TEMAT: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy.

Ekonomia wg Arystotelesa (oikos, dom, gospodarstwo domowe, prawo, nauka o prawach

gospodarstwa domowego).

A. Marshall- ekonomia polityczna lub ekonomika jest nadaniem rodzaju ludzkiego w jego

codziennym życiu gospodarczym, bada ona tę stronę działalności indywidualnej i społecznej, która
jest najściślej związana z osiąganiem i użytkowaniem rzeczy materialnych niezbędnych do
dobrobytu.

M. Nasiłowski – ekonomia nauka zajmująca się badaniem zachowania i ekonomicznych

konsekwencji zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych
środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i
konsumpcji.

Ekonomia – nauka, która zajmuje się badaniem gospodarczej działalności ludzi.
Ekonomia – nauka, która bada, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyzje o tym co ile

jak i dla kogo wytwarzać.

1891 r. – A. Marshall – wydał prace Zasady Ekonomiki

Podstawowe pojęcia (kategorie) ekonomiczne synonimy:

Gospodarowanie (działalność gospodarcza, proces gospodarczy) – to uzyskiwanie najwięcej z

tego, co mamy.

Gospodarowanie – zachowanie ludzi, których efektem jest wytwarzanie potrzebnych człowiekowi

dóbr. Bezpośredni cel gospodarowania zaspokojenie potrzeb człowieka.

Przedmiot działalności gospodarczej – osiąganie celu za pomocą określonych środków.
Gospodarowanie – ciągły i uporządkowany proces, w którym zbiór nieokreślonej liczby

elementów (obejmujący cele, środki i wyniki ekonomiczne) przechodzi jeden w drugi.

Dobro – rzecz, która zaspokaja potrzeby ludzi, szczególnym rodzajem dobra jest usługa.
Usługa – polega na zaspokajaniu potrzeb przez bezpośrednie wykonywanie pracy najczęściej za

pomocą dóbr.

Podstawa gospodarowania – specjalizacja i podział pracy.
Proces Gospodarowania przebiega w życiu społecznym oraz obejmuje produkcje, podział, wymianę

i konsumpcje.

Produkcja – świadoma i celowa działalność człowieka, która polega na przystosowaniu dóbr
dostarczanych przez przyrodę i wykorzystaniu sił przyrody do wytwarzania dóbr w celu
zaspokojenia potrzeb ludzi.
Proces produkcji – zespół skoordynowanych działań, w których człowiek za pomocą maszyn,
narzędzi i innych środków przekształca surowce i połfabrykanty w nowe dobra.
Dla ekonomisty proces produkcji – zastosowanie czynników produkcji i przekształcenie ich w

potrzebny człowiekowi produkt.

Ekonomiczna istota procesu produkcji – zależności między zastosowanymi czynnikami a

osiągniętymi wynikami.

Wszystko to, co zostało zastosowane w procesie produkcji nazywamy czynnikami wytwórczymi

(czynnikami produkcji, zasobami).

Trzy czynniki wytwórcze – ziemia (rozumianą szeroko jako to wszystko, co znajduje się na, nad i

pod ziemią i jest użyteczne w procesie produkcji), praca oraz kapitał.

Kapitał – to wartość, która przynosi nową wartość, większą niż wartość początkową. Możemy

wyróżnić kapitał rzeczowy i finansowy.

Kapitał rzeczowy to każdy wynik procesu produkcyjnego, który może być wykorzystany w

kolejnych procesach produkcyjnych (maszyny, narzędzia, magazyny, budynki, komputery itp.).

Kapitał finansowy to wszelkie postacie pieniądza (banknoty, akcje, obligacje, bony skarbowe,

jednostki uczestniczące w funduszach, czeki, weksle, karty płatnicze, kredytowe).

Dwie kolejne fazy procesu gospodarowania podział i wymiana odbywają się równocześnie i

wymieniamy je ze względu dydaktycznym.

Podział – rozdysponowanie wytworzonych dóbr do tych producentów i konsumentów, którzy ich

potrzebują. Podział odbywa się za pośrednictwem rynku.

Rynek – proces w trakcie którego kupujący i sprzedający ustalają co chcą kupić lub sprzedać i na

jakich warunkach. Jest podstawową kategorią działalności rynkowej

Skutkiem specjalizacji i podziału pracy jest wymiana.
Cel wymiany taka alokacja dóbr aby trafiły one do tych, którym są najbardziej potrzebne.
Dobra, które są przedmiotem wymiary – towary.
Wymiana w dwóch formach – bezpośredniej lub pośredniej.
Wymiana bezpośrednia – polega na wymianie jednego towaru na inny – barter.
Wymiana pośrednia odbywa się za pośrednictwem pieniądza.
W fazie wymiany następuje przekazanie praw własności do towaru ze sprzedającego na

kupującego.

Własność – pojęcie prawne, prawne zagwarantowany tytuł do pewnego dysponowania, że jestem

właścicielem czegoś i mogę tym czymś zrobić (w granicach prawa) co mi się podoba.

Pieniądz – uniwersalny towar powszechnie akceptowanym i przyjmowanym w zamian za różne

towary.

Konsumpcja – polega na ostatecznym zużyciu dóbr w celu zaspokojenia potrzeb.
Dobro – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Cena – pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.
Ekwiwalent – równy, co do wartości.
Podmioty gospodarcze – to każdy aktywny uczestnik procesu gospodarczego.

W gospodarce rynkowej funkcjonują 3 grupy gospodarki rynkowej:

1. Gospodarstwa domowe (konsument, nabywca odbiorca, klient) – to podmioty gospodarcze,

których celem jest maksymalizacja użyteczności.

2. Przedsiębiorstwa (producent, sprzedający, sprzedawca, firma) – to podmioty gospodarcze,

których celem jest maksymalizacja zysku.

3. Państwo (rząd) – największy podmiot gospodarczy w gospodarce, wykonuje funkcje regulacyjne

i kontroluje.

TEMAT: Równowaga rynkowa

W polskiej rzeczywistości gospodarczej funkcjonuje gospodarka rynkowa.
Gospodarka – złożony kompleks przedmiotów gospodarczych zjawisk, procesów i sprzężeń.
Gospodarka to system stochastyczny (statystyczny), czyli prawidłowości w gospodarce ujawniają

się w wielkiej masie zdarzeń.

Zakres pojęcia gospodarki obejmuje:
1.

Podstawy instytucjonalne;

2.

Zasady i mechanizm funkcjonowania;

3.

Treść działalności gospodarczej;

4.

Efekty działalności gospodarczej.

Podział gospodarki wg kryterium skali:
1.

mikro ( gospodarstwo domowe, firmy);

2.

mezo ( obszary, regiony, gałęzie);

3.

makro (gospodarka narodowa);

4.

globalna ( gospodarka światowa).

Podział gospodarki z punktu widzenia związków z innymi gospodarkami:
1.

Otwarta

2.

Zamknięta (autarkiczna)

Gospodarka rynkowa taka, w której alokacja czynników wytwórczych wyznaczana jest przez

niezależne decyzje, – co do produkcji sprzedaży i zakupów – podejmowane przez podmioty
gospodarcze (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) działają one za pośrednictwem rynku, a
władza gospodarcza (rząd) podejmuje decyzje regulacyjne i kontrolne.

Gospodarka naturalna – grupa ludzi stanowiąca jednostkę konsumpcyjną i produkcyjną oraz

wytwarzająca samodzielnie wszystkie niezbędne do zaspokojenia jej potrzeb.

Podstawową kategorią gospodarki rynkowej jest RYNEK.
Rynek – miejsce, na którym kupujący i sprzedający dokonują wymiany określonych towarów.
Rynek – proces, w trakcie którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić lub sprzedać i na

jakich warunkach.

Rynek – ogół stosunków między sprzedającymi i kupującymi w ramach których kształtują się

ceny, popyt i podaż.

Podobnie jak gospodarkę rynki możemy sklasyfikować biorąc pod uwagę kryterium skali zakresu

możemy mówić o rynku:

1.

Lokalnym;

2.

Regionalnym;

3.

Krajowy;

4.

Międzynarodowy;

5.

Światowy.

Biorąc pod uwagę kryterium przestrzeganie przepisów prawa, możemy mówić o rynku:
1.

Białym – legalnym

2.

Półlegalnym

3.

Czarnym – nielegalny

Rynki są oddzielone od siebie przez:
1.

Odmienność sprzedawanych dóbr i usług

2.

Bariery naturalne

3.

Bariery administracyjne

Rynki są powiązane przez:
1.

Dochód konsumenta

2.

Możliwości transportowe

3.

Procesy integracyjne

Podstawowe elementy rynku to:
- popyt
- podaż
- cena
- mechanizm rynkowy
Cena relatywna – informuje, obu uczestników rynku ile muszą poświęcić jednego towaru aby przy

swoich ograniczonych dowodach, mogli nabyć interesujący ich drugi towar.

Cena absolutna (nominalna) – liczba jednostek pieniądza wymieniane na jednostkę towaru.
W potocznym rozumieniu popyt to zapotrzebowanie na coś w danym miejscu, w danym czasie,

możemy rozróżnić:

- popyt potencjalny
- popyt efektywny (co ludzie chcą i mogą kupić)
Popyt – złożona odwrotna relacje między ceną, dobra lub usługi, a ich ilością którą konsumenci są

skłonni i są w stanie nakryć w danym odcinku czasu i danym miejscu, przy założeniu, że wszystkie
inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmian (są ceteris paribus)

Popyt można przedstawić za pomocą:
- funkcji

d = f(p)

- tabeli
- krzywej

Kształtowanie się popytu na jabłka w ciągu tygodnia

Cena 1 kg

jabłek w

złotówkach (p)

Rozmiary

popytu w kg – tydzień (d)

10

10

11

8

12

6

13

4

14

2

15

1

Czynniki które wpływają na popyt nazywamy determinantami popytu i zaliczamy do nich:
- cenę danego dobra lub usługi
- gusty i preferencje konsumentów
- dochody konsumentów
- ceny innych dóbr substytucyjnych o komplementarnych
- liczbę konsumentów
- przewidywania dotyczące zmian cen i dochodów

Wielkość popytu – ilość dobra lub usługi, które zamierzamy i możemy kupić w danej jednostce

czasu po określonej cenie (graficznie jest to określony punkt na krzywej popytu). Zmiany wielkości
popytu są spowodowane przez zmiany ceny i ilustruje działanie prawa popytu.

Prawo Popytu
Jeżeli cena na dane dobro lub usługę rośnie to popyt na to dobro lub usługę maleje i odwrotnie.
Dobra substytucyjne – to takie dobra, że popyt występuje na jedno lub drugie dobro.
Czynniki niecelowe powodują zmiany popytu graficznie ilustruje to zjawisko przesunięcie krzywej

popytu.

