczny ustrój, bohaterem utworów czyniąc często przedstawicieli mieszczaństwa czy
ludu. Przedmiotem zainteresowań pisarzy stało się wewnętrzne życie człowieka, analiza
uczuć, ukazywanie prawdziwych więzi międzyludzkich.

Rokoko – termin rokoko (fr. Rocaille – muszla) pojawił się początkowo w sztukach
plastycznych. Nastrojowość i uczuciowość sentymentalizmu pisarze rokoka łączyli z
motywami pasterskimi, co doprowadziło m. in. Do powstania nowej odmiany sielanki.

Utwory:

Ignacy Krasicki

Bajki:

„wstęp do bajek”

utwór ten jest wprowadzeniem poety w tematykę pisanych przez niego bajek. W formie
anaforycznych wyliczeń Krasicki przedstawia mało prawdopodobne według większości ludzi
sytuacje życiowe, sprzeczne z powszechnie uznawanymi stereotypami. Każdy wers ma w
zasadzie identyczną budowę składniową, co rodzi wrażenie pewnej mechaniczności i
monotonii. Przedstawiciele społeczności ukazani w pierwszej części bajki to ideały, ludzkie
typy pozbawione tradycyjnie im przypisywanych slabości i negatywnych cech.

„szczur i kot”

Szczur i kot to typowa bajka ezopowa (ma charakter epigramatyczny), w której występujące
zwierzęta odzwierciedlają konkretne cechy ludzkie. Szczur siedzący podczas mszy na ołtarz,
jest alegorią ludzkiej pychy i głupoty. Wynikający z bajki morał jest ostrzeżeniem przed
kierowaniem się w życiu nie popartą niczym pewnością siebie, zarozumialstwem, pychą,
które zawsze prowadzą człowieka do katastrofy i czynią go ofiarą bezwzględnych i
przebiegłych ludzi.

„ptaszki w klatce”

Jest to bajka ezopowa, w której wypowiedzi ptaszków: młodego i starego czyżyka
odzwierciedlają pewne ludzkie postawy. Utwór ma formę dialogu, pozbawionego
bezpośrednich refleksji poety, morał wynika więc pośrednio z samej fabuły bajki i
wypowiedzi bohaterów. Konstrukcja bajki oparta jest na zasadzie kontrastu. Stary czyżyk,
dawniej wolny, jest teraz uwięziony, młody nie zna smaku swobody, gdyż urodził się w
klatce.

„filozof”

Tytułowy bohater zwięzłej, epigramatycznej bajki to filozof pewny słuszności swych nie
popartych doświadczeniem sądów, materialista, odrzucający wiarę w istnienie Boga i duszy.
Jego niewzruszone, zdawałoby się, przekonania tracą swoją moc w momencie nadejścia
choroby. W poczuciu zagrożenia mędrzec zaczyna szukać ratunku u Boga, którego istnienia
do tej chwili nie przyjmował do wiadomości.

„groch przy drodze”

Bajka narracyjna, przedstawia krótką historyjkę. Mówi o nadmiernej ostrożności, która
niepopłaca, gdyż człowiek straci dwa razy. Morał: „I ostrożność zbyteczna częstokroć
zaszkodzi”.

„jagnię i wilcy”

Ta ezopowa w swym charakterze bajka zbudowana jest z dwóch części. Wers pierwszy
stanowi tezę: „Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie” (do zdobycia każdej rzeczy,
człowiek może znaleźć sposób, którym może się usprawiedliwiać). Jej prawdziwość
potwierdza przytoczona, skrótowo zarysowana fabuła – postępowanie dwóch wilków, które w
lesie napotkały jagnię. Gdy ofiara w poczuciu zagrożenia usiłowała bronić się pytając, jakim
prawem chcą ją zabić, usłyszała w odpowiedzi, że jest smaczna, słaba i jest w lesie. Krasicki
pokazuje, panujące nie tylko w świecie zwierząt ale także w społeczności ludzkiej,
bezwzględne prawo silniejszego, które usprawiedliwia przemoc, zbrodnię, silnych, możnych
i wpływowych.

