Diagnoza 3

rodzaje diagnoz

Grażyna Krasowicz‐Kupis

Kryteria wyróżniania

rodzajów diagnoz psychologicznych

•

rodzaj (typ, dziedzina) właściwości psychicznych

–

diagnoza pamięci, intelektu, postaw, osobowości itd.

•

rodzaj zjawisk (najczęściej patologicznych), które

chcemy wykryć

–

diagnoza depresji, lęku, tendencji do kłamstwa itd.

•

dziedzina psychologii

–

diagnoza neuropsychologiczna, w psychologii klinicznej

dziecka itd.

•

sposób podejścia do diagnozowania

–

diagnoza psychometryczna, kwestionariuszowa, kliniczna,

dynamiczna itd.

Diagnoza nozologiczna

Inne nazwy:

Różnicowa

Klasyfikacyjna

Typologiczna

Diagnoza nozologiczna

• Oznacza wskazanie NAZWY zjawiska

• zwana „różnicową”

– odróżnia dane zjawisko od innych podobnych np.

UU a ADHD

• Wywodzi się z nauk medycznych

– rozpoznanie konkretnej jednostki chorobowej

Diagnoza nozologiczna

• Podstawą systemy klasyfikacji chorób, w tym

zaburzeń psychicznych

• Podają standaryzowane schematy wywiadu

ułatwiające postawienie właściwego
rozpoznania

ICD‐ 10

• The ICD‐10 Classification of Mental and behavioral Disorders:

Clinical Description and Diagnostic Guidelines

• Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń

zachowania: Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne,

• Wydane przez World Health Organisation w Genewie w 1992 roku,

tłumaczenie polskie z roku 2000,

• II wydanie poprawione wydane przez Instytut Psychiatrii i

Neurologii.

• The ICD‐10 Classification of Mental and Behavioural Disorders

Diagnostic criteria for research World Health Organization, Geneva,

1993

http://www.who.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf

PRZYKŁADOWE

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA

DIAGNOSTYCZNE

‐ ICD‐10

ICD 10

F80

Specyficzne Zaburzenia Rozwoju Mowy i

Języka

‐ struktura:

• F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji
• F80.1 Zaburzenia ekspresji mowy
• F80.2 Zaburzenia rozumienia mowy
• F80.3 Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau –

Kleffnera)

• F80.8 Inne zaburzenia rozwoju mowy i języka
• F80.9 Zaburzenia rozwoju mowy i języka, nie

określone.

F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy

• A. Ekspresyjne umiejętności językowe oceniane za pomocą

standaryzowanych testów wypadają

poniżej granicy 2 odchyleń

standardowych od normy właściwej dla wieku dziecka

• B. Ekspresyjne umiejętności językowe wypadają co najmniej o 1

odchylenie standardowe

poniżej bezsłownego ilorazu inteligencji

(IQ)

ocenianego za pomocą standaryzowanych testów.

• C. Rozumienie mowy wg standaryzowanych testów pozostaje w

granicach 2 odchyleń standardowych od normy właściwej dla wieku

dziecka.

• D. Brak zaburzeń neurologicznych, zmysłowych lub somatycznych

bezpośrednio oddziałujących na mowę, brak całościowych zaburzeń

rozwojowych

• E. Najczęściej stosowane przesłanki wvkluczenia.

– Według oceny za pomocą standaryzowanych testów, bezsłowny IQ ‐

poniżej 70.

F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy

• Zaburzenie to opisywane jest również jako zaburzenie

mieszane, dotyczące rozumienia i ekspresji.

• A. Rozumienie mowy oceniane za pomocą

standaryzowanych testów wypada

poniżej granicy 2

odchyleń standardowych od normy właściwej dla wieku

dziecka.

• B. Recepcyjne umiejętności językowe wypadają co najmniej

1 odchylenie standardowe

poniżej bezsłownego ilorazu

inteligencji

(IQ) ocenianego za pomocą standaryzowanych

testów.

• C. jak D w 80.1.
• D. Jak E w 80.1.