Dobra komplementarne – to takie dobra, że popyt występuje na dobro A i B (łączny popyt).
Zmiany popytu:
- wzrost popytu – wzrost wielkości popytu przy każdej danej cenie (graficznie jest to przesunięcie

krzywej popytu w prawo, w górę)

- spadek popytu – spadek wielkości popytu przy danej cenie (graficznie jest to przesunięcie

krzywej popytu w lewo, w dół)

Zmiany popytu spowodowane determinantami

Zmiany popytu spowodowane ceną

Podaż jest to ilość dóbr i usług, którą producenci są skłonni dostarczyć na rynek.
Podaż – złożone relacje między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą producenci są skłonni

zaoferować do sprzedaży w danym odcinku czasu i danym miejscu, przy założeniu, że wszystkie
inne elementy charakteryzujące sytuacje rynkowe pozostaną bez zmian (są ceteris paribus).

Podaż można przedstawić za pomocą:
- funkcji

s = f(p)

- tabeli
- krzywej

Kształtowanie się podaży na jabłka w ciągu tygodnia

Cena 1 kg jabłek w złotówkach

Rozmiary podaży (s) w kg na tydzień

11

2

12

4

13

6

14

8

15

10

Krzywa podaży rynkowej na jabłka

Czynniki, które wpływają na podaż nazywamy determinantami podaży i zaliczamy do nich:
- cenę danego dobra lub usługi
- koszty produkcji
- ceny czynników produkcji
- ceny innych dóbr
- stan technologii
- ilość firm w gałęzi
- podatki i subsydia
- przewidywania dotyczące zmian cen i dochodów
Na zmiany podaży (wzrost i spadek podaży) mają wpływ wszystkie czynniki, które określają

koszty produkcji.

Wielkość podaży – to ilość dobra lub usługi, którą producenci zamierzają sprzedać w danej

jednostce czasu po określonej cenie (graficznie jest to określony punkt na krzywej podaży).
Zmiany wielkości podaży są spowodowane przez zmiany ceny i ilustrują działanie prawa podaży.

PRAWO PODAŻY
Jeżeli cena na dane dobro lub usługę rośnie to podaż tego dobra lub usługi rośnie i odwrotnie.

Czynniki niecelowe powodują zmiany podaży (graficznie ilustruje to zjawisko przesunięcie
krzywej podaży).

Zmiany podaży:
- wzrost podaży – wzrost ilości, którą producenci są skłonni zaoferować przy każdej danej cenie

(graficznie jest to przesunięcie krzywej podaży w prawo w dół).

- spadek podaży – spadek ilości, którą producenci są skłonni zaoferować przy każdej danej cenie

(graficznie jest to przesuniecie krzywej podaży w lewo w górę).

Zmiana wielkości podaży spowodowana ceną

Zmiana wielkości podaży spowodowana determinantami

Równowaga rynkowa

Równowaga rynkowa – sytuacja w której siły podaży i popytu działające na rynek powodują

ukształtowanie ceny i ilości równowagi. Równowaga rynkowa oznacza, że ilość którą kupujący
chcą kupić po danej cenie jest równa ilości która sprzedający chcą sprzedać. Przy równowadze
występuje tendencja do utrzymania się tej samej ceny i ilości, dopóki pozostałe czynniki pozostaną
bez zmian. Graficznie taką sytuację otrzymamy nakładając na jeden wykres krzywą podaży i
popytu. Punkt przecięcia tych krzywych. Wyznaczy nam punkt równowagi rynkowej.

Cena równowagi – cena w kierunku której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na poziomie

której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulegnie zmianie.

Ilość równowagi – poziom wielkości sprzedaży, do której rynek będzie zmierzał i na poziomie

której pozostanie, gdy ją osiągnie jeśli w otoczeniu nic się nie zmieni.

Nadwyżka rynkowa – nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu lub niedobór wielkości

popytu w stosunku do wielkości podaży.

Ilość o która wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie ceny. Pojawia się

ona, gdy żądana cena jest wyższa niż cena równowagi. W rezultacie popyt jest ograniczony, a
podaż towaru jest znacznie większa od tej jaką producenci byliby skłonni zaoferować przy cenie
równowagi.

Niedobór rynkowy – niedobór wielkości podaży nad wielkością popytu lub nadwyżka wielkości

popytu nad wielkością podaży.

Ilość o którą wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danej cenie. Pojawia się on wtedy,

gdy cena jest niższa niż cena równowagi. W rezultacie popyt jest zbyt duży w stosunku do podaży
jaką są skłonni zaoferować producenci przy danej cenie.

Niedobór i nadwyżka zostaną wyeliminowane dzięki konkurencji rynku.
Forma regulacji rynku przez władze administracyjne są wprowadzane i utrzymywane ceny

minimalne i maksymalne.

Cena minimalna (próg cenowy) – najniższa cena po której można kupować dobra. Oznacza ona

ustalenie dolnej granicy cenowej powyższej ceny równowagi. Celem jej wprowadzenia jest zwykle
ochrona producentów. Skutkami ceny minimalnej są nadwyżka podaży i redystrybucja dochodów.

Cena maksymalna (pułap cenowy) – najwyższa cena, którą zgodnie z prawem wolno uzgodnić

zawierającą transakcje.

Wprowadzona jest drogą zmożenia cen, czyli zakazu podnoszenia jej poziomu, mimo, że kształtuje

się ona poniżej ceny równowagi. Cena ta chroni poziom życia nabywców. Skutkami ceny
maksymalnej są:

- spadek produkcji
- nadwyżka popytu
- racjonowanie
- czarny rynek
Konkurencja (synonimy: rywalizacja, walka, współzawodnictwo) – to proces przy pomocy,

którego uczestnicy rynku dążąc do realizacji swoich interesów próbują przedstawić korzystniejsze
od ich oferty pod względem ceny, jakości lub innych parametrów mających wpływ na decyzje o
zawarciu transakcji walka konkurencyjna toczy się między:

1.

Sprzedającymi o pieniądze nabywców;

2.

Kupującymi o ograniczoną ilość towarów na rynku;

3.

Sprzedającymi o kupujących, którzy negocjują cenę.

Mechanizm rynkowy (Niewidzialna ręka rynku) – to proces regulowania decyzji konsumentów i

producentów, który odbywa się za pośrednictwem rynku niezależnie od woli poszczególnych
podmiotów gospodarczych. W gospodarce rynkowej mechanizm ten za pośrednictwem cen
relatywnych rozdziela zyski i straty w taki sposób aby decyzje podejmowane indywidualnie w skali
całej gospodarki koordynowały się powodując ład ekonomiczny.

Tak naprawdę o tym, co producent produkuje decyduje w ostatniej instancji konsument, który

dokonując wyboru na rynku (czyli kupując bądź nie) decyduje o tym, co producent wytwarza,
ułatwia również producentowi podejmowanie decyzji odnośnie rodzaju struktury i skali produkcji.

TEMAT: Teoria Konsumenta

Gospodarstwo domowe – grupa ludzi, która wspólnie zamieszkuje, osiąga dochody i podejmuje

decyzje odnośnie ich wydatkowania (teorii ekonomii nie interesuje kto te decyzje podejmuje).

Ekonomiczne cechy gospodarstw domowych:
1.

Funkcja – konsumpcyjna

2.

Cel uniwersalny – korzyści z konsumpcji

3.

Środki osiągania celu – dobra konsumpcja

4.

Sposoby pozyskiwania środków – dochody z pracy zarobkowej, dochody z ziemi i kapitału,
środki finansowe od systemu bankowego

5.

Mikroekonomiczny aspekt funkcjonowania – dokonywanie wyborów konsumpcyjnych i
pracowniczych w celu maksymalizacji korzyści.

6.

Podstawowa właściwość wyborów – każdy wyrób przynoszący korzyści wymaga poniesienia
nakładów i rezygnacji z innych możliwości.

Konsumpcja – zużywanie dóbr i usług w celu zaspokojenia potrzeb człowieka.
Dobra dzielimy na:
1.

trwałego użytku;

2.

nietrwałego (jednorazowego) użytku.

Teoria wyboru konsumenta określa 4 czynniki, którymi kieruje się on w swoim postępowaniu:
- racjonalność
- preferencje
- dochody
- ceny
Konsument jest podmiotem racjonalnym tzn. podejmuje decyzje kierując się zasadą optymalizacji.
Zadowolenie jego jest tym większe im więcej posiada dóbr dlatego przy określonym dochodzie,

takie ilości dóbr, które dadzą mu największe zadowolenie o strukturze zakupu konsumenta
decydują jego preferencje (upodobania). Oznacza to, e on wie jak zmienia się jego zadowolenie po
zakupie kolejnych jednostek różnych dóbr ograniczenia budżetowe czyli budżet konsumenta (to
suma pieniędzy którą on chce i może wydać na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych). Ograniczenia
budżetowe z jakimi konsument ma do czynienia powoduje, że konsument nie może mieć
wszystkiego czego chce. Dostarczając określanej ilości pracy i innych czynników produkcji
otrzymuje dochód, który jest również określony. Ceny rynkowe dóbr takie ograniczają możliwości
wyboru konsumenta oraz wywołują zjawisko substytucyjności dóbr (zastępczość dóbr).

Podstawową kategorią w teorii postępowania konsumenta jest użyteczność. Użyteczność jest to

zadowolenie, duma radość z konsumowania jakiegoś dobra lub usługi.

Użyteczność całkowita – suma użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

n

U

i

= ∑ Q

i

x=0

Użyteczność krańcowa – zadowolenie konsumenta zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji

danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę.

U

k

= ∆U

c

∆ Q

i

U

c

= max => U

k

= 0

Preferencje – indywidualne (subiektywne) gusty konsumenta. Konsument, który postępuje

racjonalnie, kieruje się w swoich wyborach trzema założeniami:

1.

Kompletności preferencji

2.

Przychodności preferencji

3.

Nienasyconości preferencji

Każdy konsument w wyborach jakich dokonuje odnośnie struktury konsumpcji opiera się na
zróżnicowanym systemie wartości, które znajdują wyraz w jego preferencjach.
Zakładamy, że konsumpcja dotyczy dwóch dóbr X – coli i Y – piwa. W związku z tym w układzie

współrzędnych można przedstawić różne kombinacje ilości konsumpcji tych dóbr.

Założenie kompletności preferencji oznacza, że konsument dokonujący wybory pomiędzy różnymi

kombinacjami jest w stanie określić czy któraś z nich preferuje czy też każda kombinacja daje mu
takie same zadowolenie (konsument wie, czego chce). Jeżeli natomiast preferuje kombinacje A” od
A i kombinacje A’ od A” to tym samym preferuje kombinacje A’ od A oznacza to, że preferencje
konsumenta są przechodnie ( on wie, czego najbardziej chce).