„dewotki”
Bajka mówi o fałszywej pobożności, która kończy się na słowach a nie na czynach.

„malarze”

W utworze, którego konstrukcja opiera się na kontrastach i antytezach, Krasicki zestawia ze
sobą losy dwóch malarz: Jana i Piotra. Obydwaj słynni portreciści różnili się od siebie
cechami charakteru, sytuacją życiową i sposobem malowania. Jan był zły i bogaty, mimo że

tworzył rzadko i nie był zdolnym artystą. Piotr – dobry, ubogi, aczkolwiek posiadał ogromny
talent, cierpiał nędzę. Morał jest taki, że uczciwość nie zawsze popłaca.

„kruk i lis”

Bajka o charakterze narracyjnym. Morał jest umieszczony jest na początku, a reszta utworu
potwierdza to przekonanie. Morał: „Bywa często zwiedziony kto lubi być chwalonym”.

Satyry:

„do króla”

Rozpoczynająca cykl satyra Do króla, mimo, że dedykowana jest konkretnej osobie,
Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, nie jest wymierzona przeciwko niemu. Podmiotem
mówiącym w utworze jest bowiem nie Krasicki, ale typowy polski szlachcic Sarmata –
człowiek o zawężonych horyzontach umysłowych, niechętny postępowi i nauce, wyznający
przestarzałe, stereotypowe poglądy. Wszystkie oskarżenia skierowane przeciwko królowi
wypowiadane z takiej pozycji są więc absurdalne i nielogiczne. Wady, jakie szlachcic
przypisuje Stanisławowi, to w zasadzie jego zalety. Satyra tak naprawdę wymierzona jest
przeciwko zbyt konserwatywnej, zacofanej szlachcie sarmackiej. Pozornie krytykując króla,
poeta obnaża wady polskiego szlachcica Sarmaty, piętnując jego pychę, zarozumialstwo,
brak troski o dobro publiczne, zbyt wysokie, niczym nie uzasadnione mniemanie o sobie.
Utwór pozornie ganiący Stanisława jest panegirykiem na jego cześć. Ta ironiczna i
przewrotna satyra Krasickiego pisana żywym i obrazowym językiem stanowi przestrogę
przed tym, jakie szkody przynieść może Polsce Brak porozumienia narodowego, pycha,
kłótliwość.

„świat zepsuty”

Satyrę Świat zepsuty można potraktować jako utwór programowy całego zbioru. Dokonał w
niej Krasicki analizy przyczyn rozkładu politycznego i moralnego współczesnego mu państwa
polskiego oraz postulował, zgodnie z oświeceniowymi ideałami, konieczność gruntownej
reformy Rzeczypospolitej. Dydaktyczny cel całego zbioru wyraził poeta w słowach: „ty mów
prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna”. Satyra ma więc piętnować wady społeczeństwa i
nadużycia w państwie w sposób bezkompromisowy. Jej zdaniem jest wychowywać naród i
uświadamiać mu konsekwencje złego postępowania. Krasicki tonem pełnym goryczy i
pesymizmu, bez cienia pobłażania oskarża współczesnych mu Polaków o przyczynienie się
do całkowitego upadku moralnego i politycznego państwa. Jego bezkompromisową krytykę
uwypukla konstrukcja utworu oparta na zasadzie kontrastu. Poeta przeciwstawia dawną
praworządną Polskę współczesnej Rzeczypospolitej, opanowanej przez zło i zepsucie. „Ojce i
pradziady” żyli w poszanowaniu cnoty i prawdy, kierując się honorem i dobrem publicznym
przyczyniali się do rozkwitu i potęgi państwa. Ich trud i wysiłek zaprzepaściły następne
pokolenia, porzucając dawne wartości na rzecz kłamstwa, rozpusty i prywaty. Nakreślony
przez Autora obraz współczesnej mu Polski jest przerażający. W Polsce panuje nierząd,
nienawiść, brak poszanowania obyczajów. Upadek moralny i deprawacja zataczają coraz
szersze kręgi. Winą za upadek Rzeczypospolitej obarcza Krasicki sam naród, który porzucił
szlachetne cnoty swoich przodków, doprowadzając w ten sposób kraj do katastrofy. Potęga i
świetność państwa budowanego przez wiele wieków, legły w gruzach. Polska, niegdyś
potężne państwo, w późniejszych czasach osłabiona, stała się łupem innych państw, które
dokonały jej rozbioru. Wykorzystując częstą w literaturze alegorię ojczyzny jako tonącego