F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju

umiejętności szkolnych

• F81.0 Specyficzne zaburzenie czytania
• F81.1 Specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej

pisowni

• F81.3 Mieszane zaburzenie umiejętności szkolnych
• F81.8 Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności

szkolnych

F81.0 ‐ "Specyficzne zaburzenie czytania", rozpoznaje

się na podstawie pięciu kryteriów

A – do wyboru 1 lub 2
1/ wyniki testu czytania (obejmujące poprawność i/lub rozumienie) są na

poziomie co najmniej 2 standardowe błędy przewidywania niższym od
przewidywanego ze względu na wiek kalendarzowy dziecka i ogólną
inteligencję, przy czym czytanie i IQ sa oceniane na podstwie
indywidualnych badań testami wystandaryzowanymi dla warunków danej
kultury i systemu edukacyjnego

2/ we wcześniejszym okresie życia wystąpiły poważne trudności w czytaniu,

ewentualnie wystąpiło kryterium A (1), oraz wyniki w testach pisania są na
poziomie o co najmniej 2 standardowe błędy przewidywania niższym od
szacowanego ze względu na wiek kalendarzowy dziecka i IQ

F81.0 ‐ "Specyficzne zaburzenie czytania", rozpoznaje

się na podstawie pięciu kryteriów

B: zaburzenia opisane istotnie wpływają na naukę szkolną i

codzienne aktywności, które wymagają umiejętności czytania.

C: nie wynikają bezpośrednio z deficytu wzroku lub ostrości

słuchu ani z zaburzeń neurologicznych.

D: doświadczenia szkolne zgodne z typowo oczekiwanymi (np.

nie wystąpiły ekstremalne nieprawidłowości w
doświadczeniach edukacyjnych).

F81.0 ‐ "Specyficzne zaburzenie czytania", rozpoznaje

się na podstawie pięciu kryteriów

E: Najbardziej powszechnym kryterium wykluczania: IQ poniżej

70 w indywidualanym badaniu wystandaryzowanym
narzędziem.

Możliwe jest także uwzględnienie dodatkowego kryterium

włączania: do pewnych celów naukowych badacze mogą
także wymagać warunku „W okresie przedszkolnym
występowanie pewnego poziomu osłabienia mowy, języka,
kategoryzacji dźwięków, koordynacji motorycznej,
przetwarzania wzrokowego, uwagi a także kontroli
aktywności.”

F 60 Specyficzne zaburzenia

osobowości

•

F60.0 Osobowość paranoiczna

•

F60.1 Osobowość schizoidalna

•

F60.2 Osobowość dyssocjalna

•

F60.3 Osobowość chwiejna emocjonalnie

–

F60.30 Osobowość chwiejna emocjonalnie typ impulsywny

–

F60.31 Osobowość chwiejna emocjonalnie typ borderline

•

F60.4 Osobowość histrioniczna

•

F60.5 Osobowość anankastyczna

•

F60.6 Osobowość lękliwa (unikająca)

•

F60.7 Osobowość zależna

•

F60.8 Inne określone zaburzenia osobowości

•

F 60.9 Zaburzenia osobowości

DSM ‐ IV

• Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik

Zaburzeń Psychicznych (Diagnostic and Statistic
Manual of Mental Disorder ‐ DSM)

• wydanie czwarte (DSM ‐ IV) opublikowało

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne
(American Psychiatric Association) w 1994 roku w
Waszyngtonie.

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

•

rozpoznanie badanego stanu rzeczy
przez zaliczenie go do określonego
typu lub gatunku,

•

ale także …

•

określenie jego obecnej fazy oraz
przewidywanie jego rozwoju.

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

•

Istota

–

przyporządkowanie danych do
określonego typu czy klasy,

–

co pozwala na wykorzystanie innych
znanych informacji związanych
empirycznie z owym typem (klasą).

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

• Co to jest „KLASA”?

• nie jest efektem teoretycznych rozważań, ale

wnioskowania opartego na empirii ‐
porządkującego różniące się obserwacje
praktyczne.

• Jest

pojęciem bazującym na obserwacji

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

• Podstawą diagnozy klasyfikacyjnej

– założenie typologicznej reprezentatywności, czyli

założenie o jednorodności obiektów wewnątrz
typu

• podobieństwo osób cierpiących z powodu nerwicy

lękowej

• Podobieństwo osób z upośledzeniem umysłowym w

stopniu umiarkowanym.

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

• Ogólnie

– diagnoza klasyfikacyjna polega na poszukiwaniu

wzorca wiążącego obserwowane objawy.