Nienasyconość zadowolenia konsumenta wynika z faktu, że większe zadowolenie czerpie

konsumując więcej, dlatego preferuje takie kombinacje, które dają mu więcej satysfakcji od tych,
które dają mu jej najmniej (reasumując tę nienasyconość konsument woli zawsze więcej niż mniej).

Wyrazem preferencji konsumenta są krzywe obojętności (preferencji, indyferencji) konsumenta.

Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr dających

konsumentowi taki sam poziom satysfakcji.

Cechy krzywych obojętności:
1.

Maja ujemne nachylenie;

2.

Nie przecinają się;

3.

Są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych;

4.

Jest ich nieskończenie wiele.

Mapa obojętności - zbiór krzywych obojętności, które przedstawiają gusty konsumenta dla

różnych poziomów konsumpcji dwóch dóbr.

Krzywa obojętności pozwala określić rozmiary substytucji dwóch dóbr. Miernikiem efektu

substytucyjności jednego dobra (X) przez inne dobro(Y) jest krańcowa stopa substytucji.

Krańcowa stopa substytucji – określa, z jakiej ilości dobra Y jest skłonny zrezygnować

konsument dla podniesienia konsumpcji dobra X o jednostkę, zachowując te samą użyteczność
całkowitą.

Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji
Zwiększenie konsumpcji dobra X, przy zachowaniu użyteczności krańcowej na niezmienionym

poziomie, wymaga coraz mniejszych rezygnacji z konsumpcji dobra Y.

Ograniczenia wyboru konsumenta
Konsument dokonujący wyborów w oparciu o swoje preferencje, napotyka na rynku na obiektywne

ograniczenia w postaci określonego poziomu dochodów, jakimi dysponuje w określonym czasie
oraz cen dóbr występujących na rynku. Ograniczenie to określane jest jako ograniczenie budżetowe
i wyraża różne zestawienia konsumpcji dwóch dóbr dostępnych dla konsumenta.

Przyjmujemy, że cały dochód pieniężny konsumenta wynosi 150 zł jest wydatkowany na zakup

dwóch dóbr X – piwa Y – coli. Dobra te nabywane są po cenie p

x

– 3 zł, p

y

– 2 zł, a q

x

i q

y

oznaczają ilości dóbr X i Y to ograniczenie budżetowe (Ob)

Ob = q

x

* p

x

+ q

y

* p

y

Graficzną inscenizacją ograniczenia budżetowego jest linia budżetowa konsumenta.
Linia budżetowa konsumenta – przedstawia maksymalne kombinacje ilościowe konsumpcji

dwóch dóbr osiągalne przez konsumenta (przy danym dochodzie i danych cenach tych dóbr).

Przy zmianie ceny coli

Optimum konsumenta – równowaga konsumenta
Linia budżetowa – krzywa objętości konsumenta

Równowaga konsumenta
Rysunek przedstawia model równowagi konsumenta przy zakupie dóbr Y(oś Y) i X(oś X).
Krzywe objętości (U

1

, U

2

, U

3

, U

4

) to mapa krzywych objętości konsumenta. Linie MV

przedstawia ograniczenia budżetowe.

Punkt E – znajdujący się w miejscu, w którym ograniczenia budżetowe styka się z krzywa

objętości U

3

spełnia wszystkie warunki równowagi konsumenta:

- względnie indywidualne preferencje konsumenta (krzywa objętości)
- wysokość wydatków na dobra M i N (cen dóbr – ograniczenie budżetowe)
- racjonalność zachowania się konsumenta (wybór najlepszego z możliwych koszyka??? dóbr –

kombinacje M i N znajdujące się na krzywej objętości U

4

są niedostępne, a na krzywej U

1

i U

2

są

mniej korzystne).

W punkcie optimum konsumenta krańcowa stopa substytucji dobra X przez dobro Y równa się

relacji cen dóbr X i Y

P

x

KSS

XY

= P

y

TEMAT : Teoria producenta

Mikroekonomiczna analiza przedsiębiorstwa ma na celu wyjaśnienie:
- jego istoty
- jego funkcji
- jego struktury
- prowadzonej działalności, a przede wszystkim determinant decyzji menedżerskich
- wyboru odpowiedniego rodzaju produkcji
- wyboru metod produkcji
- wyboru odbiorcy, czyli segmentu rynku
Przedsiębiorstwo (ENTERPRISE):
- najważniejsza instytucja systemu ekonomicznego utworzona w celu osiągania zysku
- podstawowe jednostki gospodarki, w której zostały zorganizowanie zasoby produkcyjne w celu

wytworzenia bogactwa

- jednostka gospodarcza, która charakteryzuje się odrębnością techniczno – produkcyjną,

organizacyjną, ekonomiczną i prawną;

- organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest

działalność gospodarcza przynosząca zyski poprzez sprzedaż produktów i usług (ujęcie
modelowe);

- Jednostka gospodarcza działająca na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści materialnych

(zysku) i ponosząca ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami
rynkowymi.

Zakład – fizyczna struktura (materialno-techniczna) w której prowadzi się działalność

gospodarczą. Jest to wewnętrzna jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa, bardziej złożonego, nie
ma odrębności ekonomicznej i osobowości prawnej.

Odrębność ekonomiczna – wyłączne dysponowanie zasobami majątkowymi przedsiębiorstwa

przez właścicieli, którzy samodzielnie odtwarzają i rozwijają działalność gospodarczą z dochodów
uzyskiwanych z rentownej działalności.

Osobowość prawna – zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, zaciągania kredytów oraz

wstępowanie jako odrębny podmiot w handlu wewnętrznym i zagranicznym.

Ekonomiczna właściwość PRZEDSIĘBIORSTWA:
- funkcje – produkcja;
- cel uniwersalny – korzyści z produkcji;
- środki osiągania celu – czynniki produkcji;
- sposoby pozyskiwania środków – dochody z ziemi, kapitału i przedsiębiorczości, środki

finansowe do systemu bankowego;

- mikroekonomiczny aspekt funkcjonowania – dokonywanie wyborów produkcyjnych w celu

maksymalizacji korzyści;

- podstawowa właściwość wyborów – każdy wybór przynoszący korzyści wymaga poniesienia

nakładów i rezygnacji z innych możliwości.

Cechy przedsiębiorstw:
- przedsiębiorczość – wola i umiejętność znajdowania okazji do osiągania korzystnych dla

przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających
wykorzystanie;

- samodzielność – stan, w którym nikt z zewnątrz przedsiębiorstwa, nie może wydawać poleceń,

dotyczących jego działań. Dotyczy ona podejmowania decyzji, które wyznaczają działalność
przedsiębiorstwa, czyli co, jak, ile i dla kogo produkować. Samodzielność ograniczają normy
prawne i etyczne;

- samofinansowanie – pokrywanie wszystkich wydatków i zobowiązań finansowych

przedsiębiorstwa, z przychodów uzyskanych ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i usług;

- racjonalność – dążenie do osiągania w danych warunkach możliwie najkorzystniejszych dla

przedsiębiorstwa wyników.

Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw wg kryterium podmiotu dysponującego

własnością:

1.

Przedsiębiorstwa jednoosobowe (własność indywidualna);

2.

Spółki:
- jawna;
- cywilna;
- komandytowa;
- z o. o.;
- akcyjna;
- Skarbu Państwa;

3.

Przedsiębiorstwa państwowe;

4.

Przedsiębiorstwa komunalne;

5.

Spółdzielnie.

Wg kryterium wielkości możemy wyróżnić przedsiębiorstwa:
1.

Małe;

2.

Średnie;

3.

Duże.

Wg kryterium rodzaju działalności możemy wyróżnić przedsiębiorstwa:
- produkcyjne;
- usługowe;
- handlowe;

- uniwersalne;
- inne.
Poglądy na temat celów działania firm stopniowo ulegają ewolucji i do chwili obecnej są

zróżnicowane początkowo uważano, że celem jest wyłącznie maksymalizacja zysków. Ten pogląd
jest szeroko rozpowszechniony również i obecnie.

Cele działalności przedsiębiorstw:
1.

Syntetyczne:
- maksymalizowanie zysku w długim okresie;
- osiąganie zadowalających zysków;
- umacnianie pozycji przedsiębiorstwa na rynku.

2.

Zbiór celów:

- osiąganie określonej stopy zysku;
- uzyskiwanie określonego udziału w sprzedaży na rynku danego wyrobu;
- osiąganie przodującej pozycji w poziomie technicznym określonego wyrobu;
- zapewnienie dobrych stosunków z otoczeniem zewnętrznym.

3.

Zbiory celów:
- indywidualne;
- społeczne;
- operacyjne;
- strategiczne.

4.

Funkcje przedsiębiorstw:
- ekonomiczne;
- techniczne;
- społeczne.

Funkcje ekonomiczne – obejmują zapewnienie osiągania jak najkorzystniejszych efektów

gospodarowania. Istotą ich jest podejmowanie decyzji alokacyjnych, czyli dokonywanie wyborów
tego, co w ramach ograniczonych środków ma być wytwarzane ile, jak i dla kogo.

Funkcje techniczne – obejmują szeroko rozumiane przygotowanie oraz realizację procesów

produkcji do przygotowania. Zalicza się prace badawczo-rozwojowe (konstrukcyjne oraz
technologiczne, przygotowanie produkcji jak i również tworzenie określonych zdolności
produkcyjnych. Do dokonania wyboru (podjęciu decyzji) organizowane są i realizowane procesy
produkcji.

Funkcje społeczne – są spełniane w stosunku do własnych pracowników oraz do otoczenia.

Pracownicy podejmują pracę w firmie zarówno w celu zaspokojenia swych potrzeb bytowych.
Przez swych pracowników i produkcje przedsiębiorstwo oddziaływuje na otoczenie.

Kapitał – nagromadzenie dobra, które służą do rozwijania dalszej produkcji oraz środki pieniężne

znajdujące zastosowanie w produkcji. Jest to kategoria ekonomiczna oznaczająca wartość, która
ma zdolność do wzrostu. Pojęcie to jest często utożsamiane z pojęciem zasobu.

Zasób przedsiębiorstwa – każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik wytwórczy, który

może być wykorzystany w procesie produkcji i wymiany. Możemy wyróżnić następujące zasoby
przedsiębiorstwa:

1.

Zasoby produkcyjne:
- ludzie (praca);
- kapitał rzeczowy (maszyny urządzenia) – środki trwałe i obrotowe;
- kapitał finansowy (środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i usług,
kredyty, emisja akcji).

2.

Zasoby nieprodukcyjne (ośrodki wczasowe, budynki mieszkalne, żłobki itp.).

Posiadane zasoby produkcyjne przedsiębiorstwa asortyment wyrobów i usług oraz metody

produkcji decyduje o zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

Zdolność produkcyjna – wielkość produkcji o określonej strukturze asortymentowej, którą

przedsiębiorstwo może wytworzyć w danym czasie, przy danych zasobach produkcyjnych i
metodach wytwarzania.