okrętu Krasicki wyraża nadzieję, że w momencie ostatecznego zagrożenia naród, do tej pory
skłócony, stanie w obronie państwa. Poeta stara się uświadomić swoim rodakom, że ojczyzna
powinna być dla nich najwyższą wartością, o dobro której należy się troszczyć, a w razie
potrzeby oddać za nią życie. Świat zepsuty to utwór bardzo dramatyczny w swojej wymowie.
Gorycz i niepokój o losy Rzeczypospolitej wyraża poeta w słowach pełnych pasji i
emocjonalnego zaangażowania. Retoryczne pytania i wykrzykniki wzmacniają oskarżycielski
ton poety, a posługiwanie się zasadą kontrastu uwypukla tragiczną sytuację XVIII-wiecznej
Polski.

„pijaństwo”

Satyra ta, zbudowana w oparciu o dialog dwóch szlachciców, z których jeden ma tendencje
do nadużywania alkoholu, a drugi głosi potrzebę umiaru, jest pełnym dynamizmu i trafnych
obserwacji obyczajowych obrazem życia sarmackiej szlachty, której znamienną wadą jest
nadmierna skłonność do pijaństwa. Wywody jednego z rozmówców, szlachcica, który
poprzedniego dnia nadużył alkoholu, ukazuje typowy sposób spędzania czasu przez
Sarmatów. Wypiciu wódki sprzyja każda okazja i pretekst: imieniny żony, złe samopoczucie,
wizyta przyjaciół, spotkania towarzyskie. Krasicki piętnuje źle pojmowaną gościnność
polską, której podstawowym elementem jest częstowanie alkoholem, prowadzące do picia bez
umiaru. Tłumaczenia jednego z rozmówców obnażają jego słabą wolę i tendencję do
samooszukiwania się. Konkluzja jego opowieści, w kontekście wcześniejszych uwag,
dowodzi niezgodności między czynami a deklaracjami szlachcica. Drugi rozmówca w
odpowiedzi wymienia wszystkie negatywne skutki płynące z nadużywania alkoholu. Zgodnie
z oświeceniowymi ideałami uznającymi rozum ludzki za najwyższą z wartości, podkreśla
zgubny wpływ pijaństwa na umysł człowieka: alkohol nie tylko rujnuje zdrowie, prowadzi do
kłótni, w końcu zamienia człowieka w bezrozumne zwierzę. Ale nawet zwierzęta znają umiar,
podczas gdy ludzie mający słabą wolę nie potrafią narzucić sobie dyscypliny i żyć w zgodzie
z własną naturą. Zdolni do umiaru, zachowują dobre zdrowie, spokój, wolność, chęć do pracy,
mają czyste sumienie, a ich życie jest szczęśliwe. Krytyka pijaństwa i pochwała trzeźwości
wygłoszona przez jednego ze szlachciców nie znajduje jednak zrozumienia u jego rozmówcy,
który być może docenia słuszność takich poglądów, ale jego słaba wola i głupota nie
pozwalają mu na wcielenie tych reguł w życie. Podobnie jak w wielu utworach Krasicki w
konstrukcji pijaństwa posłużył się zasadą kontrastu, zestawiając ze sobą w dialogu dwie
odmienne osobowości. Pierwsza z nich to typowy Sarmata, lubiący się bawić, ucztować i pić,
drugi to człowiek kierujący się rozumem, a więc wartością najwyżej cenioną w oświeceniu.
Poeta ze stanowiska moralisty krytykuje upadek obyczajowości szlacheckiej, ukazując jego
zgubne skutki dla całego społeczeństwa. W omawianej satyrze nie tylko ośmiesza i wyszydza
wady Polaków, ale wskazuje drogi właściwego postępowania. W ten sposób realizuje swój
dydaktyczny cel.