– Użycie nazwy wspólnej dla klasy np. ADHD

Diagnoza nozologiczna ‐

klasyfikacyjna

•

Frederick C. Thorne (1970)

•

Jest to diagnoza różnic indywidualnych na
dymensjach wspólnych dla badanych jednostek,

•

opiera się na założeniu, że zaburzenie (lub inny
diagnozowany przez psychologa obszar)

•

w jakiejś części nie zależy od cech specyficznych,

•

a jego obraz symptomatologiczny jest podobny u
różnych osób

Diagnoza nozologiczna

• Negatywne skutki:

• Reifikacja obiektu (dostrzeganie choroby a nie

osoby)

• Przedmiotowe traktowania o.b.
• Etykietowanie
• Samospełniające się proroctwo
• Wiara w magiczną wartość nazwy zaburzenia –

prowadząca do braku aktywności

– Zasada Rumpelstilzchena

Diagnoza nozologiczna

• Osoba badana uspokaja się, gdy usłyszy fachową

nazwę swoich dolegliwości,

• chociaż nazwa to po prostu wyraz (agregat)

zbiorczo określający zgłaszane objawy,

• zaś określenie tych objawów jednym słowem

niczego nowego nie wnosi.

Diagnoza nozologiczna

• osoba, która słyszy „uczoną" nazwę, odzyskuje spokój

dlaczego?

– sądzi, że diagnosta teraz już wie „wszystko, co trzeba",

domyśla się przyczyn zaburzenia, zna sposób leczenia itd., co

ją zwalnia od współdziałania

– minimalizuje lęk i obawy związane z niewytłumaczonym

zjawiskiem, poczuciem „inności”

– zmniejsza się poczucie winy.

Diagnoza nozologiczna

• przeniesienie odpowiedzialności na „fachowca"

i poczucie braku potrzeby współpracy jest

istotnym zagrożeniem wynikającym z diagnozy

nozologicznej.

Diagnoza nozologiczna a medyczna

•

Diagnoza psychologiczna często jest
omawiana w opozycji do tzw. medycznego
modelu diagnozy

•

Koncentruje się on na:

– symptomach, czyli obserwowalnych fizycznych i/lub psychicznych

manifestacjach choroby,

– dysfunkcjach organizmu, identyfikowanych na podstawie specyficznego

zespołu symptomów i specyficznej ich przyczyny (syndrom), a przez to
dających się odróżnić,

– oraz przewidywanym przebiegu i prognozie choroby

Diagnoza nozologiczna a medyczna

• w pejoratywnym znaczeniu termin „medyczny" dotyczy

organicznej i ograniczonej etiologii

– tj. spostrzegania etiologii jako efektu izolowanego związku

biologicznej przyczyny i biologicznego skutku,

– bez brania pod uwagę indywidualnych - także biologicznych -

predyspozycji).

• Choroba, zarówno somatyczna, jak i psychiczna, związana

była z uszkodzeniem organów ciała (mózgu), a wyjaśnienie
jej etiologii miało charakter mechanistyczny i
redukcjonistyczny

Diagnoza nozologiczna a medyczna

• ogólny, nomotetyczny mechanizm używany w

wyjaśnieniach

lekarzy

przeciwstawia się

indywidualnemu, idiograficznemu mechanizmowi
wiążącemu indywidualne skłonności z
pozapodmiotowymi czynnikami,
do którego odwołują się

psychologowie.

• wyraz ogólniejszego problemu o podstawowym

wymiarze ‐ relacji między mechanistycznym i
systemowym wyjaśnianiem zjawisk.

Diagnoza funkcjonalna

• Dotyczy

–wybranej funkcji np. motoryki,

rozwoju społecznego;

–funkcjonowania w danym obszarze

Diagnoza funkcjonalna

• Określa się

– adekwatność zachowania o.b. w stosunku do

wymagań otoczenia

– Funkcjonowanie procesów psychicznych

odpowiedzialnych za regulację zachowania

– Istotne jest rozpoznanie zarówno prpoblemów i

deficytów jak i mocnych stron

Diagnoza funkcjonalna –

Kowalik(2005)

• Używa sie zamiennie pojęć „diagnoza funkcjonalna" i

„

diagnoza funkcji (funkcjonowania)".

• dotyczy

– diagnozy określonej funkcji (no. motoryki, myślenia, czytania, rozwoju

społecznego itp..) i polega na opisie jej zaburzeń i wyjaśnieniu ich
(pato)mechanizmu

– albo odnosi się do diagnozy poziomu czy jakości codziennej

aktywności w danym obszarze (np. funkcjonowanie w szkole), a
dokładniej przyczyn trudności przystosowawczych, niesprawności,
niedomagań, trudności w tym zakresie osoby uczestniczącej w badaniu.