TEMAT: Teoria i praktyka w mikroekonomii

Czym zajmuje się mikroekonomia?
Mikroekonomia zajmuje się badaniem racjonalnego postępowania lub reakcji indywidualnych

uczestników gospodarki rynkowej tzn. konsumentów i producentów oraz analizą rynków na
poszczególne produkty.

Makroekonomia nie zajmuje się indywidualnymi podmiotami, lecz współzależnościami w całej

gospodarce narodowej między wielkimi agregatami takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja,
inwestycje, oszczędności, zasób kapitału, wydajność pracy, kapitałochłonność produkcji, bilans
handlowy, bilans płatniczy, budżet państwa itp. Bierze się tu pod uwagę zasoby różnych
czynników produkcji oraz strumienie różnych dochodów i wydatków. Współzależność między
tym, jak i wieloma agregatami przyjmują formę związków funkcjonalnych przyczynowo-
stosunkowych lub pewnych relacji techniczno-ekonomicznych.

Makroekonomia nie zajmuje się poszczególnymi elementami gospodarki, interesuje ją działanie

całego systemu gospodarczego (całej gospodarki narodowej lub też znaczących jej części).

Rozróżnienie między mikro- i makroekonomią nie zawsze jest celowe i możliwe do wykonania.

Współcześnie występuje tendencja do zacierania różnic między mikro- i makroekonomią, różnice
między mikro- i makroekonomią sprowadzić do:

1.

problematyki skali zainteresowania (mikro – małe, makro – duże)

2.

celu analizy (mikro – pojedyncze podmioty gospodarcze, makro – cała gospodarka)

3.

dostosowanych narzędzi i kategorii analizy (mikro – popyt, makro – popyt globalny)

Model ekonomiczny – teoretyczne uogólnienie danego odcinka badanej rzeczywistości

gospodarczej, które w sposób syntetyczny i uproszczony odzwierciedla zachodzące w nim procesy
gospodarcze. Model zawiera najistotniejsze dla danego procesu elementy jest konstrukcją myślową
mającą na celu wyjaśnienie badanego zjawiska czy procesu gospodarczego. Model ekonomiczny
składa się z pewnej liczby założeń. Model ekonomiczny stanowi niepodzielną całość pojęciową.

Teoria ekonomiczna odzwierciedla w świadomości społecznej pewien fragment lub całość

obiektywnej rzeczywistości gospodarczej. W uproszczony sposób wyjaśnia ona jak funkcjonuje
gospodarka lub jej fragment. Teoria ekonomiczna jest w rezultacie systemem logicznie i rzeczowo
uporządkowanych twierdzeń, które spełniają przyjęte kryteria oraz wyjaśniają zjawiska i procesy
ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym w teorii ekonomicznej model jest nie kiedy
traktowany jako synonim teorii ekonomicznej. Teoria ekonomiczna znajduje praktyczny wyraz w
polityce gospodarczej.

Polityka ekonomiczna (gospodarcza) – świadome oddziaływanie władz państwowych na

gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w
państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania polityki
gospodarczej jest gospodarka narodowa. Podmiotem tej polityki jest najczęściej władza państwowa
w której imieniu rzeczywiste działania prowadzą jej organy.

Globalna podaż (AS) – wielkość produkcji, którą wytworzą i sprzedają podmioty gospodarcze

przy danych cenach czynników wytwórczych i kosztach. W rezultacie globalna podaż stanowi
dodatni związek między ogólnym poziomem cen a całkowitą ilością dóbr i usług wytworzonych w
gospodarce w danym okresie czasu podmioty gospodarcze dążą do tego, aby wielkości ich
produkcji odpowiada ich potencjalnym możliwościom, czyli produkcji potencjalnej.

Produkcja potencjalna – wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie

czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane. Produkcja potencjalna ma tendencje do
równomiernego wzrostu w czasie w miarę zwiększenia zasobu czynników produkcji w gospodarce.

We współczesnej gospodarce rynkowej wielkość produkcji faktycznej często odbiega od
potencjalnej (jest mniejsza od produkcji potencjalnej).

Globalna podaż jest determinowana przede wszystkim przez wielkość nakładów czynników

produkcji (pracy, kapitału i ziemi) oraz efektywności ich wykorzystania, która znajduje wyraz w
poziomie techniki i technologii.

Globalny popyt (zagregowany, agregacyjny; AD) – suma pieniędzy, którą przy danych cenach,

dochodach oraz innych zmiennych ekonomicznych wydadzą konsumenci, przedsiębiorstwa oraz
rząd. W rezultacie popyt globalny stanowi ujemny związek między ogólnym poziomem cen oraz
całkowitym zasobem dóbr i usług w całej gospodarce, które wszyscy wymienieni wyżej nabywcy
pragną nabyć w danym okresie czasu. Faktyczna wielkość produkcji w danej gospodarce jest
określona przez wielkość popytu globalnego.

Do czynników które determinują wielkość popytu globalnego należy zaliczyć i ogólny poziom

cen, dochody ludności, oczekiwania dotyczące przyszłości, wysokość podatków, wielkość
zakupów publicznych oraz podaż pieniądza. Zasadniczy wpływ na popyt globalny na dobra i usługi
ma popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C) i popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I).

Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych jest określany przede wszystkim przez

rozporządzalne dochody osobiste. Są to dochody, które gospodarstwa domowe otrzymują od
przedsiębiorstw, powiększone o transfery otrzymane od państwa oraz pomniejszone o podatki
bezpośrednio płacone państwu. Dochody te gospodarstwa domowe mogą po podziale przeznaczyć
na wydatki na dobra i usługi lub oszczędności.

Oszczędności – część dochodów rozporządzalnych, którą nie jest konsumowanie.
Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych będzie tym większy im większe będą

rozporządzane dochody osobiste. Nawet przy zerowym dochodzie ludzie muszą konsumować.

Konsumpcją niezwiązaną z poziomem dochodu nazywamy konsumpcją autonomiczną, a popyt,

który wynika z tej konsumpcji, określa się jako popyt autonomiczny.

Źródła finansowania konsumpcji autonomicznej:
- praca;
- oszczędności;
- kredyt bankowy;
- sprzedaż (wyprzedaż) zgromadzonego majątku.
Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) – część każdej dodatkowej złotówki dochodu, którą

gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji określa ona, jaka część
dodatkowej jednostki dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję. Jest ona zawsze liczbą
dodatnią, mniejszą od jedności.

∆C

MPC = KSK =

∆y

∆C – przyrost konsumpcyjny
Krańcowa skłonność do oszczędzania (KSO) obliczamy odejmując od jedności krańcową

skłonność do konsumpcji

∆s

MPO = KSO =

∆y ∆s – oszczędności

Popyt inwestycyjny – zamierzone lub planowane przez przedsiębiorstwa wydatki związane z
powiększeniem zasobów kapitału trwałego (maszyny i fabryki) oraz stanu zapasów.
Zapasy – dobra, które są przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.
Popyt inwestycyjny przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od ich przewidywań dotyczących

tempa wzrostu popytu na ich wyroby.

Autonomiczny popyt inwestycyjny – wydatki na inwestycje dokonywane niezależnie od dochodu.

Każda zmiana w autonomicznym popycie inwestycyjnym powoduje zmiany w popycie
konsumpcyjnym. Prawidłowość tę wyjaśnia koncepcja mnożnika.

Mnożnik – współczynnik, który mierzy przyrost produkcji wynikający z przyrostu inwestycji

autonomicznych o jednostkę. Wysokość mnożnika zależy od wysokości krańcowej skłonności do
konsumpcji i wyraża się wzorem:

1 1
Mnożnik =

=

, bo KSK + KSO = 1

1 – KSK KSO

∆ Y
Mnożnik =
∆ I

∆ Y - dochód
∆ I – popyt inwestycyjny

Równowaga w makroekonomii

CELE I NARZĘDZIA

Cele

Narzędzia

Produkcja

Wysoki poziom zarówno bezwzględnego

jak i w stosunku do rozporządzalnego potencjału

wysoka stopa wzrostu;

Polityka fiskalna

Wydatki publiczne

Podatki

Zatrudnienie

Wysoki poziom zatrudnienia

Niski poziom bezrobocia przymusowego

Polityka monetarna

Kontrola podaży pieniądza

wywierające wpływ na stopy procentowe

Stabilność poziomu cen

przy swobodnej grze sił rynkowych

Polityka dochodowa

Od swobodnego kształtowania relacji

płac i cen do środków kontroli

Bilanse zagraniczne:

Równowaga eksportu i importu

Stabilność waluty

Stosunki międzynarodowe

Polityka handlu zagranicznego

Interwencjonizm w stosunku do kursów

walutowych

TEMAT: Podatki i wydatki budżetowe a dochód narodowy.

Pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy traktowane są często jako synonimy i stosowane zamiennie.

Oba zjawiska występują łącznie jednak pojęcie rozwoju gospodarczego jest pojęciem szerszym i
obejmuje swym zakresem pojęcie wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy – znajduje wyraz w ilościowym powiększaniu się z okresu na okres

podstawowych wielkości ekonomicznych, a przede wszystkim dochodu narodowego. Miarą
wzrostu gospodarczego jest wzrost dochodu narodowego na jednego mieszkańca.

Rozwój gospodarczy obejmuje swym zakresem obok zmian ilościowych również zmiany

jakościowe, które zachodzą w strukturę społeczno-ekonomicznej w metodach wytwarzania i
stosunkach ekonomicznych. Praktycznym wyrazem rozwoju jest poprawa warunków życia
społeczeństwa.

Kategorie Produktu Narodowego:
1.

Produkt Krajowy brutto (PKB);

2.

Produkt Narodowy brutto (PNB);

3.

Produkt Narodowy netto (PNN);

4.

Dochód Narodowy (DN).

Trzy metody liczenia kategorii Produktu narodowego:
1.

Wartością wytworzonych dóbr i usług (metodą wartości dodanej);

2.

Poziomem dochodów czynników produkcji;

3.

Wartością wydatków na dobra i usługi.

Krócej można powiedzieć, że te kategorie Produktu Narodowego można wyliczyć metodą
wartościową, dochodową i wydatkową. Te trzy metody liczenia zastosowane niezależnie od siebie
powinny dać ten sam wynik końcowy czyli liczymy jedną w domyśle metodą a sprawdzamy
dwoma.
Kategorie produktu można liczyć w:
1.

cenach rynkowych;

2.

cenach czynników wytwórczych.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) – (z ang. GDP; Y) miara produkcji wytworzonej przez czynniki

wytwórcze, zlokalizowana na terenie danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Mierzy on wartość produkcji wytworzonej w gospodarce kraju.