„Monachomachia, czyli Wojna mnichów”

Na świecie dzieją się różne rzeczy. „Nieraz rycerzem bywa sługa boży”. Taka wojna między
mnichami zdarzyła się pewnego razu w miasteczku, w którym: „było trzy karczmy, bram
cztery ułomki,/ klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”. Życie toczyło się tu leniwie, aż
pewnego dnia „jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej pory zakony
zapragnęły rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali karmelitów na pojedynek – uczoną
dysputę. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej
można ich było zastać przy kuflu czy posiłku. Scholastyczna dysputa okazała się ponad ich

siły. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której prowadzono dysputę) szybko przemieniła się w
pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ... ciężkie księgi. Bój
był niezwykle zaciekły, ale gdy między zwaśnione strony uroczyście wzniesiono vitrium
gloriosum, sławny puchar, pełen, alkoholu, natychmiast nastąpiła zgoda.



„Mikołaja doświadczyńskiego przypadki”

Mikołaj doświadczyński, szlachcic pochodzący z niezbyt wykształconej rodziny, opowiada
historię swojego życia. Kształcił się w jezuickich szkołach, gdzie nie osiągnął rewelacyjnych
wyników. Miast nauki wyjechał ze swym francuskim guwernerem do Paryża, by nabrać
obycia. Podróże mocno nadwerężyły jego majątek. Załamany zaciągnął się na okręt, ale ten
rozbił się, a fale wyrzuciły Mikołaja na brzeg wyspy Nipu, utopijnego świata, w którym nie
znano kłamstwa i zła. Mędrzec Xaoo uczył bohatera zasad panujących w tym państwie. Po
wielu perypetiach Mikołaj powrócił do ojczyzny.
Cechy utopii w powieści:
-brak słów u mieszkańców Nipu, które oznaczały kłamstwo, pochlebstwo, zdradę, kradzież,
monarchia, arystokracja (sugerują sprawiedliwość, wzajemny szacunek między ludźmi)
-daleko położona wyspa
-brak zwierzchności politycznych
-brak chorób, lekarzy
-jest to kraina szczęśliwości przypominająca eden, raj, arkadię

Franciszek Karpiński

„do Justyny. Tęskność na wiosnę”

Utwór zbudowany w oparciu o charakterystyczną dla twórczości ludowej zasadę kontrastu i
paralelizmu. Utwór o charakterze miłosnym (erotyk ), w którym podmiot liryczny wyraża
pragnienie bycia ze swoją ukochaną, którą porównuje do: słońca, pszenicy, śpiewającego
ptaka, kwiatu. Tytułowa pora roku dodatkowo wzbudza w podmiocie lirycznym uczucie
tęsknoty, żalu czyniąc z niego osobę przesadnie wrażliwą, która ciągle podkreśla brak swojej
ukochanej. Wskazuje na to dwudzielna konstrukcja każdej ze strof. Pierwsza część zwrotki
przedstawia fragment krajobrazu przyrody, druga natomiast zawiera porównanie do jednego z
wcześniej wymienionych elementów przyrody wskazując na „Tęskność” autora. Sugeruje to
także specyficzną dla sentymentalizmu więź człowieka z naturą i przekonanie, że tylko na jej
łonie człowiek może być autentyczny, praktyczny

„Laura i Filon”