PKB w cenach rynkowych - miara produkcji łącznie z podatkami pośrednimi.
PKB w cenach czynników wytwórczych – miara produkcji krajowej z pominięciem podatków

pośrednich.

Wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcji. Pojęcie wartości dodanej

uniemożliwia wielokrotne liczenie składników kategorii Produktu Narodowego.

Dobra finalne – dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.
Podatek – nieodpłatne przymusowe i bezzwrotne świadczenie osoby cywilnej lub prawnej na rzecz

państwa lub innego organu publiczno-prawnego.

Dobra pośrednie – dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w

innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.

Inwestycje (I) – zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.
Oszczędności (S) – część dochodu, która nie została wydana.
Konsumpcja (C) – wydatki na zakup dóbr i usług przez gospodarstwa domowe.
Wyróżniamy między innymi:
- podatki pośrednie;
- podatki bezpośrednie.
Podatek pośredni jest najczęściej wliczony w cenę, my nie możemy stwierdzić kto konkretnie ten

podatek zapłaci.

Podatek bezpośredni - możemy stwierdzić, kto konkretnie jest płatnikiem podatku.

W tworzeniu i rachunku kategorii Produktu Narodowego uczestniczy państwo gromadząc dochody

i dokonując wydatków. Jeżeli uwzględnimy udział państwa to:

Źródła dochodów państwa:
1.

podatki bezpośrednie (T

o

);

2.

podatki pośrednie (T

e

).

Podatki finansują wydatki państwa:
1.

na dobra i usługi (G);

2.

płatności transferowe i zasiłki (B).

Y = C + S

i

Y = C + I

to

S = I;

Y = PKB w cenach rynkowych = C + I + G
Y = PKB w cenach czynników wytwórczych = C + I + G - T

e

Po uwzględnieniu exportu (Ex) i importu(Im):
Y = w cenach czynników wytwórczych = C + I + G – T

e

+ Ex – Im

Dochód Narodowy Brutto (PNB) (z ang. GNP) – miara całkowitych dochodów osiąganych przez

obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Produkt Narodowy Netto (PNN) (z ang. NNP) – PNB pomniejszony o amortyzację.
Amortyzacja – miara szybkości zmniejszenia się wartości kapitału trwałego w danym okresie

będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Dochód Narodowy (DN) – całość dochodów wypłacanych właścicielom ludzkich i fizycznych

zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym odcinku czasu.

Dochód Narodowy (DN):
- całość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie ich

właścicielom oraz nie podzielne zyski firm przeznaczone na ich rozwój;

- suma procentów, rent i płac oraz niepodzielnych zysków firm.
- całkowite koszty produkcji określonych dóbr i usług zawartych w PNN, bo dochody właścicieli

czynników produkcji są kosztami produkcji.

Dochody osobiste (DO)
DN jako miernik makroekonomiczny ukazuje konsumpcję społeczeństwa dzisiaj i w przyszłości, bo

zawiera niepodzielny zysk firm, który zostanie przekształcony w fundusz konsumpcyjny
społeczeństwa w przyszłości, gdy ten zysk zostanie przeznaczony na inwestycje. Dlatego też
bieżącą konsumpcję społeczeństwa przedstawia DO.

DO = DN – niepodzielne zyski firm

Dochody osobiste do dyspozycji (DOD) – lepsza miara poziomu życia ludności bo obejmuje

dochody osobiste pomniejszone o podatki osobiste i inne opłaty niepodatkowe takie jak: mandaty,
grzywny, kary, opłaty administracyjne itp.

DOD = DO – podatki osobiste i osobiste opłaty niepodatkowe.
Zalety i wady PNB i PKB
Zalety:
- łatwe do obliczenia;
- łatwo dają się porównać w czasie i przestrzeni.
Wady:
- nie ujmują produkcji, która nie jest przeznaczona na rynek;
- nie ujmują gospodarki szarej i czarnej strefy;
- nie ujmują czasu wolnego, który jest dobrem samym w sobie poszukiwanym przez społeczeństwo

tak jak żywność, usługi kulturalne itp.;

- nie obejmują renty konsumenta dostarczających dóbr trwałego użytku, które już znajdują się w

gospodarstwie domowym;

- obejmuje produkcję antydóbr (wszystkich efektów zewnętrznych zakłócających środowisko

naturalne człowieka oraz produkcję tytoniu, alkoholu, które nie dość, że nie służą zdrowiu
człowieka, lecz wręcz je niszczą).

PNB w ujęciu nominalnym – mierzy się w cenach bieżących tj. takich, które istniały w okresie,

gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi.

PNB w cenach stałych (realny PNB) – koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w

cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określonym jako razowy lub podstawowy.

DE FLATOR PNB – jest to stosunek nominalnego PNB do PNB w ujęciu realnym, wyraża się go

w postaci wskaźnika.

Realny PNB PER CAPITA – realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców (informuje on w

przybliżeniu o poziomie życia ludzi).

Wskaźnik rozwoju społecznego (humen development index – HDI) - opracowany i obliczany

przez ONZ oraz przedstawiany co roku w formie rankingu krajów. Głównym autorem tego
wskaźnika był minister finansów Pakistanu Makbub ul Hang. HDI jest kombinacją trzech
wskaźników o danym kraju:

1.

PKB – w przeliczeniu na jednego mieszkańca, przy czym dla celów porównawczych, wyraża
się go w dolarach USA z uwzględnieniem siły nabywczej walut krajowych;

2.

Długość życia przewidywane w chwili narodzin (przeciętne dalsze trwanie życia);

3.

Poziom wykształcenia obywateli (w krajach rozwiniętych to odsetek osób rozpoczynających
szkołę średnią i studia wyższe, w krajach nierozwiniętych odsetek umiejących czytać).

HDI przyjmuje wartość od 0,25 do 1,00
0,8 – 1,00 – Kraje wysoko rozwinięte: Kanada, Norwegia
Polska – 35/37 lokata.

TEMAT: Deficyt budżetowy

Budżet jest mechanizmem za pomocą, którego pieniądze są przenoszone z jednej kieszeni do

drugiej. Budżet państwa to monstrualna maszyna, która przemieszcza dochody z miejsc, gdzie są
one występujące do podmiotów, które je nabywają na konsumpcję bądź inwestycję.

Budżet państwa stanowi zestawienie wszystkich dochodów i wydatków, niezależnie od szczebla

struktury administracyjnej państwa, najczęściej na okres jednego roku. Jest to zestawienie
dochodów i wydatków, które są przeznaczone na realizację różnych celów publicznych.

Podmiotem budżetu państwa jest rząd, który sporządza tzw. preliminarz budżetowy. W

preliminarzu budżetowym są zestawione przewidywane dochody oraz wydatki państwa na dany
rok kalendarzowy. Preliminarz budżetowy musi być zatwierdzony przez nasz parlament.

Strukturę budżetu państwa po stronie dochodów określają źródła ich pochodzenia, a po stronie

wydatków cele, na jakie są one przeznaczone.

Budżet państwa

roczny plan finansowy obejmujący

dochody i wydatki państwa uchwalony

przez Sejm na okres roku kalendarzowego

w formie ustawy zwanej ustawą budżetową

Dochody:

 Podatki od działalności gospodarczej

prowadzonej przez osoby prawne i fizyczne oraz
jednostki organizacyjne;

 Podatki od dochodów ludności;

 Wydatki:
 Wydatki bieżące naczelnych organów

władzy państwowej, naczelnych i

 Centralnych organów administracji

państwowej oraz innych naczelnych i

Wpływy z ceł;

Wpływy z zysku NBP;

Wpłaty od jednostek gospodarczych

pozabudżetowej i państwowych funduszów celowych;

Odsetki od środków na rachunkach bankowych

oraz odsetki od udzielonych kredytów;

Dochody państwowych jednostek budżetowych ze

sprzedaży usługi materiałów;

Dochody ze sprzedaży, najmu i dzierżawy

składników majątku Skarbu Państwa.

centralnych organów państwowych;

 Wydatki bieżące związane z działalnością

jednostek organizacyjnych podległych
naczelnym organom władzy państwowej;

 Dotacje na inwestycje;
 Dotacje dla zakładów budżetowych;
 Dotacje celowe na zadania z zakresu

administracji rządowej zlecone gminom;

 Odsetki od zaciągniętych kredytów i

papierów wartościowych Skarbu Państwa;

 Wydatki związane z emisją i wykupem

papierów wartościowych

 Spłaty kredytów bankowych i odsetek z

tytułu udzielonych kredytów;

 Subwencje ogólne dla gmin.

We współczesnej gospodarce rynkowej budżet państwa realizuje trzy zasadnicze funkcje:


Alokacyjna (dochodowa, fiskalna) – polega na gromadzeniu dochodów oraz dokonywaniu

wydatków związanych z utrzymaniem agend państwa oraz kosztami usług, które państwo świadczy
częściowo odpłatnie lub bezpłatnie swoim obywatelom;



Dystrybucyjna (redystrybucyjna) – polega na zmniejszaniu nierówności w dochodach

poszczególnych grup społecznych które wynikają przede wszystkim z działania z mechanizmu
rynkowego;



Stabilizacyjna (wzrostowa, rozwojowa, stymulacyjna) – polega na wykorzystaniu budżetu

państwa jako instrumentu zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu
zatrudnienia, a także stworzenia warunków dla równomiernego rozwoju gospodarczego.

Krzywa Alfreda Laffera

Szczególnej rodzajem dochodów budżetowych są dochody uzyskane z zaciągniętych pożyczek.
Dług publiczny (ok. 48% rocznego PKB) – suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych.

Rozróżnia się krajowy i zagraniczny dług publiczny.

W krajach o gospodarce rynkowej istnieje wiele sposobów zaciągania pożyczek przez państwo,
między innymi:
1.

Sprzedaż długoterminowych obligacji;

2.

Sprzedaż średnioterminowych biletów skarbowych;

3.

Sprzedaż krótkoterminowych weksli skarbowych;

4.

Uzyskanie pożyczek w banku centralnym i bankach komercyjnych;

5.

Uzyskanie pożyczek z zagranicy.

W związku z realizacją funkcji stabilizacyjnej budżetu w zależności od sytuacji gospodarczej

państwa, możemy mówić o rodzaju polityki budżetowej państwa:



Nadwyżki budżetowej;



Deficytu budżetowego;



Równowagi budżetowej.

Strukturalny deficyt budżetowy – wysokość deficytu budżetowego, jaka miałaby miejsce przy

założeniu, że gospodarka funkcjonuje na poziomie pełnego wykorzystania czynników produkcji
(ziemi, kapitału i pracy). Strukturalny deficyt budżetowy jest mierzony procentowym udziałem
deficytu budżetowego w potencjalnym Produkcie Krajowym Brutto, podczas gdy deficyt bieżący
mierzony jest procentowym udziałem deficytu w bieżącym Produkcie Krajowym Brutto. Teoretycy
ekonomii uważają, że strukturalny deficyt budżetowy lepiej odzwierciedla oddziaływanie państwa
na procesy gospodarcze.

Podstawowymi przyczynami trwałego wzrostu deficytu budżetowego są:
1.

Duży zakres interwencji państwa w procesy gospodarcze i społeczne;

2.

Długotrwałe obniżenie tempa wzrostu gospodarczego.

Deficyt budżetowy może być spowodowany ponadto nadmiernymi wydatkami państwa
związanymi z militaryzacją gospodarki narodowej, przerostem administracji państwowej, dużymi
inwestycjami publicznymi, wysokimi kosztami obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego
itp. Może on być wywołany przez zbyt niskie dochody budżetu związane z niską stopą
opodatkowania, nieefektywnym i mało skutecznym systemem egzekwowania podatków, spadkiem
poziomu produkcji i produktu krajowego brutto.
Polityka fiskalna (budżetowa) – wszystkie działania rządu w zakresie dochodów i wydatków

budżetowych, w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na ogólny przebieg koniunktury i
wzrost gospodarczy kraju.

Biorąc pod uwagę kryterium charakteru polityki fiskalnej państwa możemy wyodrębnić:


pasywną politykę fiskalną opartą na działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury;



aktywną (dyskrecjonalną) politykę fiskalną państwa.

Automatyczne stabilizatory koniunktury – wydatki i przychody budżetu państwa, które podczas

wahań koniunktury gospodarczej bez jakichkolwiek decyzji lub działań ze strony polityki
gospodarczej rządu prowadzą do zwiększenia deficytu lub zmniejszenia nadwyżki budżetu
państwa.

Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PNB na

wstrząsy.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów należą:
1.

automatyczne zmiany we wpływach podatkowych:

 od dochodów osób fizycznych;
 od dochodów osób prawnych;
 od towarów i usług (VAT).

2.

Zasiłki dla bezrobotnych i inne świadczenia socjalne.

3.

Wydatki:

 na obroną narodową;
 na oświatę;
 na ochronę zdrowia;
 na administrację.

Aktywna polityka fiskalna państwa ma miejsce wówczas, gdy rząd uruchamia proces

kształtowania przychodów i wydatków budżetu państwa w celu złagodzenia lub przeciwdziałanie
wahaniom cyklu koniunkturalnego oraz pobudzenia tendencji wzrostu gospodarki przy zachowaniu
wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiej stopy inflacji.

Aktywna polityka fiskalna państwa polega na podejmowaniu i zmienianiu decyzji, które

dotyczą:

1.

programów robót publicznych i innych wydatków;

2.

publicznych programów zatrudnienia;

3.

programów wydatków transferowych;

4.

zmian stawek i struktury podatków.

W rezultacie aktywna polityka fiskalna, polega na zastosowaniu przez rząd określonych środków i

narządzi.

Efektywność

ich

wykorzystania

dla

złagodzenia

przebiegu

wahań

cyklu

koniunkturalnego zależy w znacznym stopniu od prawidłowej oceny sytuacji gospodarczej oraz
prawidłowego przewidywania jej rozwoju w przyszłości. Polityka ta związana jest z rozszerzaniem
lub ograniczeniem interwencji państwa w życie gospodarcze.

Temat: Równowaga na rynku pieniądza

Pieniądz – wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest

nieograniczona, zarówno wtedy, kiedy kupujemy jakiś towar lub usługę lub kiedy regulujemy
jakieś zobowiązania finansowe względem kredytodawcy, banku, budżetu centralnego, budżetu
lokalnego.

Pieniądz – jakikolwiek ogólnie akceptowany środek wymiany lub handlu, który służy jednocześnie

jako rezerwuar siły roboczej.

Pieniądz – prawny środek płatniczy na terenie danego kraju.
Istotę pieniądza przedstawiają jego funkcje:
1. Funkcja środka wymiany;
2. Funkcja środka płatności;
3. Funkcja miernika wartości;
4. Funkcja gromadzenia i przechowywania bogactwa (tezauryzacji);
5. Funkcja pieniądza światowego.
Należy pamiętać, że pieniądz pełni wszystkie funkcje jednocześnie, a ich rozdzielanie jest sztuczne
i ma charakter jedynie metodyczny.
Prawo obiegu pieniądza Kopernika Greshama
Pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz pierwszy.
Ad 1 cyrkulacji obiegu czyli przekazywania wartości. Pieniądz w tej funkcji występuje przy
dokonywaniu aktów kupna-sprzedaży. W tej funkcji pieniądz przyspiesza, ułatwia i uprzyjemnia
wymianę.
Ad 2 in. Środka płatniczego, środka regulowania zobowiązań. W tej funkcji pieniądz występuje
wtedy, kiedy regulujemy zobowiązanie kredytowe, wobec państwa, płacimy podatki, kary grzywny
lub zobowiązania państwa wobec obywateli.
Ad 3 w jednostkach pieniądza możemy zmierzyć wartość wszystkich dóbr i usług. Ustalając ich
cenę możemy również porównać wszystkie dobra.
Ad 4 pieniądz może przechowywać wartość czyli być magazynem wartości, gdyż można go w
każdym momencie wprowadzić ponownie do obiegu, tak naprawdę w pieniądzu papierkowym
wartości nie można przechowywać, gdyż inflacja może w skrajnym przypadku doprowadzić do
tego, że pieniądz będzie wart tyle, ile ten papier. W związku z tym w obiegu jest (tylko) pieniądz
papierkowy. Współczesny człowiek nie ma innego wyjścia i przechowuje bogactwo w pieniądzu
papierkowym, ale powinien robić to w systemie bankowym i walutach tych państw które tracą na
wartości.
Ad 5 funkcje pieniądza światowego pełnią waluty tych państw, które mają największy udział w
wymianie międzynarodowej.
Rodzaje pieniądza
Pieniądz występuje w kilku formach:
- gotówkowej;
- bezgotówkowej;
- elektronicznej;
- telefonicznej.
Ponad 95% pieniądza w obiegu to pieniądz bezgotówkowy.

Płynność – łatwość z jaką, jakaś pozycja aktywów może być zmieniana na inną łatwo
wydatkowaną formę z nieznaną lub żądaną stratą ważności.
Popyt na pieniądz – ilość pieniądza jaką ludzie chcą utrzymać przy danej stopie procentowej. Im
większa stopa procentowa, tym ludzie chętniej lokują pieniądze na kontach bankowych, za to
niechętnie zaciągają kredyty. Przy niższej stopie procentowej ludzie wezmą więcej kredytów oraz
wycofają część pieniędzy z banków. Oznacza to, że popyt na pieniądz to odwrotnie proporcjonalny
do stopy procentowej – im jest ona niższa, tym popyt wyższy. Podmioty gospodarcze zgłaszają
popyt na pieniądz z różnych powodów, możemy tu wyróżnić:
- popyt transakcyjny – jest to dążenie do posiadania płynnych zasobów pieniądza w celu
zawierania bieżących transakcji. Jest to konieczne ze względu na odstęp w czasie między
otrzymywaniem dochodu a dokonywaniem wydatków. Pracownik dostaje wypłatę raz w miesiącu,
a na zakupy chodzi niemal codziennie, a do tego potrzebna jest gotówka. Trzymanie wszystkich
pieniędzy w banku i codzienne pobieranie niewielkich kwot byłoby bardzo niepraktyczne.
- popyt przezornościowy – jest to chęć utrzymywania rezerw gotówkowych na wypadek
nieprzewidzianych okoliczności, niespodziewanych zakupów lub wydatków.
- popyt spekulacyjny – jest to zapotrzebowanie na gotówkę na wypadek pojawienia się
możliwości korzystnej lokaty – zazwyczaj łączy się to z grą na rynku papierów wartościowych.
Podaż pieniądza – to ilość pieniądza dostępna w gospodarce w postaci gotówki i depozytów na
rachunkach bankowych.
Podaż pieniądza regulowana jest przez bank centralny poprzez:
- wielkość emisji pieniądza;
- stopę procentową;
- rezerwę obowiązkową;
- ustalenie pułapów kredytowych;
- operacje otwartego rynku;
- operacje redyskontowe;
- kredyt lombardowy;
- nadzór bankowy.
Równanie obiegu pieniądza
Ilościowa teoria pieniądza, której podstawę stanowi równanie obiegu pieniądza (zwane też

równaniem Fisckera):

M * V = P * Q

gdzie:
M – ilość pieniądza w obiegu;
V – prędkość obiegu pieniądza (ile razy przeciętna jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu

roku);

P – przeciętny poziom cen dóbr i usług;
Q – poziom produkcji krajowej.

TEMAT: Teoria zatrudnienia i bezrobocia

Pełne zatrudnienie – poziom zatrudnienia, przy którym wielkość podaży pracy i popytu na nią, są

sobie równe przy określonej przez konkurencyjny rynek pracy realnej stawce płac.

Płaca nominalna – to suma pieniędzy, którą otrzymał zatrudniany na czas pracy lub wykonaną

pracę.

Płaca realna – to ilość dóbr i usług, które mogę nabyć za płace nominalną. Jest to płaca nominalna

skorygowana o wskaźnik kosztów utrzymania.

Bezrobotni – grupa ludzi, którzy są zdolni do pracy i gotowi są ją podjąć w pełnym wymiarze

czasu pracy, ale nie mogą jej znaleźć. Do bezrobotnych zalicza się osobę, która pozostaje bez pracy
i jest zarejestrowana we własnym dla miejsca zamieszkania powiatowym urzędzie pracy, jeżeli
spełnia określone przepisami prawa wymagania.

Rzeczywiste rozmiary bezrobocia zwykle odbiegają od tych, które podają oficjalnie statystyki, co

wynika z nie wszyscy zainteresowani pracą pragnący ją podjąć rejestrują się w biurach
zatrudnienia. W urzędach pracy rejestrują się ludzie, którzy dotychczas nie pracowali i nie są
zainteresowani podjęciem pracy, a chcą jedynie otrzymywać przez pewien czas zasiłek.

Rozmiary bezrobocia determinuje wielkość zasobów siły roboczej i wielkości zatrudnienia.

U = Z

S

- Z

W

U – rozmiary bezrobocia
Z

S

– wielkość zasobów siły

Z

W

– wielkość zatrudnienia w gospodarce

O skali bezrobocia w gospodarce i tempie jego narastania informuje stopa bezrobocia.
Stopa bezrobocia – stosunek liczby bezrobotnych do wielkości siły roboczej.

u = U / Z

S

u – stopa bezrobocia
Rodzaje bezrobocia
Ze względu na charakter bezrobocia wyróżniamy:
 bezrobocie dobrowolne;
 bezrobocie przymusowe.
Z punktu widzenia form pojawiania się bezrobocia wyróżniamy:
 bezrobocia płynne;
 bezrobocie chronione;
 bezrobocie utajone;
 bezrobocie agrarne.
Z teoretycznego nurtu rozważań J. M. Keynesa wynikają następujące rodzaje bezrobocia:
 bezrobocie frykcyjne;
 bezrobocie strukturalne;
 bezrobocie cykliczne.