To jedna z najpopularniejszych i najbardziej znanych sielanek Karpińskiego, ma charakter
udramatyzowanego dialogu, poprzedzonego przypominającym operową arię monologiem
Laury. W utworze swoim poeta korzysta z tradycji gatunku, stworzonego już w poezji
antycznej, a uprawianego m. in. Przez Teokryta i Wergiliusza. W sielankach opisywano
zazwyczaj szczęśliwe i beztroskie życie pasterzy na tle przyrody. Bohaterowie utworu
Karpińskiego to dwoje pasterzy kochanków – Laura i Filon. Spóźniona Laura przybywa na
spotkanie „pod umówionym jaworem”, ale nie zastaje swojego ukochanego. W pełnym żalu,
zazdrości i złości monologu wyraża swoje uczucia. Zawiedziona nadzieja i oczekiwanie na
szczęśliwe chwile, jakie miała spędzić z Filonem, przeradzają się w gniew. Bohaterka, pełna

niepokoju, wyobraża sobie, że jej ukochany znalazł inną kobietę, by za chwilę pocieszać się
myślą, iż być może coś przeszkodziło mu w przybyciu na spotkanie. Złość jednak bierze górę
a Laura jest zraniona oraz zazdrosna. Potem z wściekłością rzuca koszyk z malinami o
drzewo i rwie upleciony przez siebie wieniec. W tym dramatycznym momencie pojawia się
Filon, który czekając zbyt długo na ukochaną, chował się „w chróścinie”, by w ten sposób
wypróbować miłość Laury. Dialog kochanków przynosi czułe pojednanie i utwierdzenie się
obojga we wzajemnym uczuciu oraz wierności. Tematem sielanki, zgodnie z założeniem
sentymentalizmu, są szczere i prawdziwe uczucia prostych ludzi. Zazdrość i gniew zostają
zwyciężone przez prawdziwą miłość.


„pieśń o narodzeniu pańskim”

popularnie kolęda „bóg się rodzi”, utwór religijny próbuje oddać niezwykłość, wielkość faktu
jakim było zejście boga na ziemie. Posługuje się oksymoronami charakterystycznymi dla
baroku, zestawieniami sprzecznych określeń, aby przekazać przenikanie się dwóch
sprzecznych natur sacrum i profanum.


Stanisław Staszic

„uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego,...”

„edukacja”

Autor w tym utworze wyraża swój pogląd na temat edukacji. Uważa, że ważna była edukacja
obywatelska, która polegała na wychowaniu młodego człowieka na prawego i zdolnego”

„prawodawstwo”

Równość obywateli wobec prawa, rozstrzyganie spraw w sejmie głosem większości,
zniesienie liberum veto. Władza wykonawcza postuluje wzmocnienie władzy królewskiej,
każdy człowiek ma prawo do sprawiedliwego sądu, postulował także aby król był Polakiem.

„wolne obieranie królów”

Autor w tym utworze wypowiada się przeciwko wolnej elekcji, jest także zwolennikiem
dziedziczności tronu.

„przestroga dla polski”

Staszek wzywa do nadania praw i przywilejów dla mieszczaństwa, które nie mogło się
rozwijać gdyż wszelkie przywileje skupiała w swych rękach szlachta. Publicysta wzywa
również do utrwalenia naszej konstytucji, która uczyniłaby Rzeczpospolitą krajem
nowoczesnym i praworządnym. Autor w tym utworze postuluje o: zmianę konstytucji,
reform, nadanie większej ilości obywateli praw i wolności na podobieństwo szlachty,
egzekwowanie prawa, zniesienie liberum veto, przekupstwa, pijaństwa, krytykował rozpuste,
marnotrawstwo, lenistwo elit rządzących.

„do panów, czyli możnowładców”

Autor w tym utworze odpowiada na pytanie o przyczyny złego stanu Rzeczypospolitej.
Twierdzi, że do takiego stanu Polskę doprowadziła szlachta. To ich samowola doprowadziła
do upadku praw, zrywanie sejmów, wprowadzenie obcych wojsk, uzależnienie od Rosji, a
także do demoralizacji całej szlachty.

Hugo Kołłątaj

„do Stanisława Małachowskiego”

Autor w tym utworze domaga się zniesienia poddaństwa osobistego, a zniesienia tego
powinno się dokonywać poprzez zawieranie między chłopem a dziedzicem umów
dzierżawnych lub umów o pracę. Umowy te powinny być ściśle przestrzegane przez obie
strony, muszą też znaleźć swoje uregulowanie prawne.