Bezrobocie frykcyjne i strukturalne stanowi na bezrobocie naturalne.
Naturalna stopa bezrobocia – minimalny procent siły roboczej, który nie znajduje zatrudnienia z

powodu strukturalnych problemów gospodarki i przechodzenia między poszczególnymi miejscami
pracy.

Prawo A. Okuna – dla każdego procentu wzrostu stopy bezrobocia ponad jej naturalny poziom,

Produkt Narodowy Brutto zmniejsza się o 2,5%.

Bezrobocie płynne – to taki stan na rynku pracy, kiedy każdorazowo występuje pewna liczba ludzi

pozostających bez pracy, lecz stan bezrobotnych zmienia się. Po pewnym czasie część z nich
znajduje pracę, inni zaś na pewien czas ją tracą. To bezrobocie ma charakter krótkotrwały.

Bezrobocie chroniczne – to grupa bezrobotnych, którzy nie mają żadnych szans lub bardzo małe na

znalezienie pracy. Grupę tę tworzą ludzie w podeszłym wielu lub niecieszący się dobrym
zdrowiem. Bardzo często również niepełnosprawni.

Bezrobocie utajone – to taka forma bezrobocia, która nie jest objęta żadnymi statystykami. W

Polsce to bezrobocie przejawia się najczęściej w formie przechodzenia na wcześniejsze lub
pomostowe emerytury. Może to bezrobocie występować na wsi, będąc wynikiem jej przeludnienia,
wówczas określa się go mianem bezrobocia agrarnego.

W żadnej gospodarce rynek pracy nie funkcjonuje idealnie, nie zawsze jest doskonała informacja o

wolnych miejscach pracy, a także o ofertach pracy. W rezultacie na rynku pracy występują
opóźnienia czasowe w dopasowaniu struktury podaży pracy do struktury popytu na pracę.

Jeżeli te opóźnienia mają charakter krótkotrwały, to talie bezrobocie nazywamy frykcyjnym.
Jeżeli te niedopasowania mają charakter trwały, to takie bezrobocie nazywamy strukturalnym.

Bezrobocie cykliczne – związane jest z niedostatecznym popytem globalnym i jest nierozerwalnie

związane z cyklicznym rozwojem gospodarki rynkowej, zwiększa się ono w fazie kryzysu,
zmniejsza w fazie ożywienia.

Występuje również bezrobocie technologiczne, które wynika z pracooszczędnego charakteru

współczesnego postępu naukowo-technicznego.

Bezrobocie naturalne w Polsce – 8-10%
Przeciwdziałanie bezrobociu
Państwo może oddziaływać na rynek pracy na dwa sposoby i prowadzić:
 pasywną politykę na rynku pracy, która polega na łagodzeniu ekonomicznych skutków

bezrobocia dla osób nim dotkniętych;

 aktywna politykę na rynku pracy, która polega na zmniejszaniu liczby bezrobotnych.
Do instrumentów pasywnej polityki państwa zalicza się następujące formy pomocy

finansowej dla bezrobotnych:

 zasiłki dla bezrobotnych;
 zasiłki z funduszu pomocy społecznej;
 prywatne ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
Aktywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje zespół instrumentów, które powinny

oddziaływać na:

 wzrost popytu na siłę roboczą;
 obniżanie rozmiarów siły roboczej.
Instrumenty aktywnego oddziaływania państwa na rynku pracy zwykle dzieli się na dwie

grupy:

 instrumenty polityki makroekonomicznej, takie jak: polityka podatkowa, polityka wydatków

budżetowych, sterowanie poziomem podaży pieniądza oraz manipulowanie wysokością stopy
procentowej;

 specjalne instrumenty polityki zatrudnienia, które stanowią następujące działania:

1. Publiczne programy zatrudnienia;
2. Subsydiowanie płac;
3. Szkolenia zawodowe;
4. Rozwój pośrednictwa pracy;
5. Redukcje czasu pracy;
6. Ograniczenia podaży siły roboczej.

TEMAT: Cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej

Na początku XIX w. w gospodarce światowej widoczne są wahania koniunktury, które powtarzają
się cyklicznie.
Koniunktura gospodarcza:
1.

synonim sytuacji gospodarczej danego kraju lub regionu świata;

2.

zmiany podstawowych wielkości gospodarczych takich jak: PKB, PNB, PNN, DN,
inwestycje konsumpcyjne, obroty w handlu zagranicznym i wewnętrznym;

3.

całokształt czynników ekonomicznych charakteryzujących stan gospodarki danego kraju.

Koniunktura gospodarcza waha się.
Głębokie i długotrwałe naruszenie równowagi makroekonomicznej nazywamy recesją gospodarczą.
Należy stwierdzić, że stopień naruszenia równowagi makroekonomicznej może być zróżnicowany i
spowodowany jest przez żywiołowo i przeciwstawnie działające czynniki. Rezultatem działania
tych czynników są wahania cykliczne.

Wahania cykliczne powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej regularne zmiany
wielkości makroekonomicznych. Te wahania często określa się mianem cykli koniunkturalnych.
Cykl koniunkturalny – proces rozwoju gospodarczego zachodzący w bardziej lub mniej
widocznych powtarzających się z pewną regularnością załamań aktywności produkcyjnej i
handlowej.
Cykl koniunktury – nieodłączna cecha dynamicznie rozwijającej się gospodarki rynkowej.
Rozwój gospodarczy ma charakter cykliczny.
Wahania koniunkturalne wahają się zróżnicowanym charakterem i różną długością ich trwania w
czasie. Najczęściej stosowana klasyfikacja wahań koniunktury bierze pod uwagę kryterium czasu,
wówczas wyróżniamy:


wahania długookresowe;



wahania koniunkturalne (średniookresowe);



wahania sezonowe.

Wahania długookresowe – trend
Trend – tendencja rozwojowa (zwyżkowa lub spadkowa) ujawniająca się w jakiejś dziedzinie w
długim okresie. Jest on wyrazem wpływu następujących czynników:


postępu naukowo technicznego;



podaży czynnika pracy;



podaż rzeczowych czynników produkcji

Wahania koniunkturalne – zmiany aktywności gospodarczej wyrażającej się w ekspansji lub
kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu.
Wahania sezonowe – zmiany nasilania działalności gospodarczej w ciągu roku.
Niektórzy ekonomiści wyróżniają cykle:


polityczne;



świńskie;



wahania przypadkowe – trzęsienia ziemi, wojny, powodzie.

Inny podział wahań ze względu na czas to:


wahania Juglara - określane mianem cyklu klasycznego. Pełny czas trwania tego cyklu to 6-
10 lat(średnio 8 lat) występowały one od połowy XIX do 1929-33 r.;



wahania Kitchina – określane jako cykle mniejsze lub krótsze. Czas trwania około 3,5 roku.
Są to cykle mniej wyraźne występowały w USA po II wojnie światowej;



wahania Kondratiewa – typowe cykle długie, wyrażają one pewne regularne tendencje
występujące w gospodarce począwszy od końca XVII w. Obserwacje w cyklu
koniunkturalnym dotyczą ruchu cen oraz ruchu stóp procentowych.

Klasyczny cykl koniunkturalny

Miedzy poszczególnymi fazy zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że
mechanizmy, procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w
następnej fazie.
Faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z
efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku
poszczególnych wielkości jest różne.
Faza depresji – oznacza się względną stabilizacją gospodarczą na obniżonym poziomie w pewnym
momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom tzw. dolny punkt zwrotny.
Faza ożywienia – cechuje ją wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej, gdy
wielkości te przekroczą poziom z poprzedniego cyklu nazywa nie fazą rozkwitu.
Faza rozkwitu – charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników koniunktury,
ale już w zwolnionym tempie.
W najpełniejszej postaci klasyczny cykl koniunkturalny miał miejsce w latach 1929-33, był to tak
zwany wielki kryzys gospodarczy.
Amplituda wahań koniunkturalnych – rozpiętość między górnym a dolnym punktem zwrotnym.
Pełny cykl koniunkturalny obejmuje okres od kryzysu do kryzysu. Cykle koniunkturalne są w
istocie rzeczy cyklami działalności gospodarczej, dlatego też miernik ogólnej działalność
gospodarczej, dlatego też miernik ogólnej działalności gospodarczej, jakim jest PKB, pomimo
wewnętrznych podobieństw nie ma dwóch identycznych cykli koniunkturalnych. Najczęściej
różnice między innymi dotyczą długości kryzysu, ostrości, czasu trwania depresji. Cechy
charakterystyczne cykli koniunkturalnych jest fakt, że przesłanki przejścia z jednej fazy do drugiej
powstają w poprzedniej.
Przebieg współczesnego cyklu koniunkturalnego

Współczesny cykl koniunkturalny
W wieku XIX i do połowy XX w cykliczny rozwój gospodarczy charakteryzował się pewną
regularnością . Przeciętna długość cyklu wynosiła ok. 10 lat, a sam kryzys trwał ok. 2 lata. Po II
wojnie światowej nastąpiła deformacja cyklu koniunkturalnego przede wszystkim na skutek
interwencjonizmu państwowego która przejawia się w:
1.

skróceniu długości trwania cyklu;

2.

zmniejszeniu amplitudy wahań podstawowych wielkości gospodarczych;

3.

dezintegracji jednolitego cyklu światowego na nie zsynchronizowane ze sobą cykle krajowe

Niektórzy ekonomiści wyróżniają we współczesnym cyklu koniunkturalnym dwie fazy:
- recesji – tendencja zniżkowa (kryzys + depresja);
- ekspansji – tendencja zwyżkowa(ożywienie + rozkwit).
Cechy współczesnego cyklu koniunkturalnego:
1.

zmiany strukturalne w gospodarkach, pojawiają się nowe branże która kreują nowe potrzeby,
nowy popyt i próbują go zaspokoić.

2.

postęp techniczny powoduje konieczność wycofania kapitału i dokonywania inwestycji
odtworzeniowych.

4.

Rozwój teleinformatyczny powoduje, że szybciej i lepiej można ocenić procesy jakie
zachodzą na rynku oraz odpowiednio wcześniej reagować na nie.

5.

Rozwój marketingu zarządzania strategicznego powoduje, że przedsiębiorstwa planują
działania w długim terminie analizując szanse i zagrożenia zwiększenia zakresu i
efektywności polityki państwa w gospodarce.

TEMAT: Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Międzynarodowa wymiana gospodarcza – efekt międzynarodowego podziału pracy – czyli
trwałych stosunków wymiany między poszczególnymi krajami stanowiącymi elementy składowe
gospodarki światowej.
Międzynarodowa wymiana gospodarcza – część międzynarodowych stosunków gospodarczych –
to obrót siłą roboczą, kapitałem, ziemią i technologią (czynnikami wytwórczymi) oraz produktami
będącymi efektem wykorzystania tych czynników, niekiedy wymiana ta dotyczy terytorium danego
państwa.
Gospodarka otwarta – dokonująca transakcji z gospodarkami innych krajów – handlująca w skali
międzynarodowej.
Autarkia gospodarcza – samowystarczalność gospodarcza narodu, państwa lub grup państw, a
także polityka zmierzająca do osiągnięcia samowystarczalności, będąca w sprzeczności z
wymogami międzynarodowego podziału pracy prowadzi do sztucznej izolacji gospodarczej.
Różnice między handlem wewnętrznym a handlem zagranicznym:
1.

towary i usługi w handlu międzynarodowym przekraczają granice krajów, co umożliwia
administracji państwowej kontrolę i oddziaływanie na ten handel;

2.

w handlu międzynarodowym mają zastosowanie waluty różnych krajów, co wiąże się z
międzynarodowymi rozliczeniami finansowymi.

Różnice te doprowadziły do wyodrębnienia międzynarodowych stosunków gospodarczych jako
samodzielnej i ważnej dziedziny nauk ekonomicznych.
Handel zagraniczny – pojęcie obejmujące wymianę towarów i usług między określonym krajem a
jego otoczeniem zewnętrznym.
Handel międzynarodowy – pojęcie szersze dotyczy wymiany handlowej w skali wszystkich
krajów.
Handel międzynarodowy we współczesnym świecie jest bardzo skomplikowany. W grę wchodzi
bowiem wiele walut narodowych o różnej wartości, a także wiele różnych mechanizmów i
instrumentów ingerencji państw w tę strefę.
Międzynarodowa specjalizacja produkcji
Rozwój międzynarodowego podziału pracy i handlu doprowadził do międzynarodowej
specjalizacji produkcji, która przybiera dziś trzy fazy:


międzygałęziowa – polega na tym, że poszczególne kraje specjalizują się w produkcji
określonych produktów końcowych np. cukru lub samochodów;



wewnątrzgałęziowa – polega na specjalizacji krajów w produkcji pewnych elementów z
których potem powstaje wyrób końcowy, a więc np. układów scalonych, odczynników
chemicznych, półfabrykatów, spożywczych itp.



technologiczna – specjalizacja krajów w określonych metodach wytwarzania np. w kuciu albo
walcowaniu stali w technologii i aparaturze do produkcji cukru.

Specjalizacja międzygałęziowa – efekt i pogłębiania specjalizacji wewnątrzgałęziowej i
technologicznej.
W handlu z zagranicą występują dwa rodzaje transakcji:
- import – zakup czynników wytwórczych, produktów i usług, które zostały wytworzone za
granicą kraju.
- eksport – sprzedaż za granicą kraju czynników wytwórczych, półproduktów i usług
wytworzonych w kraju.

Jeżeli chodzi o zakupy za granicą to mówimy o imporcie niezbędnym, jeżeli – jak w przypadku
Polski – sprowadza się do kraju np. ropę naftową lub bawełnę, a więc dobra bez których
gospodarka nie może funkcjonować ani się rozwijać, a których sama nie wytwarza lub wytwarza w
znikomej ilości.
Import substytucyjny występuje wtedy, gdy kupuję się za granicą dobra zastępujące podobne
produkowane w kraju np. w naszym przypadku buty lub proszki do prania.
Import zaopatrzeniowy – zaspokaja bieżące potrzeby produkcyjne.
Import inwestycyjny – potrzeby rozwojowe gospodarki.
Import konsumpcyjny – potrzeby ludności.
Eksport niezbędny – to taki który służy pozyskiwaniu środków finansowych niezbędnych do
spłacania niezbędnego krajowi importu.
Jeżeli wartość całego eksportu krajowego jest mniejsza do kosztów importu niezbędnego trzeba
sięgać do rezerw walutowych lub kredytów zagranicznych, inaczej bowiem konieczne będzie
ograniczenie produkcji kraju, co spowoduje wzrost bezrobocia. Jeżeli kraj nie jest w stanie w żaden
sposób sfinansować niezbędnego importu jego rozwój gospodarczy ogranicza bariera handlu
zagranicznego, co w przypadkach skrajnych prowadzi do autarkii gospodarczej.
W eksporcie i imporcie przeplatają się obroty pieniężne (eksport za gotówkę) i niepieniężne
(darowizny, barter czyli wymiana towar za towar), możemy mówić o obrotach celowych (import
narkotyków), odpłatnych (import za gotówkę) i nieodpłatnych (pomoc żywnościowa), legalnych
(handel koncesjonowany) i nielegalnych (przemyt).
W handlu zagranicznym występują formy proste np. pojedyncze transakcje eksportowe i importowe
oraz złożone typowe dla współczesnej gospodarki światowej np. obroty towarowe i połączone z
przepływem kapitału i myśli technicznej. Nadal jednak podstawą eksportu i importu jest handel
czynnikami wytwórczymi, produktami i usługami.
Bilans płatniczy kraju
Korzyści jakie osiąga kraj z handlu zagranicznego, można ocenić na podstawie jego bilansu
płatniczego.
Bilans płatniczy zestawienie wszystkich liczonych w skali roku należności i zobowiązań, tego
kraju wobec reszty świata i na odwrót.
Należności (aktywa) to kwoty, które kraj uzyskał od reszty świata, zobowiązania (pasywa) to
kwoty, jakie musi on reszcie świata zapłaci za sprowadzone towary i usługi.
W transakcjach z zagranicą biorą udział osoby prywatne, firmy i rządy. Bilans płatniczy obejmuje
wszystkie te transakcje odpłatne i nieodpłatne, dwustronne i jednostronne. Wszystkie transakcje
zrealizowane zapisuje się po stronie aktywów, te które spowodowały wydatki dewizowe po stronie
pasywów.
Schemat bilansu płatniczego
Pozycje bilansu

Aktywa

Pasywa

I Obroty bieżące
1. Towary

Eksport

Import

Bilans handlowy
3. Usługi (transport, turystyka,
płatności z tytułu inwestycji zagranicznych wydatki i
oprocentowanie kredytów zagranicznych
Saldo obrotów towarów i usług (1+2)
3. Transfery nieodpłatne
Bilans aktywów bieżących (1+2+3)

Otrzymane





Dopływ

Przekazane





Odpływ

II Obroty kapitałowe i rezerwy
4. Kapitał długoterminowy
5. kapitał krótkoterminowy
6. Zmiany rezerw walutowych

Spadek

Wzrost

7. Saldo błędów i opuszczeń dodatnie i ujemne

Dewizy – różnego rodzaju należności zagraniczne: pieniądze czeki, weksle, przelewy bankowe,
papiery wartościowe nominowane w walutach obcych, czyli dokumenty stwierdzające istnienie
takich należności.
Płynny kurs walutowy kształtuje się pod wpływem popytu i podaży na daną walutę na
międzynarodowym rynku. Spadek kursu może być wywołany sytuacją polityczną zagrażającą
stabilizacji kraju co zwykle obniża popyt na jego walutę.
Polityka handlowa – świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą.
Obejmuje ona zbiór celów, które państwo chce w tym zakresie osiągnąć oraz zestaw instrumentów,
którymi będzie się ono posługiwało by osiągnąć te cele).
Z punktu widzenia zrealizowanych przez politykę handlową celów ukształtowały się dwie
przeciwstawne jej rodzaje:
- polityka proeksportowa pobudzająca eksport;
- polityka antyimportowa poszukiwanie substytutów niezbędnych wyrobów zagranicznych.
Podstawowe instrumenty polityki handlowej to kurs walutowy, cła, mechanizmy pozataryfowe
oraz międzynarodowe umowy gospodarcze.
Kurs walutowy – cena jednostki waluty danego kraju wyrażona w jednostkach waluty innego np.
kurs złotego w stosunku do dolara.
Zmiany kursu walutowego modyfikują rachunek opłacalności importu i eksportu wpływając na
decyzje handlowe, a następnie produkcyjne krajowych produktów.
Obniżenie kursu (dewaluacja) sprzyja wzrostowi eksportu, zaś jego wzrost (rewaluacja) stwarza
korzystniejsze warunki importerom. Zwykle im wyższy jest deficyt bilansu płatniczego, tym
większa musi być dewaluacja waluty krajowej, czyli wyższy kurs wymiany walut obcych. Koszty
dewaluacji w rezultacie każdy z nas, tracąc przy wyjazdach zagranicznych, a także na skutek
wzrostu kosztów utrzymania.
Cła lub opłata celna – specjalny rodzaj podatku nakładanego na towar (eksportowane lub
importowane).
Wysokość cła może być ustalona jako procent ceny danego wyrobu (cło ad valorem) czyli od
wartości, kwotowo – jako określona kwota obciążająca jednostkę towaru(cło specyficzne) lub
wyznaczone od wartości i ilości łącznie (cło kombinowane).
Cła są najpowszechniejszym środkiem regulowania wymiany z zagranicą, a ich wprowadzenie
oznacza, że importer (rzadziej eksporter) musi zapłacić na rzecz Skarbu państwa sumę ustaloną
jako część światowej ceny sprowadzanego wyrobu, aby mógł ten towar sprowadzić.
Cło podnosi w rezultacie krajową cenę wyrobów importowanych, sprzyja więc kupowaniu
wyrobów krajowych, chroniąc rodzimych producentów. Jednocześnie jednak uderza po kieszeniach
konsumentów. Wysokie cło zaporowe niszczy konkurencje, umożliwiając nie tylko swobodne
podnoszenie cen, ale także powodując brak dbałości o jakość.
Oprócz ceł stosuje się różnego rodzaju mechanizmy pozataryfowe np. kontyngenty, opłaty
wyrównawcze i socjalne np. administracyjne lub konsularne, subsydia eksportowe, podatki
graniczne, przepisy sanitarne itp.
Ważną grupę instrumentów polityki handlowej stanowią umowy gospodarcze, które zawierają
między sobą kraje lub grupy krajów zrzeszających się we wspólnoty gospodarcze.
Umowy te mogą mieć charakter dwustronny (bilateralny) lub wielostronny (multilateralny).
Określają one też zwykle zasady wzajemnego traktowania się partnerów wymiany czyli klauzule
narodowe i klauzule uprzywilejowania.
Klauzule narodowe (KN) – zobowiązania do traktowania na swoim terytorium wyrobów danego
kraju nie gorzej niż własnych.
Klauzule uprzywilejowania - zobowiązanie traktowania wyrobów danego kraju nie gorzej niż
jakiekolwiek innego.