Anonim

„na króla”

Podmiot liryczny w tym utworze mówi o tym, że dwa razy wyłożył by na pomnik Jana III
Sobieskiego, gdyby ten tylko został przywrócony do życia, a Stanisław August odszedł od
władzy. Twórcą wiersza jest anonim, jest to poezja polityczna, autor jest sarmatą.

„do panujących i do narodu”

Utwór patriotyczny, w podniosłej pierwszej części wytyka błędy rządzących, którzy traktują
lud jak bydło. W drugiej części autor ukazuje waleczność Francuzów i mówi o tym aby brać z
nich przykład

Józef Wybicki

„pieśń legionów Polskich”

Pieśń Wybickiego przepełniona jest optymizmem i nadzieją na odzyskanie wolności. Poeta
wierzy w moc i siłę polskiego oręża, waleczność Polaków, którzy w obliczu
niebezpieczeństwa potrafią zjednoczyć się w obronie kraju. Z szablami, płaszczami, kosami
Polacy ruszą na wrogów i odbiorą zagrabione ziemie. Pieśń ta dodaje otuchy w walce z
wrogiem.

Staszic i Kołłątaj to przedstawiciele publicystyki okresu sejmu 4. letniego

Bajka – to utwór krótki opowiadający fabułę. Zwykle wierszowany i zawierający pouczenie i
morał. Bajki dzieli się na: Epigramatyczne i Narracyjne

Satyra – utwór literacki ośmieszający wady ludzkie, obyczaje, osoby, orientacje polityczne,
instytucje. Posługuje się karykaturą, wyolbrzymieniem, ironią. Celem jest ośmieszyć,
zanegować właściwe wzorce. Satyra nie podaje rozwiązania problemów, pozytywnych
wzorców. W literaturze polskiej najbardziej znani twórcy tego gatunku to: Ignacy Krasicki,
Adam Naruszewicz. Drugie rozumienie tego terminu i nieco szersze określenie ogółu
utworów, różnorodnych gatunkowo, które mają charakter ośmieszający.

Poemat heroikomiczny – jego pierwowzór powstał w starożytnej Grecji w V w.p.n.e i miał
tytuł Batrachomachia (walka żab z myszami). Miał charakter parodii eposu homeryjskiego.
Rozwinął się głównie w epoce oświecenia a jego cechą charakterystyczną jest sprzeczność
pomiędzy wzniosłym patetycznym stylem narracji a błahą przyziemną tematyką. Taki
kontrast powoduje powstanie efektu komicznego. W literaturze Polskiej głównym
przedstawicielem uprawiającym ten gatunek jest Ignaś Krasicki (Monachomachia, Myszeida,
antymonachomachia)

Utopia – gatunek literacki, który przedstawia wizję idealnego państwa, najczęściej
znajdującego się na dalekiej wyspie, w której wszelkie instytucje społeczne funkcjonowały
wzorowo, cechą także było wzorowo zachowujące się społeczeństwo. Utwór pisany
najczęściej w formie powieści. Celem przedstawienia tak wyidealizowanego świata była
krytyka obecnie panujących stosunków społecznych, krytyka państwa niesprawiedliwości.
Utwory przeciwstawiające się takim wizjom nazywamy antyutopijną

Sielanka – to gatunek wywodzący się ze starożytności (idylla, bukolika), który najczęściej
opisuje życie pasterzy, rolników, rybaków, myśliwych, najczęstsza forma to monolog
przeplatany opisami lub dialogiem. Rozkwit nastąpił w sentymentalizmie, główny bohater
utworu był osobą czułą, najczęściej przedstawiającą swoje przeżycia.

Publicystyka – oznacza piśmiennictwo omawiające aktualne problemy polityczne, społeczne,
gospodarcze, kulturalne.








SSSSS PPPPP ****** %%% % # #### @@@@ +++++
S P P * * % % % # # # @ + +
S P P * * % % % # # # @ + +
SSSSS PPPPP ****** % % % # # # @@@@ +++++
S P * * % % % # # # @ + +
S P * * % % % # # # @ + +
SSSSS P * * % %%% #### # @@@@ + +

Copyright © by Dawid “Spanner” 2003